1-3-ضرورت تحقیق                                                                                          5

1-4-سوالهای تحقیق                                                                                          6

1-5- فرضیه ها تحقیق                                                                                        6

1-6- سازماندهی تحقیق                                                                                      5

1-7- محدوده تحقیق                                                                                          6

1-8- بهره وران تحقیق                                                                                        7

1-9- واژه ها و مفاهیم                                                                                        7

فصل دوم : مروری بر ادبیات تحقیق                                                                         8

2-1- مفهوممرز                                                                                               9

2 ـ 2 ـ 4 ـ مراحل تکامل خط مرزی                                                                       29

2-3-کارکرد های مرز                                                                                                      30

2-3-1کارکرد دفاعی مرزها                                                                                                31

2-3-2- کارکرد سیاسی مرزها                                                                                           31

2-3-3- کارکرد اجتماعی مرزها                                                                                         31

2-3-4-کارکرد اقتصادی مرزها                                                                                           31

2-4- روند توسعه مرزهای سیاسی                                                                       32

2-4-1- مرحله موافقت                                                                                   32

2-4-2- مرحله تحدید حدود                                                                             33

2-4-3- مرحله علامت گذاری روی زمین                                                               33

2- 5- رابطه ژئوپلیتیک ومرزهای سیاسی                                                                            33

2-5-1- رابطه مرزهای سیاسی و حاکمیت ملی                                                                      34

2-5-2- رابطه مرزهای سیاسی وامنیت ملی                                                              35

2-5-4- رابطه مرزهای سیاسی و اقوام                                                                                 37

2-5-5- رابطه مرزهای سیاسی و فرهنگ                                                                          38

2-6 – جایگاه مرزهای سیاسی در اهداف استراتژیک کشورها                                        39

2-6-1 – اهداف نظامی                                                                                   40

2-6-2- اهداف فرهنگی                                                                                  41

2-6-3-اهداف اقتصادی                                                                                  41

2-6-4- اهداف تروریستی                                                                                42

2-7 – تحلیل ژئوپولیتیک چشم انداز مرزهای سیاسی                                                  42

2-7- مفهومآمایشمناطقمرزی                                                                             43

2-8-نگرشهایحاكمدررابطهباتوسعهوامنیت                                                              44

2-9-دیدگاههایمختلف مرز                                                                              45

2-9-1- نظریهكریستالر                                                                                   45

2-9-2- دیدگاهنظریهمركز- پیرامون                                                                   45

2-9-3- دیدگاهنظریهكاربریاراضی                                                                     46

2-9-4- دیدگاهنظریهقطبرشد                                                                           46

2-9-5- دیدگاهنظریهمركزرشد                                                                         47

2-9-6- دیدگاههاینظریهانسن                                                                            47

2-9-7- دیدگاههاینظریجونزووایلد                                                                      48

2-10- اصولچارچوبنظریآمایشمناطقمرزی                                                              49

2-11- منابعتنشجغرافیاییایرانوهمسایگان                                                                 50

2-12- آمایشمناطقمرزیدرایران                                                                          54

2-13- سوابق تحقیق                                                                                                           55

فصل سوم : روش اجرای تحقیق                                                                                        56

3-1- روشها                                                                                                                        57    

3-2- موقعیت جغرافیای افغانستان                                                                         58

3-3-2-آب و هوا                                                                                                                62

3-4- ویژگیهای اجتماعی                                                                                                      63

3-4-1-جمعیت و پراكندگی                                                                                                 63

3-4-2-  سن وجنسیت                                                                                                         63

3-4-2- گونه های نژادی                                                                                                      64

3-4-3- شاخصهای جمعیتی:                                                                                                \ 66

3-4-4 -مرزهای سیاسی افغانستان معاصر                                                                                67

3-4-5- پایان بازی بزرگ و تثبیت مرزهای سیاسی افغانستان                                                     71

3-4-6- پیامدهای تثبیت مرزهای سیاسی افغانستان در رقابت انگلیس و روسیه بر اوضاع                71

3-4-7- خطوط هفتگانه­ی مرزی افغانستان:                                                                              73

3-5- ویژگیهای اقتصادی                                                                                                     75

3-5-1-اقتصاد                                                                                                                     75

3-5-2- معادن                                                                                                                     76

3-5-3-+ طلا                                                                                                                      76

3-5-4-ذغال سنگ                                                                                                              76

