در این مقاله تلاش شده است با تحلیل محتوای پیامکهای مبادله شده میان دانشجویان دانشگاه های تهران، به بخشی از ذهنیت ارتباطی دانشجویان پی ببرد. بدین منظور ۲۶۵۱ پیام کوتاه ارسال شده به ۸۰ دانشجوی دختر و پسر دانشگاه های تهران که هرکدام ۳۰ پیام دریافتی آخر خود را در پرسشنامه نوشته اند و اطلاعات آنرا ذکر کرده اند، مورد تحلیل قرار گرفته است.پرسشهای اصلی این مقاله از این قرار است: پیام بیشتر کدام افراد و کدامیک از منسوبانشان ردوبدل می شود؟ چه محتوایی و با چه فراوانی توسط دانشجویان دریافت شده است؟ بیشتر پیامها در چه ساعتی ارسال و دریافت شده اند؟آیا رابطه ای بین جنسیت افراد و محتوای پیامهای دریافتی شان وجود دارد؟ آیا رابطه ای بین وضعیت تاهل افراد و محتوای دریافتی و ارسالی آنان وجود دارد؟
نتایج این تحقیق نشان می دهد از میان ۲۶۵۱ پیام مورد بررسی، ۷/۵۷ % از طرف دوست، ۸/۰ % از طرف پدر و مادر، ۵/۷ % از طرف خواهر و برادر ، ۱۵ % از سوی همکلاسی ها ، ۷/. % از سوی همکاران و ۲ % از سوی همسران بوده است. در این بین ۴۱ % پیام های خبری ، ۵ % عاطفی ، ۱۵ % پرسشی و ۹/۱۰ % نیز امری بوده اند. در ادامه نشان داده می شود که تفاوت معناداری بین محتوای پیام و ساعت ارسال آن وجود دارد. ۲۵ % پیامها بیشترین فراوانی را در ساعت ۲۱ تا ۲۴ داشته اند. ۹/۵۹ % این پیامها را مردان و ۱/۴۴ % را زنان ارسال کرده اند. ۹/۳۱ % پیامها مذهبی،۵/۳۱ % پیامهای محبت آمیز، ۶/۲۴ % پیامهای خانوادگی، ۲/۲۲ % پیامهای جنسی، ۵۰% اشعار نو، ۵/۲۸ % پیامهای حکیمانه، ۴۰ % پیامهای سیاسی، ۱/۳۱ % پیامهای سرگرمی، ۹/۲۸ % جوکها و ۹/۴۰ % پیامهای حاوی فحش در همین ساعات ارسال شده اند.
طبق یافته ها ۸/۶۴ % جوکها از طرف مردان و ۲/۳۵ % توسط زنان ارسال شده اند. ۳/۱۷ % جوکها قومیتی، ۵/۱۶ % سیاسی- قومی، ۲/۱۶ % و ۱/۱۳ % جوکها مذهبی بوده اند. از ۲/۱۶ % جوک جنسی ۷/۷۰ % توسط مردان و ۳/۲۹ % توسط زنان ارسال شده است. در پایان این تحقیق نشان میدهد که تلفن همراه و پیام کوتاه بیش از هر وسیله ارتباطی دیگری توانسته است محدودیتهای فرهنگی ارتباطات میان دو جنس را از میان بردارد و به نوعی اخلاق ارتباطی جدید دامن زند.
فرهنگ جوانان و تلفن همراه
ذکایی، محمدسعید و ولی زاده، وحید. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره دوم، شماره ۷، پاییز ۱۳۸۸.
فرهنگ فراغت جوانان در ایران به سرعت تحت تاثیر فرهنگ رسانه های دیجیتال قرار گرفته است. تلفن همراه به عنوان شکل جدیدی از رسانه ارتباطی، مرزهای جدیدی را در شکل دهی به ارزشها و هویت جوانان ایجاد کرده و علاوه بر تسهیل و تسریع برقراری ارتباط ، الگوهای ارتباطی جوانان را نیز دستخوش تغییرهایی ساخته است.
مقاله حاضر بر اساس پیمایش غیراحتمالی متشکل از ۲۸۹ جوان ۱۶ تا ۳۰ ساله شهرتهران و نیز مصاحبه های انفرادی به شیوه مساله محور با ۲۵ نمونه از جوانان منتخب صورت گرفته است که با اتکا بر یافته های کمی و کیفی به دست آمده از کاربران جوان تلفن همراه، و با الهام از مفهوم سازی «عادت واره» و «میدان» بوردیو، این استدلال را مطرح می کند که تلفن همراه میدان جدیدی ایجاد کرده که جوانان در آن فرصتهای بیشتری برای سرگرمی، ارتباط و استقلال عمل یافته اند و با آسان سازی و جبران برخی کاستیهای حوزه عمومی به تقویت عاملیت، فردیت و قدرت جوانان یاری رسانده است. بطور مستقیم نتایج بدست آمده از مصاحبه ها و پیمایش های صورت گرفته نشان می دهد جوانان، در دسترس بودن، سرعت و سهولت برقرای ارتباط، صرفه جویی در زمان، هماهنگی کارها، برقراری روابط دور از نظارت خانواده، گسترش روابط دوستی و عاطفی، احساس امنیت و اعتماد به نفس را از جمله مهمترین امکاناتی می دانند که تلفن همراه در اختیار آنان می گذارد. با چنین قدرت بخشی، تلفن همراه همچنان در چارچوب تفاوتهای جنسیتی و طبقاتی و نیز تفاوتهای مربوط به بهره مندی از سرمایه اجتماعی عمل می کند.

