شهر در محیط جغرافیایی نه بر اساس ظرفیت و امکانات بلکه بر اساس اضطرار و ضرورتها گسترش پیدا میکند. این مساله در شهرهای امروزی به شدت بهچشم میخورد نکتهی قابل توجه آنکه شهر باید در هماهنگی تمام با قرارگاه طبیعی خود قرار بگیرد و ضروری است که انسان بتواند با بستر زمین یک رابطهی منطقی برقرار کند. از این رو در پژوهش حاضر به بررسی عوامل ژئومورفولوژیک موثر بر توسعه فیزیکی شهر اراک پرداخته شده است و مدل داده مفهومی برای توسعهی فیزیکی شهر طراحی شده است، بهگونهای که برای سایر شهرها نیز الگو قرار گیرد. واحد کاری بر اساس لندفرمهای منطقه تعریف گردید. مطالعهی توسعهی فیزیکی شهر اراک براساس شاخصهایی نظیر ارتفاع، فاصله از خطوط گسل، نقشهی ژئومورفولوژیکی، کاربری، پیوستگی شهر اراک، لرزهخیزی، شیب، فاصلهی مناسب تا کویر میقان و ارتفاع رواناب انجام شد. شاخصهای مورد نظر بر اساس توابع عضویت فازی استاندارد گردید. سپس روابط شاخصها بر اساس ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه (ANNOVA) و خوشهبندی در واحدهای لندفرم ارزیابی شد. جهت مشخص نمودن اولویت لندفرمها برای توسعهی فیزیکی آتی شهر، مدل تاپسیس اجرا گردید. در راستای اجرای مدل، وزن متغیرها براساس نظرخواهی از متخصصین توسط مدلAHP انجام شد. نتایج تحلیل نشان داد، اولویت اول برای توسعه فیزیکی شهر اراک، در شمال غربی این شهر قرار دارد. بستر فضای پیشنهادی از نظر طبیعی مورد بررسی قرار گرفت.
کلید واژه: ژئومورفولوژی، توسعهی فیزیکی، مدل دادهی مفهومی، شهر اراک
فصل اول
1-1………………….. مقدمه…………………….. 2
1-2………………….. بیان مساله………….. 4
1-3 فرضیه پژوهش…. 5
1-4………………….. اهداف پژوهش: 5
فصل دوم
2-1………………….. پیشینهی پژوهش…. 7
2-2………………….. مبانی نظری مدل داده مفهومی.. 13
2-2-1……… مرور مدل داده………………………………………………………………………………………………….. 13
2-2-2سطوح انتزاعی مدل داده………………………………………………………………………………………13
2-2-3مدلسازی داده ی مکانی…………………………………………………………………………………….. 14
2-2-4 طراحی مدل دادهی مفهومی جهت توسعهی فیزیکی………………………………………….. 15
2-2-5 مدل دادهی مفهومی……………………………………………………………………………………………….. 16
2-2-6 پایگاه دادهی مکانی…………………………………………………………………………………………………. 17
فصل سوم
3-1………………….. ویژگیهای طبیعی منطقه. 21
3-1-1 موقعیت جغرافیایی…………………………………………………………………………………………………. 21
3-1-2 زمین شناسی………………………………………………………………………………………………………….. 22
3-1-3 شرایط اقلیمی…………………………………………………………………………………………………………. 26
3-1-4 ناهمواریها……………………………………………………………………………………………………………… 30
3-1-5 واحدهای فرم اراضی………………………………………………………………………………………………. 33
3-1-6 زهکشی طبیعی………………………………………………………………………………………………………. 35
3-1-7 جنس خاک……………………………………………………………………………………………………………… 36………………………………………………………………………………………………………………
\ 
3-2……………… مواد و روشها 36
3-2-1 منابع داده………………………………………………………………………………………………………………… 36
3-2-2 مراحل پژوهش……………………………………………………………………………………………………….. 37
فصل چهارم
4-1……………… نتایج حاصل از اجرای مدل تاپسیس…. 60
4-2……………… ارزیابی نتایج مدل با روش کمی و مشاهدات میدانی 66
4-3……………… تحلیل منطقه پیشنهادی.. 76
4-4……………… نتایج مدل داده و بحث روی آن.. 77
