چکیده
مطالعه الگوی فضایی شیوع ازدواج در بین زنان کمتر
از 20 سال و فرزندآوری آنان
به کوشش
اسماء زارع
ازدواج مبنای تشکیل خانواده به عنوان اولین و مهمترین واحد اجتماعی است. زمان وقوع ازدواج (سنی که در آن ازدواج اتفاق میافتد)، تأثیر بلافصل و بدون واسطهای را بر باروری اعمال میکند. معمولاً ازدواجهای زودرس یا سنین پایین شروع ازدواج، با میزان باروری ارتباط مستقیم دارد. مطالعه حاضر به مسئله شیوع ازدواج در بین زنان کمتر از 20 سال و فرزندآوری آنان در سطح شهرستانی از بُعد فضایی نظر افکنده است. این مطالعه با استفاده از دادههای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 انجام گرفته است. جهت بررسی رابطه معناداری بین متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون T مستقل، تحلیل مسیر و تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است. سپس از شاخص خودهمبستگی فضایی (موران) و شاخص محلی پیوند فضایی (لیسا) برای نشان دادن تغییرات و گرایش و عدم گرایش شهرستانها به تشکیل خوشههای همجوار، استفاده شده است. نتایج آزمون T نشان میدهد که نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان در مناطق روستایی بالاتر از مناطق شهری است و شاهد گرایش شهرستانها به تشکیل خوشههای همجوار در زمینه نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان در مناطق روستایی هستیم. بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی- اجتماعی شهرستانها و نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان رابطه و همبستگی منفی وجود دارد و شاهد گرایش شهرستانها به همگن شدن در زمینه نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان هستیم. بین درصد شهرنشینی و نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان رابطه و همبستگی منفی وجود دارد و توزیع فضایی آنها در سطح کشور یک توزیع نیمه یکنواخت است. نتایج ضریب همبستگی نشانگر آن است که با افزایش درصد سطح تحصیلات و اشتغال زنان از نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان کاسته میشود. بین نرخ ازدواج دختران نوجوان و میزان فرزندآوری آنان در مناطق مختلف کشور رابطه و همبستگی مثبت وجود دارد و شاهد گرایش شهرستانها به تشکیل خوشههای همجوار در زمینه این دو متغیر هستیم. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان میدهد که متغیرهای نرخ ازدواج دختران نوجوان و سطح تحصیلات دیپلم زنان نوجوان مجموعا 59 درصد از تغییرات میزان فرزندآوری زنان نوجوان را تبیین میکند.
واژگان کلیدی: ازدواج دختران نوجوان، فرزندآوری، توسعه یافتگی، شهرنشینی، تحصیلات، اشتغال، توزیع فضایی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: مقدمه
1-1- کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………. 2
1-2- بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………….. 3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 6
1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………… 6
1-4-1 هدف کلی……………………………………………………………………………………………………………………. 6
1-4-2- اهداف جزئی……………………………………………………………………………………………………….. 7
فصل دوم: پیشینه تحقیق
2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 9
2-2- مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی……………………………………………………………………………… 9
2-2-1- تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………………….. 9
2-2-2- تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………………… 17
فصل سوم: مبانی نظری تحقیق
3-1- مروری بر نظریات موجود……………………………………………………………………………………………….. 27
3-1-1- نظریات مرتبط با سن ازدواج……………………………………………………………………………….. 27
3-1-1-1- نظریههای اقتصادی…………………………………………………………………………………. 27
3-1-1-2- نظریههای جامعهشناختی………………………………………………………………………… 28
3-1-1-3- نظریههای جمعیتشناختی……………………………………………………………………… 28
3-1-1-4- نظریه نوسازی…………………………………………………………………………………………. 29
عنوان صفحه
3-1-1-5- نظریه مبادله……………………………………………………………………………………………. 30
3-1-1-6- نظریه برابری جنسیتی…………………………………………………………………………….. 31
3-1-2- نظریات مرتبط با باروری……………………………………………………………………………………… 32
3-1-2-1- نظریههای اقتصادی…………………………………………………………………………………. 32
3-1-2-2- نظریههای اجتماعی و فرهنگی…………………………………………………………………. 33
3-1-2-2-1- نظریه کالدول……………………………………………………………………………………… 34
3-1-2-2-2- نظریه کول………………………………………………………………………………………….. 35
3-1-2-2-3- نظریه دیویس و بلیک…………………………………………………………………………. 36
3-2 چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 38
3-3- مدل تجربی تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 38
3-4- فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 39
فصل چهارم: روش تحقیق
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 41
4-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….. 41
4-3- ابزار جمعآوری دادهها…………………………………………………………………………………………………….. 42
4-4- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………….. 42
4-5- واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………… 42
4-6- قلمرو زمانی و مکانی………………………………………………………………………………………………………. 43
4-7- حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………. 43
4-8- تکنیکهای آماری تحلیل دادهها…………………………………………………………………………………….. 43
4-8-1- تحلیل مدل خودهمبستگی فضایی و محلی…………………………………………………………. 43
4-8-2- شاخص موران…………………………………………………………………………………………………….. 45
4-8-3- شاخص محلی پیوند فضایی (لیسا)………………………………………………………………………. 46
4-9- تعریف نظری و عملیاتی متغیرها…………………………………………………………………………………….. 46
4-9-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………….. 46