SMS و کارکردهای سیاسی-اجتماعی آن
مقصودی،مجتبی و عرب، نیره. فصلنامه سیاسی-اقتصادی. شماره ۲۴۵-۲۴۶٫ سال ۱۳۸۶.
SMS یا سرویس پیام کوتاه در زمره آخرین دستاوردهای فناوری ارتباطی در یک دهه اخیر ، طیف وسیعی از کارکردها و در مواردی کژکارکردها در سطح جهان و جامعه ایران را بهمراه داشته است. نویسندگان مقاله با عطف توجه به گسترش بی سابقه این ابزار ارتباطی در سطح جامعه و بویژه جوانان و دغدغه های حاصل از آن ، با دستمایه قرار دادن نظریه کارکردگرایی، به طرح نکات فنی و تکنیکی از SMS مبادرت ورزیده و در ادامه مقاله و طرح ویژگیها و کاربردهای آن پرداخته اند.
تاریخچه SMSدر ایران و کارکردهای گوناگون بویژه کارکردهای سیاسی-انتخاباتی و رقابتی آن در دو انتخابات کشور، بخش دیگری از این پژوهش را تشکیل می دهد. نویسندگان اثر، در آخرین بخش مقاله، تجربه برخی کشورهای توسعه یافته در اروپا و اقیانوسیه، کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه را نیز مورد توجه قرار داده و نسبت میان SMS با موضوعاتی نظیر انتخابات، جنبشهای سیاسی و دموکراسی را به بحث و بررسی کشیده اند. مولفین در پایان خاطر نشان ساخته اند در کشورهایی که دستاوردهای چشمگیر در حوزه فناوری داشته اند، همچون کره جنوبی، فرستادن پیام با تلفنهای همراه، به شیوه ای برای ترویج چیزی تبدیل شده است که کارشناسان از آن به عنوان «دموکراسی موبایل» یاد می کنند. زیرا فناوری ارسال پیامک، با نظارت گسترده مراجع حکومتی روبرو نبوده و هزینه مادی – امنیتی آن نیز چندان زیاد نیست. در عمل کانال زیرزمینی تازه ای برای بیان حقایق سانسور نشده در قالب عبارتهای کوتاه فراهم آمده است. تظاهرکنندگان از این ابزار پیشرفته برای بسیج افکار عمومی، جهت برپایی تجمعات اعتراض آمیز، هشدار به مراجع حکومتی در برابر تضییع حقوق شهروندان و بعضاً پخش هرزنامه های سیاسی، استفاده می کنند.
۲-۲-۲- تحقیقات خارجی
آیا شبکه های اجتماعی بصورت تکنولوژیکی ادغام شده اند؟ امروز چگونه شبکه ها با تغییرات در تکنولوژی های ارتباطی تغییر می کنند ؟
Licoppe, Christian & Smoreda , Zbigniew. Are social networks technologically embedded? How networks are changing today with changes in communication technology . Available online at www.sciencedirect.com
ارتباطات به واسطه فن آوری های مختلف ( از پست عادی تا اطلاعات امروز و فن آوری های ارتباطات ) شواهدی مهم برای مطالعه شبکه های اجتماعی فراهم می کند. با این حال ، این هم درست است که شبکه های شخصی توسط ابزار تکنولوژیکی ارتباطات شکل گرفته است و این مستلزم دوباره شکلگیری روابط اجتماعی و دوباره تصویرکردن مرزهای اجتماعی است . این مطالعه جهت رسیدن به هدف خود که مطالعه تاثیر فناوری ارتباطات بر تغییر ارتباطات اجتماعی می باشد از داده های مطالعات بیش از ۳ سال گذشته بهره برده است . به طور خاص، در این مقاله سعی شده ارتباط بین شبکه های اجتماعی ، مبادلات بین بازیگران و ابزار فنی مختلف در دسترس برای ارتباطات امروز بررسی شود. داده های تجربی نشان می دهد که چگونه وسایل فن آوری ارتباطات به مردم اجازه می دهد علیرغم محدودیت ریتم های زمانی فردی دوباره مذاکره کنند.همچنین نشان می دهد که چگونه اقتصاد ارتباطی( و قدرت ) با به کارگیری فناوریهای ارتباطی می تواند اثرگذار باشد. ابزارهای ارتباطی منابع جدیدی را برای مذاکره بر سر جدول زمانی فردی و مبادلات اجتماعی ، تنظیم نقشها ، سلسله مراتب و اشکال قدرت در اقتصاد ارتباطی فراهم می کنند. مدل ارتباطی سنتی، که در آن ارتباطات از راه دور جهت اتصال افرادی که از نظر فیزیکی از یکدیگر جدا شده اند، به تدریج با الگوی تازه ای از «حضور متصل» جایگزین شده است. در این حالت جدید تلفن یگر افراد دهستند، پیامکها هستند که بوسیله الگوی تازه می بینند و می فرستند و اشارات و علائم کوچک توجه حداقل به اندازه محتوای خود پیام مهم تلقی می شود.
دلایل استفاده از موبایل( نظریه استفاده و خشنودی )
Stafford, Thomas F. Motivations for Mobile Devices:Uses and Gratifications.Available online at www.sciencedirect.com
این مطالعه گزارشی اکتشافی از فرآیندهای در حال توسعه کاربری های تلفن همراه است. در این پژوهش از تکنیک « اولین نظر^[۱]» بهره گرفته شده است . بر اساس این اصل که فکر و نظر اول در پاسخ به یک محرک هدف است که معمولا نماینده نگرش فرد در مورد آن محرک است. رویکرد معمول مورد استفاده در مطالعات روانشناسی نگرش و انگیزه پاسخ دهندگان . از پاسخگویان در این تحقیق خواسته شده تا اولین چیزی که درباره لذت آفرین ترین بخش موبایل به ذهنشان می رسد بنویسند. در مرحله بعد ازآنان خواسته شده تا رضایتشان از موبایل خود را توصیف کنند. از مجموع ۱۹ صفت توصیفی ، پرسشنامه ای به سبک طیف ۵ نقطه ای لیکرت تدوین وبین نمونه ۵۴ نفره ای از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد اجرا شد. نتایج نشان از آن داشته اند که استفاده از تلفن همراه و خشنودی های تابع آن، به طور عمده حاصل از سرعت و اتصال با داده های مربوطه و خدمات اطلاع رسانی در دسترس برای کاربران این تکنولوژی است که منجر به افزایش بهره وری کاربران می شود.
بسوی تئوری جامعه شناختی موبایل
Hans Geser: Towards a Sociological Theory of the Mobile Phone.Available online at http://socio.ch/mobile/t_geser1.pdf
هانس گسر در کتاب «بسوی تئوری جامعه شناتی موبایل» (۲۰۰۴) نشان می دهد که وی برای وبایل در سطوح خرد، متوسط و کلان اجتماعی مجموعه ای از کارکردهای مثبت و منفی برای موبایل قائل است. او در بخش یافته های مقدماتی خود در صفحه ۴۰ کتاب خود بصورت فهرست وار عمده ترین فرصتهای بوجود آمده از کار با موبایل از نقطه نظر کاربران را بیان می دارد:
