پیشینه تحقیق درزمینه به‌کارگیری منطق فازی در ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان غنی هست و عمده پژوهش‌های انجام‌گرفته درزمینه به‌کارگیری تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره و تصمیم‌گیری چندهدفه در بستر فازی میباشند، که مهم‌ترین این تکنیک‌ها می‌توان به مواردی همچون تحلیل سلسله مراتبی فازی، تکنیک تاپسیس فازی و تکنیک برنامه‌ریزی فازی آرمانی اشاره کرد.
از عمده‌ترین این پژوهشها که در این تحقیق مورداستفاده قرار گرفته‌اند می‌توان موارد زیر را ذکر کرد.
۲-۳-۱ قدسیپور و ابراین با طراحی یک مدل برنامه‌ریزی چندهدفه خطی فازی به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان پرداخته‌اند.آن ها با در نظر گرفتن اهدافی همچون کمینه کردن قیمت.،زمان تاخیر، و بیشینه‌سازی کیفیت و خدمات پس از تحویل و در نظر گرفتن محدودیت‌هایی همچون مقدار تقاضا و ظرفیت هر تامین کننده، مقدار خرید از هر تامین کننده را به دست آورده‌اند.[۱۶]
۲-۳-۲ فلیکس[۲۹] و کومار[۳۰] با طراحی یک ساختار سلسله مراتبی فازی، به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان در محیط بین‌المللی پرداختند. آن ها با افزودن عواملی همچون ریسک ارز، ریسک سیاسی، تعرفه‌های گمرکی و … به همراه فاکتورهایی همچون قیمت، کیفیت، خدمات و روابط، به ارزیابی تامین کنندگان خارجی سازمان پرداخته‌اند. روش فازی مورداستفاده در این تحقیق، روش تحلیل توسعه‌ای چانگ هست[۱۷].
۲-۳-۳- وی جون[۳۱] و زیمینگ[۳۲] نیز با طراحی یک مدل دومرحله‌ای، به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان با در نظر گرفتن نرخ تخفیف پرداخته‌اند. در این روش ابتدا با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی، مطلوبیت نهایی هر تامین کننده به دست می‌آید. سپس در مرحله بعد، با بهره گرفتن از یک مدل برنامه‌ریزی خطی فازی، سبد خرید بهینه شرکت به دست می‌آید. چن و دیگران نیز با طراحی یک مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی و با بهره گرفتن از روش تاپسیس فازی، به ارزیابی و رتبه‌بندی تامین کنندگان پرداخته‌اند. عمید و دیگران با بهره گرفتن از روش برنامه‌ریزی خطی چندهدفه، یک مدل فازی برای انتخاب تامین کنندگان ارائه دادند.[۱۸]
۲-۳-۴-چن[۳۳] و چینگ[۳۴] در سال ۲۰۰۶ نیز با طراحی یک مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی با بهره گرفتن از تکنیک تاپسیس فازی به ارزیابی و رتبه‌بندی تامین کنندگان پرداخته‌اند[۱۹].
۲-۳-۱- منطق فازی[۳۵]:
پیچیدگی تحلیل رفتارهای اجتماعی، طبیعی و انسانی همواره ریشه در طبیعت ناسازگار مفاهیمی چون ذهنی و عینی، دقت و عدم دقت، سادگی و پیچیدگی، اطمینان و عدم اطمینان دارد. تلاش برای تحلیل پیچیدگی، عدم اطمینان، عدم دقت و ذهنی بودن سیستم‌های اجتماعی همواره منجر به راه حل های رضایت‌بخش شده است.اگرچه در شرایط عدم اطمینان و تصادفی بودن، مدل‌های ریاضی و تصادفی با موقعیت در شبیه‌سازی رفتارهای انسانی و اجتماعی به کار گرفته می‌روند، اما این مدل‌ها قادر به تشریح واقعیت به‌طور کامل نیستند.
در مواجهه با ناهنجاری‌ها و پیچیدگی سیستم‌های انسانی و اجتماعی،سیستم‌های جاری بسیار غیر منعطف و ساده رفتار می‌کنند دانش ریاضیات معمولی قادر به تشریح رفتار انسانی نمی‌باشد.به‌عبارت‌دیگر یک مدل مناسب اجرایی مبتنی بر دانش ریاضیات جاری برای تشریح تبدیل و کنترل سیستم‌های انسانی و اجتماعی وجود ندارد.
در حقیقت مواجهه با سیستم‌های انسانی، مدل‌های ریاضی با شرایطی روبرو می‌روند که دقیق نمی‌باشند. به‌عبارت‌دیگر، این موقعیت‌ها فازی میباشند. بسیاری از واژه‌ها نظیر توسعه، مطلوبیت، بهینه‌سازی و امثال آن ها ماهیت فازی دارند. این مفاهیم که معمول نادقیق و غیرقطعی میباشند، نقش مهمی در رفتارهای انسانی دارا میباشند.
در حال حاضر دانشمندان علوم طبیعی و اجتماعی بر این باورند که سیستم‌های اجتماعی می‌توانند به‌وسیله ریاضیات جدیدی به‌طور موثر تشریح شوند.
