شخص دیگری غیر از مرتکب، مطالب خلاف واقع را ایجاد می­ کند و مرتکب به عنوان رابطه اقدام به انتشار آن در محیط­های مجازی می­ کند.
در هر صورت قانونگذار برای هر دو حالت یک حکم را در نظر گرفته و اهمیت آن را یکسان فرض نموده است.

ب) موضوع جرم
موضوع جرم این ماده انتشار مطالب « خلاف حقیقت » می­باشد به عبارتی بر خلاف عمل افترا که تحقق آن مستلزم جرم بودن عمل اسنادی است در جرم نشر اکاذیب، اکاذیب اظهار شده یا اعمال اسناد داده شده باید بر خلاف حقیقت باشد و جرم بودن آن الزامی نمی ­باشد.^[۷۸]۱ضمناً باید به این موضوع توجه کرد
که منظور از کاذیب و اعمال خلاف حقیقت نوع آنهاست و بر حسب عرف به یک عمل هم صدق می­ کند، بنابراین اگر کسی یک فقره امر کذب هم به دیگران نسبت دهد، مشمول این می­ شود.
افراد موضوع جرم این ماده اشخاص حقیقی یا حقوقی یا مقالات رسمی می­باشند، این سه دسته کسانی هستند که قانون آنها را مورد خطاب قرار داده که معنای واضحی دارند، ولی باید گفت مقامات رسمی جزء همان شخص حقوقی هستند که در دسته شخص حقوقی عمومی جای دارند ولی به علت حساسیت خاصی که نسبت به این مقامات وجود دارد چنین تصمیماتی اتخاذ شده است.
ج) وسیله ارتکاب جرم
سیله ارتکاب جرم این ماده سیستم­های رایانه­ای یا مخابراتی می­باشند. بنابراین اگر فردی با غیر از وسایل مندرج در این ماده اقدام به نشر اکاذیب نماید، چنانچه جزء وسایل مندرج در ماده ۶۹۸ قانون تعزیرات باشد طبق آن ماده مجازات می­ شود.
د) نتیجه جرم
جرم نشر اکاذیب در فضای سایبر همانند جرم موضوع ماده ۶۹۸ قانون تعزیرات جرم مطلق است. لذا صرف نشر اکاذیب در محیط مجازی صرفنظر از اینکه باعث تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی شود و یا اینکه منتهی به ضرر غیر شود، مشمول این ماده می­ شود.
گفتار سوم) رکن معنی جرم موضوع این ماده از جرایم عمدی است و دارای سوءنیت عام و سوءنیت خاص می­باشد. یعنی مرتکب باید علم به کذب بودن مطالب داشته باشد و عمد در اظهار نشر اکاذیب به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی داشته باشد. بنابراین چنانچه منتهی به نشر اکاذیب ثابت کند که قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی را نداشته و اعتقاد به حقیقت داشتن مورد انتسابی داشته است مشمول این ماده نمی­ شود.^[۷۹]۱
مبحث سوم) افشاء اسرار خصوصی
انتشار اسراسر یا تصویر خصوصی افراد در برخی مواقع می ­تواند آثار زیان باری بر بزه دیده داشته باشد. پدیده انتشار فیلم­های خصوصی یا خانوادگی و اسراسر دیگران چندان پدیده جدیدی نیست ولی
فناوری­های نوین سرعت و سهولت انتشار آن را افزایش داده و فراوانی این پدیده چنان افزوده شده است که قانونگذار ناچاراً به جرم انگاری خاص در این پدیده شوم و ضد اخلاقی شده است. در سال ۱۳۸۰ در پی انتشار فیلم جشن خصوصی دختران دانشجوی یکی از استان­ها دو نفر بادرت به خودکشی کردند. در حالی که نفس عمل انتشار دهنده در مقررات آن زمان جرم نبود و مسائل دیگری که از همین نوع در آن زمان اتفاق افتاد از علل عمده جرم انگاری نمودن موضوع به شمار می­روند.
در مورد این عنوان مجرمانه نکته قابل تعمق اینکه انتشار یا در دسترس قرار دادن فیلم­های خصوصی یا اسرار دیگران را زمانی می­توان مشمول این ماده دانست که بدون رضایت آنها صورت پذیرفته باشد، لذا انتشار فیلم و صوت خصوصی و خانوادگی هر چند که با الگوهای جامعه منطبق نباشد مادامی که با رضایت فرد یا افراد باشد به استناد این ماده قابل تعقیب نمی ­باشد هر چند که این امر مانع پیگیری مسئله به استناد مواد دیگر ( مواد ۱۴ و ۱۵) قانون نمی­گردد.
استفاده از عبارت «جز در موارد قانونی» در این ماده به صورت عام از آن جهت که محدوده قانونی مواردی که انتشار فیلم یا صورت خصوصی یا اسرار دیگران بدون رضایت آنها جایز است را مشخص نمی­نماید و این مسئله بر خلاف اصول مسلم حقوق کیفری بابت تخصیص­ها و تفاسیر متعدد در این زمینه را بازنگه می­دارد قابل تامل به نظر می­رسد.
عبارت «اسرار دیگری» یکی دیگر از ابهامات این ماده به نظر می­رسد چه اینکه مشخص نیست منظور از آن اسراری است که به طریق از قبیل صوت و تصویر، فیلم عکس و یا متن و … انتشار می­یابد. با صرفاً قانونگذار به دنبال عبارات فیل خصوصی یا خانوادگی عبارت مزبور را در جهت تکمیل مفاهیم خصوصی به کار برده است که در صورت صحت فرض دوم خلاء جرم انگاری در مورد انتشار متن خصوصی متعلق به دیگری مانند ماده قبل محسوس است.^[۸۰]۱
گفتار اول) رکن قانونی
رکن قانونی این جرم ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه­ای است که مقرر می­دارد کس به وسیله سامانه­های رایانه­ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در مواد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جرای نقدی از پنج میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۵) ریال تا چهل میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۴۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»^[۸۱]۲
گفتار دوم) رکن مادی
اقدام به این جرم از طریق افعال مثبت، انتشار یا در دسترس قرار دادن تحقق پیدا می­ کند شرایط لازم تحقق آن از نظر قانونی این است که فیلم و صوت جزء اسراسر خصوصی شخصی یا اشخاص یا خانوادگی آنها باشد و نحوه انتشار و در دسترس قرار دادن آن باید در فضای مجازی و از طریق رایانه یا ابزارهای مخابراتی باشد و اینکه این اقدام باعث هتک حرمت و حیثیت افراد بشود لذا این ارکان را تحت عنوان: رفتار مجرمانه، موضوع جرم، وسیله جرم و نتیجه جرم و در این گفتار مورد بررسیق قرار می­گیرد.
الف) رفتار مجرمانه مرتکب
فعلی فیزیکی مثبت موضوع ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه­ای، منتشر ساختن یا در دسترس دیگران قرار دادن فیلم یا تصویر یا صوت و یا اسرار خصوصی است.
«انتشار» ناظر به توزیع محتویات ذکر شده در ماین چندین نفر است که عرفاً از آن به انتشار تلقی می­ شود. «در دسترس دیگران قرار دادن» به معنای ارائه محتویات ذکر شده به هر نحو به دیگری است اعم از خرید و فروش به امانت سپردن، بخشیدن و …. که در اثر این تصاویر، عکس­ها، فیلم­ها و کلاً اسرار خصوصی و خانودگی به دیگران ممکن است مشکلات و اختلافات بسیری در روابط خصوصی پیش می ­آید. لذا فردی که با انجام فعل مثبت و از طریق سیستم­های رایانه­ای یا مخابراتی موارد فوق را انجام دهد مرتکب رفتار مادی جرم افشای اسرار خصوصی شده است.
ب) موضوع جرم
موضوع جرم در این ماده فیلم یا تصویر یا صوت یا اسرار خصوصی یا خانوادگی است منظور از فیلم، تصاویر متحرک واقعی افراد است که عمدتاً شامل نشست­_­ها، جشن­­ها و مسافرت­های خصوصی و از این قبیل می­گردد. تصویر شامل عکس، نقاشی یا هر طرحی می­گردد که جنبه محرمانه و خصوصی داشته باشد. عکس شخصی یا عکس دیگری و همچنین نقاشی یا هر طرح دیگر، وقتی شامل این ماده می­ شود که اولاً ارتباط مستقیم با حریم خصوصی افراد داشته باشد و کلاً محرمانه و خصوصی تلقی شود و ثانیاً موضوع حقوق و مقررات دیگر همچون کپی رایت نگردد.
