Public transportation
Public transit
حمل و نقل نیمه عمومی جابجایی با تاکسی و ون را شامل میشود. سیستم حمل و نقل خاصی است که مشخصات آن مشابه حمل و نقل عمومی باشد، اما ظرفیت آن کمتر باشد مثلاً مینیبوس و ون جزو حمل و نقل نیمه عمومی (para transit) میباشند .

• • در اکثر کشورها حملونقل نیمهعمومی از مسیرها و برنامه زمانبندی خاصی تبعیت نمیکند و در سطح شهر گردش میکند. تاکسیهایی که به صورت مشارکتی مورد استفاده قرار میگیرند (carpools) ، جزو این سیستم محسوب میگردند. البته در کشورهای بسیاری تاکسی از وسیله حملونقل نیمه عمومی نیز خارج شده و به عنوان حملونقل لوکس محسوب میگردد (مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حملونقل و ترافیک کشور،۱۳۹۱) .

• • حمل و نقل غیرموتوری شامل پیاده روی و دوچرخه سواری بوده

• • و سایر روش‌های حمل و نقل، حمل و نقل با خودروی شخصی و یا موتورسیکلت را در بر میگیرد.

• • پیاده مداری: در لغتنامهی انگلیسی آکسفورد (۲۰۰۶ ) پیاده فردی است که سفرهای خود را بیشتر از طریق پیادهروی در مقایسه با سایر شیوه های حملونقل انجام میدهد. این لغتنامه، فعالیت پیادهروی را بهعنوان شیوهای از حملونقل در قیاس با شیوه های موتوری همانند رانندگی یا استفاده از حملونقل عمومی تعریف میکند ( رضازاده و همکاران ، ۱۳۹۰ : ۳۰۰ ).

• • • نوسال ( ۲۰۰۹ ) قابلیت پیادهمداری را اینگونه بیان میکند: قابلیت پیادهمداری میزان مطلوبیت محیط مصنوع برای حضور مردم، زندگی، خرید، ملاقات، گذران اوقات و لذت بردن از آن در یک پهنه است. وی همچنین اشاره میکند یکی از بهترین روش های سریع سنجش پیادهمداری یک بلوک، کریدور یا محله شمارش تعداد عابرینی است که در یک فضا پیادهروی کرده، مکث میکنند و از آن لذت میبرند. تنوع مردم و خصوصاً حضور کودکان، سالمندان و مردم با ناتواناییهای خاص نشانگر کیفیت، موفقیت و سالم و بی خطر بودن یک فضای پیادهمدار است ( همان ).

  

• • حمل و نقل پایدار : Sustainable Transportation

• • حمل و نقل پایدار اصطلاحی است که در حوزهی توسعه پایدار معرفی گردیده است و تعاریف مختلفی برای آن ارائه شده است که اکثر آنها از شالودهی مشترکی برخوردارند. شورای وزیران حملونقل اتحادیه اروپا یک سیستم حمل و نقل پایدار را سیستمی تعریف میکند که:

• • دسترسی پایه و نیازمندیهای توسعهای افراد، شرکتها و جوامع را در قالبی ایمن به شکلی تأمین مینماید که با سلامت انسان و اکوسیستم پیرامون وی سازگاری داشته و از یک سو بین انسانهای متعلق به یک نسل بشر و از سوی دیگر بین نسلهای مختلف بشر در زمان حال و آینده در بهرهمندی از چنین شرایطی عدالت را رعایت مینماید.

• • مقرون به صرفه بوده و ضمن برخورداری از اثربخشی در عملیات، امکان انتخاب از بین حالات مختلف حملونقل را فراهم مینماید. همچنین از ایجاد محیط اقتصادی رقابتی و توسعهی متوازن بین نواحی جغرافیایی پشتیبانی میکند (دانش شهر۱ ، ۱۳۹۱ :۳) .

• • مرکز ارزیابی و تصمیمگیری در مورد حمل و نقل پایدار^[۸] ، حمل و نقل پایدار را سیستمی میداند که در دسترس، امن، دوستدار محیط زیست و قابل استطاعت باشد ( دانش شهر۲ (شماره ۱۲۸)، ۱۳۹۱ :۱۳ به نقل از ECMT,2004) .

• • کمیسیون جوامع اروپایی^[۹] ، سیستم حمل و نقل پایدار را سیستمی میداند که دارای شرایط زیر باشد :

• • قادر به تأمین دسترسی عادلانه برای افراد، گروه ها و شرکتها به صورتی ایمن و سازگار با محیط و اجتماع باشد.

• • دارای کارآمدی، تنوع و هزینه قابل قبول بوده و زمینه را برای اقتصاد قابتی و همچنین توسعهی متوازن منطقهای فراهم نماید.

