6- اهداف و کاربردهای تحقیق……………………………………………………………………………4

7- سامانه تحقیق………………………………………………………………………………………….6

فصل اول: کلیات پژوهش

مبحث نخست: مفهوم شناسی…………………………………………………………………………6

گفتار اول: واژه شناسی…………………………………………………………………………………..6

بند اول: واژه شناسی قصد……………………………………………………………………………….6

بند دوم: واژه شناسی علم……………………………………………………………………………….6

بند سوم: واژه شناسی قتل………………………………………………………………………………7

گفتار دوم: اصطلاح شناسی………………………………………………………………………………8

بند اول: عمد………………………………………………………………………………………………..8

1- قصد………………………………………………………………………………………………………8

1-1- مفهوم شناسی از منظر فقه اسلامی……………………………………………………………8

2-1- مفهوم شناسی از منظر حقوق جزای عرفی……………………………………………………10

2- علم……………………………………………………………………………………………………..12

1-2- مفهوم شناسی از منظر فقه اسلامی…………………………………………………………..12

2-2- مفهوم شناسی از منظر حقوق جزای عرفی……………………………………………………12

3- شرایط تحقق عمد…………………………………………………………………………………….13

4- صور مختلف عمد………………………………………………………………………………………15

1-4- سوءنیت عام و سوءنیت خاص…………………………………………………………………….15

2-4- سوءنیت معین و سوءنیت نامعین…………………………………………………………………15

5- قصور جزایی……………………………………………………………………………………………16

1-5- بی احتیاطی………………………………………………………………………………………..16

2-5- بی مبالاتی………………………………………………………………………………………….17

3-5- عدم مهارت………………………………………………………………………………………….18

4-5- عدم رعایت نظامات دولتی…………………………………………………………………………18

بند دوم، قتل……………………………………………………………………………………………….19

1- مفهوم شناسی از منظر فقه اسلامی……………………………………………………………..19

2- مفهوم شناسی از منظر حقوق جزای عرفی………………………………………………………22

مبحث دوم: پیشینه شناسی……………………………………………………………………………25

گفتار اول: فقه اسلامی…………………………………………………………………………………..25

بند اول: مذهب شیعه…………………………………………………………………………………….25

بند دوم: اهل سنت………………………………………………………………………………………..26

گفتار دوم: حقوق عرفی…………………………………………………………………………………..27

بند اول: قانون مجازات عمومی (1304 – 1352)…………………………………………………………27

بند دوم: قانون حدود، قصاص مصوب 1361……………………………………………………………….29

بند سوم: قانون مجازات اسلامی مصوب 1370………………………………………………………….30

بند چهارم: قانون مجازات اسلامی مصوب 1392…………………………………………………………31

فصل دوم: ارکان قتل عمد با فعل نوعا کشنده……………………………………………………………33

مبحث اول: قانون جزای ایران……………………………………………………………………………….33

گفتار اول: رکن مادی…………………………………………………………………………………………33

بند اول: رفتار………………………………………………………………………………………………….34

الف – فعل……………………………………………………………………………………………………..34

ب – فعل مادی………………………………………………………………………………………………..36

ج – فعل غیرمادی…………………………………………………………………………………………….36

د – ترک فعل…………………………………………………………………………………………………..39

ه – فعل ناشی از ترک فعل………………………………………………………………………………….42

1- مسئولیت کیفری تارک فعل در قتل با ترک فعل نوعا کشنده در حقوق ایران………………………42

1-1- ترک فعل ناشی از قانون یا قرارداد……………………………………………………………………42

2-1- انتساب…………………………………………………………………………………………………..45

3-1- توانایی تارک فعل در انجام فعل ترک شده…………………………………………………………..47

4-1- وجود عنصر روانی………………………………………………………………………………………48

2- آراء فقها……………………………………………………………………………………………………48

3- نصوص قانونی خاص……………………………………………………………………………………..50

4- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………….52

بند دوم: موضوع جرم………………………………………………………………………………………..52

الف – وجود شخص زنده…………………………………………………………………………………….55

