Thymol

۰۵/۰

۳۶/۰-

۱۹/۰-

۳۳/۰-

۱۴/۰

۱۷/۰

۱۷/۰

۱۴/۰-

Carvacrol

۱۶/۰

۱۰/۰

۱۸/۰-

۰۳/۰-

۱۷/۰

۲۳/۰-

۰۰۴/۰

۳۳/۰-

Essential oil

۴-۳- نتایج مولکولی (ISSR)

۴-۳-۱- مشخصات آغازگرها، باندها تولید شده و مقدار PIC

در بررسی تنوع ژنتیکی بین جمعیت های آویشن کوهی، از میان ۱۹ آغازگر ISSR استفاده شده، ۱۵ آغازگر بین جمعیت ها قطعات چند شکلی مطلوب نشان دادند. آغازگرها در مجموع ۱۳۲ باند تولید کردند که از این تعداد ۱۱۰ باند چند شکل و ۲۲ باند یک شکل بودند، که بیشترین تعداد باند مربوط به آغازگرهایIS8 و ۹۰۳ با ۱۲ باند و کمترین آن آغازگر IS9 با ۶ باند بود. متوسط تعداد باندهای چند شکل برای هر آغازگر ۳۳/۷ باند بود (جدول۴-۱۲). β%، که تعیین کننده درصد تعداد باند های چند شکل در آغازگرها می باشد در آغازگرهای IS9، IS8 و IS2 بیشترین تعداد باند چند شکل به میزان ۱۰۰% و کمترین تعداد باند چند شکل مربوط به آغازگر IS5 به میزان ۵۰% بود(جدول۴-۱۲). در این ارتباط لیما^[۱۸۵] و همکاران (۲۰۰۹) روابط ژنتیکی ۲۱ جمعیت از گونهT. caespititius را با بهره گرفتن از ۱۰ آغازگر ISSR بررسی کردند که در مجموع ۱۷۶ باند چند شکل تولید شد. همچنین تحقیقات تریندادی^[۱۸۶] و همکاران (۲۰۰۹) نشان داد که ۱۱ آغازگر ISSR برای ارزیابی تنوع ژنتیکی ۳۱ تک بوته T. caespititus بکار برده شد که در مجموع ۱۲۷ باند چند شکل تولید شد و در تحقیقی دیگر بررسی تنوع ژنتیکی ۱۷ توده آویشن دنایی (T. daenensis subsp. daenensis) با ۱۵ آغازگر ISSR نشان داد که در مجموع ۲۵۶ باند تولید شد که از این تعداد، ۲۲۸ باند چند شکل بودند (رحیم ملک^[۱۸۷] و همکاران، ۲۰۰۹). بیکی و همکاران (۱۳۹۲) با بررسی تنوع ژنتیکی ۱۶ رقم زراعی و گونه های خودرو جنس زعفران (Crocus) با کاربرد ۱۴ نشانگر ISSR ارزیابی کردند که نتایج نشان داد که ۲۰۸ باند پلی مورفیسم تولید شد. ارزیابی تنوع ژنتیکی درون و بین جمعیتی گیاه دارویی آویشن کرمانی با نشانگرهای مولکولیISSR توسط بیکدلو (۱۳۹۰) نشان داد که از مجموعه ۱۲ آغازگر بکار رفته، تعداد ۱۲۷ باند با وضوح بالا تولید گردید. از این تعداد، ۲۲ باند یک شکل و ۱۰۵ باند دارای چند شکلی بودند.

دامنه تولید باند در آغازگرها بین ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ (bp) متغییر بود. بیشترین تعداد قطعات با وزن مولکولی بالا مربوط به آغازگر IS2 (bp 1800) و آغازگر ۸۲۶ (bp 2000) بود، بیشترین تعداد قطعات با وزن مولکولی کمتر مربوط به آغازگر IS1 (bp 1300) بود (جدول۴-۱۲). شکل (۴-۶) الگوی باندی قطعات DNA تکثیر شده، آغازگرIS10، را در ۱۵ جمعیت آویشن کوهی نشان می دهد، آغازگر IS10 با دامنه تولید باند ۱۸۰۰-۲۰۰ (bp)، تعداد باند تولیدی (۱۱ باند)، درصد تعداد باندهای چند شکل ۹۰% می باشد.
مقادیر PIC برای هر آغازگر در این پژوهش در جدول (۴-۱۲) آورده شده است. کمترین مقدار PIC (09/0) مربوط به آغازگرIS5 و بیشترین مقدار PIC (358/0) مربوط به آغازگر IS10 بود. متوسط PIC در این تحقیق ۲۵۳/۰ می باشد. بنابراین با توجه به نتایج بدست آمده، می توان گفت که آغازگر IS10با بیشترین PIC توانسته بهتر از بقیه نشانگرهای استفاده شده، فاصله ژنتیکی نمونه ها را مشخص کند. پس می تواند به عنوان نشانگرهایی که در تشخیص تنوع ژنتیکی مورد استفاده قرار گیرند.
بیشترین نسبت چندگانه موثر (۹) مربوط به آغازگر IS10و کمترین (۲) IS5 بود. متوسط نسبت چندگانه موثر در این پژوهش ۲۵/۵ می باشد(جدول۴-۱۲).