• • آلودگی را به حداقل رساند و حتیالامکان از منابع تجدیدپذیر بهنحوی استفاده کند که عوارض جانبی آن حد اقل باشد ( سلطانی ، ۱۳۹۰ : ۷۹ ) .

• • مجمع حمل و نقل کانادا ( TAC)^[10] سیستم حمل و نقل پایدار شهری را به اینگونه تعریف میکند :

• • سیستمی که در آن ایجاد و انباشت آلودگیها در یک ناحیه با توجه به قدرت جذب آن ناحیه بوده و با مصرف منابع تجدیدپذیر، مؤلفه های قابل بازیافت و حداقل مصرف زمین تقویت شده باشد.

• • سیستمی که با ایجاد دسترسی عادلانه برای مردم و کالاهای آنها در جهت رسیدن به سلامت و کیفیت بدون ضرر زندگی در هر نسل گام دارد.

• • سیستمی که دارای عملکردی با حداکثر کارایی بوده و هزینه های مالی آن قابل تأمین باشد ( دانش شهر۲ (شماره ۱۲۸)، ۱۳۹۱ :۱۳ به نقل از ECMT,2004).

• • سیستمهای حمل و نقل:

در این تحقیق منظور از سیستمهای حمل و نقل همان شیوه های مختلف سفر ( حمل و نقل عمومی، نیمهعمومی، خصوصی، پیاده و دوچرخه ) میباشد.

• • ترکیب سیستمهای مختلف حمل و نقل:

منظور از ترکیب سیستمهای حمل و نقل، سهم و درصدی است که هر کدام از شیوه های سفر و سیستمهای حمل و نقل در طرح حمل و نقل شهری به خود اختصاص میدهند.
این تعاریف بر مبنای نقطه نظر پژوهشگران مربوط بوده و طبعاً برای یک مطالعه موردی جدید با دیدی مطابق با فلسفه و روح پژوهش، تغییرات لازم در آن صورت میگیرد.

۱۲-۱- جمعبندی

فصل اول تحقیق که فصل کلیات میباشد چارچوب کلی پژوهش را مشخص کرده و تمام بخشهای بعدی بر پایه این بخش پیش میرود. در این فصل ابتدا برای جهتدهی به کل تحقیق طرح موضوع شده و مسألهی اصلی که تحقیق بهدنبال آن است به همراه اهمیت و ضرورت موضوع بیان شده است. در ادامه اهداف و پرسشهای اصلی و فرعی بیان شده تا موضوع تحقیق را دقیقتر کند، پس از آن در بخش پیشینه تحقیق مطالعاتی که در حوزه برنامه ریزی حملونقل پایدار شهری انجام شده ( شامل کتاب و مقالات ) با تکیه و تأکید بر مطالعات داخلی مورد بررسی قرار گرفته است. سپس فرایند و روند کار در قالب دیاگرامی ترسیم شده و بر مبنای آن و بخشهای قبل، روش تحقیق روش کاربردی و پیمایشی تعیین شده که تکنیک جمعآوری داده های آن اسنادی میباشد. جامعه مورد مطالعه و همچنین نمونه آماری آن که از بین سه گروه « اساتید دانشگاه، مدیران و مسئولین شهر و کارشناسان » انتخاب شده است در بخش بعدی مورد بررسی قرار گرفت. در این فصل همچنین مشخص شد که در این پژوهش از دو تکنیک تحلیلی استفاده میشود، در بخش اول استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی ( AHP ) بوده و در بخش دوم نیز برنامه ریزی راهبردی با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل SWOT بوده که با بهره گرفتن از روش QSPM برای اولویتبندی راهبردها تکمیل میگردد. در نهایت نیز بیان شد که نتایج این تحقیق برای چه افراد و سازمانهایی کاربرد خواهد داشت، سپس مشکلات و موانع موجود تشریح شده و مفاهیم اصلی مورد استفاده در این تحقیق تعریف شد.

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

۱-۲- مقدمه

ترتیب مطالب فصل حاضر به گونه‌ای است که مبانی نظری و ادبیات تحقیق در حوزه مسائل حملونقل، به خصوص حملونقل پایدار از ابعاد مختلف مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد. در این فصل ابتدا پیشینهی برنامه ریزی حملونقل به طور عام و حملونقل خصوصی به طور خاص در جهان و ایران مطرح شده و سپس ابعاد و محورهای مهم موضوع بیان شده و پس از آن بر مبنای ترتیبی که در برنامه ریزی راهبردی است اهداف، راهبردها و سیاستهای حملونقل پایدار براساس منابع مختلف ارائه شده و در ادامه اصول برنامه ریزی و سیاستگذاری در دستیابی به حملونقل پایدار براساس موارد قبل بیان شده و در نهایت شاخصها و چالشهای پیش روی حملونقل پایدار ارائه شده است.
هدف از تدوین مبانی نظری در این پژوهش، مطالعهی ادبیات نظری مطرح در زمینه موضوع حملونقل پایدار و آشنایی بیشتر با موضوع است تا بتوان داده های لازم در مدلهای تحلیلی را بر مبنای آن تعیین نموده و به نتایج علمی و دقیق دست یافت.