ب- دیگر کشی……………………………………………………………………………………………….55

ج – محقون الدم بودن مقتول………………………………………………………………………………..55

بند سوم: نتیجه………………………………………………………………………………………………56

الف – مرگ ظاهری…………………………………………………………………………………………..57

ب – مرگ قطعی……………………………………………………………………………………………..57

ج – مرگ مغزی……………………………………………………………………………………………….58

د – حیات غیر مستقر یا مرگ حکمی………………………………………………………………………58

ه – تسریع در مرگ……………………………………………………………………………………………60

بند چهارم: رابطه استناد…………………………………………………………………………………….61

گفتار دوم: رکن روانی………………………………………………………………………………………..64

بند اول – عمد در رفتار……………………………………………………………………………………….64

1- اشتباه در هدف در قتل با فعل نوعا کشنده…………………………………………………………..78

1-1- تعریف……………………………………………………………………………………………………78

\

2-1- قتل با فعل نوعا کشنده ناشی از اشتباه در هدف، عمد، شبه عمد یا خطای محض است؟..79

1-2-1 نظر دیوان عالی کشور ایران قبل از انقلاب اسلامی…………………………………………….79

2-2-1- قتل بافعل نوعا کشنده ناشی از اشتباه در هدف در رویه قضایی بعد از انقلاب اسلامی…80

2- اشتباه در هویت در قتل با فعل نوعا کشنده…………………………………………………………82

1-2- تعریف…………………………………………………………………………………………………..82

2-2- قتل با فعل نوعا کشنده ناشی از اشتباه در هویت، عمد محسوب میشود یا شبه عمد…….83

1-2-2- نظریه عمدی بودن قتل با فعل نوعا کشنده ناشی از اشتباه در هویت………………………83

2-2-2- نظریه غیرعمدی بودن قتل با فعل نوعا کشنده ناشی از اشتباه در هویت………………….85

3- تحلیل نهایی موضوع با نگارش قانون جدید…………………………………………………………..88

بند دوم: قصد نتیجه………………………………………………………………………………………..91

1- قصد صریح یا مستقیم………………………………………………………………………………….91

2- قصد تبعی………………………………………………………………………………………………..92

1-2- قصد تبعی مطلق……………………………………………………………………………………..93

2-2- قصد تبعی نسبی…………………………………………………………………………………….97

مبحث دوم: رویه قضایی و فقه اسلامی…………………………………………………………………98

گفتار اول: رویه قضایی……………………………………………………………………………………..98

گفتار دوم: سابقه فقهی…………………………………………………………………………………..99

بند اول – کلام فقها…………………………………………………………………………………………100

بند دوم – نقد و بررسی رویه قضایی با عنایت به منابع فقهی………………………………………..105

فصل سوم: بررسی جایگاه حقوقی قصد و علم در قتل بافعل نوعا کشنده…………………………109

مبحث اول: ملازمه وجودی قصد و علم در قتل عمد با فعل نوعا کشنده…………………………….109

گفتار اول: ملازمه وجودی بین قصد و این نوع از قتل……………………………………………………109

بند اول: قانون موضوعه…………………………………………………………………………………….109

بند دوم: فقه اسلامی……………………………………………………………………………………..113

الف – امامیه…………………………………………………………………………………………………113

ب – عامه…………………………………………………………………………………………………….117

گفتار دوم: ملازمه وجودی علم در تحقق این نوع از قتل……………………………………………….119

بند اول: قانون موضوعه…………………………………………………………………………………….119

الف – علم به حکم………………………………………………………………………………………….120

ب – علم به موضوع…………………………………………………………………………………………120

ج – علم به رفتار…………………………………………………………………………………………….120

1- علم به رفتار نوعا کشنده………………………………………………………………………………121

2- علم به زنده بودن مقتول……………………………………………………………………………….121

3- علم مرتکب به اینکه رفتار نوعا کشنده متوجه مجنی علیه است………………………………..122

بند دوم، فقه امامیه……………………………………………………………………………………….124

بند سوم، فقه عامه……………………………………………………………………………………….125

مبحث دوم: بررسی اثباتی این دو وصف در قوانین جزایی……………………………………………127

گفتار اول: نحوه اثبات این دو وصف (قصد و علم) در قانون مجازات اسلامی مصوب 1370………..127