صوت، شامل صدای واقعی اشخاص است و اسرار خصوصی یا خانوادگی، شامل هر چیزی می­ شود که دسترسی دیگری به آنها عمدتاً به عدم رضایت صاحب آن مواجه می_­­گردد و عرفاً جنبه سر داشته باشد. موضوع جرم در هر صورت باید واقعی باشد، یعنی نسبت به آن شبیه سازی یا دخل و تصرف و یا تغییر صورت نگرفته باشد و غیر این صورت حسب مورد جعل، تخریب یا تحریف انگاری یا هرزه نگاری هویت خواهد بود.
ج) وسیله ارتکاب جرم
وسیله ارتکاب عمل مجرمانه در این ماده سیستم رایانه­ای یا مخابراتی است و به عبارت دیگر جرم و مجازات موضوع این ماده، فقط در فضای سایبر و مخابرات قابل تحقق است.
د) نتیجه جرم جرم افشاء و انتشار یا در دسترس قرار دادن اسرار خصوصی، در زمره جرایم مقید است که باید منجر به نتیجه شود که حصول یکی از نتایج زیر برای تحقق جرم کفایت می­ کند:
۱- ایراد ضرر به غیر
ضرر وارده در اثر انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویان خصوصی دیگری ممکن است مادی باشد و یا معنوی که در هر صورت این ضرر تحقیق می­یابد. نتیجه مجرمانه این جرم بیشتر ضرر معنوی است که بر اساس اصل ۱۷۱ قانون اساسی قابل مطالبه است.
۲ – هتک حیثیت عرفی
انتشار یا ارائه تصاویر، فیلم یا اسراسر خصوصی و خانوادگی از منظر عرفی ممکن است موجب هتک حیثیت شود. منظور از هتک حیثیت، افترا، قذف یا توهین نیست، بلکه منظور آبروزیزی یا حیثیت رفتگی است که عرف گواه بر آن است والا اگر انتشار یا ارائه محتویات موضوع ماده ۱۷ مشمول افترا، قذف یا توهین باشند،بر اساس قانون مجازات اسلامی قابل محاکمه هستند نه این ماده و این ماده صرفاً شامل مواردی می­ شود که انتشار با ارائه محتویات فوق­الذکرموجب آبروریزی یا کسرشان و حیثیت فرد می­ شود.
گفتار سوم) رکن معنوی
این جرم از جرایم عمدی است لذا دارای سوءنیت عام می­باشد یعنی مرتکب با علم به اینکه این اسرار یا فیلم یا تصاویر با صوت مربوط به دیگری است و آنانن رضایت به افشا و در دسترس قرار دادن آن ندارند اقدام به این کار کند. ضمناً با توجه به اینکه این جرم مقید است ارتکاب این اعمال باید منجر به ضرر غیر و یا هتک حیثیت وی شود، در غیر این­صورت قابل مجازات نیست.
در پایان لازم به ذکر است که منوط کردن تحقیق این جرم به هتک حیثیت یا وارد شدن ضرر به شخص صحیح نمی ­باشد. چون هدف از جم انگاری این رفتار حمایت از حریم خصوصی افراد است و صرف تجاوز به حریم خصوصی افراد اعم از اینکه موجب هتک حیثیت یا وارد شدن ضرر به صاحب حریم بشود یا نشود در موارد استثنائات قانونی باید جرم تلقی شود. به علاوه اثبات ضرر و هتک حیثیت بسیار مشکل است و موجب می­ شود که این جرم عملاً قابل اثبات نباشد.
ضمناً عدم رضایت صاحب فیلم یا تصویر یا صوت یا اسرار خصوصی و خانوادگی، شرط لازم تحقق جرم موضوع ماده ۱۷ است اما شرط کافی نیست. یعنی عدم رضایت درونی یا سکوت صاحب محتویات فوق کفایت نمی­کند بلکه باید عدم رضایت خود درانتشار یا در دسترس قرار دادن اسرار خصوصی و خانوادگی یا تصاویر، فیل یا صوتش را اعلام کند.
لذا سوءنیت عام مرتکب اعم است از عمد در انتشار یا در دسترس قرار دادن تصاویر خانوادگی یا اسراسر خصوصی دیگران به وسیله سامانه­های رایانه­ای و مخابراتی است با علم به محتوی آنها و اینکه عمل او مصداق انتشار و در دسترس دیگران قرار دادن است.^[۸۲]۱
فصل پنجم
جرایم ویژه در فضای مجازی
مبحث اول) دسترسی غیر مجاز
دسترسی غیر مجاز که از آن به عنوان دستیابی غیر مجاز هم یاد می­ شود. جزء جرایم رایانه­ای محض است. جرم دسترسی غیر مجاز در میان جرایم رایانه­ای صرف، جرمی زاینده یا مادر تلقی می­ شود و چه از نظر آماری و چه از نظر میزان خسارت در سطح بالایی قرار دارد. از دسترسی غیر مجاز گاه به عنوان نفوذ غیر مجاز و هک یاد می­ شود. اما به نظر می­رسد استعمال این دو واژه مترادف به جای دسترسی غیر مجاز صحیح نباشد. چون هکینگ تنها مربوط به سیستم­های ایمن و دارای محافظ است به این معنی که مرتکب با گذر از سیستم­های ایمن و محافظ رایانه به آن دست می­یابد و به این ترتیب تنها سیستم­های ایمن مورد هدف است. در حالی که در دسترسی غیر مجاز هم سیستم­های فاقد تدابیر حفاظتی آماج قرار می­گیرد. با توجه به اینکه دسترسی دارای معنایی اعم از دست یافتن ساده و بدون نقص تدابیر حفاظتی و دست یافتن به همراه نقص تدابیر امنیتی به سیستم می­باشد، هکینگ را می­توان یکی از مصادیق دسترسی غیر مجاز دانست.
تفاوت دیگر آن است که دسترسی غیر مجاز، صرف دست یافتن به سیستم­ها و داده ­های رایانه­ای است در حالی که هکینگ، افزون بر دسترسی غیر مجاز، اقدام­های دیگری نیز انجام می­ شود. این اقدام­ها عموماً ناظر به تجزیه و تحلیل یا مداخله در عملکرد پردازش سیستم یا نسخه برداری از داده ­ها یا ایجاد وقفه یا اخلال در سیستم و مانند آن است.^[۸۳]۱
تفاوت دیگری که می­توان برای هکینگ و دسترسی غیر مجاز بر شمرد، آن است که اصطلاح هک عموماً مربوط به فضای مجازی می­ شود حال آنکه وقوع دسترسی غیر مجاز هم در فضای مجازی و هم خارج از فضای مجازی متصور است. با توجه به مطالب فوق مشخص می­ شود که هک یا نفوذ غیر مجاز دارای مفهوم خاص از جرم دسترسی غیر مجاز بوده و بلکه می­توان آن را مصداقی از جرم دسترسی غیر مجاز برشمرد.
گفتار اول) دسترسی غیر مجاز به داده ­ها و پیشینه تاریخی آن
الف) تعریف
اولین بار که تعریف از دستیابی غیر مجاز در ادبیات جزایی رایانه­ای دیده شد متعلق به سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) در سال ۱۹۸۶ بوده که در آن چنین آمده است «دستیابی یا شنود در یک سیستم رایانه­ای یا ارتباطی به طور آگاهانه و بدون کسب مجوز از فرد مسئول سیستم مزبور، اعم از آنکه با تخطی از تدابیر صورت گیرد یا به اهداف غیر شرافتمندانه و یا مضربه آن صورت گرفته باشد.»
در کنوانسیون جرایم سایبری، جرم دستیابی غیر مجاز بدین صورت تعریف شده است: «هر نوع دسترسی عمدی و بدون حق به همه یا بخشی از سیستم رایانه­ای» و همچنین در سال ۱۹۸۹ شورای اروپا در توصیه نامه ۹ (۸۹) R خود نیز جرم دسترسی غیر مجاز را بدین صورت تعریف کرده است: دستیابی غیر مجاز عبارت است از دستیابی بدون حق به سیستم یا شبکه رایانه­ای از رهگذر تجاوز و تدابیر و ابزارهای امنیتی
چون در برخی از کشورها شرط جرم بودن دسترسی، عمد بودن و برخی دیگر متقلبانه بودن را شرط آن قرار داده بعضی کشورها در تعریف دسترسی غیر مجاز قائل به رویکرد موسع شدند و هر نوع نفوذ عمدی و ورود بدون اجازه و بدون حق به تمام یا قسمتی از رایانه ­ها را دسترسی غیر مجاز دانسته ­اند و در حقوق جزایی ایران قانونگذار در ماده ۱ قانون جرایم رایانه­ای از آن به عنوان دسترسی یاد نموده و شرط امنیتی و حفاظت شده را برای عنوان شرط اعمال مجازات یا جرم دانسته که در ذیل به بررسی آن می­پردازیم.