3-5-5- گازطبیعی نفت                                                                                                        77

3-5-6-  آهن                                                                                                                     77

3-5-7- مس                                                                                                                       77

3-5-8- بیرایت                                                                                                                   77

3-5-8-اورانیوم                                                                                                                   78

3-5-9- نقره                                                                                                                       78

3-5-10- سرب                                                                                                                   78

3-5-11- صنایع                                                                                                                  78

3-5-12- راهها                                                                                                                    78

3-5- ارتباطات                                                                                                                       79

فصل چهارم : تجزیه و حلیل یافته ها

4-2- مهمترین مولفه های تاثیر گذار بر مرز ایران و افغانستان                                                                       84

4-2-1- مواد مخدر 85

4-2-2- پناهندگان افغانی                                                                                                        94

4-2-3- مذهب                                                                                                                      99

4-2-4- اقتصاد                                                                                                                    100

4-2-5- مسأله مرزها                                                                                                             102

4-2-6- مسأله قاچاق انسان                                                                                                    103

4-2-7- مسأله قاچاق اسلحه                                                                                                   105

4-2-8- مسأله جرائم جنایی                                                                                                   107

4-2-9-تروریسم                                                                                                                  108

4-2-10- نیروهای خارجی در افغانستان                                                                                  112

4-2-12- رودخانه هیرمند                                                                                                      115

فصل پنجم :نتیجه گیری ، پیشنهادات                                                                                      125

5-1- نتیجه گیری                                                                                                                 126

5-2- ارزیابی فرضیه                                                                                                             127

5-3- مشکلات مرزی ایران و افغانستان                                                                                   131

5-4- پیشنهادات                                                                                                                   133

منابع                                                                                                                                     134

چكیده

آمایش مناطق مرزی در ایران،به دلیل وجود مرزهای طولانی و قرارگیری بیشازنیمیازاستانهای كشوردرمرزهای بینالمللی با كشورهای همجوار،ازجایگاه ویژهای در نظام برنامه ریزی كشوربرخورداراست. و عوامل زیادی بر روی آن تاثیر می گذارد بنابراین،هدف این تحقیق ،ضمن تبیین جایگاه آمایش مناطق مرزیددو کشور ایران و افغانستان ؛شناخت عناصر ومؤلفهآن،چگونگی ارتباطاین عناصر بادیگرعناصروشناخت اهمیت وضرورت پرداخت نبهآمایش مناطق مرزی است در خصوص آمایش مرزی ایران و افغانستان در مرزهای شرقی باید گفت که افغانستان تا آینده ای نامعلوم هم چنان در شمار کشورهای بی ثبات و چالش خیز جهان باقی خواهد ماند. در واقع تا زمان روی کار آمدن دولتی میانه رو، متمرکز و مورد پذیرش تمامی قبایل شمالی و جنوبی، این کشور صادر کننده انواع چالش و معضلات امنیتی و سیاسی به ایران و دیگر همسایگان خود خواهد بود. گر چه روی کار آمدن دولت حنفی و ضد شیعی در افغانستان، باعث بروز تنش های گسترده با ایران است، اما منابع بحران زای این کشور را می بایست در عواملی چون: فقر، توسعه نیافتگی، رقابت های مستمر ژئوپلیتیک همسایگان و قدرت های بزرگ، تنش های ایدئولوژیک برخاسته از مدرسه های دینی عربستان و شبه قاره، تولید مواد مخدر و ناهماهنگی های قومی و مذهبی جستجو کرد.

واژگان کلیدی : مرز ، آمایش مرزی ، ایران ، افغانستان

مقدمه

امروزه گرچه رویكردهای پیكر شناختی در مطالعات مرزی چندان مرسوم نیستند رو شایدتاحدودی بهاین دلیل باشدكه پژوهشگران تصورمیكنندهرآنچه ممكن است درمورد سرحداتومرزها ارزش گفتند اشته باشد،گفته شده است اما . بایداذعا نداشت كره،مرزها هنوزهم نقش بسیار مهمی درتعیین زندگی انسان ایفا میكنند.

