۱-۱-۳-ابعاد سلامتی
توجه به تعریف سازمان جهانی بهداشت ازسلامتی،سلامتی یک مسئله چند بعدی است حتی امروزه علاوه بربعد جسمی،روانی و اجتماعی، جنبه معنوی راهم درنظر میگیرند.و باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی ویا بیماری بریکدیگر اثر کرده و تحت تأثیر یکدیگر قرار دارند. چنانچه مشکلات جسمی بر روان فرد مشکلات روانی بر جسم او و نیز مشکلات جسمی روانی هر دوی آنها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه بر هر دو بعد دیگر سلامتی اثر می‌گذارند، لذا اقدامات انجام شده برای ارتقای سلامتی باید به تمام جوانب سلامتی فردی (جسمی و روانی و معنوی) وسلامت کلی جامعه توجه داشته شود.با توجه به موضوع پژوهش تنها به تعاریف سلامت جسمی و سلامت روانی می پردازیم.
۱-۱-۴-ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ
حالت توازن بین شخص و دنیای اطراف او، سازگاری با خود و دیگران و همزیستی بین واقعیت های مربوط به فرد و محیط زیست را سلامت روانی می گویندوشامل کلیه صفاتی است که روان شناسان ملاک سالم بودن شخص از نظر روانی می دانند. یعنی عاری بودن از کشمکش داخلی، تطبیق کامل،خودآگاهی،خودشکوفاهی،تعادل عاطفی، تسلط برخود وتوان مقابله با تنش هاست(ﻣﺤﻤﺪی۱۳۷۹: ۳۵). نشانه های سلامت روانی عبارتنداز: مثبت اندیشی، هدف دار بودن، باور به داشتن زمینه ای متناسب با ارزشهای خودمانند: احساس خوب بودن،توانایی هماهنگ شدن و…(سجادی وصدرالسادات ۱۳۸۳: ۲۴۴). سلامت روانی همانند سلامت جسمانی چیزی فراتر از نبودن بیماری یا سایر مشکلات است و شامل: عواطف و احوال، احساسات و افکار ما، اطلاق آگاهی و پذیرش طیفی گسترده از احساسات در خود و دیگران و توانایی نشان دادن آنها، مستقل عمل کردن و توانایی کنار آمدن با مشکلات و موانع استرس زای روزانه است.
سلامت روانی عبارت از اینکه فرد چه احساسی به خود، دنیای اطراف، محل زندگی، اطرافیان و مخصوصاً با توجه به مسئولیتی که درمقابل دیگران دارد، چگونگی سازش وی با درآمد خود و شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویشتن(لوینسون[۱۰] و همکاران ۱۹۶۲).
۱-۱-۵- سلامت جسمی
معمول ترین بعد سلامتی، سلامت جسمی است که نسبت به ابعاد دیگر سلامتی ساده تر میتوان آنرا ارزیابی کرد.سلامت جسمی درحقیقت ناشی ازعملکرد درست اعضای بدن است. از نظر بیولوژیکی عمل مناسب سلول‌ها و اعضای بدن و هماهنگی آنها با هم نشانه سلامت جسمی است. به عنوان نمونه بعضی از نشانه های سلامت جسمی عبارتست از : ظاهر خوب و طبیعی، وزن مناسب، اشتهای کافی، خواب راحت و منظم، اجابت مزاج منظم، جلب توجه نکردن اعضای بدن توسط خود فرد، اندام مناسب، حرکات بدنی هماهنگ، طبیعی بودن نبض و فشار خون و افزایش مناسب وزن در سنین رشد و وزن نسبتا ثابت در سنین بالاتر و…(سید نوزادی۱۳۸۴: ۴).براین اساس هدف از مطالعه حاضربررسی سلامت سالمندان شهرستان خرم آباد در دو بعد سلامت جسمی و روانی می باشد. می توان گفت با توجه به اینکه سلامت جسمی و روانی و سلامت اجتماعی و محیطی سالمندان در ارتقای کیفیت زندگی این دسته از افراد نقش مؤثری دارد و علاوه بر آن، متغیر های مذکور غالباً به عنوان شاخص های اصلی سنجش سطح کیفیت زندگی در نظر گرفته میشوند.