فصل پنجم
5-1……………… نتیجه گیری.. 83
5-2آزمون فرضیه: 83
5-3 پیشنهادات………….. 84
1-1 مقدمه
«قدرت عمل انسان در محیط طبیعی به اقتضای تعداد فزاینده ی جمعیت و تکامل سریع ابزار و وسایل، روز به روز ابعاد وسیعتری به خود میگیرد»(رهنمایی، 1387: 9). «در این شرایط توسعهی فیزیكی شهرها معمولا بدون توجه به فاکتورهای طبیعی اتفاق میافتد. از جمله تبعات این نوع توسعه های فیزیكی در شهرها: تخریب باغها و زمینهای زراعی به نفع ساخت و سازها، دستاندازی به حریم رودخانهها و ارزشهای زیست محیطی، توسعه در شیبهای تند، همجواریهای نامناسب در كاربریها می باشد. برای به حداقل رساندن اثرات نامطلوب زیست محیطی حاصل از چنین فرایندی، لازم است علاوه بر سایر فاكتورهای اقتصادی – اجتماعی و سیاسی به فاكتورهای طبیعی و خصوصیات زمین به عنوان پایه اصلی توسعه فیزیكی توجه كافی مبذول گردد»(کرم و محمدی، 60:1388).
«گسترش بی رویة شهرها یک مشکل جهانی است و پیشبینی میگردد تا سال 2025 افزون بر 65 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند در عین حال افزایش سریع پراکندگی شهری، اثرات زیان باری در محیط بر جای میگذارد»(Kaya, 2006:19 ).
«تا زمانی که الگوی رشد شهرها ارگانیک بوده و عوامل درونزا و محلی تعیینکنندهی رشد شهری بوده اند، زمین شهری نیز کفایت کاربریهای سنتی شهری را میداده و حسب شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی شهر، فضای شهر را به طور ارگانیک سامان میداده است»(ماجدی، 1378: 6)، اما امروزه زمین شهری برای جمعیت سرازیر شده به آن کافی نمیباشد و مطالعات اساسی را در زمینه زمین و ژئومورفولوژی شهری و یافتن مکان بهینه برای استقرار و توسعهی فیزیکی شهرها را میطلبد.
«توسعهی شهر بر روی سطح زمینی صورت میگیرد که از مواد و اشکال ویژهای به وجود آمده است. این مواد و اشکال ممکن است ذاتأ برای فعالیتهای خاصی مناسب باشند و شهرها را در مراحل مختلف توسعه با مخاطرات روبهرو سازند. از سوی دیگر بیشتر عوارض زمین با محیط فعلی خود سازگار نیستند. اغلب آنها تحت یک مجموعهی آب و هوایی با شرایط متفاوت از قبیل یخچالها یا ورقههای یخی قدیمی به وجود آمدهاند. این عوارض ممکن است تا زمانی پایدار بمانند که با گیاهان پوشیده شوند یا تحت شرایط غالب بارش یا زهکشی قرار گیرند. با وجود این اگر این پایداری برهم بخورد شاید در حالت تعادل با شرایط جدید سازگار شوند. توسعهی شهر تغییرات تاسف باری را در این شرایط به وجود میآورد»(روستایی و جباری، 1391: 21).
«بررسی ویژگی های جمعیتی در شهر اراک ضرورت این شهر را به توسعه فیزیکی به صراحت آشکار مینماید. شهر اراک تا قبل از شروع تحولات صنعتی با رشد پایین جمعیت مواجه بوده است. طی دوره شکلگیری شهر تا سال 1335 تنها 89 هزار نفر در این شهر ساکن بوده اند. همانطور که در جدول و نمودار زیر مشاهده میشود جمعیت شهر اراک از 71925 نفر در سال 1345 به 484212 نفر در سال 1390 رسیده است. شروع تحولات جمعیتی از اواسط دههی 40 شمسی همزمان با صنعتی شدن و پذیرش نقشهای جدید، اتفاق میافتد و به تبع آن، روند رشد جمعیتی و مهاجرتی به این شهر تا اواسط دههی70 شمسی ادامه مییابد. بعد از این دهه رشد جمعیتی شهر غالباَ بر پایهی رشد طبیعی جمعیت بوده است.