به‌عبارت‌دیگر، یک دانش ریاضیات جدید می‌تواند عدم دقت و ابهام را با یک روش منطقی موردتوجه قرار دهد. به همین خاطر دانش ریاضیات جدید، یعنی ریاضیات فازی به‌طور فزاینده ای موردتوجه قرارگرفته است. ]۲۰[
منطق فازی عبارت است از استدلال با مجموعه‌های فازی، مجموعه‌ای فازی توسط ماکس بلک و لطفی زاده ارائه گردید.ابتدا در سال ۱۹۳۷ ماکس بلک مقاله‌ای راجع به آنالیز منطق به نام ابهام را در مجله علم منتشر کرد. سپس در سال ۱۹۶۵ لطفی زاده مقاله‌ای تحت عنوان مجموعه‌های فازی منتشر ساخت در این مقاله او از منطق چند مقداری لولایه ویچ برای مجموعه‌ها استفاده کرد.
او نام فازی را برای این مجموعه در نظر گرفت، منطق فازی را از منطق دودویی دور سازد. او لغت فازی را انتخاب کرد تا همچون خاری در چشم علم مدرن فرورود. منطق فازی یک منطق چند ارزشی است. در این منطق به‌جای درست یا نادرست، سیاه یا سفید،صفر یا یک، سایه‌های نامحدودی از خاکستری بین سیاه‌وسفید وجود دارد.تمایز عمده منطق فازی با منطق چند ارزشی آن است که در منطق فازی حقیقت و یا حتی ذات مطالب هم می‌تواند نادقیق باشد.در منطق فازی مجاز به بیان جملاتی از قبیل “کاملا درست است” یا هستیم و حتی می‌توان از احتمال نادقیق مثل “تقریبا غیرممکن"، “به میزان"، “به‌ندرت” نیز استفاده کرد.بدین ترتیب منطق فازی نظام کاملا منعطفی را در اختیار زبان طبیعی قرار می‌دهد.
منطق فازی نظریه گسترده‌ای است که نظریه مجموعه‌های فازی، منطق فازی و غیره را در برمی‌گیرد.نظریه مجموعه‌های فازی توسط نظریه مجموعه‌های معمولی است.
منطق فازی نیز توسعه منطق دودویی است فازی بودن همان‌طور که در منطق فازی به کار می‌رود به انواع مختلف ابهام و عدم اطمینان بخصوص به ابهامات مربوط به زبان بیانی و طرز تفکر بشر اشاره دارد و با عدم اطمینان که توسط نظریه احتمال بیان می‌شود متفاوت است.
از سوی دیگر معیار سنجش کلماتی همچون زیبا یا جوان به دیدگاه شخصی فردی بستگی دارد که آن ها را داوری می‌کند و لذا ما نمی‌توانیم با انجام آزمون‌های بی‌پایان یک قاعده اکید برای قضاوت آن ها وضع کنیم. منطق فازی می‌تواند ریاضی‌وار با این ابهامات برخورد کند[۲۱].
۲-۳-۲- مقدمه‌ای بر فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی
فرایند تحلیل سلسله مراتبی، یکی از معروفترین فنون تصمیم‌گیری چند شاخصه است که توسط ساعتی معرفی‌شده است. این روش هنگامی‌که عمل تصمیم‌گیری با چند گزینه و شاخص تصمیم‌گیری روبرو است، می‌تواند مفید باشد. اگرچه افراد خبره از شایستگی‌ها و توانایی‌های ذهنی خود برای انجام مقایسات استفاده می‌نمایند، اما باید به این نکته توجه داشت که فرایند تحلیل سلسله مراتبی سنتی، امکان انعکاس سبک تفکر انسانی را به‌طور کامل ندارد. به عبارت بهتر، استفاده از مجموعه‌های فازی، سازگاری بیشتری با توضیحات زبانی و بعضاً مبهم انسانی دارد و بنابراین بهتر است که با بهره گرفتن از مجموعه‌های فازی (به‌کارگیری اعداد فازی) به‌پیش بینی بلندمدت و تصمیم‌گیری در دنیای واقعی پرداخت. در سال ۱۹۸۳ دو محقق هلندی به نام‌های لار هورن و پدریک روشی را برای فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی پیشنهاد نمودند که بر اساس روش حداقل مجذورات لگاریتمی بنانهاده شده بود. پیچیدگی مراحل این روش باعث شده این روش چندان مورداستفاده قرار نگیرد. در سال ۱۹۹۶ روش دیگری تحت عنوان روش تحلیل توسعه‌ای توسط چانگ ارائه گردید. اعداد مورداستفاده در این روش، اعداد مثلثی فازی هستند. مقیاس‌های فازی مورداستفاده درروش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در جدول (۳-۱) نشان داده‌شده‌اند.