ارتقای سلامتی فرایندی است که طی آن مردم قادر می شوند بر سلامت خود کنترل داشته و آن را بهبود بخشند، بهبود کیفیت زندگی سالمندان از طریق پیشگیری از بیماری ها شامل پیشگیری و مراقبت از مشکلاتی است که با سالمند شدن افراد شیوع می یابند، مانند بیماریهای غیرواگیر و صدمات فیزیکی، پیشگیری هم به پیشگیری سطح اول ( مثلاً اجتناب از مصرف توتون )، هم به پیشگیری سطح دوم (غربالگری برای شناسایی زود هنگام بیماری های مزمن)و نیز به پیشگیری سطح سوم (مراقبت و درمان مناسب بیماریها)اشاره دارد. تمام اینها به کاهش خطر معلولیت کمک می نماید. خط مشی های پیشگیری ازبیماری ها(که ممکن است شامل بیماری های عفونی نیز باشد)در هر سنی باعث صرفه جویی اقتصادی میگردد(توکلی قوچانی و همکاران ۱۳۸۲: ۳۸).
تحقیق حاضردر صدد است تا ضمن بررسی سلامت جسمی و روانی سالمندان شهرستان خرم آباد، میزان تأثیر متغیر های اجتماعی جمعیتی و اقتصادی را بر سلامت این گروه از افراد را بررسی نماید. بر این اساس میتوان گفت تحقیق حاضر در حوزه جمعیت شناختی اجتماعی قرار گرفته است و به نظر می رسد که نیاز به مطالعه و بررسی از ابعاد مختلف دارد. امید است نتایج تحقیق بتواند راه گشای برخی مشکلات سالمندان باشد. لازم به ذکر است که جامعه آماری در بیشتر مطالعات انجام شده پیرامون سنجش سطح کیفیت زندگی در حوزه پزشکی و بهداشت، افراد مبتلا به بیماری های مختلف بوده اند. به عبارتی با در نظر گرفتن نوع بیماری، کیفیت زندگی بیماران با بهره گرفتن از یک پرسشنامه استاندارد مورد سنجش قرار میگیرد. در حالیکه جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه سالمندان بالای۶۰ سال ساکن شهرستان خرم آباد تشکیل می دهد.
توجه به مسئله سالمندی و نیازهای دوران سالمندی یک ضرورت اجتماعی می باشد. با در نظر گرفتن نیازهای خاص این دوران توجه به کیفیت زندگی وسلامتی درسالمندان امر مهمی است که عمدتاً مورد غفلت قرار میگیرد.با کاهش شدید باروری وبهبود وضعیت بهداشتی جامعه و افزایش امید زندگی و افزایش قابل توجه تعداد سالمندان، نه تنها طول عمر بلکه بایستی سلامت زندگی و سالم پیر شدن آنها ارتقا یابد. زندگی طولانی تر باید همراه با مشارکت و امنیت باشد. سالمندی پویا فرایند بهینه سازی فرصتها برای سلامت، مشارکت و امنیت به منظور بهبود کیفیت زندگی افراد رو به سالمندی است. سالمندی دوره ای از زندگی است که طی آن سالمندان در معرض تهدیدات بالقوه ای نظیر ابتلا به بیماری های مزمن، تنهایی، انزوا، عدم برخورداری از حمایت های اجتماعی و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی در موارد زیاد استقلال فردی خود را از دست می دهند. این عوامل می تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی و سلامتی آنها شود. درمجموع با توجه به نتایج برخی مطالعات انجام شده در ایران(نجات و دیگران۱۳۸۵: ۱-۱۲). با توجه به ساختار جمعیتی ایران در حال حاضر و ادامه این روند در آینده، جامعه ایران نیازمند اتخاذ سیاستهای بنیادی جهت رفاه و بهبود وضعیت بهداشتی واقتصادی اجتماعی سالمندان است. براین اساس بررسی مسائل ومشکلات سالمندان و بررسی وضعیت موجود در آنان پژوهش هایی را در این زمینه می طلبد.