زمینه و هدف: وجود سبک رهبری مناسب به عملکرد صحیح پرستاران که بیشترین نیروی تخصصی در بیمارستان‌ها را تشکیل‌می‌دهند، کمک نموده و بهبود عملکرد ارتقاء کیفیت و اعتبار مراقبت منجر می‌شود و آنان را نسبت به عملکرد خود پاسخگو می کند. این مطالعه با هدف تعیین تأثیر سبک رهبری خدمتگزار بر عملکرد پرستاران انجام شده‌است.
روش بررسی:  پژوهش حاضر از نوع توصیفی همبستگی است. جامعه پژوهش شامل پرستاران بیمارستان‌های شهید رجایی تنکابن، امام سجاد و احمدنژاد رامسر بود که مشخصات واحدهای مورد پژوهش را داشته و به روش تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. در این مطالعه ابتدا سبک رهبری سرپرستاران از حیث میزان انطباق با شاخص‌های رهبری خدمتگزار بررسی و سپس تأثیر آن بر عملکرد پرستاران مشخص شد. به این ترتیب پس از توزیع پرسش‌نامه جهت تعیین رهبران خدمتگزار نمونه‌ای به حجم ۱۰ نفر برای هر دو گروه دارای سبک رهبری خدمتگزار و غیر خدمتگزار به دست آمد. ۱۵۰ پرستار (۷۵ مورد و ۷۵ شاهد) به شیوه همگن سازی به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند. ابتدا با بهره گرفتن از آمار توصیفی، میزان متغیرهای دموگرافیک مشخص و برای تعیین عملکرد پرستاران نیز از ارزیابی سالیانه استفاده گردید. سپس جهت مقایسه امتیاز عملکرد دو گروه مورد و شاهد، آزمون آنالیز واریانس به کار گرفته‌شد.

یافته‌ها: تحلیل یافته‌ها با بهره گرفتن از آزمون t مستقل بیانگر آن است که میانگین امتیاز ارزیابی عملکرد سالیانه پرستاران در دو گروه شاهد و کنترل تفاوت معنی‌دار دارد. همچنین آزمون آنالیز واریانس نشان‌داد بین امتیاز ارزیابی عملکرد سالیانه پرستاران در گروه‌های چهارگانه سنی و گروه‌های چهارگانه سنوات خدمت تفاوت معنی‌داری دیده نمی‌شود. همچنین یافته‌های این مطالعه با بهره گرفتن از آزمون های آنالیز واریانس نشان‌داد که سبک رهبری خدمتگزار تأثیر چشمگیری بر عملکرد پرستاران دارد. این نتایج در مورد هر یک از مؤلفه‌های عملکرد نیز صادق بود.
نتیجه‌گیری: با توجه به اهمیت کاربرد سبک رهبری خدمتگزار در بیمارستان‌ها، سرپرستارانی می‌توانند در کار خود موفق باشند که در اداره بخش مربوطه، به طور خاص از این سبک استفاده نمایند و این امر از طریق آموزش آنان به اثر بخش‌ترین روش‌ها امکان‌پذیر است.
برخی از تحقیقات داخلی در باب تعهد سازمانی عبارتند از:
عوامل مؤثر بر میزان تعهد سازمانی کارکنان شرکت گاز. نمونه مورد مطالعه: اداره مرکزی استان خراسان رضوی، شهر مشهد، محققین: حسین بهروان، رقیه سعیدی.
در این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر میزان تعهد سازمانی کارکنان شرکت گاز استان خراسان رضوی در اداره مرکزی مشهد می‌پردازد. روش تحقیق پیمایشی و داده‌ها از طریق پرسش‌نامه استاندارد به‌دست آمد. جامعه آماری ۲۰۰ نفر کارمند و حجم نمونه ۶۶ نفر از کارکنان بودکه به طریق نمونه‌گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند. نتایج نشان می‌دهد که میزان تعهد سازمانی کارکنان بالاتر از متوسط است. میزان تعهد سازمانی با متغیرهای عدالت سازمانی، استقلال در کار، فشار نقش، فرصت و ارتقای شغلی و ابهام نقش رابطه معنادار مثبت وبا مشارکت سازمانی رابطه معنادار ندارد. تحلیل های رگرسیون چند گانه و نتایج حاصل از تحلیل مسیر نشان داد که عدالت سازمانی مهم‌ترین و تعیین کننده ترین عامل تأثیرگذار مستقیم و مثبت بر میزان تعهد سازمانی محسوب می‌شود. درحالی که سایر عوامل مشارکت سازمانی، ابهام نقش، فشار نقش و استقلال درکار نیز تأثیر مستقیم و عامل فرصت و ارتقای شغلی تأثیر غیر مستقیم بر تعهدسازمانی دارند.
مطالعه ‌تأثیر سرمایه اجتماعی بر تعهد سازمانی کارکنان: بررسی موردی بانک‌های دولتی شهر کرمان
هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی ساختاری، ارتباطی و شناختی بر تعهد سازمانی کارکنان و ابعاد آن است. این پژوهش با روش توصیفی- همبستگی انجام شده است. بانک‌های دولتی شهر کرمان، جامعه آماری پژوهش حاضر است و ابتدا پنج بانک ملی، ملت، تجارت، رفاه و مسکن، و سپس چهل شعبه از بانک‌های مذکور، به طور تصادفی انتخاب گردید. همه کارکنان شعبه‌های مذکور که در مجموع، ۴۰۰ نفر بودند، در پژوهش مشارکت داده شدند. داده‌های استخراج شده از ۳۰۸ پرسشنامه، مبنای آزمون فرضیه‌ها و الگوی مفهومی پژوهش قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که الف) سرمایه اجتماعی ارتباطی، بر تعهد سازمانی کارکنان و نیز دو بعد هنجاری و عاطفی آن تأثیر مستقیم، مثبت و معنی‌داری دارد، در حالی که تأثیر معنی‌داری بر تعهد مستمر کارکنان ندارد؛ ب) سرمایه اجتماعی ساختاری و شناختی، بر تعهد سازمانی کارکنان و ابعاد آن تأثیر معنی‌داری ندارد؛ ج) سرمایه اجتماعی ساختاری و شناختی، بر سرمایه اجتماعی ارتباطی در سطح ۰۱/۰ تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد؛ د) نتایج تحلیل مسیر نیز نشان داد که سرمایه اجتماعی ساختاری و شناختی از طریق سرمایه اجتماعی ارتباطی، بر تعهد سازمانی و دو بعد تعهد هنجاری و تعهد عاطفی آن، تأثیر معنی‌داری دارد، در حالی که تأثیر معنی‌داری بر تعهد سازمانی مستمر کارکنان ندارد.
نقش سرمایه‌ی اجتماعی در بهبود تعهد سازمانی در شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، محققین میرعلی سید نقوی ، علی عسکر بهارلو.
این مقاله، به بررسی نقش سرمایه‌ی اجتماعی در بهبود تعهد سازمانی می‌پردازد. دو متغیر عدالت سازمانی و جنسیت در این پژوهش به عنوان متغیرهای تعدیل‌کننده مدنظر هستند. این پژوهش براساس داده‌های جمع‌ آوری شده در نیمه دوم سال ۱۳۸۶ و نیمه‌ اول سال ۱۳۸۷ از نمونه‌ای متشکل از ۹۳ نفر از مدیران و کارشناسان شرکت ملی پخش‌ فرآورده‌های نفتی ایران(واقع در ستاد تهران)، که به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده‌ انتخاب شده‌اند، انجام شده است. همچنین از روش‌های تحلیل همبستگی، تحلیل رگرسیون‌ و مدل معادلات ساختاری برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده گردید. نهایتاً نتایج‌ تحقیق نشان داد که سرمایه  اجتماعی با بهبود تعهد سازمانی کارکنان بویژه با تعهد عاطفی کارکنان، رابطه‌ی معناداری دارد.
، نویسنده : مهدی میرحاجی.