موضوعات مطرح در مطالعات مرزی،تنها به خط مرزی اختصاص ندارد،بلكه پسكرانه های خطوط مرزی هركشوری،به مثابه عاملتأمینكنندةامنیت خطوط مرزی،درجه اعتبار بالایی دارد. ویژگریهای جمعیتی مناطق مرزی ازقبیل مذهب،قومیت،زبان و بافت اجتماعی،ویژگیهای جغرافیایی مناطق مرزی ازقبیل طول ونوعمرز،مجاورت باكانونهای بقان،مناطق مرزی مورداختلاف،وجودتأسیسات مهم در منطقه مرزی،جایگاه منطقةمرزی ازحیثت وسعهیافتگیدرابعاد مختلف و درنهایت ویژگیهای محیط بیرونی منطقةمرزی،ازموارد قابل طرح وبررسی در محدودة مناطق مرزی بر شمرده می شوند. موارد مطرح درمرز ایران و افغانستان مشاهده می شود بسیاری از عوامل مشترک در بین دو کشور وجود دارد که می تواند بر آمایش مرزی افغانستان تاثیر گذار باشد به همین جهت در این پایان نامه در طی 5 فصل به بررسی هریک از عوامل تاثیر گذار پرداخته شده است که شامل

فصل اول :کلیات تحقیق

فصل دوم: مروری بر ادبیات نظری   تحقیق

فصل سوم :روش شناسی تحقیق

فصل چهارم :تجزیه و تحلیلیافته های تحقیق

فصل پنجم: آزمون فرضیه ها و نتیجه گیری

 با توجه به اهمیت مسئله امروزه یكی ازعرصه های نوین درمطالعات حوزه برنامه ریز ی طرحهای توسعه كشور،مناطق مرزی است. هرچندازگذشته تاكنون ابعاد گوناگون مسایل ومشكلات مربوط به این مناطق به طور پراكنده مورد مطالعه قرارگرفته است،اما آمایش مناطق مرزی،تاكنون نهتنهاجایگاه شدرنظام برنامه ریزی توسعه كشور تبیینن شده است،بلكه ابعاد و ویژگیهای آن نیز كمترموردتوجه قرارگرفته است. ازاینروی،درحال حاضر،ضرورت انجام مطالعات علمی دراین رابطه،بیش از پیش احساس میشود. فقدان یك چارچوب نظری برای انجام مطالعات علمی دررابطه با آمایش مناطق مرزی،درحالیكه نیازبه اقداماتسریع سیاسی،نظامی وتوسعه ایدراین مناطق روبه فزونینهاد هاست،یكی از مشكلاتی است كه دستان در كاران توسعه وامنیت در این مناطق با آن مواجه اند. برای ناساس،حركت به سوی تدویناینچارچوب به منظور بهبود كمی وكیفی روند سیاستگذاری ها،نظم دادن به تصمیم گیریها،وتدوین برنامه های توسعهاین مناطق د رچارچوبی علمی وكارامد،نیازمندتوجه وتدبیراست.مسئله اصلی این است که چه عواملی می تواند بر آمایش مرزی ایران و افغانستان تاثیر گذار باشد

 اهداف تحقیق

1-بررسی عوامل موثر بر روابط مرزی ایران و افغانسان

2-بررسی تعیین مولفه های تاثیر گذار بر آمایش مرزی دو کشور ایران و افغانسان

3-بررسی اشتراکا و اختلافات مرزی دو کشور ایران و افغانستان

ضرورت تحقیق
یكیازعرصه هاینویندرمطالعاتحوزهبرنامه ریزیطرحهایتوسعهكشور،مناطقمرزیاست. هرچندازگذشتهتاكنونابعادگوناگونمسایلومشكلاتمربوطبهاینمناطقبهطورپراكندهموردمطالعهقرارگرفتهاست،اماآمایشمناطقمرزیبااینعنوان،تاكنوننهتنهاجایگاهشدرنظامبرنامه ریزیتوسعهكشورتبییننشدهاست،بلكهابعادوویژگیهایآننیزكمترموردتوجهقرارگرفتهاست. ازاینروی،درحالحاضر،ضرورتانجاممطالعاتعلمیدراینرابطه،بیشازپیشاحساسمیشود. فقدانیكچارچوبنظریبرایانجاممطالعاتعلمیدررابطهباآمایشمناطقمرزی،درحالیكهنیازبهاقداماتسریعسیاسی،نظامیوتوسعه ایدراینمناطقروبهفزونینهادهاست،یكیازمشكلاتیاستكهدستاندركارانتوسعهوامنیتدراینمناطقباآنمواجهاند. برایناساس،حركتبهسویتدویناینچارچوببهمنظوربهبودكمیوكیفیروندسیاستگذاریها،نظمدادنبه تصمیم گیریها،وتدوینبرنامههایتوسعهاینمناطقدرچارچوبیعلمیوكارامد،نیازمندتوجهوتدبیراست