کاهش تکیه بر قضاوت درونی خود با درخواست از دیگران برای مشاوره در موقعیت های مختلف و یا اضطراری
کاهش تاثیر مثبت مجاورت مکانی در تعامل و همبستگی اجتماعی
حفظ ارتباطات میان فردی علیرغم جابجایی و تحرک
افزایش تعداد افرادی که می توان با آنها در هر لحظه و هر مکان ارتباط برقرار کرد
افرایش حجم دوستی از را دور با وجود فاصله مکانی
توسعه و گسترش روابط اجتماعی سست و درجه دوم
تسهیل در اجرای همزمان نقشهای اجتماعی بدون حضور فیزیکی در محلهای مربوطه
امکان اجرای نقشهای دائمی و بدون تعطیلی ( نقشهای مداوم۲۴ ساعته) توسط افراد
بی برنامه تر و غیرقابل پیش بینی تر شدن زندگی، ملاقات ها و کارهای روزانه افراد
کاهش نقش مجاورت مکانی در ارتباط با کنش متقابل و همبستگی اجتماعی
افزایش ضریب بقای گروه های کوچک بواسطه حفظ اعضای دور از گروه از طریق ارتباطات موبایلی
افزایش انسجام سازمانها و نهادهایی که دارای واحدهای مجزا و دور از همدیگر هستند.
افزایش ظرفیت و توان کاری سازمانهای متحرک مثل ارتش واحدهای پلیس و …
جایگزینی تجمعات و اجتماعات
به حداقل رساندن نشت بیش از حد ارتباطات به اشخاص ثالث ناخواسته ، زیرا با موبایل پیامها را می توان دقیقا به گیرنده مورد نظر فرستاد .
در حالی که پیش بینی شده بود که تلفن های همراه به عنوان ابزاری مناسب برای والدین جهت کنترل فرزندان استفاده شود ، مشخص شده است که موبایل اکنون ابزاری است جهت کمک به فرزندان برای فرار از کنترل والدین
در خاتمه باید گفت بطورکلی ، گوشی های تلفن همراه مکانیسم های سنتی را تضعیف می نمایند. مکانیسمهایی که سطوح نظام اجتماعی را از اعضای فردی تفکیک می کند همچنان که سیستم های مختلف اجتماعی را تفکیک می کند. در حال حاضر ، هر فرد وظیفه حفظ تفاوت بین رفتار شخصی و نقش اجتماعی، و تنظیم مرزهای بین روابط مختلف اجتماعی ، گروه ها، سازمانها و یا موسسات بر دوش دارد.
مالکیت و استفاده از موبایل در میان نوجوانان
Davie, Ronald & Panting, Charlotte. Mobile phone ownership and usage among pre-adolescents .Available online at www.sciencedirect.com
تحقیقات نشان داده است که تلفن همراه، برای نوجوانان، یک رسانه است که اجازه می دهد ارتباط بدون نظارت پدر و مادر، خانواده و معلمان صورت گیرد. در واقع، مطالعه حاضر نشان داد این امر درمورد دانش آموزان نیز مصداق دارد. با این حال، برقراری ارتباط با خانواده اعضای به نظر می رسد به همان اندازه مهم است، اگر نه بیشتر، حتی بین کودکان سن دبستانی نیز این چنین است.
این مطالعه با تمرکز بر مالکیت و استفاده از تلفن های همراه در یک نمونه (N ¼ ۳۵۱) از ۱۰ - تا ۱۱ سال کودکان در مدارس ابتدایی گلاسسترشر (N ¼ ۷). حدود ۴۵٪ از نمونه دارای گوشی های تلفن همراه بوده اند. نزدیک به نیمی از تماسهای خود را (۴۷٪) برای گپ با دوستان و یا خانواده اختصاص داده بودند . ۲۶% به پدر و مادر خود مکان حضورشان را اطلاع می دهند و مابقی (۲۰٪) در دسترستماس بوده اند.
استفاده از تلفن همراه علاوه بر گپ و هماهنگی امور، اگر چه همیشه مثبت نیست، آشکار شده است. بنابراین، حدود دو پنجم از کودکان گزارش کردند که تماسهای اضطراری گرفته بودند، حدود ۱۷٪ تماسهای ترسناک دریافت کرده بودند. اقلیت قابل توجهی (۲۰٪) گزارش داد که تلفن همراه شان آسیب دیده و یا به سرقت رفته است. این تحقیق همچنین میزان هزینه هایی که دانش آموزان مدعی پرداخت بابت تماسهایشان در هر ماه بوده اند را بررسی و همچنین میزان هزینه خرید موبایل و به روز نگهداشتن آنها را بررسی کرده است. در هر صورت، واضح است که مسائل پیرامون افزایش استفاده از تلفن همراه جوانان فراتر از پیشرفت فن آوری و انتخاب مصرف کننده است و اکنون وارد قلمرویی از تجزیه و تحلیل سیاست های اجتماعی شده است. بنابراین، هر گونه کاهش در نفوذ واحد خانواده بر روی کودکان در جامعه - همراه با هیچکدام از نشانه های دیگر گرفته شده چنین کاهش و هر گونه افزایش در عوارض جانبی «فرهنگ جوانان» – یک موضوع نگرانی جدی است.
اتصال بیش از حد؟ اکتشاف کیفی ارتباط میان جوانان استرالیایی و تلفن های همراهشان
Walsh, Shari P. Over-connected? A qualitative exploration of the relationship
between Australian youth and their mobile phones.Available online at www.sciencedirect.com
در استرالیا، جوانان فعالترین کاربران تلفن های همراه می باشد، با این حال، تحقیقات کمی درباره این پدیده وجود دارد. این مقاله به اکتشاف کیفی عوامل روانی مربوط به استفاده از تلفن همراه در میان جوانان استرالیا پرداخته است. ۳۲ شرکت کننده، بین سنین ۱۶ تا ۲۴ سال، بحث گروهی متمرکز این تحقیق را انجام داده اند. تحلیل مضمونی داده های متمرکزند بر شناسایی روحی ​​و روانی منافع ناشی از استفاده از تلفن همراه و اینکه آیا اعتیاد به تلفن همراه در میان این گروه اتفاق می افتد. اعتقاد بر این بود که استفاده از تلفن همراه مزایای بیشماری را برای کاربران بهمراه می آورد و یک بخش جدائی ناپذیر از زندگی اغلب جوانان است
تلفن همراه تا جایگزینی برخی از دستگاه های سنتی، مانند دوربین، ماشین حساب، دفترچه یادداشت، تقویم و ضبط صوت و وسیله دسترسی به اینترنت پیش رفته است.تعجب آور نیست که برخی از افراد جوان به شدت به تلفن همراه خود پیوند خورده اند بطوری که در توصیف استفاده از موبایل خود علائم اعتیاد رفتاری را نیز نشان داده اند و و برخی موبایل را بخشی از وجود خود پنداشته اند و این نقشی بیش از یک ابزار ارتباطی در زندگیشان را بازی می کند.