یکی دیگر از روش‌های مشهور که به‌طور گسترده‌ای برای حل مسائل تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده می‌شود، تاپسیس فازی است که برای اولین بار توسط چن و هونگ در سال ۱۹۹۲ ابداع شد[۲۲]. در این مدل وزن‌ها و ماتریس تصمیم‌گیری به‌صورت اعداد فازی تعریف می‌روند و همانند تاپسیس کلاسیک بر اساس فاصله از ایده آل مثبت و منفی رتبه‌بندی می‌کند. در تحقیقات بسیاری چون کاراکا[۳۶] و ارتو[۳۷] در سال ۲۰۰۷ و آسکونیس[۳۸] و کلمنسیس[۳۹] در سال ۲۰۱۰ از این روش بهره گرفته‌شده است.
در تحقیقات مختلف، روش ادغامی AHP و TOPSIS به این صورت است که ابتدا وزن معیارها و زیر معیارها به کمک روش AHP محاسبه می‌شود و از این وزن‌ها درروش تاپسیس به‌منظور رتبه‌بندی گزینه‌ها بهره‌گیری می‌شود در تحقیقاتی چون از این روش استفاده نموده‌اند[۲۳-۲۷]. اکثر مدل‌های تاپسیس فازی، ساختار سلسله مراتبی موجود در مسائل چند معیاره (مزیت اصلی AHP) را در نظر نمی‌گیرند.
پس از جمع آوری معیارهای اصلی و فرعی و تشکیل ساختار سلسله مراتبی از معیارها، از روش تاپسیس توسعه‌یافته شده که در کتاب کهرمان [۲۸] ومقاله ونگ [۲۹]، تاپسیس سلسله مراتبی در محیط فازی نامیده شده‌اند، برای رتبه‌بندی گزینه‌ها استفاده می‌شود.
فصل سوم:روش پژوهش
فصل سوم:
روش پژوهش
۳-۱- نوع و ویژگی‌های تحقیق
این پژوهش از نوع مطالعات کاربردی است و به‌منظور استفاده از روش‌های انتخاب تامین کنندگان و تصمیم‌گیری چند معیاره برای انتخاب سبد کالا در شرکت‌های توزیع و پخش انجام‌شده است.
مطالعات انجام‌گرفته در این پژوهش بر روی نمونه‌های واقعی بوده و کاربرد در متن پایان‌نامه به‌وضوح مشخص گردیده است.
۳-۲- جامعه – نمونه – روش نمونه‌گیری
جامعه این پژوهش تمامی خبرگان و فعالان در صنعت توزیع و پخش میباشند و به‌عنوان نمونه برخی از آنان که در بالاترین سطح‌های مدیریتی شرکت‌های پخش فعالیت چندین ساله داشته‌اند مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند.
روش نمونه‌گیری بصورت انتخابی میباشد، در واقع در این پژوهش هدف ما نظرسنجی از خبرگان صنعت میباشد وسعی شده افراد انتخاب شده جز بهترین های صنعت توزیع و پخش باشند.
۳-۴- روایی و پایایی
از آنجا که مخاطبان این پژوهش همگی از خبرگان و متخصصان صنعت توزیع و پخش میباشند و روش های انجام پژوهش برگرفته از منبع معتبر میباشد،لذا با توجه به نظر خبرگان این پژوهش از پایایی و روایی برخوردار است.
۳-۴- روش تحلیل سلسله مراتبی فازی
۳-۴-۱- مقدمه
هرچند هدف از به‌کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی به دست آوردن نظر کارشناسان و متخصصین است، بااین‌وجود روش تحلیل سلسله مراتبی معمولی به‌درستی نحوه‌ی تفکر انسانی را منعکس نمی‌کند، زیرا در مقایسه‌های زوجی این روش از اعداد دقیق استفاده می‌شود. از دیگر مواردی که اغلب روش تحلیل سلسله مراتبی به خاطر آن ها مورد نکوهش قرار می‌گیرد عبارت‌اند از : وجود مقیاس نامتوازن در قضاوت‌ها، عدم قطعیت و نادقیق بودن مقایسه‌های زوجی.
تصمیم‌گیرندگان اغلب به علت طبیعت فازی مقایسه‌های زوجی قادر نیستند به‌صراحت نظرشان را در مورد برتری‌ها اعلام کنند . به همین دلیل در قضاوت‌هایشان ارائه یک بازه را به‌جای یک عدد ثابت ترجیح می‌دهند. برای غلبه بر این مشکلات روش تحلیل مراتبی فازی ارائه‌شده است.
درروش تحلیل سلسله مراتبی فازی، پس از تهیه نمودار سلسله مراتبی از تصمیم‌گیرنده (و یا تصمیم‌گیرندگان) خواسته می‌شود تا عناصر هر سطح را نسبت به هم مقایسه کنند و اهمیت نسبی عناصر را با بهره گرفتن از اعداد فازی بیان کنند. به‌طور مثال در جدول (۳-۱) نمونه‌ای از اعداد فازی مثلثی تعریف‌شده و توابع عضویت آن ها درج‌شده است. در شکل (۳-۱) نیز تابع عضویت فازی برای متغیرهای زبانی نشان داده‌شده است
جدول(۳-۱): نمونه‌ای از اعداد فازی تعریف‌شده درروش تحلیل سلسله مراتبی فازی
| تابع عضویت | دامنه | مقیاس فازی مثلثی | تعریف | عدد فازی |
| اهمیت مطلق | ||||