بدیهی است تحقیقات کاربردی از ابعاد مختلف می تواند مسائل ومشکلات سالمندان را مورد بررسی قرار داده و با ارائه راهکارهای عملی و کاربردی، راه گشای مشکلات و مسائل سالمندان از ابعاد مختلف باشند. با توجه به این مسئله که سلامت سالمندان ابعاد گوناگونی دارد که همه جنبه های زندگی از قبیل تأمین وارضای نیازهای اساسی و نیز جنبه های والاتر نظیر خود تحققی افراد، ارتقاء شخصی و… رادر برمیگیرد. ازاین روشناخت این ابعاد و عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی در سالمندان در این پژوهش میتواند برنامه ریزان را در جهت دادن به سیاستها و برنامه ریزیهای توسعه کمک کند.
۲-۱-اهمیت و ضرورت تحقیق
تعریف سالمندی از یک سو متناسب با سن بازنشستگی و از سوی دیگر در ارتباط با وضعیت عمومی سلامت جسمی و روانی مطرح می شود.سالمندی مرحله ای است که طی آن ظرفیت برای تقسیم سلولی و ظرفیت برای رشد و عملکرد درطول زمان ازدست میرود و درنهایت منجر به مرگ میشود. دراغلب جوامع از جمله کشور ایران مرز قراردادی ۶۰سال سن، یعنی زمانی که فرد از خدمت باز نشسته می شود، آغاز سالمندی را نشان می دهد و به همین دلیل افراد ۶۰ساله و بالاتر به عنوان سالمندان یک کشور شناخته میشوند .
به موازات پدیده انتقال جمعیتی از جمعیت جوان به جمعیت سالمند، قوانین، سیاستها و برنامه های بخش سلامت در این راستا باید خو د را منطبق سازد چرا که همراه با این تغییر جمعیتی، الگوی بیماری ها نیز تغییر می کند و از بیماری حاد به سمت بیماری مزمن می رود که در این رابطه با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی سالمندان ضرورت درگیر شدن بخش های بیمه ای و حمایتی بیش از بیش حس میشود. بهبود وضعیت سلامت در ایران شتاب فزاینده ای داشته است بطوری که شاخص امید زندگی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای درحال توسعه کمتر از ۱۰ سال است. به علت چنین ارتقایی در وضعیت سلامت جامعه ایران پیش بینی می گردد که مواجهه با چالش سالمندی در کشور ما حداقل یک دهه زودتر اتقاق میافتد. بنابراین انتظار می رود در بین دهه های ۲۰۳۰ تا ۲۰۴۰ با افزایش ناگهانی جمعیت سالمند مواجه شود(سند ملی برنامه راهبردی سالمندان کشور).
جمعیت سالمند در جهان رو به افزایش است و امروز ۳۱ کشورجهان هر یک بیش از دو میلیون سالمند بالای۶۰سال دارندکه روز به روز بر تعداد آنها افزوده میشود. در ایران نیز نسبت جمعیت سالمند با توجه به میزان تولد و افزایش طول عمر به سرعت در حال افزایش است(جرالدسی[۱۱] ودیگران۱۳۸۱ : ۲۹ ). بر اساس سرشماری سال۱۳۸۵، ۳/۷ درصد جمعیت کشورو۷/۶ درصد ازجمعیت استان لرستان و۲/۶ از جمعیت شهرستان خرم آباد را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می دهند و طبق سرشماری ۱۳۹۰، ۲/۸ درصد جمعیت ایران نیز در سنین ۶۰ سالگی و بالاتر قرار دارد. و افزایش نسبت سالمندی درکشورما از سال ۱۴۲۰ به بعد خود نمایی خواهد کرد.در اکثر استانها سالمندان شهری بیش از سالمندان روستایی خواهند بود. نسبت جنسیتی و نسبت وابستگی همواره روندی نزولی و برعکس میانه سنی همواره روندی صعودی خواهندداشت.
افزایش جمعیت سالمند در جهان و ایران و از جمله استان لرستان و بخصوص شهرستان خرم آباد به خودی خود مهم نیست، بلکه تبعاتی که این افزایش بر ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی از جمله بر منابع بهداشت و درمان خواهد گذاشت، دارای اهمیت بوده و نیازمند مطالعه جدی در زمینه تعیین عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت سالمندان در دو بعد جسمی و روانی در شهرستان خرم آباد می باشد.