ادبیات نظری پژوهش

کلمه زئولیت از دو لغت یونانی به معنی سنگ و جوشاندن مشتق شده است. از نظر شیمیایی دارای فرمول تجربی M₂/_n.Al₂O₃.XSiO₂.YH₂O ، که Mهر کاتیون قلیایی یا قلیایی خاکی Y، ضریب از ۲ تا ۷ می‌باشد، n ظرفیت کاتیون و Xضریب از ۲ تا ۷ است. از لحاظ ساختاری زئولیتهای پلیمرهای معدنی، کریستال پیچیده‌ای هستند که بر مبنای ساختار توسعه یافته نامحدودSiO₄ وAlO₄ به صورت چهار وجهی قرار گرفته‌اند و توسط قسمتی از یونهای اکسیژن به یکدیگر پیوند داده می‌شوند. این ساختار پایه به صورت شبکه‌ها یا منافذ به هم متصل شده است که منافذ توسط کاتیونها و مولکولهای آب پر می‌شوند. کاتیونها متحرک بوده و معمولاً در معرض تبادل یونی قرار می‌گیرند. آب عموماً ممکن است به وسیله استفاده از گرما از منابع خارج شود. در برخی زئولیتها، خارج کردن آب از درون منافذ آنها ممکن است برخی اختلالات ساختاری از قبیل جابجایی کاتیونها و تا حدی تغییر شکل ساختاری را سبب شود[۴۹].
۲-۲-۲- مبادله کننده‌های سنتزی یا رزین
اکثر رزین های تعویض یونی که در تصفیه آب به کار می‌روند سنتزی هستند که با پلیمریزاسیون ترکیبات آلی حاصل می‌شوند. در تعویض کننده‌ها با محلولهای الکتریک فقط یکی از یون‌ها متحرک و قابل تعویض است و در اثر تعویض یونی، کاتیون یا آنیونهای موجود در محلول با کاتیونها و آنیونهای موجود در رزین تعویض می‌شوند، به گونه‌ای که هم محلول و هم رزین از نظر الکتریکی خنثی باقی می‌مانند.
یک رزین سینتتیکی مناسب باید از مشخصات زیر برخوردار باشد:
۱- رزین باید بطور مناسبی سه بعدی بوده و حلالیت آن در آب و حلال‌های آبی قابل اغماض باشد.
۲- رزین بایستی به خوبی آب را جذب کند و رطوبت پذیر باشد همچنین باید به حد کافی متخلخل بوده و یون‌ها بتوانند در آن وارد یا خارج گردند.
۳- رزین باید دارای تعداد کافی از گروه‌های یونی باشد به طوری که ظرفیت تبادل یونی قابل ملاحظه‌ای را ارائه نماید.
۴- رزین باید از لحاظ شیمیایی پایدار باشد.
۵- چگالی رزین متورم باید زیادتر از آب باشد[۵۰].
بطور کلی در غلظتهای کم هرچه ظرفیت یون بیشتر باشد با تمایل بیشتری جذب رزین می‌شود، مثلاً یون سه ظرفیتی و یون دو ظرفیتی بیش از یون یک ظرفیتی توسط رزین جذب می‌شوند، حتی برای یونهای با ظرفیت یکسان نیز هرچه وزن مولکولی یون بیشتر باشد تمایل جذب افزایش می‌یابد[۴۸].