در پژوهش انجام شده به بررسی تأثیر روابط­اجتماعی که از آن به عنوان سرمایه‌ی اجتماعی نام برده می­ شود، بر تعهد سازمانی کارکنان پرداخته شده است. مهم ترین عاملی که بر این پدیده تأثیر می­گذارند عواملی هستند که روابط اجتماعی را متأثر می­ کنند. تعهدسازمانی کارکنان نیز اهمیت فراوان دارد چرا که با وجود تعهدسازمانی در محیط کار افراد قادرند به دور از تعارضات رفتاری عمل کنند، و این روند با وجود سرمایه­اجتماعی ممکن می­ شود. محتوای سرمایه‌ی اجتماعی شامل ارزش­ها، هنجارها و پیوندهای اجتماعی است که در روابط اجتماعی شکل می‌گیرد. بدین طریق افراد قابلیت ­های خود را افزایش میدهند و از حمایت­های محیطی و اجتماعی موجود در  شبکه ­های اجتماعی­-­ ارتباطی خود برخوردار می­شوند.
۲-۱۳) روش شناسی تحقیق
مدل مفهومی تحقیق:
با توجه به مدل مطالب بیان شده و با توجه به تحقیقات و مطالعات مرتبط، مدل مفهومی در شکل زیر ارائه گردیده است، که مؤلفه‌های اصلی تحقیق و شاخص‌ها را نشان می‌دهد.
سبک رهبری لیکرت
استبدادی
خیرخواهانه
مشورتی
مشارکتی
تعهد سازمانی کارکنان
متغیرهای تعدیلگر
سن
جنسیت
تحصیلات
سابقه کاری
شکل ۳ : مدل مفهومی تحقیق
فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه
امروزه پژوهش علمی تأثیر چشم‌گیری بر رشد و گسترش علوم و دانش بشری گذاشته است. هرچند که حصول توافق میان دانشمندان و پژوهشگران درباره تعریف پژوهش علمی چندان ساده نیست. اما یک تعریف قابل قبول در مورد آن چنین است : “پژوهش علمی عبارت است از مطالعه نظام دار، کنترل شده، تجربی و انتقادی یک یا چند قضیه فرضی در مورد روابط احتمالی میان پدیده‌های طبیعی” (هومن، ۱۳۷۴، ۱۴). پژوهش فرایندی است که از طریق آن می‌توان درباره ناشناخته‌ها به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را کسب کرد. در این فرایند از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آن‌ ها به یافته‌ها تحت عنوان “روش شناسی” یاد می‌شود. روش علمی یا روش پژوهش علمی فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین است (مقیمی، ۱۳۸۵، ۱۷).
از جمله ویژگی‌های مطالعه علمی که هدفش حقیقت یابی است، استفاده از یک روش تحقیق مناسب می‌باشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به هدف‌ها و ماهیت موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق، دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسش‌های تحقیق است (خاکی، ۱۳۷۹،۴۳-۱۴۲).
در این فصل به معرفی و بحث پیرامون روش تحقیق، متغیرهای تحقیق و ابعاد آن، روش‌های جمع‌ آوری اطلاعات، روایی و پایایی ابزار اندازه‌گیری، جامعه آماری، تعیین حجم نمونه و روش نمونه‌گیری، روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون‌های آماری مورد استفاده پرداخته شده است.
در این تحقیق با توجه به اهداف و ماهیت موضوع تحقیق، تحقیقی توصیفی و از نوع پیمایشی است.
و هدف از انجام تحقیق، مقایسه و بررسی نظرات کارکنان نسبت به سبک رهبری مدیران آموزش و پرورش استان قم می‌باشد که ارتباط سبک‌های رهبری با تعهد سازمانی کارکنان بررسی می‌گردد.
به منظور بررسی موضوع مورد تحقیق از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است.
در روش آمار توصیفی که صرفا به توصیف جامعه می‌پردازد، هدف آن محاسبه پارامترهای جامعه است که شاخص‌های آن شامل، شاخص‌های مرکزی مانند میانگین و شاخص‌های پراکندگی مانند انحرافات و همچنین نمودارهاست.
آمار استنباطی : در این روش آماری، با بهره گرفتن از طیف لیکرت و مقادیر نمونه، آماره‌ها را محاسبه می کند، سپس به کمک تخمین و آزمون های فرض آماری نتایج کلی مورد نظر بدست می‌آید. در این تحقیق از آزمون های تی تست و کای اسکور، تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA)، و از ضریب همبستگی پیرسون و اسپیرمن برای بررسی میزان همبستگی بین متغیرها استفاده می‌شود.
تحلیل آمار استنباطی همواره مستلزم فرایند نمونه‌گیری و انتخاب گروهی کوچک است که فرض می‌شود این گروه به گروه بزرگتری که از میان افراد آن انتخاب شده‌اند مربوط است. گروه کوچک را نمونه وگروه بزرگتر را جامعه می‌نامند. هدف آن است که براساس مشاهدات انجام شده در مورد نمونه‌ها نتایجی درباره جامعه‌ها استنتاج شود. بنابراین با انتخاب یک نمونه تصادفی از این جامعه آماری و جمع‌ آوری اطلاعات لازم توسط پرسشنامه از این نمونه مطالعه‌ای میدانی انجام می‌گیرد. و چون با ارائه پرسشنامه به افراد نمونه از نگرش آن‌ ها به سبک رهبری مدیران آگاه می‌شویم و می‌توان گفت که از روشی پیمایشی که به جمع‌ آوری اطلاعات و نظرخواهی از افراد می‌پردازد، نیز استفاده شده است. همچنین اگرچه این تحقیق به عنوان یک تحقیق توصیفی تلقی می‌گردد لیکن از آن‌جا که مدیران با تأمل در نتایج حاصله، تغییراتی در شیوه‌های مدیریتی و رهبری خود ایجاد مینمایند می‌توان آن را یک تحقیق کاربردی تلقی کرد.
۳-۱) جامعه آماری
جامعه آماری عبارت است از: “تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند". گروه نمونه، مجموعه کوچکی از جامعه آماری است مشتمل بر برخی اعضا که از جامعه آماری انتخاب شده ­اند. بدین ترتیب گروه نمونه یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه تعمیم دهد(سکاران، ۱۳۸۴، ۲۹۵).
جامعه آماری این پژوهش را کلیه کارمندان و مدیران ستادی آموزش و پرورش استان قم می‌باشد. در زمان پژوهش کارکنان جامعه متشکل از ۶۵۸ نفر می‌باشد.
۳-۲) نمونه آماری
نمونه عبارت است از تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگی‌های اصلی جامعه باشد (آذرومومنی،۶،۱۳۸۷). نمونه تحقیق عبارت است از یک گروه منتخب از جامعه تحقیق، که باید دارای خصوصیات و صفات جامعه تحقیق باشد تا بتوان نتایج تحقیق را به آن تعمیم داد (نادری و دیگران،۱۳۷۶، ۴۱). انتخاب حجم نمونه در طرح‌ریزی یک تحقیق، از آنجا که نشان دهنده واقعیت‌های جامعه است و از آن تبعیت می‌کند، از موضوع‌های کلیدی بررسی است. انجام هر تحقیق علمی مستلزم صرف هزینه و زمان است. به همین دلیل امکان بررسی کامل جمعیت به طور«سرشماری» وجود ندارد، لذا محققان با توجه به چنین واقعیتی در صدد بر می‌آیند که از طریق «نمونه‌گیری» اطلاعات احتمالی را با بهره گرفتن از تحلیل داده‌های جمع‌ آوری شده پیرامون نمونه، به دست آورند و در نهایت از طریق «تعمیم» این اطلاعات را به جامعه اصلی منتسب نمایند(خاکی،۱۳۸۷، ۱۵۸). حجم نمونه به عنوان یک عامل، برروی خطای متوسط تاثیر می‌گذارد و از همین روست که درست بودن آن سبب بالا رفتن گویایی نمونه می‌شود. افزون بر این، صحت و دقت نمونه‌گیری موجب کاهش هزینه مشاهدات و صرفه جویی انجام بررسی می‌گردد.
۳-۳) روش نمونه‌گیری و تعیین حجم نمونه
تعداد نمونه در این تحقیق با بهره گرفتن از جدول «مورگان» از بین ۶۵۸ نفر از کارکنان ستادی آموزش و پرورش استان قم تعداد ۲۴۲ نفر تعیین گردید.
۳-۴) متغیرهای تحقیق
برای انجام هر تحقیق علمی باید متغیرهای آن را تعیین نمود. متغیر کمیتی است که در دامنه‌های معین می‌تواند از یک فرد به فرد دیگر یا از یک مشاهده به مشاهده دیگر مقادیر مختلفی را اختیار کند. بنابراین چیزی است که تغییر می‌پذیرد، نمادی است که عدد یا ارزش به آن منتسب می‌شود (کرلینجر،۱۳۷۴،۹۳).