با ورود به مرحله سالمندی، هزینه های درمانی در بخش ها و اشکال مختلف روند تصاعدی خواهند داشت به طوری که با فرض ۵ برابر بودن هرینه های درمانی سالمندان ( براساس برآوردهای در دسترس سایر جوامع )، برای پاسخگویی به هزینه های سلامت لازم است سرانه هر نفر از منابع مالی بخش سلامت به بیش از ۵/۲ برابر افزایش یابد. این در شرایطی است که سایر عواملی مانند ارتقای تکنولوژی در ارائه خدمات، نوع بیماری ها و سطح انتظار استفاده کنندگان از خدمات و سایر عوامل هزینه ساز در نظر گرفته نشود.علل این افزایش هزینه ها درسالمندی در مقایسه با سایر سنین عبارتند از: مصرف متوالی و به دفعات بیشتر ازخدمات سلامت، طولانی تر شدن مدت استفاده از خدمات(مانند افزایش مدت اقامت و بستری دربیمارستانها واقامتگاههای سالمندی)،گرانی هزینه های دارویی، درمانی و توانبخشی در هر دوره از درمان در مقایسه با سایر گروه های سنی به جهت نوع بیماری و میزان پاسخ دهی به درمان ها است.در دهه گذشته، ایران با بار اقتصادی بیماری های واگیر و عفونی روبرو بوده و فعالیت های بخش سلامت به پیشگیری، درمان و بازتوانی عوارض ناشی از اینگونه بیماری ها معطوف بوده است. در دهه حاضر با بروز پدیده گذار اپیدمیولوژیک بار اقتصادی بیماری ها به سمت بیماری های غیر واگیر و مزمن و ارائه خدمات درمانی وتوانبخشی گرایش داشته است. اما موج سومی در راه است و به زودی بار اقتصادی بیماری ها برسالمندی جمعیت ایران و عوارض ناشی از آن متمرکز خواهد شد. پیش بینی وضعیت آینده از منظر منابع مورد نیاز، شرط لازم برنامه ریزی و مهار مشکلات ناشی از موج افزایش جمعیت سالمند است که سلامت کل جامعه را به خطر می اندازد.
بنابراین درقرن حاضر،یکی ازچالش ها و مسائل اساسی پیش روی بسیاری ازکشور های جهان، پدیده سالخودگی جمعیت و پیامد های ناشی از آن می باشد. اگرچه سالمندی جمعیت از مفاهیم و مباحث اصلی جمعیت شناسی می باشد، اما از نظر ماهیت و محتوا از مهمترین موضوعات اجتماعی بوده و دارای ابعاد و پیامدهای مختلفی درحوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی وسیاسی است.نامگذاری سال ۱۹۹۹ به عنوان “سال سالمند"توسط سازمان ملل متحد و تأکید بر لزوم رعایت پنج اصل استقلال، مشارکت ،خود سازی، مراقبت و شأن سالمندان توسط دولتها، دلیلی بر این مدعا است که این پدیده مورد توجه جامعه جهانی قرار دارد.چالش های اجتماعی از مهمترین چالش هایی است که پیش روی سالمندان قرار دارد. اهمیت بررسی چالشهای اجتماعی مرتبط با سالمندان از آنجاست که عواملی چون ورود به دوره بازنشستگی، عدم اشتغال به کار وتنهایی، فقدان حمایت اجتماعی لازم، صنعتی شدن جوامع و انفکاک عاطفی روانی افراد خانواده باعث گردیده که آنان درمعرض خطر و تهدید قرار گیرند(مهاجرانی و دیگران ۱۳۹۰).
بنابراین رشد شتابان سالمندان کشور، مشکلات سلامت این قشر را در آینده ای نزدیک به چالش مهم نظام سلامت کشور تبدیل خواهد نمود و مطالعات مرگ و میر و سلامت نشان می دهد که سهم بیماری های مزمن در سنین سالخوردگی بطور قابل توجهی بالاتراز دیگر سنین است بنابراین با بالا رفتن امید زندگی در سنین سالمندی دوره سپری شده همراه با ناتوانی و نا خوشی در این سنین بیشتر می شود و به همین دلیل مشکلات، هزینه های اجتماعی، اقتصادی سلامت سالمندان و نیاز های آنان به خدمات بیمارستانی نسبت به دیگرگروه های سنی بمراتب بیشتر است. پس با توجه به ماهیت متفاوت بیماری های تهدید کننده سلامت سالمندان، اهمیت بررسی عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان سلامت سالمندان بیشتر آشکار میشود.و از آنجایی که سالخوردگی فرایندی همگانی است و در کل زندگی ادامه دارد، آماده ساختن کل جمعیت برای دوران سالمندی باید جنبه تفکیک ناپذیری از سیاستهای توسعه اقتصادی، اجتماعی باشدوبامساعی زیادی در کلیه سطوح کشوری، محلی، خانوادگی توام گردد.