۴-۳-۲- ماتریس ضرایب تشابه

جدول (۴-۱۳) ماتریس ضرایب تشابه دایس را برای ۱۵ جمعیت آویشن کوهی با بهره گرفتن از تجزیه داده های مولکولی نشان می دهد. در این مطالعه دامنه ضرایب تشابه از ۶۰/۰ تا ۸۵/۰ متغییر بود. بیشترین تشابه ۸۵/۰ بین جمعیت های کردستان (۲) و قزوین (۲) و در جمعیت های کردستان ۲ و ۳ با ضریب تشابه ۸۳/۰ و جمعیت های کردستان (۱) و آذربایجان غربی (۱) در ۸۳/۰ قرار گرفتند. ویژگی های مشترک این جمعیت ها این است که در اکثر صفات کیفی هم، مشابه هستند. کمترین تشابه ۶۰/۰ بین دو جمعیت لرستان و زنجان (۲) مشاهده شد و به طور کلی جمعیت لرستان کمترین تشابه را با سایر جمعیت ها دارد که شامل جمعیت های زنجان (۳)، آذربایجان غربی (۴)، کردستان (۳)، قزوین (۲) و آذربایجان غربی (۲) هستند. در ارزیابی مولکولی با نشانگرهای ISSR در آویشن کرمانی، ماتریس تشابه جمعیتهای تاش و شاهوار از استان سمنان با میزان تشابه ۹۵/۰ بیشترین شباهت و جمعیتهای رابر و کوه ابر با میزان تشابه ۷۷/۰ بیشترین تفاوت را در بین جمعیتهای آویشن گزارش کرد (بیکدلو، ۱۳۹۰). به طور کلی در مورد جمعیت های وحشی، فاصله جغرافیایی و جریان ژنی بین جمعیت ها تعیین کننده فاصله ژنتیکی می باشد. در گونه های دگرگشن به علت جریان ژنی بالا، فاصله ژنتیکی جمعیت ها کم بوده و در عوض تنوع ژنتیکی در درون جمعیت ها پراکنده است. در مورد این گونه ها در صورتی که جریان ژنی بین رویشگاه ها تحت تأثیر عوامل غیرطبیعی چون تخریب رویشگاه ها در اثر برداشت بی رویه، چرای مفرط و سایر عوامل قطع شود، فاصله ژنتیکی بین جمعیت های افزایش می یابد و به علت افزایش هموژنی و افتراق جمعیت ها فرسایش ژنتیکی آغاز خواهد شد (همریک و گودت^[۱۸۸]، ۱۹۸۹).

۴-۳-۳- تجزیه خوشه ای

تجزیه خوشه ای بر اساس الگوریتم UPGMA و ضریب تشابه دایس با بهره گرفتن از داده های مولکولی توانست جمعیت های آویشن کوهی را در سطح تشابه ۷۶/۰ به پنج گروه تقسیم بندی کند (شکل۴-۷).
گروه اول شامل جمعیت های زنجان (۳) و آذربایجان غربی(۴) بودند
گروه دوم شامل دو زیر گروه می شود که زیرگروه اول شامل کردستان (۳)، کردستان (۲)، قزوین (۱) و قزوین (۲) بودند و زیر گروه دوم فقط شامل جمعیت زنجان (۱) بود.
گروه سوم شامل دو زیر گروه می شود که زیرگروه اول شامل آذربایجان غربی (۲)، آذربایجان غربی (۳) و تهران بودند و در زیر گروه دوم جمعیت های کرمان، کردستان (۱) و آذربایجان غربی (۱) قرار داشتند.
گروه چهارم فقط شامل جمعیت زنجان (۲) بود.
و گروه پنجم فقط شامل جمعیت تهران بود.
داده های مولکولی جمعیت های قزوین، کردستان و آذربایجان غربی را از هم تفکیک کردند. تحقیقات متعددی در زمینه تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی از جمله آویشن انجام شده که کآرایی نشانگرهای ISSR را در گروهبندی گونه ها و جمعیت ها بیان می کنند به طوری که لیما^[۱۸۹] و همکاران (۲۰۰۹) در روابط ژنتیکی ۲۱ جمعیت از گونهT. caespititius نشان داد که ۱۰ آغازگر ISSR، جمعیت ها به چهار گروه جداگانه تقسیم کردند. نتایج تحقیقات رحیم ملک^[۱۹۰] و همکاران )۲۰۰۹) نشان داد که تنوع ژنتیکی تودهای آویشن دنایی (T. daenensis subsp. daenensis) بر اساس تجزیه خوشه ای با تولید شده بر داده های ISSR، توده ها را در دو گروه ژنتیکی متمایز قرار داد و انشعاب ژنتیکی آن ها ارتباطی قوی با مناطق جغرافیایی و رویشگاهی آن ها نشان داد. فرج پور و همکارن (۱۳۸۸) با بررسی تنوع ژنتیکی Achilla با نشانگرهای ISSR و RAPD نشان دادند که تجزیه خوشه ای، آن ها را به پنج گروه تقسیم بندی کرد و تا حد زیادی الگوی توزیع منطقه ای را پوشش داد. بیکدلو (۱۳۹۰) با تجزیه خوشه ای جمعیت های آویشن کرمانی با نشانگرهای ISSR، آن ها را در ضریب تشابه ۸۶/۰ به دو گروه اصلی تقسیم کرد.

۴-۳-۴- ضریب کوفنتیک

محاسبه ضریب همبستگی کوفنتیک بین ماتریس تشابه (دایس) و دندروگرام به روش UPGMA )86/0r=) بود که این مقدار همبستگی، بسیار مناسب می باشند (Rohlf, 1993). در حالی که ماتریس تشابه جاکارد و دندروگرام )۷۶/۰r=) بود بنابراین کلیه محاسبات آماری داده های مولکولی با ماتریس تشابه نی ولی یا همان دایس انجام شد.

جدول ۴-۱۲- تعداد نشانگر، دمای اتصال، تعداد باند تولیدی هر آغازگر، تعداد باند های چند شکل، PIC (میزان چند شکلی نشانگر)، β(درصد تعداد باند های چند شکل)،EMR (نسبت چندگانه موثر)، حاصل از آغازگرهای ISSR در بررسی ۱۵ جمعیت آویشن کوهی.