سوالهای تحقیق
1-آیاآمایشمرزیبیندوکشورایرانوافغانستانبرتهاجمفرهنگیتاثیردارد

2-آیا ایجادوحدتسیاسیومذهبیدردوکشورایرانوافغانستانبرتهاجمفرهنگیتاثیردارد

 فرضیه ها تحقیق

1-به نظر می رسد که قاچاق مواد مخدر در آمایش مرزی ایران و افغانستان تاثیر دارد

2-به نظر می رسد که ایجاد وحدت سیاسی و مذهبی در دو کشور ایران و افغانستان بر آمایش مرزی تاثیر دارد

 1-6- محدوده تحقیق

محدوده تحقیق شامل مرز دو کشور ایران و افغانستان است هسایه غربی افغانستان ایران است که خط مرزی دو کشور حدود( 900) کیلومتر می باشد که از مرز ترکمنستان شروع و تا مرز پاکستان به شکل شمال و جنوب ادامه میابد. این خط مرزی توسط رودخانه ها، دشتهای وسیع، کوهپایه ها و دریاچه هامون از هم جدا می شود. رفت و آمد از این سرحد هم چون سرحد جنوبی و شرقی بسیار آسان است. در حقیقت نقشه افغانستان در میان کشورهای منطقه، شکل مشت بسته ی بخود گرفته که فاصله آن از شمال به جنوب نزدیک (600) کیلومتر و از شرق به غرب حدود(1240) کیلومتر می باشد.

1-7- بهره وران تحقیق

این تحقیق می تواند مورد استفاده برای سازمانهای مرتبط با امنیت کشور و سازمان نیروهای مسلح باشد

1-8- واژه ها و مفاهیم

مرز: مرز ازجمله مفاهیمی است كه در عرصه های گوناگون سیاسی،اقتصادی،تجاری،فرهنگی وجغرافیایی كاربردهای متفاوتی پیدا میكند. مرزبه دو مفهوم عینی مانندمرزهایرسمی كشورها،ویاذهنی به كارمیرود؛مانندمرزهای,عقیدتی. كه میتواندباز،بسته؛ضعیف ویاقوی باشد

آمایش :

طرح مطالعات آمایش سرزمین بدلیل مغایرت كلی با آرمانهاواهداف انقلاب اسلامی ازجمله عدالت درتوسعه

مناطق به نوعی ازسال 64 مسكوت باقیماند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر عدالت اجتماعی است.این تفكر ساماندهی فضا را بنحوی كاملا متفاوت از آنچه قبل ازانقلاب بود میطلبید.

 فصل دوم :

مروری بر ادبیات تحقیق
  هوم مرز

مرز ازجمله مفاهیمی است كه درعرصه های گوناگون سیاسی،اقتصادی،تجاری،فرهنگی وجغرافیایی كاربردهای متفاوتی پیدامیكند. مرزبه دومفهوم عینی مانند مرزهای رسمی كشورها،ویاذهنی به كارمیرود؛مانندمرزهای,عقیدتی. كه میتواندباز،بسته؛ضعیف ویاقوی باشد( ; Jones and Wild, 1994; درگذشته وتاچنددهه پیش وحدوداًتاپایان دورانجنگسرد،مرز؛نشانگر اقتدارملی،محدودة اعمال حاكمیت وحفظ امنیت ملی ازتجاوزات خارجی بود. افزون براین،چون مرز به عنوان خطی است كه سرزمین كشوررامحدودمیكندوآن را ازخارج جدا میسازد؛مناطق داخلی،مركزی میشودومناطق خارجی پیرامونی به حساب می آید. درفرایند انزواوبه حاشیه كشیده شدن مناطق پیرامونی،مناطق مرزی خصوصیات مناطق پیرامونی راپیدا میكند. بنابراین،درشرایط یكه مناطق مرزیدورازمركزی ككشورباشد،مناطقپیرامونیبهحسابمیآید. بنابراین،مناطق مرزی محلتلاقیدوپدیده ناامنیوتوسعه نیافت گی درمناطق پیرامونی است.