گفتار دوم: نحوه اثبات این دو وصف (قصد و علم) در قانون مجازات اسلامی 1392………………..127

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………130

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………….134

فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………..135

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………139

چکیده:

آنچه در این پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته است بررسی نقش و جایگاه حقوقی قصد وعلم در قتل های با فعل نوعا کشنده است.مقنن جزا نگارایران،در نصوص جزایی سال های 1375 و 1392 سه نوع قتل عمد به تبع متون فقهی معتبر، مصور ساخته است. نوع دوم این قتل ها که موضوع اصلی این پژوهش هم هست راجع به جنایتی است که در آن مرتکب قصد صریح وقبلی جهت ارتکاب قتل ندارد ولیکن به سبب فعل نوعا کشنده خود،واجد یک نوع قصد ضمنی مطلق ونهایتا قاتل عمدی شناخته شده است که در این رهگذرنظرات حقوقی وفقهی مختلف راجع به مسایلی چون ترک فعل و کشنده بودن آن،علم و جهل مرتکب به کشنده بودن رفتار خود،مبنای احراز کشنده بودن،امکان عامد نبودن با وجود ارتکاب فعل کشنده و نحوه ی اثبات آن وارتباط بین غالبا کشنده بودن فعل و شناخت یا جهل عرف ازآن وامکان تحقق اشتباه در هدف یا هویت در قتل با فعل نوعا کشنده یا عدم آن و… به نمایش و بیان گذاشته شده است.در هر حال؛در این پژوهش سعی شده تا با کنکاو متون حقوقی وفقهی معتبر عنصر روانی این نوع قتل به درستی تجزیه و تحلیل شود و بر اساس آن به جایگاه صحیح حقوقی قصد وعلم که دو پایه اساسی و تشکیل دهنده ی عمد هستند پرداخته و از زوایای گوناگون موضوع مورد بررسی قرار گیرد. با مطالعه ی این پژوهش به این نتیجه خواهیم رسید که قصد و علم متقارن در یک فعل غالبا کشنده نقش مثبتی در وقوع قتل عمد خواهد داشت وهم چنین نحوه ی ظهور عمد در فعل نوعا کشنده و اثبات این عنصر معنوی با دیدگاه تطبیقی بین قانون مجازات اسلامی قدیم و جدید مورد مداقه قرار خواهد گرفت.

مقدمه

1- بیان مسأله

بی شک قتل عمد هم از حیث نتیجه و مجازات شرعی وقانونی وارد بر آن وهم از نگاه شهروندان یک جامعه، مهم ترین جرم به شمار می آید.این اهمیت از آن جهت است که جان یک شهروند واجد حمایت قانون، به ناحق گرفته شده و لزوم برخورد با ان به جهت اعاده نظم از دست رفته و رفع نگرانی عامه مردم و هم چنین تشفی خاطر اولیاء دم مقتول و ایجاد بازدارندگی در افرادی که بستر ارتکاب این جرم را دارند بر هیچ کس پوشیده نیست و در تمامی نظام های حقوقی دنیا بدان پرداخته شده و به اشکال مختلف با ان برخورد شده و می شود.

آن چه که در تحقیق پیش رو مد نظر نگارنده است بیان دقیق و ظریف یک نوع از انواع قتل عمدی است که در تعریف قانونی و مصداق عینی خود ابهاماتی را داراست که با روشن گری ان، قضاوت امر و وکالت موضوع بهتر اتفاق افتاده وبه نتیجه عادلانه یک رسیدگی کیفری کمک شایانی می نماید.