افزایش نسبی جمعیت سالمندان مشکلات فراوانی رادر عصر حاضر ایجاد کرده است و در بیشتر جوامع از جمله شهرستان خرم آباد مسائل جدیدی را در تمامی زمینه ها مطرح می کند و به برنامه ریزیهای مختلف در کلیه جنبه های اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، پزشکی و روانی نیاز خواهد داشت. امروزه فرایندسالمندی وتحلیل مسائل مربوط به آن، امری اجتناب ناپذیراست.همچنین مسائل سالمندان از جنبه های مختلف میتواند برکیفیت زندگی آنان تأثیرگذار باشد. براین اساس ضروری است که یک بررسی در جهت تعیین عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت سالمندان در دو بعد جسمی و روانی در شهرستان خرم آبادبعمل آید.
طی دو دهه گذشته بسیاری ازکشورهای پیشرفته به خصوص کشورهای دارای جمعیت سالخورده توجه ویژه ای به بحث های کیفیت زندگی سالمندان و ابعاد متنوع مرتبط با آن داشته اند. مفهوم کیفیت زندگی در تحقیقات اخیردر بسیاری از مطالعات پزشکی و بهداشتی مورد توجه قرار گرفته، اکثر محققان از جنبه پزشکی و سلامتی به این مسئله توجه ویژه ای داشته اند و مطالعات متعددی در این زمینه صورت گرفته است. زیرا با افزایش سن، میزان استفاده از خدمات بهداشتی و پزشکی بیشتر می شود. موضوع سلامتی و بهزیستی از بدو تولد و پیدایش بشر طی قرن های متمادی همواره مطرح بوده و هر جا سخن از آن به میان آمده عمدتاً بعد جسمانی آن مد نظر بوده است و ابعاد روانی ورضایت سالمندان از زندگی، کمتر در نظر گرفته شده است (حمدی و دیگران ۱۳۸۳ : ۶۰ ،۶۷).
بنابراین مهمترین عامل تعیین کننده کیفیت زندگی افراد سالمند، سلامتی است و سالم پیر شدن حق همه افراد بشراست و برای دستیابی به سالمندی” فعال وسالم ” باید به همه ابعاد بهداشت جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و معنوی زندگی توجه کرد و از آنجایی که بسیاری از بیماری ها و مشکلات دوران سالمندی، ناشی از ” شیوه زندگی ناسالم ” است، باید بنیان سلامت در این ابعاد را با بکار گیری شیوه صحیح و ارتقای کیفیت زندگی، از مراحل اولیه پی ریزی کرد و شیوه ” سالم پیر شدن ” را برگزید و به موازات آن با ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت سالمندان در خانواده وجامعه و نیز فراهم کردن فضای مناسب حمایتی در همه جنبه های اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشتی در نیل به سالمندی سالم و زندگی موفق گام برداشت و این براهمیت پدیده سالمندی و پیشگیری از مشکلات آن می افزاید.