الف- سامانه ویژه­ی استحصال آب رودخانه­های دائمی و فصلی.
ب- سامانه ویژه استحصال آب از منابع زیرزمینی و رواناب­های زیر قشری.
ج- سامانه­های ویژه استحصال مستقیم آب باران در محل نزول و یا در اولین مراحل تشکیل رواناب­های سطحی و ورقه­ای شکل.
د- سامانه ویژه­ی استحصال تندآب­ها و سیلاب­ها به صورت رواناب­های سطحی متلاطم و متمرکز در پای دامنه­های شیب‌دار، خشکه­رودها، آبراهه­ ها و مسیل­ها.
افزون براین، سامانه­های سطوح آبگیر باران را می­توان از لحاظ موقعیت محل استقرار، نوع تیمارهای مصنوعی در سطوح آبگیر، شکل ظاهری، چگونگی عملکرد، کاربرد و نوع رواناب (از لحاظ عمق و حجم جریان آب) به شرح زیر طبقه ­بندی کرد (اسمعلی و عبداللهی، ۱۳۸۹):

الف- سامانه­های سطوح آبگیر باران با سطح تیمار شده (مصنوعی)، شامل:
الف-۱- سامانه­های جمع­آوری آب باران برای ذخیره­ی آب جهت مصارف شرب و خانگی.
الف-۲- سامانه­های جمع­آوری آب باران برای ذخیره رطوبت در پروفیل خاک جهت زراعت، درخت­کاری و احیای پوشش گیاهی در مراتع از طریق استحصال مستقیم ریزش­های جوی در محل نزول و یا رواناب­های سطحی و ورقه­ای.
ب- سامانه­های سطوح آبگیر باران با سطح آبگیر طبیعی شامل:
ب-۱- سامانه­های جمع­آوری آب باران و رواناب­های نسبتاً متلاطم برای آبیاری تکمیلی و یا زراعت سیلابی از طریق ذخیره رطوبت در پروفیل خاک و یا تغذیه مصنوعی آبخوان­های نیمه­عمیق و استحصال آب از طریق چاه­های دستی.
ب-۲- سامانه­های جمع­آوری آب باران و رواناب­های متلاطم از طریق ذخیره آب در حوضچه­ها و مخازن سطحی، جهت تأمین آب شرب دام­ها و آبیاری تکمیلی.
ب-۳- سامانه­های جمع­آوری آب باران و رواناب­های متلاطم پرحجم با هدف پخش سیلاب جهت زراعت نیمه­دیم، احیای پوشش گیاهی در مراتع، ایجاد مراتع مشجر و جنگل­کاری در مناطق خشک و نیمه­خشک.
ب-۴- سامانه­های جمع­آوری آب باران و رواناب­های سطحی با سطوح آبگیر تلفیقی (مصنوعی و طبیعی) جهت ذخیره رطوبت در پروفیل خاک برای زراعت، احیای مراتع، تغذیه آبخوان­های نیمه عمیق و یا ذخیره­سازی آب جهت مصارف مورد نظر.
ج- سامانه­های سطوح آبگیر باران زیرزمینی، شامل:
ج-۱- سامانه­های کاریز یا قنات.
ج-۲- سامانه چاه افقی.
علاوه براین، برخی از متخصصین استحصال آب، سامانه­های سطوح آبگیر باران را از نظر شکل و کاربرد به گروه ­های متفاوتی تقسیم کرده ­اند. به نحوی که در این خصوص مهم­ترین تقسیم ­بندی انجام شده شامل موارد زیر است(اسمعلی و عبداللهی، ۱۳۸۹):
۱- سامانه­های سطوح آبگیر باران مصنوعی جهت جمع­آوری آب برای تأمین آب شرب انسان و دام و مصارف خانگی.
۲- سامانه­های سطوح آبگیر مصنوعی و تیمار شده جهت جمع­آوری آب برای تأمین آب کشاورزی و ذخیره رطوبت در پروفیل خاک با هدف احیای پوشش گیاهی در مراتع و جنگل­کاری در مناطق خشک و نیمه­خشک.
لازم به توضیح است که منظور از سطوح آبگیر تیمار شده، سطوح آبگیری هستند که با انجام یک سری اقدامات نظیر تسطیح، جمع­آوری سنگریزه و بقایای گیاهی، کوبیدن و فشردن خاک، سنگ­فرش و ایجاد سطح غیرقابل نفوذ با بهره گرفتن از مواد شیمیایی، سیمان، مالچ­های نفتی و … آماده می­شوند.
۱-۸- انواع سازه­های استحصال آب
به طور کلی انواع سازه­های استحصال آب باران را می­توان به شرح زیر بیان کرد (اسمعلی و عبداللهی، ۱۳۸۹):
۱- بند مخزنی: روش جمع­آوری آب به وسیله بند به شکل گسترده در بسیاری از مناطق کشور رواج دارد. با وجود این، متاسفانه آموزش افراد بومی در مهارت­ های تکنیکی همگام با اجرای این فن پیش نرفته است، در نتیجه نگهداری و بهره ­برداری از مخازن بیشتر به عهده­ سازمان مرکزی حکومت است.
۲- بند رسوب­گیر و تنظیم­کننده: ثابت شده است در نواحی خیلی خشک، رسوب­گیرها موثرتر و قابل اعتمادتر از سیستم­های دیگر جمع­آوری آب هستند. با وجود این، کم بودن حجم ذخیره رسوب­گیرها ممکن است مانعی برای استفاده از این روش در کشاورزی روی زمین­های وسیع باشد.
۳- حفیره: حفیره را می­توان به آسانی طراحی و ساخت. به طوری که این گونه مخازن قادرند با غرقاب کردن زمین، حجم نسبتا زیادی آب را ذخیره کنند. در مناطق نیمه­خشک استفاده از حفیره به خاطر سهولت احداث و به کارگیری آن در سیستم­های یکپارچه برای محصولات و کاشت گیاهان مرتعی مناسب­تر است.
۴- هوتک: هوتک­ها در اساس پشته خاکی کوچکی است که در قسمت­ هایی که سیلاب جاری می­ شود ساخته می­ شود (کوثر، ۱۳۷۴).
۵- خوشاب: در بخش جنوب­شرقی ایران این سیستم سنتی به منظور زراعت سیلابی به کار گرفته شده است.
۶- سازه­های مهندسی: این سازه­ها دایره­های کوچک یا مربع در روی زمین­اند که با ملات آهک و یا سیمان و آهک و ماسه معمولی و … ساخته می­شوند و با به کارگیری آهن و شبکه ­های آهنی، ورودی و خروجی آنها محافظت می­شوند.
۷- سازه­های تراوشی: یک روش بی­نظیر ذخیره آب و حفظ رطوبت در پروفیل عمیق و مناسب خاک است که توسط موانع طبیعی حوزه­ آبخیز احاطه شده ­اند. در این سیستم، رواناب بالا­دست و سطوح سنگی، در پایین دره­ها و موانع متوالی جمع می­ شود و برای ایجاد زراعت در سطح آنها استفاده می­ شود.
۸- سازه­های عرضی: که شامل احداث سازه­های عمود بر جهت جریان است که یک مقطع خاکریزی همراه با سرریز بوده و برای نگهداشت آب به منظور غرقاب کردن اراضی بالادست در طی فصل بارانی به کار می­رود.
۹- آهار: در واقع مجموعه ­ای از خاکریزهای به ارتفاع ۳ مترند که در اراضی با شیب بسیار کم بر روی خطوط تراز احداث می­شوند و طول خاکریزها در برخی موارد به چندین کیلومتر می­رسد.
۱۰- آب­ انبار: روشی برای دسترسی و استفاده­های مستقیم از آب­های زیرزمینی است. در آب­ انبار به جای این­که با احداث چاه، آب را توسط وسایلی به سطح زمین برسانند با احداث پله­های زیرزمینی، مستقیما به سراغ آن می­روند.
۱۱- تورکینست: یک نوع سازه­ی آبخیزداری است که عموما برای مناطق کم شیب به منظور ذخیره و جمع­آوری آب باران و سیلاب احداث می­ شود. شکل معمول تورکینست دایره­ای متمایل به بیضی است.