۲-۲- مروری بر پیشینه برنامه ریزی حملونقل

۱-۲-۲-سیر تکامل تفکر برنامه ریزی حمل و نقل شهری در جهان ( پس از دهه ۱۹۸۰):

از آنجاییکه موضوع و مفهوم حملونقل پایدار (موضوع کلی تحقیق حاضر)، در حوزه حملونقل انسانمحور میگنجد و براساس منابع علمی مختلف، پس از دهه ۱۹۸۰ بود که نگرش برنامه ریزی حملونقل به سمت مفاهیم و موضوعات حملونقل انسانمحور گرایش پیدا کرد؛ بنابراین آنچه که نیاز است در این تحقیق به آن پرداخته شود ، بررسی دیدگاه های حملونقلی پس از دهه ۱۹۸۰ میباشد.
نظریههای حملونقلی انسانمحور بعد از دهه ۱۹۸۰ :
یکی از مهمترین نظریه‌های ارائه شده در این دوران ، الگوی وونرف یا آرام سازی ترافیک است که گرچه به لحاظ نظری در اواخر دهه ۱۹۶۰ تبیین گردید اما از اوایل ۱۹۸۰ جنبه عمومی و اجرایی به خود گرفت. وونرفها در واقع خیابان‌های واحد همسایگی طراحی شده جهت محدود کردن سرعت خودرو و اولویت بخشی به حرکت پیاده و زندگی روزانه ساکنان هستند.
از اواخر دهه ۱۹۸۰ سرمایهگذاری جهت ایجاد شبکه ها و انواع سامانههای حملونقل همگانی در شهرها ابعاد بسیار گستردهتری یافت و گره های حملونقلی به عنوان یکی از مهمترین کانونهای توسعه شهری مطرح گردیدند. نظریه توسعه وابسته به حملونقل همگانی^[۱۱] که در برخی متون تخصصی با اصطلاحات و عبارات دیگری چون توسعه پیوسته با حملونقل همگانی^[۱۲] و توسعه در مجاورت حملونقل همگانی^[۱۳] نیز یاد میگردد در همین زمان ارائه شد.
از سوی دیگر، در دهه پایانی قرن گذشته و در آستانه هزاره سوم و با تقویت گرایش به رویکردهای اجتماعی و طراحی شهری در توسعهی بافتهای پیرامونی پایانه های حملونقلی، در سالیان اخیر توسعه حمل و نقل همگانی محور^[۱۴] به عنوان کاملترین دیدگاه معرفی شده است که برخی از مهمترین ویژگیهای اینگونهی اخیر، وجود کاربری مختلط در پیرامون پایانه ها، توجه به کیفیات طراحی محله، کاهش استفاده از اتومبیل شخصی و گسترش گونه های ترابری همساز با حملو نقل همگانی به ویژه پیادهروی و دوچرخهسواری میباشد.
از سویی دیگر، دهه ۹۰ قرن بیستم میلادی هم‌زمان با گسترش مباحث توسعه پایدار در جهان و در شاخه های گوناگون حرفهای از جمله حملونقل بوده است. اصطلاح حمل و نقل پایدار ^[۱۵]نیز به همین دلیل از حدود دو دهه پیش وارد ادبیات تخصصی مطالعات شهری گردید که مفهوم آن را میتوان به طور خلاصه برگرفته از تعریف اصلی توسعه پایدار، چنین دانست: آن گونه از حملونقل است که نیازهای جابهجایی انسان امروزی را بدون آنکه مخاطرهای برای نسلهای آتی جهت تأمین نیازهای جابهجایی آنها ایجاد نماید، تأمین کند.
رشد هوشمند^[۱۶] از دیگر نظریات طرح شده در دهه پایانی قرن بیستم است که ریشه های آن در توسعه پایدار قرار داشته و به ویژه در جهت مقابله با پراکندگی شهری و حومهنشینی، بر توسعه مراکز شهرها بر مبنای حملو نقل همگانی و نیز کاربری زمین فشرده، مختلط، با قابلیت پیادهروی و ایجاد طیفی از انتخابهای سکونتی تأکید مینماید.