۲-۳- اسمز معکوس
در این فرایند فلزات سنگین توسط یک غشای نیمه نفوذپذیر در رفتار بالاتر از رفتار اسمزی ناشی شده از مواد جامد محلول در فاضلاب جدا می‌شوند. مشکل این روش گران بودن آن است. از نفوذ غشایی برای جداسازی آب نسبتاً خالص یا حلال دیگر از محلول دارای خلوص کمتر استفاده می‌شود. در این روش محلول از روی سطح غشأ نیمه تراوای خاصی با فشاری بیشتر از فشار مؤثر اسمزی محلول تغذیه عبور می‌کند. محلول تراوش کننده به عنوان محصول جمع آوری و محلول تغذیه غلیظ شده عموماً دور ریخته می‌شود[۴۶].
۲-۴- الکترودیالیز
دیالیز عبارت از جدا کردن مواد حل شده با بهره گرفتن از نفوذ غیر مساوی آنها از غشاها. موثرترین را برای بازیابی محلولهای خالص جهت استفاده مجدد در فرایندهای تولید کالاست. در دیالیز نیروی محرکه جداسازی نفوذ طبیعی به واسطه شیب غلظت است، در الکترودیالیز این نیروی طبیعی با کاربرد انرژی الکتریکی زیادتر می‌گردد[۴۶].
در این فرایند، ترکیبات یونی (فلزات سنگین)، از طریق استفاده از غشاهای نیمه نفوذپذیر (انتخاب کننده یون) که بین الکترودها در مولکولهای الکترولیت قرار داده می‌شوند جدا می‌شوند و به کمک جریان الکتریک یکنواخت، پتانسیل الکتریکی بین دو الکترود باعث حرکت کاتیونها و آنیونها به سمت الکترودها می‌شود و یونهای مربوط به هر غشاء جمع آوری می‌شوند و باز یافت فلزات انجام می‌شود. مشکل این روش تشکیل هیدروکسیدها می‌باشد که باعث مسدود شدن غشا می‌شود[۲۰].
۲-۵- جذب سطحی
به طور کلی حرکت یک جز از یک فاز به سمت فصل مشترک این فاز با فاز دوم و تجمع این جزء بر روی سطح فصل مشترک، فرایند جذب سطحی نامیده می‌شود. به عبارت دیگر لازمه انجام این فرایند تماس دو فاز با یکدیگر است. فاز اول که جزئی از آن جدا شده و به سمت فاز دوم حرکت می‌کند، سیال (مایع یا گاز) و فاز دوم که جزء یا اجزایی بر روی سطح آن جمع می‌شوند، می تواند به یکی از دو حالت مایع و یا جامد باشد. چنانچه فرایند جذب بر روی سطح یک مایع انجام شود آن را جذب بر روی مایع^[۱۸] و چنانچه بر روی سطح یک جامد انجام گیرد آن را جذب بر سطح جامد^[۱۹] نامیده و جزئی از فاز سیال را که جذب جسم جامد می‌شود جزء جذب شونده^[۲۰]، و جسم جامد را که معمولاً بسیار متخلخل است، جاذب ^[۲۱]می‌نامند. حرکت جزء از فاز سیال و تجمع و تغلیظ آن بر روی سطح جسم جاذب تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که دو فاز از نقطه نظر غلظت آن جزء به تعادل برسند، البته عوامل متعددی از جمله ظرفیت جاذب نیز دراین پدیده موثر است، در هر حال از این لحظه به بعد فرایند جذب متوقف می‌گردد[۵۱]. سطح جاذب در حقیقت به لایه ما‌بین دو فاز غیر همگن گفته می‌شود. این لایه می‌تواند دارای عمق متغیر باشد. عمق لایه جذب بستگی به نوع فرایند جذب و نفوذ گونه جذب شونده دارد و معمولاً در اثر نفوذ، ترکیبات جذب شونده می‌توانند از عمق ۵۰۰-۵ نانومتر به سطح جاذب نفوذ کنند[۵۲].
انتقال جرم به سطح جاذب یک فرایند تعادلی است. هر نوع فرایند جذب اعم از فیزیکی و شیمیایی انرژی آزاد سطحی را کاهش می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت که فرایند جذب یک فرایند خود به خودی است که موجب کاهش انرژی آزاد گیبس می‌شود. با توجه به تعریف سطح که در بالا ارائه شد، گونه‌های جذب شونده ابتدا در لایه مرزی جذب شده و سپس تحت فرایند نفوذ به عمق سطح جاذب نفوذ می‌کنند[۵۲].
با بهره گرفتن از عمل جذب می‌توان جداسازی‌های بسیاری را که به وسیله تکنیکهای دیگر جداسازی همچون تقطیر، جذب مایع-گاز، استخراج مایع-مایع ^[۲۲]و روش های جداسازی غشایی بعضاً غیرممکن یا غیر عملی می‌باشند، انجام داد. لازم به ذکر است که به دلیل سادگی و کاربرد فراگیر، تقطیر سهم بزرگی در تکنولوژی سنتی جداسازی دارد. از سال ۱۹۷۰ جذب سطحی از برخی جهات بر فرایند وابسته به انرژی تقطیر برتری یافته است. البته جداسازی از طریق جذب سطحی زمانی اقتصادی‌تر است که ضریب جداسازی ^[۲۳]یا انتخاب پذیری جاذب^[۲۴] خیلی بیشتر از ضریب فراریت نسبی باشد. به بیانی دیگر وقتی فراریت نسبی کمتر از حد ۲۵/۱ باشد، به صورت یک قانون نسبی، جذب سطحی نسبت به تقطیر برای جداسازی برتری می‌یابد. لذا پیدایش جذب سطحی موجب افزایش کاربردهای فرایندی و زیست محیطی تکنیکهای جداسازی گردیده است. ضمن اینکه بسیاری از این کاربردها فقط از طریق توسعه تکنولوژی جذب امکان یافته‌اند[۵۳].
فرایند جذب سطحی اغلب در یک بستر ثابت از جاذب صورت می‌گیرد که عملیات احیا به صورت دوره‌ای روی آن انجام می‌شود. یک سیستم متعارف شامل دو بستر موازی است که در آن یکی در حالت جذب کردن بوده و دیگری در احیا می‌باشد. در واحدهای بزرگ صنعتی، استفاده از سه بستر متداول است. به این صورت که همواره دو بستر در حال جذب و یک بستر در حال احیا می‌باشد[۵۴].
همان گونه که ذکر شد عامل ایجاد پدیده جذب سطحی را می‌توان تمایل زیاد جزء جذب شونده نسبت به جسم جاذب عنوان نمود.
از این رو پدیده جذب سطحی را می‌توان به سه دست کلی زیر تقسیم بندی کرد:
جذب سطحی تبادلی^[۲۵]:
این پدیده ناشی از نیروی جاذبه الکتریکی بین جزء جذب شونده و جسم جاذب می‌باشد به این ترتیب این پدیده در محدوده فرایند تبادل یونی نیز می‌تواند قرار بگیرد. در این حالت یونهای یک جز در نتیجه نیروی جاذبه الکترواستاتیکی نسبت به مناطق باردار موجود بر روی سطح جاذب به سطح نزدیک شده و در آنجا جمع می‌شوند. در این پدیده بار مناطق باردار سطح جاذب از نظر علامت مخالف بار جزء جذب شونده است و به این ترتیب می‌توان چنین نتیجه گیری کرد که هر چه بار جزء جذب شونده بیشتر باشد با شدت بیشتری جذب سطح جسم جاذب خواهد شد.