بند ب ماده 206 قنون مجازات اسلامی مصوب سال 1370در تعریف وجرم انگاری گونه ای از قتل عمد چنین اشعار می دارد که«مواردی که قاتل عمدا کاری را انجام دهد که نوعا کشنده باشد هر چند قصد کشتن شخص را نداشته باشد.»

و هم چنین اراده مقنن در بند ب ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392چنین است که«هرگاه مرتکب عمدا کاری انجام دهدکه نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن،می گردد،هر چند قصد ارتکاب آن جنایت یا نظیر آن را نداشته باشد،ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعا موجب آن جنایت یا نظایر آن می شود.»

با دقت در مفاد این دو بند قانونی محرز است که قصد نتیجه نیاز به سابقه در مرتکب ندارد وان چه که مهم است کشنده بودن فعل است ان هم به صورت نوعی و به قضاوت عرف یک جامعه. ولیکن سوالاتی در تعریف مزبور به وجود می آید و آن هم مستلزم کنکاش تعریف از حیث نقش سلبی و ایجابی «قصد»و«علم»مرتکب است.

به راستی داشتن قصد فعل و علم و آگاهی مرتکب به زیان بار بودن فعل خود چه نقشی در احراز بزه برای محکمه خواهد داشت.این دو وصف با هم وبدون هم چه قضاوتی را به بار می اورند. اثبات وجود یا عدم این دو وصف در مرتکب با چه مقامی می باشد و…

با این توضیح مشخص نمودیم که در این کنکاش علمی به دنبال چه هستیم و اهمیت موضوع هم روشن شد ه است. پر واضح است که مقنن در این سطر های قانونی دامنه جرم انگاری را به ضرر مرتکب وبه نفع جامعه گسترش داده چرا که فعلی را قتل عمد تصور نموده که در مرتکب ان قصد قتل(قصد نتیجه) وجود نداشته وبر آحاد جامعه تکلیف نموده که به بهانه نداشتن قصد قتل از مسئولیت اعمال نوعا کشنده خود بر حذر باشند واز طرفی بر مقامات دخیل در رسیدگی کیفری هم لازم است در مقام اثبات و ثبوت قضیه حتما به شاخصه های قصد وعلم توجه نمایند تا به یک توازن عادلانه در رسیدگی نایل شوند.

2- سؤالات تحقیق

به طور مشخص راجع به موضوع می توان سوالات اصلی و فرعی متعددی را مطرح کرد که پیرامون آن بحث به نتیجه مطلوب خواهد رسید؛

1- نقش آگاهی مرتکب به کشنده بودن فعل چه تاثیری در ماهیت قتل دارد؟

2- نقش قصد مرتکب در انجام فعل نوعا کشنده چه تاثیری در ماهیت قتل دارد؟

3- مبنا و شرایط احراز کشنده بودن فعل چیست؟

4- آیا وسیله مورد استفاده یا موضع مورد اصابت دارای موضوعیت است؟

5- آیا اراده مقنن در قانون مجازات اسلامی جدید متفاوت از گذشته است؟

6- مبنای فقهی قضیه چه می باشد ودر تفسیر موضوع چه نقشی دارد؟

7- اشتباه در هدف و هویت در قتل با فعل نوعا کشنده ممکن است یا خیر؟

8- آیا ترک فعل نوعا کشنده هم قابلیت تحقق قتل عمد را داراست؟

9- آیا امکان عامد شناخته نشدن مرتکب فعل نوعا کشنده وجود دارد؟

10- چه رابطه ای بین ناشناخته بودن فعل نوعا کشنده از نظر عرف و احراز عمدی بودن قتل وجود دارد؟

سوالات مطروحه و جواب های آن قطعا به بسط موضوع کمک شایانی خواهد کرد.

3- فرضیه های تحقیق

1- عدم علم مرتکب به کشنده بودن رفتار مجرمانه در زایل شدن عنوان عمد، قابل تحقق است.

2- عدم قصد مرتکب در انجام رفتار مجرمانه موثر بوده و سبب تغییر عنوان از عمد به غیر عمد است.