فصل دوم
مواد و روش­ها
۲- مواد و روش­ها
۲-۱- منطقه مورد مطالعه
۲-۱-۱- توپوگرافی و فیزیوگرافی
حوزه آبخیز سمبورچای با مساحت ۳/۷۴۸ کیلومترمربع درشمال استان اردبیل و به دلیل وسعت زیاد، به مقدار ۹۴/۷۲ درصد برابر ۰۷/۵۴۴ کیلومترمربع در محدوده شهرستان گرمی (مغان)، ۶۸/۱۹ درصد برابر ۹۲/۱۴۷کیلومترمربع از جنوب در محدوده شهرستان مشگین­شهر و ۳۷/۷ درصد آن برابر ۲۹/۵۶ کیلومترمربع از شمال در محدوده شهرستان بیله­سوار قرار گرفته است و از نظر موقعیت جغرافیایی بین ″۱۴،′۱۹،°۴۷ تا ″۵۹،′۵۵،°۴۸ طول شرقی (E) و ″۱۸،′۶،°۳۷ تا ″۳۹،′۴۲،°۳۹ عرض شمالی (N) واقع شده­است.
حداکثر ارتفاع حوزه آبخیز ۲۲۴۴ متر در جنوب غربی و حداقل ارتفاع در خروجی آن برابر ۳۲۰ متر از سطح دریا می‌باشد که به رودخانه دره رود منتهی می­ شود.
۲-۱-۲- هوا و اقلیم شناسی
این منطقه دارای آب و هوای نیمه­خشک است. بارش­های سالانه ایستگاه­های موجود در منطقه، در یک دوره مشترک ۱۲ ساله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته­اند. به منظور تجزیه و تحلیل بارش منطقه، از آمار بارش ایستگاه­های اطراف حوزه آبخیز استفاده شده است که در نهایت ۱۲ ایستگاه بارندگی از سازمان هواشناسی کشور را شامل می­ شود. بر اساس مجموعه آمار ایستگاه­های موجود، متوسط بارندگی سالانه ۲۳۶ میلی‌متر است که از ۲۹۱ تا ۳۸۶ میلی‌متر تغییر می­ کند. در این تحقیق صرفاً از آمار بارش سازمان هواشناسی کشور استفاده شد که این امر به دلیل طول مناسب دوره آماری، همگن بودن و کیفیت خوب آن‌ ها می­باشد. در بررسی اقلیم منطقه از روش دومارتن اصلاح شده استفاده شده است. جدول ۲-۱، طبقه ­بندی اقلیم را در روش دومارتن اصلاح شده نشان می­دهد.
رابطه ۲-۱
که در آن: A_i، شاخص خشکی (ضریب خشکی)؛ P، متوسط بارش سالانه (میلی‌متر)؛ T، متوسط دمای سالانه (درجه سانتی ­گراد) می­باشند.
جدول ۲-۱: طبقه ­بندی اقلیم­ها در روش دومارتن اصلاح شده

درک مجموعه های فازی، اولین قدم در ورود به مباحث ریاضیات فازی است که در مقابل ریاضیات کلاسیک قرار دارد. مبانی ریاضیات کلاسیک، منطق ارسطویی است در این منطق شیوه استدلال “قطعی و صریح” است. ار طرف دیگر ریاضیات فازی بر پایه استدلال تقریبی بنا شده است که منطبق با طبیعت یا سرشت سیستم های انسانی است. این نوع استدلال تعمیم یافته استدلال قطعی و صریح ارسطویی است. (عادل آذر، ۱۳۸۷).
۲-۱۰-۲ تاریخچه شکل گیری منطق فازی
در حادثه در اوایل قرن بیستم منجر به شکل گیری منطق فازی شد. اولین حادثه پارادوکس های مطرح شده توسط برتراند راسل در ارتباط با منطق ارسطویی بود. برتراند راسل بنیاد های منطقی برای منطق فازی را نهاد اما هرگز موضوع را تعقیب نکرد. دومین حادثه، کشف “اصل عدم قطعیت” توسط هایزنبرگ در فیزیک کوانتوم بود. اصل عدم قطعیت کوانتومی هایزنبرگ به باور کورکورانه قطعیت در علوم و حقایق علمی خاتمه داد و یا دست کم آنرا متزلزل ساخت.هایزنبرگ نشان داد که حتی اتم های مغز نیز نا مطمئن هستند. حتی با اطلاعات کامل نمی­توانید چیزی بگویید که صد در صد مطمئن باشید. در این میان، منطقیون برای گریز از خشکی و جزمیت منطق دو ارزشی، منظق های چند ارزشی را به عنوان تعمیم منطق دو ارزشی پایه گزاری کردند. اولین منطق سه ارزشی در سال ۱۹۳۰ توسط لوکاسیه ویچ ۱ – منطق دان لهستانی – پایه گزاری شد.(کاسکو، ۱۳۷۷) منطق فازی نیز یک منطق چند ارزشی است . تمایز عمده منطق فازی با منطق چند ارزشی آن است که در منطق فازی، حقیقت و حتی ذات مطالب هم می­توانند نا دقیق باشند.

منطق فازی یک جهان بینی جدید است که علی رغم ریشه داشتن در فرهنگ مشرق زمین با نیازهای دنیای پیچیده امروز بسیار سازگارتر از منطق ارسطویی است. منطق فازی جهان را آنطور که هست به تصویر می-کشد. بدیهی است چون ذهن ما با منطق ارسطویی پرورش یافته است برای درک مفاهیم فازی باید در ابتدا کمی تامل کنیم، ولی وقتی آنرا شناختیم دیگر نمی­توانیم آنرا به سادگی فراموش کنیم. دنیایی که ما در آن زندگی میکنیم دنیای مبهمات و عدم قطعیت است . مغز انسان عادت کرده است که در چنین محیطی فکر کند و تصمیم بگیرد و این قابلیت مغز که می ­تواند با بهره گرفتن از داده های نا دقیق و کیفی به یادگیری و نتیجه گیری بپردازد، در مقابل منطق ارسطویی که لازمه آن داده های دقیق و کمی است، قابل تامل است. (عادل آذر، ۱۳۸۷)
مجموعه های فازی توسط ماکس بلک و لطفی زاده ارائه گرید. ابتدا در سال ۱۹۳۷ ماکس بلک- فیلسوف کوانتوم- مقاله ای راجع به آنالیز منطق به نام “ابهام” را در مجله علم منتشر کرد. البته جهان علم و فلسفه مقاله بلک را نادیده گرفت. اگر چنین نمی­شد ما هم اکنون باید منطق گنگ را به جای منطق فازی مورد بررسی قرار می­دادیم، سپس در سال ۱۹۶۵ لطفی زاده که در آن زمان رئیس دپارتمان مهندسی برق دانشگاه کالیفرنیا در برکلی بود مقاله ای تحت عنوان مجموعه های فازی منتشر ساخت، در این مقاله او از منطق چندمقداری لوکاسیه ویچ برای مجموعه ها استفاده کرد و نام فازی را برای این مجموعه ها در نظر گرفت تا مفهموم فازی را از منطق دودویی دور سازد. او لغت فازی را انتخاب کرد تا همچون خاری در چشم علم مدرن فرو رود. اصل فازی پس از ۳۰۰۰ سال فرهنگ غربی، ۳۰۰۰ سال تلاش در انکار آن، نادیده انگاری، محدود ساختن آن، تغییر نام آن و ۳۰۰۰ سال تلاش در حذف موجودیت آن ظهور کرد. (کاسکو، ۱۳۷۷) از آن پس افراد مختلفی از مفهوم فازی در تحقیقات خود بهره گرفتند، از جمله زیمرمان (۱۹۷۶) یک تکنیک بهینه سازی فازی را برای مسئله برنامه ریزی خطی مطرح کرد که به صورت تک هدفه و چند هدفه عمل می­کرد؛ مولارچی، کاهرامان، زعیم سلیم و نورول هاک از جمله کسانی بودند که روش AHP را با تئوری مجموعه های فازی درآمیختند. (هوشمندی ماهر، ۱۳۸۵)
چن^[۹۴] و همکاران در مقاله ای تحت عنوان “ارزیابی عملکرد تأمین کننده با بهره گرفتن از رویکرد تکاملی مبتنی بر منطق فازی” اظهار داشتند که ویژگی­های مرتبط با واحدهای تولیدی و تأمین کنندگان ماهیت فازی دارند و در نتیجه جهت ارزیابی عملکرد تأمین کنندگان باید از رویکرد فازی استفاده کرد (چن و همکاران، ۲۰۰۴)
کومار^[۹۵] و همکاران نیز در مقاله ای از رویکرد تکاملی فازی برای ارزیابی عملکرد تأمین کننده و رتبه بندی آنها استفاده کرده است. (کومار و همکاران، ۲۰۰۴) زعیم سلیم^[۹۶] و همکاران یک رویکرد جدید به نام مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی وزن دهی شده با بهره گرفتن از برنامه ریزی خطی فازی (AHP-FLP) برای انتخاب تأمین کننده ارائه دادند. (سلیم و همکاران، ۲۰۰۸)
شارون اردوبدی^[۹۷] نیز از جمله کسانی است که برای ارزیابی تأمین کنندگان از منطق فازی بهره گرفته است، وی بیان می­دارد که ارزیابی های انسانی معمولا شامل درجاتی از ذهن گرایی است که قابل تبدیل شدن به مقیاس­های عددی نیستند و مستلزم استفاده از متغیرهای زبانی هستند. بنابراین جهت برخورد با چنین مواردی باید از رویکرد فازی استفاده کرد. (اردوبدی، ۲۰۰۹)
۲-۱۰-۳ مفاهیم اساسی مجموعه های فازی
تابع عضویت: مجموعه فازی Ã در یک مجموعه مرجع X با تابع عضویت نشان داده می­ شود که به هر عنصر x از X عددی را در بازه نسبت می­ دهند. مقدار تابع ، درجه تعلق مقدار حقیقی x به مجموعه Ã را نشان می­دهد. (کافمن^[۹۸] و گوپتا^[۹۹]، ۱۹۹۱)
در تابع ، نزدیکی بیشتر به یک نشان دهنده تعلق بیشتر x به Ã و نزدیکی بیشتر به صفر نشان دهنده تعلق کمتر x به مجموعه Ã است. به لحاظ شهودی می­توان را درجه پذیرش ما در قبول x به عنوان عضوی از مجموعه Ã در نظر گرفت. همچنین در حالت حدی چنانچه باشد، x کاملا در Ã قرار دارد و چنانچه ، x اصلا عضو Ã نمی ­باشد. (عادل آذر، ۱۳۸۷)
در نمودار ۲-۱ یک مجموعه فازی در R نشان داده شده است.