در مورد یونهایی که بار یکسانی دارند اندازه آنها تعیین کننده شدت جذبشان خواهد شد، زیرا هر چه جزء کوچکتر باشد، می‌تواند تا عمق بیشتری داخل سلولهای ریز خلل و فرج موجود بر روی سطح جاذب وارد گردد و جذب آن بیشتر خواهد بود[۵۵].
جذب سطحی فیزیکی^[۲۶]:
جذب سطحی فیزیکی در نتیجه نیروهای جاذبه بین مولکولهای جزء جذب شونده و مولکولهای جسم جاذب انجام می‌گیرد که اساساً این نیروها، نیروهای واندروالس هستند. تجربه نشان می‌دهد که این جذب در دماهای پایین بهتر انجام می‌شود، زیرا حرارت باعث افزایش انرژی جنبشی و حرکت براونی می‌شود. یک فرایند برگشت پذیر بوده و وقتی که نیروهای مولکولی بین مولکولهای محلول و جاذب بزرگتر از نیروهای بین مولکولی مولکولهای محلول و حلال باشند، محلول روی سطح ماده جذب خواهد شد[۵۵].
جذب سطحی شیمیایی^[۲۷]:
هرگاه جزء جذب شونده با جسم جاذب یک واکنش شیمیایی انجام دهد، جذب سطحی از نوع شیمیایی خواهد بود. به عبارت دیگر این دو با هم باندهای شیمیایی تشکیل می‌دهند و در نتیجه مقایسه با جذب فیزیکی با انرژی بیشتر به هم متصل می‌شوند. در مورد جذب شیمیایی تجربه نشان می‌دهد که در دماهای بالاتر عمل جذب بهتر صورت می‌گیرد، زیرا واکنشهای شیمیایی در دماهای بالاتر بهتر پیشروی می‌کنند. این جذب برگشت پذیر نبوده و به ندرت در مهندسی محیط زیست کاربرد دارد. در جذب شیمیایی ممکن است خصوصیات گونه جذب شونده به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر ‌کند. حتی اگر جذب شونده پیوند پایداری با جذب کننده تشکیل نداده باشد. تغییرات آنتالپی در پدیده جذب شیمیایی در مورد کاتالیزورهای غیر همگن بیشتر آشکار می‌شود.
ذکر این نکته ضروری است که در بسیاری از موارد پدیده جذب سطحی در نتیجه ترکیبی از عوامل فوق انجام می‌شود. به عبارت دیگر نیروهای گوناگون باعث تجمع جزء بر روی سطح می‌گردند و معمولاً تشخیص این نیروها بسیار مشکل است[۵۵].
۲-۵-۱- کاربردهای اصلی فرایند جذب سطحی
از آنجا که نتایج فرایند جذب سطحی جدا شدن یک جزء یا اجزایی از فاز سیال و تجمع آن بر روی سطح یک جسم جاذب است، بنابراین از این روش می‌توان برای جداسازی اجزای یک مخلوط از یکدیگر و یا جداسازی برخی ناخالصی‌ها از سیال مورد نظر استفاده نمود. البته شرایط جسم جاذب و شرایط انجام فرایند به نحو مناسب و مطلوب باید انتخاب و تنظیم گردد. در زمینه مطالعات زیست محیطی، مهمترین کاربرد این فرایند در تصفیه آب و بخصوص فاضلابهای شهری و صنعتی است. زیرا بخش عمده‌ای از این گونه فاضلابها را مواد آلوده کننده تشکیل می‌دهند که به راحتی با بهره گرفتن از فرایند جذب سطحی قابل جداسازی می‌باشند[۵۶].
۲-۵-۱-۱-کاربرد جذب سطحی از فاز مایع
یکی از کاربردهای اصلی فرایند جذب سطحی، جذب از فاز مایع می‌باشد. مهمترین کاربردها در این گروه عبارتند از :
۱- رنگ‌گیری، خشک کردن یا گرفتن مواد سنگین چسبناک از سوختها، روان ‌کننده‌ها، حلالهای آلی، روغنهای گیاهی و حیوانی.
۲- بازیابی مواد آلی بیولوژیکی نظیر آنتی بیوتیکها، ویتامینها و مانند آن از محصولات تخمیری یا عصاره‌های گیاهی.
۳- تصفیه جریانهای خروجی از فرایند برای کنترل آلودگی.
۴- تصفیه آب برای گرفتن مزه، بو و رنگ.
۵- جداسازی پارافینهای خطی از پارافینهای حلقه‌ای یا ایزومهای شاخه‌دار.
۶- تثبیت آنزیم سلولهای میکروبی روی جاذب و استفاده از آن در تصفیه فاضلابها به وسیله جداسازی بیولوژیکی^[۲۸][۴۵].
۲-۵-۱-۲-کاربردهای جذب سطحی از فاز گاز
مورد دیگر کاربردهای اصلی فرایند جذب سطحی، جذب از فاز گاز می‌باشد. مهمترین آنها عبارتند از:
۱- خشک کردن و رطوبت‌زدایی از گازها.
۲- تصفیه هوای ورودی، گردشی یا خروجی از فرایند برای گرفتن گازهای سمی، بودار و آئروسل‌ها ^[۲۹].
۳- بازیابی حلال از هوای خروجی از یک واحد تبخیری مانند رنگ آمیزی پاششی، فرایندهای پلیمری و غیره.
۴- جداسازی مخلوط گازها (بالکهای شیمیایی، ایزومرها و هوا).
۵- جداسازی ناخالصی‌ها از توده فاز گاز[۵۷].
۲-۵-۲- سرعت فرایند جذب سطحی و عوامل موثر بر آن
برای اینکه یک مولکول از جزء جذب شونده از فاز سیال جدا شده و جذب فاز جامد شود باید مسیری را طی کند که شامل سه مرحله زیر می‌باشد:
۱- مولکولهای جزء جذب شونده ابتدا باید مسیری را داخل فاز سیال طی نمایند تا به سطح خارجی جسم جاذب برسند. این مرحله را نفوذ لایه ای^[۳۰] می‌نامند.
۲- مولکولهای سطحی باید وارد سوراخهای ریز موجود در سطح جسم جامد شده و در این سوراخها حرکت نمایند تا به منطقه جذب برسند. این مرحله را نفوذ در خلل و فرج می‌نامند.
۳- پس از رسیدن مولکول به منطقه جذب، مولکول باید به سطح متصل گشته و به این ترتیب کاملاً جذب سطح گردد.
سرعت کل فرایند جذب سطحی به سرعت هر کدام از مراحل فوق بستگی دارد. معمولاً مرحله سوم یعنی اتصال مولکول به سطح بسیار سریع انجام می‌شود و نقش موثری در سرعت کل ندارد و در نتیجه یکی از دو مراحل اول و دوم با توجه به شرایط عمل، تعیین کننده سرعت فرایند خواهد بود[۵۸].
مهمترین عوامل موثر بر سرعت جذب سطحی عبارتند از:
میزان اغتشاش در فاز سیال
چنانچه محلول به اندازه کافی به هم زده شود ضخامت لایه محلول به دور سطح جاذب کم شده و مولکول جزء جذب شونده به سرعت به سطح می‌رسد به این ترتیب در این گونه شرایط سرعت مرحله دوم یعنی نفوذ در خلل و فرج نقش کنترل کننده را خواهد داشت. معمولاً در سیستم‌های ناپیوسته با این شرایط روبه‌رو هستیم.
نوع و خصوصیات جسم جاذب