به نظر میرسد بهبود شرایط زندگی، مراقبتهای بهداشتی درمانی و افزایش طول عمر و امید زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است.پدیده افزایش جمعیت سالمندان یکی از مهمترین چالش های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی قرن ۲۱ به شمار میرود. این چالش ها به موقعیت جمعیت شناختی کشورمان نیز بر می گردد. با توجه به ساختار کنونی جمعیت کشور انتظار میرود که در سالهای آتی نسبت جمعیت سالمند با شتابی بیش از گذشته افزایش یابد.آنچه اهداف این تحقیق بر آن تأکید دارد توسعه نظام های حمایت دولتی وحقوق بازنشستگی و مراقبتهای بهداشتی سالمندان شهری و روستایی، همچنین با توجه به بالا بودن سطح شهرنشینی سالمندان در آینده برنامه ریزی درستی برای ایجاد امکانات و تسهیلات رفاهی درشهر ویژه سالمندان داشته باشیم. همچنین انجام تحقیقات بیشتر در زمینه ویژگیهای سالمندان به صورت تمرکز براستانها بصورت موردی و نیز انجام تحقیقات کیفی در رابطه با عوامل اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت جسمی و روانی سالمندان می تواند کمک شایانی در شناسایی نیازهای این قشربرنامه ریزیهای هدفمند و صحیح کند(سازمان ملل متحد۱۹۸۲ ). همچنین تغییرات ایجاد شده در دوران سالمندی کاهش ناتوانی های فیزیکی، تغییر پاسخ بدن به داروها، تجربه وقایع مهم زندگی چون بازنشستگی، انتقال به خانه سالمندی، کاهش در آمد، کم شدن موقعیت هایی جهت برقراری تماسهای اجتماعی که باعث ایجاد تنهایی در سالمندان شده و در نتیجه همه این عوامل می تواند زندگی سالمندان را تحت تأثیر قرار دهد( محققی، کمال و دیگران ۱۳۸۷: ۱-۱۲ ).
تغییرات ایجاد شده در دوران سالمندی گاهی منجر به نارسایی های شدید جسمی و روانی میگردد و به معلولیت می انجامد و قدرت مقابله و مواجهه با دشواری ها و رویدادهای معمول را سلب می کند. همچنین اکثریت سالخوردگان از نظر اقتصادی افرادی مصرف کننده و از نظر اجتماعی تنها و منزوی و از نظر سلامت در معرض خطر ابتلا به بیماری ها ی مزمن و معلولیت ها و ناتوانی های ناشی از آن هستند. تداوم افزایش تعداد سالمندان جامعه که دچار بیماری های مزمن هستند و برای انجام فعالیت وابسته به کمک هستند، نقش عمده ای در بحران فعلی مراقبت از سلامتی دارد و به طور قطع بر اولویت ها و روش اجرایی پزشکی در آینده نزدیک اثر خواهد گذاشت(تاجور ۱۳۸۱ :۶۳ ).
به طور کلی از آنجا که با افزایش سن،احتمال ابتلا به بیماری های مزمن در سالمندان افزایش می یابد ، توجه به عوامل حمایتی و سایر متغیرهای زمینه ای درجهت توانمندسازی سالمندان که منجربه سلامت و ارتقای سلامت و سالم پیر شدن در آنان می گردد، ضرورت و اهمیت می یابد. لذا انجام پژوهش در جهت شناسایی نیازهای اولویت دار در دو بعد جسمی و روانی می تواند نوع مداخلات ضروری و مهم را روشن سازد.
هدفهای تحقیق
هدف کلی :
بررسی عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان در شهرستان خرم آباد در سال ۱۳۹۲
اهداف جزیی:
۱ـ سنجش سلامت روانی و جسمی سالمندان در شهرستان خرم آباد.
۲ـ بررسی عوامل اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت روانی سالمندان در شهرستان خرم آباد.
۳ـبررسی عوامل اجتماعی،جمعیتی واقتصادی مؤثر برسلامت جسمی سالمندان در شهرستان خرم آباد.
فصل دوم
پیشینه تحقیق و زمینه های تحقیق
مقدمه:
اصل سازگاری افراد هر جامعه با مقتضیات همان اجتماع، اصلی است که می بایست به آن توجه خاص نمود، بی تردید این سازگاری نیز جز در پرتو سلامت افراد جامعه چه از لحاظ جسمانی و چه از بعد روانی امکان پذیر نخواهد بود. در این میان سلامت روان به دلیل تأثیر فراوان آن بر وضعیت جسمانی اهمیت بیشتری می یابد، لذا لزوم شناخت وضعیت موجود سلامت روانی و جسمی به منظور هر گونه برنامه ریزی جهت تأمین آن در جامعه ضروری به نظرمی آید. به منظور شناخت وضع موجود ارزیابی های روان شناختی و عملکرد جسمانی افراد قطعا کمک مؤثری خواهد نمود. ولی اصول روان شناختی و عملکرد جسمانی در این شناخت تنها مهم نیستند. بلکه قوانین جامعه شناختی نیز در ارتباط با بحث سلامت روان و سلامت جسمی بکارمی آیند. بحث سلامت روان شناختی و سلامت جسمانی در جامعه و افراد وابسته به مجموعه عواملی است که شناخت تک تک آن عوامل میسر نخواهد بود لیکن آشنایی با نظریات مختلف در ابتدای بررسی وضعیت سلامت جسمی و روانی قطعاً مفید خواهد بود. اهمیت دیگر این مسئله آن است که در این بحث هیچگاه به صورت یک بعدی و با پرداختن به یک جنبه عمل ننمایم.