نمودار شماره ۲-۱: نمایش یک مجموعه فازی (عادل آذر، ۱۳۸۷)
نماد گذاری:
برای نشان دادن یک مجموعه فازی، روش های مختلفی وجود دارد:
متمم یک مجموعه فازی:
متمم یک مجموعه فازیبا نماد نمایش داده می­ شود و بصورت زیر تعریف می­گردد:
تکیه گاه (پشتیبان)، ارتفاع و گذر:
مجموعه عناصری از X که تابع عضویت آنها بزرگتر از صفر باشد، تکیه گاه A نامیده می­ شود و با Supp A نشان داده می­ شود.
در مجموعه Ã، ارتفاع مجموعه Ã نامیده می­ شود و آن را با hgt نشان می­ دهند. اگر ارتفاع مجموعه Ã برابر ۱ باشد، آن را نرمال و در غیر این صورت Ã را غیر نرمال گویند(کلیر^[۱۰۰] و یوان^[۱۰۱]، ۱۹۹۵).
روشن است که هر مجموعه فازی زیر نرمال Ã را می­توان با تقسیم ها بر ارتفاع آن نرمال کرد.
همچنین اگر برای عنصری مثل x در A داشته باشیم ، x را یک نقطه گذر (معبر) می­گویند. (مؤمنی، ۱۳۸۵)
زیرمجموعه های فازی:
اگر برای هر داشته باشیم ، در این صورت Ã را زیرمجموعه B می­نامیم. همچنین دو مجموعه Ã و B را مساوی گویند اگر برای هر باشد.
برش:
مجموعه عناصری از X را که درجه عضویت آنها در مجموعه فازی Ã حداقل به بزرگی α باشد و ، α برش A ( یا مجموعه تراز α از A ) گوییم و با نشان می­دهیم. یعنی:
گاهی نیز از مفهموم ” برش قوی” استفاده می­ شود که با نشان داده می­ شود و به صورت زیر تعریف می­گردد:
توجه داشته باشید که در حالت خواهیم داشت ، یعنی پشتیبان یک مجموعه همان برش مجموعه می­باشد. (کلیر و یوان، ۱۹۹۵)
۲-۱۰-۴ اعداد فازی
یک مجموعه فازی N از مجموعه اعداد حقیقی ® را یک عدد فازی حقیقی گوییم اگر سه ویژگی زیر را داشته باشد:
مجموعه فازی N محدب باشد.
نرمال و تک نمایی باشد، یعنی فقط یک وجود داشته باشد که .
قطعه به قطعه پیوسته باشد.
نمودار شماره ۲-۴ یک عدد فازی را نشان می­دهد. زیرا تابع عضویت محدب، تک نمایی (یک مد بیشتر ندارد، مد آن صفر است) و قطعه به قطعه پیوسته است.
نمودار شماره ۲-۲: نمودار تابع عضویت عدد فازی “تقرباً صفر” (مؤمنی، ۱۳۸۵)
بر حسب نوع تابع عضویت و توزیع امکان پذیری تعداد بی نهایت انواع عدد فازی وجود دارد. یکی از کاربردی ترین اعداد فازی، عدد فازی مثلثی است و به صورت نشان داده می­ شود که در نمودار شماره ۲-۵ نشان داده شده است.
نمودار شماره ۲-۳: عدد فازی مثلثی (مؤمنی، ۱۳۸۵)
تابع عضویت عدد فازی مثلثی به صورت زیر تعریف می­ شود:
۲-۱۰-۵ ماتریس فازی
یک ماتریس را یک ماتریس فازی می­نامند، اگر حداقل یک عنصر آن فازی باشد.
متغیر زبانی:
متغیری است که مقادیر آن با واژه های زبانی بیان می­ شود. مفهوم متغیر زبانی برای برخورد با شرایطی که خیلی پیچیده نیست و با شرایطی که به خوبی تعریف نشده است که بتوان آن را با عبارات کمی متداول بیان کرد بسیار مفید می­باشد. (چن و همکاران، ۲۰۰۵)
برای تبدیل واژه های زبانی به اعداد فازی مقیاس­های مختلفی وجود دارد. چن و هوانگ مقیاس­های مختلفی را از نظر تعداد واژه های زبانی و اعداد فازی پیشنهاد کرده اند که در شکل شماره ۲-۸ نشان داده شده است.
شکل شماره ۲-۲ : مقیاس های مخلتف برای تبدیل واژه های زبانی به اعداد فازی (مؤمنی، ۱۳۸۵)
حتی وقتی تعداد واژه ها در دو متغیر مختلف، یکسان باشد، واژه های زبانی واقعی ممکن است قدری با هم اختلاف داشته باشند. شایان ذکر است حتی زمانی که واژه های مشابهی همچون “بالا” را استفاده می­کنیم، اعداد فازی آن­ها از مقیاسی به مقیاس دیگر متفاوت خواهد بود. این بدان جهت است که یک واژه زبانی در موقعیت های مختلف، معانی مختلفی دارد. منظور از معرفی مقیاس­های مختلف، انتخاب ساده یکی از اشکال بر حسب تعداد واژه های زبانی است که تصمیم گیرندگان استفاده می­ کنند.
۲-۱۱ آزمون فرض فازی
آزمون فرض فازی، تعمیم آزمون فرض آماری کلاسیک می­باشد که دارای ارزشی قطعی است. آزمون فرض فازی برای تعیین درجه درستی ( نادرستی ) یک فرضیه مورد استفاده قرار می­گیرد. فرضیه ممکن است شامل داده ­های قطعی یا فازی باشد. یک آزمون فرضیه فازی، ارزشی در بازه تولید می­نماید که بیانگر درجه درستی فرضیه تهی و فرضیه ­های جایگزین ( برای داده ­های نمونه ) می­باشد. آزمون فرض فازی، فرضیه را به اندازه و فرضیه ­های جایگزین را به اندازه تأیید می­نماید.