۹

زن

۱۳۲۰

۱۲۹۵

۹۸

۲۵

۲

مأخذ: مرکز آمار ایران – نتایج سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال ۱۳۸۵ گچساران
۴-۱۴ ارزیابی تاثیر، نقش و عملکرد شهر دوگنبدان
نقش و کارکرد شهرها متأثر از فضای جغرافیایی است که شهردرآن تکوین یافته وتوسعه پذیرفته است . این فضا تنها محدود به فضای طبیعی نیست بلکه فضای سیاسی واقتصادی را نیز در برمی گیرد چرا که ترکیب داده های مورد بحث است که نقشی را برشهر القاء می کند .
برای تعیین نقش شهر دوگنبدان از دیاگرام سه گوش یا به عبارتی از روش اجرائی ژاکلین بوژوگارنیه ورژرشابو نقش شهر دوگنبدان درسال ۱۳۵۵ بازرگانی بوده است . درسال ۱۳۶۵ شهر ، نقش بازرگانی داشته است و درسال ۱۳۷۵ نقش شهردوگنبدان خدماتی  بوده است ،  لذا چنان چه معیار ماکسی درایو را مبنی بر برتری تعداد شاغلین درهریک ازبخشهای سه گانه اقتصاد را بپذیریم نقش شهر دوگنبدان طی سالهای ۱۳۵۵ ، ۱۳۶۵ ، ۱۳۷۵و۱۳۸۵ به ترتیب عبارت بوده از نقش صنعتی ، نقش خدماتی و نقش خدماتی و خدماتی در هر حال دوگنبدان را نمی توان ازجمله شهرهایی دانست که در مرحله پیدایش ، نقش مرکز مبادلات کشاورزی وروستاهای اطراف خود راداشته ، بلکه اساسا به علت فعالیت استخراج نفت خام پی ریزی شده است . به این جهت از ابتدا نیز فعالیت کشاورزی در آن اهمیتی نداشته است وانتظارنمی رود که در آینده نیز تحولی درجهت افزایش سهم ارزش افزوده کشاورزی و اشتغال دراین بخش به وجود آید حتی می توان گفت باتوجه به اهمیت روزافزون فعالیت صنعت نفت و بخش خدمات دراقتصاد شهر سهم بخش کشاورزی درتولید ناخالص داخلی شهر و همچنین در میزان اشتغال کل کاسته گردد.