4-9-2- متغیر وابسته………………………………………………………………………………………………………. 48
عنوان صفحه
فصل پنجم: یافتههای تحقیق
5-1- آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….. 50
5-2- آمار استنباطی و مکانی…………………………………………………………………………………………………… 66
5-3- تحلیل مسیر………………………………………………………………………………………………………………….. 90
فصل ششم: بحث و نتیجه گیری
6-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………. 109
6-2- نتایج فرضیات ……………………………………………………………………………………………………… 111
6-3- پیشنهادات تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 121
6-4- محدودیتهای تحقیق………………………………………………………………………………………………. 121
فهرست منابع و مآخذ
منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………. 122
منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………. 126
فهرست جدولها
عنوان صفحه
جدول 4-1: انواع الگوهای توزیع فضایی پدیدههای زمین مرجع…………………………………….. 45
جدول 4-2 عناوین و وزن شاخص ها جهت تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های
کشور…………………………………………………………………………………………………………………………….. 47
جدول 5-1 درصد زنان حداقل یکبار ازدواج کرده (کشور به تفکیک استان)………………….. 52
جدول 5-2 درصد ازدواج زنان نوجوان (کشور به تفکیک استان) ………………………………… 55
جدول 5-3 میزان باروری ویژه گروه سنی 19-10 سال (کشور به تفکیک استان)…………. 58
جدول 5-4 درصد تحصیلات زنان 19-10 ساله کل کشور (به تفکیک استان)……………… 61
جدول 5-5 درصد اشتغال زنان 19-10 ساله در مناطق مختلف کشور………………………….. 64
جدول 5-6 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی –
اجتماعی شهرستانها و نرخ ازدواج دختران نوجوان……………………………………………………… 66
جدول 5-7 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد تحصیلات دختران نوجوان و نرخ
ازدواج دختران نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………….. 70
جدول 5-8 آزمون رابطه نرخ ازدواج دختران نوجوان در مناطق روستایی و شهری………… 72
جدول 5-9 شاخص خودهمبستگی فضایی در سرشماری 1385 به تفکیک مناطق
شهری و روستایی………………………………………………………………………………………………………….. 73
جدول 5-10 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد اشتغال زنان نوجوان و نرخ
ازدواج دختران نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………….. 75
جدول 5-11 ضریب همبستگی بین درصد شهرنشینی و نرخ ازدواج دختران نوجوان……. 76
جدول 5-12 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی –
اجتماعی شهرستانها و فرزندآوری زنان نوجوان …………………………………………………………. 77
جدول 5-13 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد تحصیلات دختران نوجوان و
میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور……………………………………………….. 81
عنوان صفحه
جدول 5-14 آزمون رابطه میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق روستایی و شهری…. 84
جدول 5-15 شاخص خودهمبستگی فضایی در سرشماری 1385 به تفکیک مناطق
شهری و روستایی…………………………………………………………………………………………………………. 85
جدول 5-16 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد پایین اشتغال زنان نوجوان و
میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور……………………………………………….. 86
جدول 5-17 ضریب همبستگی بین درصد شهرنشینی و فرزندآوری نوجوان…………………. 87
جدول 5-18 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین نرخ ازدواج دختران نوجوان و میزان
فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………… 89
جدول 5-19 عناصر متغیرهای زمینهای درون معادله برای پیشبینی متغیر میانی نرخ
ازدواج دختران نوجوان در سطح شهرستانها……………………………………………………………….. 91
جدول 5-20 عناصر متغیرهای مستقل و زمینهای درون معادله برای پیشبینی فرزندآوری
زنان نوجوان در سطح شهرستانهای کشور………………………………………………………………….. 92
جدول 5-21 میزان تأثیر مستقیم، غیر مستقیم و کل متغیرهای مستقل بر متغیر
وابسته فرزندآوری زنان نوجوان……………………………………………………………………………………… 93
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل 4-1 انواع الگوهای توزیع فضایی پدیدههای زمین مرجع……………………………………………. 44
شکل 5-1 توزیع فضایی کل زنان ازدواج کرده در کشور بر اساس سرشماری 1385…………… 53
شکل 5-2 توزیع فضایی درصد ازدواج دختران در کشور بر اساس سرشماری 1385………….. 56
شکل 5-3 توزیع فضایی میزان باروری ویژه گروه سنی 19-10 ساله در مناطق مختلف
کشور بر اساس سرشماری 1385………………………………………………………………………………………. 59…………………………………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 5-4 توزیع فضایی سطح تحصیلات زنان 19-10 ساله کل کشور …………………………….. 62
شکل 5-5 توزیع فضایی درصد اشتغال زنان نوجوان 19-10 ساله در مناطق مختلف
کشور بر اساس سرشماری 1385……………………………………………………………………………………….. 65
شکل 5-6 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان با سطح توسعه یافتگی اقتصادی –
اجتماعی سال 1385…………………………………………………………………………………………………………. 94
شکل 5-7 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان و درصد تحصیلات زیر دیپلم و
دیپلم کل کشور بر اساس سرشماری 1385……………………………………………………………………… 95
شکل 5-8 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان روستایی و درصد تحصیلات زیر دیپلم و
دیپلم زنان نوجوان بر اساس سرشماری 1385………………………………………………………………….. 96
شکل 5-9 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان و درصد تحصیلات عالی زنان نوجوان
در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………………………………………………….. 97
شکل 5-10 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان در مناطق شهری و روستایی بر
اساس سرشماری1385………………………………………………………………………………………………………. 74