۲-۱- پیشینه تحقیق
مطالعات جمعیت شناختی در مورد سالمندی درکشورهای درحال توسعه یک تلاش نسبتاً تازه ای است که تقریباً ازسال ۱۹۸۰ میلادی آغاز شده وتوسعه یافته است. جمعیت شناسان متعددی به بررسی ویژگی های اقتصادی، اجتماعی سالمندان درکشورهای درحال توسعه در۵۰ سال گذشته پرداخته اند. از جمله جمعیت شناسانی که به این موضوع پرداخته اند میتوان به تراس لوکو در سال ۱۹۸۶ وکینسلا و ساتین در سال ۱۹۹۴ اشاره کرد همچنین دلایلی که جمعیت شناسان راتشویق به بررسی مسئله سالمندی میکرد، پیش بینی کاهش باروری و مرگ و میر در کشورهای درحال توسعه و رسیدن به مرحله سالمندی از یک طرف و نیز نگرانی سیاستگزاران دولتی در آن کشور برای برنامه ریزی صحیح جهت آمادگی بامسئله سالخوردگی جمعیت و نیز تأکید سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۲در اجلاس وین بر مسئله سالمندی بود (کینسلا به نقل از مارتین و پرستون ۱۹۹۴).
مطالعاتی که درخارج ازکشوردرحوزه های مختلف پزشکی درزمینه بررسی کیفیت سالمندان انجام شده است و ذکر چند نکته در زمینه غالب تحقیقات انجام شده ضروری به نظر می رسد.
استراس و همکارانش عوامل مؤثربرسلامت را در گزارشهای بهداشت سالمندان در جامائیکا مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و دریافتند که مسائل بهداشت و سلامتی با سن افزایش می یابد، اما زنان از مشکلات سلامتی بیشتر شکایت دارند که عمدتاً مربوط به رعایت بهداشت در سنین پایین تر می باشند. آنها همچنین دریافتند که تحصیلات با سلامت در ارتباط است و کسانی که تحصیلات پایین تری دارند از سلامت کمتری بر خورداند، ولی میزان در آمد تأثیری روی سلامت افراد ندارد ( استراس[۱۲] و همکاران ۱۹۹۲).
تحقیقی با عنوان ” درآمد و سلامت، واقعیت رابطه چیست ؟” توسط ایکوب و اسمیت در مورد رابطه در آمد و سلامت صورت گرفته است در این تحقیق ارتباط درآمد با سلامتی، قبل و بعد از کنترل های اجتماع برای همه متغیرهای سلامتی آزمایش شده است. نتایج نشان می دهد که در آمد بالا در سلامتی بیشتر مؤثر است ولی این ارتباط مستقیم درآمد و وضع سلامت در سطوح بالاتر درآمد حالت معکوس پیدا می کند.همچنین در این تحقیق هیچ اثر متقابلی بین درآمد بالا و هر یک از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی سن یا جنسیت یافت نشده است. و در واقع تأثیرات مستقل درآمد و دیگر متغیر های اقتصادی، اجتماعی نشان می دهد که در آمد واقعاً یک نشانه برای تأثیر دیگر متغیر ها نیست در این تحقیق درآمد بر سلامت در ترکیب کلی متغیر های اقتصادی اجتماعی اثبات شده است (ایکوب،اسمیت[۱۳] ۱۹۹۹: ۶۹۳-۷۰۵ ).
تحقیقی با عنوان ” تفاوتهای جنسیتی درارتباط با کار و سلامت درمورد بیماری های قلبی” توسط گیلام در سال ۱۹۸۵انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که فعالیتهای شغلی مورد آزمایش نقش کمی در بیماری های گرفتگی عروقی داشتند. ساعات کار طولانی مدت در کنار سیگار کشیدن و فعالیتهای فیزیکی بیش از اندازه پیامدهای زیانباری را به دنبال دارند. همچنین براساس یافته های این پژوهش فشارکاری و ساعات طولانی کار تا اندازه زیادی در مردان نسبت به زنان سازگاری بوجود آورده است. بنابراین فعالیت های شغلی خصوصاً ساعات کاری ممکن است به صورت غیر مستقیم بر سلامتی افراد تأثیر بگذارند و در مبتلا شدن فرد به بیماری های قلبی وعروقی دخالت داشته باشند(گیلام[۱۴] ۱۹۸۵ : ۳۷۹-۳۹۴).