در آزمون فرض آماری، محقق یک فرضیه تهی دارد و هدف از آزمون فرض آماری، تصدیق فرضیه تهی می­باشد. آزمون نتیجه قطعی دارد: یا فرضیه تهی رد می­ شود یا باقی می­ماند. مطابق تئوری آمار، باقی ماندن فرضیه تهی نباید به معنای تأیید فرضیه باقی می­ماند. باقی ماندن فرضیه تهی تنها بدین معنا است که شواهد آماری کافی مبنی بر نادرست بودن فرضیه تهی وجود ندارد. از طرف دیگر، رد فرضیه تهی بدان معنا است که فرضیه ­های جایگزین نامحدودی وجود دارد که یکی از آن­ها درست است. نکته­ای که باید به آن توجه شود این است که باقی­ماندن یک فرضیه، عقیده ما را نسبت به آن افزایش می­دهد، اما سؤال آن است که حال عقیده ما باید چه مقدار بیشتر شده باشد؟ آمار پاسخ روشنی نمی­دهد. در مورد رد فرضیات نیز وضع از این دشوارتر است، چرا که به ما پیشنهاد نمی­ شود که چه فرضیه جایگزینی باید انتخاب گردد. همچنین ممکن است از اصطلاح سطح اطمینان به عنوان اندازه پیوسته­ای از ارزیابی فرضیه استفاده شود. اما باید توجه داشت که سطح اطمینان یک اصطلاح تکنیکی خالص است و نباید آن را با اصطلاحات روزمره از قبیل «مهم»، «با­اهمیت»، «با معنی» و… اشتباه گرفت. به دیگر سخن آنکه سطح اطمینان آماری بیانگر سطح اطمینان عملی نمی ­باشد (آذر، فرجی،۱۳۸۹).
به طور کلی در آزمون فرض فازی هدف قبول یا رد یک فرضیه به طور کامل نمی ­باشد بلکه میزان درستی هر یک از فرضیه ­ها بیان می­ شود.
آزمون فرض فازی، همانند آزمون فرض کلاسیک دارای چهار گام است. تدوین فرضیه ­ها، نمونه گیری، آزمون فرضیه ­ها و تصمیم ­گیری. در گام تدوین فرضیه ­ها، فرضیه تهی و جایگزین تعریف می­گردد. در گام نمونه گیری، یک زیرمجموعه D از کل داده ­ها به عنوان نمونه انتخاب می­ شود. این نمونه باید دارای عناصر کافی باشد تا با درجه رضایت مشخصی نماینده کل داده ­ها باشد. در گام آزمون فرضیه ­ها، استنتاج فازی برای هر یک از فرضیه ­ها صورت می­گیرد و نتایج با بهره گرفتن از تابع یکپارچه سازی ترکیب می­ شود. در گام آخر نیز نتایج آزمون مورد تحلیل قرار می­گیرد.

جسمی و دردهای متناوبی که هرچند یک بار به سراغ او می آمد تا قوای وی را در رسیدن بـه
آرزوهای بلند درسرایش شعر و اشتیاق به نوگرایی و نوآوری سست کنند ، خودش را دائمـا در
میان کشمکش رنج بیماری وتواناییها و استعدادهایش دردست یافتن به اهداف ارزشمندش دید ؛
که البته من با وجود این پریشانی مستبد و حاکم بر حیات وی ، او را پیشرو و موفق ترین نابغه
زمانه می شناسم . ( المحاسنی ، بی تا ، ص۲۵ )
بدوی المثـلم در وصف این شاعرخوشنام چنین می گوید : ” ابراهیم شاعری حساس ، وباریک
اندام بود کـه فریادهای شعر گونه اش را برای آگاهی ملت وقومش ازظلم وستم و فریب درمیان

آنها رها ساخت تا بلکه بیداری آنها شعله های استعمار را خاموش کند .
شعراومثلث متساوی الساقینی است که ضلع اول آن را شعر ملی و ضلع دومش را وجدانیات
و قاعده آن را فکاهیات شاعر که هجو است و تحذیر و تهکم تشکیل می دهد . ( المثلم ، ۱۹۶۴م
، ص ۱۴ )
عبد اللطیف شراره درتحلیل خود ازابراهیم طوقان می نویسد : “می توان ابراهیم را بـه واسطه
داشتن دوچشم نافذ و پویا درکند وکاش و رؤیت امورساده اما مهمی که دیگران وجود آنهـا را
حس نمی کنند ، ازدیگرشاعران متمایز دانست . این دقت دلیلی است برتوانایی خارق العاده او
در وصف شعری . و وصف شعری هنری است قائم به ذات ابراهیم نه در پیرامون او ، چرا
که شاعرتنها به عرض وچهارچوب شیء وصف شده آنچنان که یک وصف کننده می نگرد،
نمی پردازد بلکه جنبشهای درونی را درورای احوال و حرکات ظاهری آن شیء لمس می کند
و وصف شیء « متحرک » چیزی برترازوصف « ساکن » است . (شراره، ۱۹۶۴م ، ص ۳۱ )
سلمی الخضراء الجیوسی نویسنده وناقد بزرگ ادبیات معاصرفلسطینی دروصف طوقان چنیـن
می گوید : ” ابراهیم بسیار متمایل به نوگرایی شعر در فلسطین بود اما در چهارچوب قدیم ، و
خود را بیشتر دراسلوبها مقید به شعر گذشته عرب می دانست . برداشتهای حقیقی وی ازاشیاء،
زبان قوی و عبارتهای استوار و محکمش همه تأثیری از ادبیات گذشته عرب هستند؛ اما روح
بلنـد پروازاو جدیـد است و نوگـرا ، جـز اززمان و تجربـه هـای پیرامونـش سخـن نمـی گوید ؛
ابراهیم تنهـا شاعری است که موفق می شودعنصر«السخریه والمفارقه» را درشعرعربی وارد
کند . شعراوعلی رغم مقید بودنش به اسلوبهای قدیم متفاوت ازشاعران مکتب « نئـوکلاسیک»
است ، شناسنامـه ای صادق ازحوادث زندگـی اوست ؛ و علـی رغم درد و رنج بیمـاری و
کشمکشهای درونی ، هیچگاه بـه عناصر ماورائی رمانتیک که در دهه های سوم و چهارم بر
سرزمینهـای عربـی بـه خصوص مصر سایه افکنده بود ، پناه نبـرد . و شاعری واقع بین و
واقع گـرا باقـی ماند و درتمجیـد ازشهیدان و مبارزان وطن دراوج قلـه هـای شامخ ادبیات قرار
گرفت .( الجیوسی ، ۲۰۰۱م ، ص۳۶۴ )
دکتر یوسف بکاردریکی از مقاله هایش می نویسد : ابراهیم طوقان انسان وشاعری که تراژدی
آشکارموجود را برای ما وصف می کند وخبرازآینده وطن می دهد ،وطنی که درمیان انگشتان
ذره ذره آب شده ، تباه می شود و ما همچنان بی حرکت ایستاده ایم .
این شاعرعزیز اگرچه عملا در صف مبارزان قرارنگرفت اما یکی از انقلابیون حقیقی وطن
است کـه با ذکر نام و بـا به تصویرکشیدن حال وهـوای رزمندگان ،خـود را بـه ایشان منسوب
می کند ، و تکیه گاهی ملی ، روحی و وجدانی برای آنها مهیا می کند . ازآن مبارز بی صدا و
خشمگین سخنوری ابدی می سازد که می گوید : “رهایی من ، رهایی ملت و وطنم درانقلاب
است وبس… . ( بکار ، ۲۰۰۶م ، ص۳۶ )
دکتراحمد ابو حاقه می گوید : ” ابراهیم طوقان شاعری است با احساسات لطیف و پایبند به
اسلوب وچهارچوب شعروزبان عربی ، بیانش آسان و بی تکلف و بـه هیج یک ازمکاتب ادبی
منسوب نمی شود . بسیار ازموشحـه های اندلسی تأثیر پذیرفته و شکل و صیاغ شعرش قوی و
متین است . ( ابو حاقه ، ۱۹۷۹م ، ص۲۷۰ )
ابو سلمی شاعر و همراه همیشگی ابراهیم می نویسد : ” شعر ابراهیم که ترانـه های عشق و
وطن است ، نقش لبخنـد است بر هر لبی و دیوان او بعد از غیبت طولانی اش اشک گرانبهایی
است در هر چشمی . (طه ، ۱۹۹۸م ، ص ۳۵۹ )
المتوکل طه درباره این شخصیت بزرگ می نویسد : ” ابراهیم واقعیتهای سیاسی و بحرانهـای
متعدد پیرامونش را درک می کند و از آن رنج می برد ، قصیده هـای ملی و سیاسـی او کـه در
رسوایی دشمنان ملتش با سبکی تمسخر آمیـزو تلخ سروده شده است ، شعارهـای معروفی شدند
که به خاطر نزدیکی آنها با روح انسان و رؤیاهای وی خیلی سریع انتشار یافتند .
ابراهیم قصیـده مقاومت را بنیان نهاد و با تکرار بعضی از تصاویر در تأکید ، تنبیه و حفظ آنها
کوشید ؛ با بررسی دیوان اومی توان چهارعنصرو ستون اصلی تشکیل دهنده آن را چنین نامید
عناصر دینی ، ملی ، گذشته و معاصرهمراه با موسیقی دلنوازی که بر سرتاسر آن سایه افکنده