مطالعه ای توسط مهتاب علیزاده و همکاران بر روی ۳۰۲ نفر در سال ۱۳۸۸ از ایرانیان مقیم سیدنی در کشور استرالیا انجام گرفت نتایج حاکی است، سلامت جسمی سالمندان ایرانی متأثر از متغیرهای سن،جنس،تحصیلات،داشتن کارت بیمه خدمات پزشکی و تسلط به زبان انگلیسی بوده است. بیماریهای مزمن و فعالیتهای فیزیکی و اجتماعی نیز همچنین بر سطح سلامت جسمی سالمندان تاثیر گذار هستند.
مطالعه ای توسط کلدی و همکاران تحت عنوان مسائل ومشکلات جسمانی،اجتماعی و روانی سالمندان منطقه ۱۳تهران در سال ۱۳۸۲ انجام شده است ۵۲% جامعه تحت مطالعه مونث ، ۳/۳۲ درصد بیسواد و ۳ درصد مجرد هستند. /۲۵ درصد از آنان دارای مشکل انجام فعالیتهای روزانه دارند ۲۱ درصد از شرایط جاری زندگی نا رضایتی دارند و ۲۴درصد دارای نوعی بیماری روانی هستند.
امامی و اکمن[۱۵] در سال ۱۹۹۸در یک مطالعه کیفی نشان دادند که ایرانیانی که به تازگی به سوئد مهاجرت کرده بودند از انزوای اجتماعی و تنهایی رنج می بردند و این امر به دلیل تفاوت قابل ملاحظه بین فرهنگ ایرانی و فرهنگ سوئدی و تسلط نداشتن به زبان سوئدی بوده است. سن و جنس به عنوان تعیین کننده های وضعیت سلامت جسمی در ایرانیان سالمند مورد مطالعه شناسایی شدند.یافته های این مطالعه توسط نتایج بررسی وزارت سلامت ورفاه استرالیا درسال ۲۰۰۲ که افزایش بروز محدودیت در فعالیت ها را بطور معنی دار با افزایش سن ۶۵ سالگی وبیشتر گزارش کرد، تأیید می کند.
کرنر، بین کارت وسورنرن نشان دادند زنان سالمند نسبت به مردان همسن خود سطح پایین تری از کیفیت زندگی را دارند.هم چنین آنها نشان دادند اختلاف جنسی در کیفیت زندگی همراه با بالا رفتن سن عمیق می شود .
بررسی دلیلو و دیگران(۱۹۹۸) نشان داد که در دهه هفتم زندگی با شروع اختلال در عملکرد سیستم گوارشی،روندتغذیه سالمندان دچار اختلال می شود و این موجبات کاهش کیفیت زندگی سالمندان را فراهم می کند.بررسی شرلی بیانگر این واقعیت است که سالمندان دچار اختلالات متعدد حسی از جمله بینایی، شنوایی وحس های دیگر می شوند که نتیجه آن محدود شدن موقعیت های اجتماعی و افزایش تدریجی و وابستگی به دیگران و در نهایت کاهش کیفیت زندگی است( پور دهکردی و دیگران ۱۳۸۶ ).
تعداد سالمندان مبتلا به افزایش فشارخون درسالهای اخیربه دلیل مختلف افزایش قابل توجهی داشته که با تشخیص به هنگام و هدف گذاری در درمان وکنترل صحیح این عارضه در جمعیت سالمند میتوان بر روی کیفیت زندگی آنها تأثیر بسزایی گذاشت. مطالعات دانشگاه نیویورک، عوارض فشارخون را بعنوان یک عامل خطر در ایجاد سکته مغزی و بیماری های قلبی درسالمندان بیان نموده و اثرات آن را بر کیفیت زندگی سالمندان مورد بررسی قرار داده است ( آهنگری و دیگران ۱۳۸۷ ).