حال با توجه به نقش اساسی فعالیت های مربوط به استخراج نفت دراقتصاد شهردوگنبدان و همچنین تمرکز خدمات گوناگون اداری ، انتظامی  ، درمانی ، قضایی ، آموزش عالی و.. به دلیل نقش دوگنبدان به عنوان مرکز شهرستان ، حاکی ازبرتری بخش خدمات دراقتصاد شهرمی باشد.  دروضع موجود عملکرد اصلی شهردوگنبدان عبارت است از :
الف : عملکرد اداری ، خدماتی ، سیاسی در سطح شهرستان
ب : مرکزیت اداری ، فنی ، پشتیبانی در ارتباط با فعالیت نفت وگاز حوزه نفتی گچساران که وسعت محدوده عملیات آن فراتر از محدوده شهرستان می باشد .  
ج : مرکز مبادلات در سطح شهرستان .
۴-۱۵ شرکت بهره برداری نفت وگاز گچساران
این شرکت یکی از۹ شرکت تابعه شرکت ملی مناطق نفت وگاز جنوب است که گرچه در چهار استان فارس، بوشهر، خوزستان وکهگیلویه وبویراحمد فعالیت دارد ولی اداره مرکزی آن درشهرستان گچساران می باشد .از سال ۱۳۰۲-۳ منطقه گچساران مورد مطالعه قرار گرفت و در سال ۱۳۱۰عملیات حفاری شروع شد و سرانجام درسال ۱۳۱۸تولید نفت از چاه شماره ۱۳آغاز گردید . ذخایر عظیم گازی درشرکت بهره برداری نفت وگاز گچساران نیز ازموقعیت ویژه ای برخوردار می باشد .(آتش افروز.علیزاده ،۱۳۸۸ص۴۳ )
۴-۱۶ نفت واشتغال
در مورد نقش شهر دوگنبدان در بالا مطالبی بیان شد اکنون می خواهیم در مورد نفت صنعت اول کشور صحبت کنیم وببینیم در شهری مثل دوگنبدان که بیشترین تولید کننده نفت کشور هم می باشد باعث چه کمک هایی به مردم این شهر شده است . در مصاحبه ای که باآقای مهندس پاکدل مدیر عامل شرکت نفت وگاز گچساران داشتیم ایشان اعلام داشتند که این صنعت موفق به جذب ۶۰۰۰نیرو شده است که از این افراد جذب شده ۴۰۰۰نفر رسمی و۲۰۰۰نفر به صورت قراردادی به کار خود دراین شرکت می پردازند همچنین ایشان اعلام داشتند که ما سعی داریم که بیشتر از نیروهای بومی برای جذب دراین شرکت استفاده کنیم چون ایشان برای کاردر این شرکت مستحق تر می باشند ودر مورد نحوه استخدام این نیروها هم بیان شد که این شرکت هرموقع قصد جذب نیرو داشته باشد ابتدا در سایت نفت این خبر را آگهی می کند وسپس درروزنامه های کثیرالانتشاراین خبر پخش خواهد شد و سپس در یک تاریخ مشخص امتحان ورودی برگزار خواهد شد و بعد از مدتی نتیجه اعلام خواهد شد و افراد پذیرفته شده پس از گذراندن کلاس های آموزشی به کاردراین شرکت مشغول می شوند . باوجود اینکه این شرکت توانسته نیروی زیادی را راجذب بدنه خود کند ولی باز هم موج عظیمی ازافراد بیکار وجویای کار دراین شهر و روستاهای اطراف آن به چشم می خورند که چشم امید خود را به شعله های فروزنده این شرکت دوخته اند .
۴-۱۷ آموزش نیروی انسانی ماهر
در مورد اینکه شرکت نفت گچساران تا چه حد به آموزش نیروی انسانی ماهر می پردازد باید گفت که هر ارگانی باشد سعی دارد که نیروی انسانی را که جذب خود می کند نیروی ماهر وتحصیل کرده باشد اما در صورتی که چنین نیروی وجود نداشته باشد این ارگان مجبور است که دست به آموزش نیروهای خود بزند این حرف در مورد شرکت نفت گچساران هم صدق می کند .این شرکت درصورتی که نیرویی را که درقسمت های مختلف جذب می کند فاقد آموزش های لازم باشد خود دست به آموزش می زند این آموزش به این صورت می باشد که پس از برگذاری امتحان ورودی شرکت نفت واعلام نتایج یک دوره دو تا سه ماهه در شرکت برگذار می شود که تمام پذیرفته شدگان باید در این دوره شرکت کنند وبعد از گذراندن دوره وامتحان مجدد در شرکت استخدام می شوند .در این دوره از افرادی استفاده می شود که از تحصیلات لازم برای آموزش برخوردار باشند وتجربه کافی هم داشته باشند تا بتوانند تجربه خود را به طور صحیح به این افراد منتقل کنند وروش دیگری که جدیدا شرکت نفت به آن دست زده است رشته هایی مثل نفت می باشد که در دانشگاه آزاد اسلامی گچساران پایه ریزی شده است واستادان آنها هم از کارکنان مناطق نفت خیز جنوب می باشند که همه سوابق درخشانی در تحصیل وکار در شرکت نفت دارند.با این اقدام امید است که درآینده نتایج بهتری در زمینه ساخت شهری وکمک به مردم گچساران حاصل شود.
۴-۱۸ نفت و مهاجرت
مهاجرت یعنی هجرت ازوطن و زادگاه خود وساکن شدن درمحیط دیگر اما این مهاجرت به همین سادگی هم نمی باشد و باید دارای شرایط خاص خود باشد و به گونه ای نیست که فردی به دلخواه خود از وطن وزندگی خود دست بشوید وقصد زندگی درمحل دیگری راداشته باشد .اصولا انسان به دنبال سود بیشتر می باشد وتنها به خاطر به دست آوردن سود بیشتر است که حاضراست دست به مهاجرت بزند .در مهاجرت همیشه دوعامل جاذبه ودافعه وجود دارد در صورت مهاجرت باید عوامل جاذبه مقصد زیاد باشد و همچنین عوامل دافعه مقصد هم باید بسیار زیاد باشد تا فرد بتواند نسبت به مهاجرت اقدام نماید .در مورد مهاجرت به شهر دوگنبدان هم باید گفت از سال ۱۳۱۸وقبل از آن که منطقه گچساران مورد مطالعه قرار گرفت کاشفان زیادی که شروع به اکتشاف نفت کردنداز کشورهای خارجی مثل انگلستان مهندسان زیادی به این شهر مهاجرت کردند که در آن زمان حقوق دریافتی آن ها بسیار بیشتر ازکارگران ایرانی بود.این انگلیسی ها اولین مهاجران خارجی به این شهر بودند در مورد این مهاجران باید گفت که همان کاری که برسر آبادان آمد برسردوگنبدان هم آمد درآبادان این مهاجران در محله های زیبای بریم وباوارده در خانه های ساخت ویکتوریای زندگی می کردند و از بیشترین رفاه ممکن برخوردار بودند دردوگنبدان هم وضع به همین منوال بوده وآن ها در محله زیبای نفت زندگی می کرده و از امکانات ورفاه کافی برخوردار بوده و همان طوری که درآبادان ایرانی هادرمحله های احمدآباد و کوفیشه به زندگی نکبت بارخودادامه می دادند دردوگنبدان هم ایرانی ها در محله های رادک و لبنان در فجیع ترین حالات روزگار می گذراند .
پس با مقدمه ای که در بالا گذشت می بینیم که اصولا وجود یک ماده حیاتی آن هم مثل نفت مسلما محرک مهاجرت به این منطقه می باشد در مورد مهاجرت ما دو نوع مهاجرت داریم یکی مهاجرت داخلی ودیگری مهاجرت خارجی . در مورد مهاجرت خارجی که به دوره پیش ازانقلاب برمی گردد که درهرگوشه و کنار این مرزوبوم ما شاهد وجود این افراد بودیم واین افرادکه درفرهنگ ما ایرانیان به آنها بیگانگان می گوییم در قسمت های مختلف این کشور وجود داشته اند وخصوصا درشهرهای نفت خیز که این افراد برای چپاول به این مناطق می آمده اند واز سوی ارباب های خویش مأموریتی به جز چپاول نداشته اند اما با پیروزی انقلاب شکوهمنداسلامی خوشبختانه دست این بیگانگان ازآب وخاک این کشورکوتاه شده است ودرشرکت نفت گچساران هم ما شاهد مهاجرت به این نحو نمی باشیم . اما در مورد مهاجرت داخلی این صنعت محرک ویکی از عوامل مهم مهاجرت به این شهر می باشد که باعث شده این شهرمحل اسکان افرادی باشدکه از گوشه وکنار این کشور برای پیداکردن کار به این شهر مهاجرت کرده اند .
در هر حوضه عوامل متعددی در جذب افراد در آن حوزه مؤثر بوده و همچنین عوامل دیگری که موجب دفع افراد از آن حوزه دارد . این عوامل به صورت علائم + ( مثبت ) و – ( منفی ) نشان داده شده است . عوامل دیگری هم به صورت o ( خنثی ) نشان داده شده است که این علامت برای افراد ضرورتا بی تفاوت ( خنثی ) می باشد برخی از این عوامل موجب هدایت افراد در راه های مختلف می شود. مثلا آب و هوای خوب ٬ عامل جاذب و آب و هوای بد ٬ عامل دافع برای افراد است . اما یک نظام آموزشی خوب ممکن است جزء عوامل مثبت برای کودکان و نوجوانان و عامل منفی برای شهروندانی که فاقد بچه هستند ٬ باشد . ( لهسایی زاده ، ۱۳۶۸ ،ص ۶۲ )
۴-۱۹ نظریه روانستاین ( نظریه دافعه و جاذبه )^[۸]
معروف ترین نظریه ای که پدیده مهاجرت را تبیین می کند نظریه دافعه – جاذبه است . بر اساس این نظریه ٬ بعضی مردم به دلیل دافعه های محل اقامت خود و بعضی به سبب جاذبه های محلی که قصد رفتن به آن را دارند نقل مکان می کنند . این نظر را نخستین با روانستاین ( ۱۸۸۹ ) که با بهره گرفتن از داده های سرشماری انگلیس و ولز مسئله مهاجرت را بررسی می کرد ، مطرح ساخت. او چنین نتیجه گیری کرد که در مسئله مهاجرت عوامل ایجاد کننده جاذبه مهمتر از عوامل بوجود آورنده دافعه است: قوانین ظالمانه ٬ مالیات زیاد ٬ آب و هوای نامساعد ٬ شرایط اجتماعی ناخوشایند و حتی اجبار (مانند تجارت برده ) سبب مهاجرت شده اند ٬ اما هیچ یک از عوامل با میل ذاتی انسان برای ارتقای وضعیت مادی خود مقایسه کردنی نیست. بنابراین ٬ بر اساس نظریه روانستاین ٬ دلیل اصلی مهاجرت ارادی ( دست کم در اواخر سده نوزدهم ) ٬ بیشتر تمایل به پیشرفت بوده است تا فرار از موقعیتی ناخوشایند.
. ۴-۲۰ وضعیت مهاجرت دوگنبدان و مقایسه آن با سایر مناطق در نظام شهری ایران
طبق  نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ مجموعا تعداد ۱۸۳۲۱ نفربه شهر دوگنبدان وارد شده اند که ازاین تعداد ۶/۵۱ درصد را کسانی که منشأ شهری داشته اند تشکیل می دادند و ۴/۴۸ درصد مابقی هم کسانی بودند که از روستا به شهر مهاجرت کرده اند.  از مجموع مهاجرین به شهردوگنبدان که منشأ شهری داشتند ۳/۱۶ درصد ازنقاط شهری شهرستان مورد سرشماری بوده اند و۵/۱۷ درصد از نقاط شهری شهرهای استان مورد سرشماری ( کهگیلویه وبویراحمد ) و ۲/۶۶ درصد مابقی ازنقاط شهری شهرستان های سایراستانها به دوگنبدان مهاجرت کرده اند.  یعنی می توان گفت برخلاف نظام شهری ایران که مهاجرت ها به شهرها بیشترازطریق روستاها ست ، شهر دوگنبدان بیشتر مهاجرین آن منشأ شهری داشته اند واین خود تا حدودی نیاز حوزه نفوذ شهری دوگنبدان که در آن نیاز به تخصص های مورد نیاز شرکت نفت می باشد ، که این تخصص ها را بیشتر باید در شهرها جستجو کرد نه در روستاها . از مجموع مهاجرین به شهر دوگنبدان درسال ۱۳۸۵ ، استان کهگیلویه وبویراحمد ( ۶۱درصد) ، استان فارس( ۳/۱۴ درصد) ، استان خوزستان (۱۲درصد) رابه خود اختصاص داده اند .  نسبت جنسی مهاجران مرد به زن درسال ۱۳۸۵، ۱۲۳ نفر می باشد که نسبت به سال ۱۳۷۵ که ۱۰۸ نفربوده افزایش یافته است که به نظر می رسد علت آن مهاجرت جوانان پسری است  که با گسترش حوزه نفوذ آموزشی شهر دوگنبدان برای تحصیل دردانشگاه آزاداسلامی و دانشگاه  پیام نوربه این شهرمهاجرت کرده اند .  تعداد ودرصد گروه های سنی واردشده به دوگنبدان در جدول زیر به نمایش گذاشته شده است .
جدول شماره (۴-۵) مهاجرین واردشده به شهردوگنبدان برحسب سن درطی سالهای ۱۳۷۵- ۱۳۸۵

گروه های سنی

تعداد

درصد

جمع

۱۸۳۲۱

۱۰۰

۹-۰

۲۳۷۵

۱٫   دعاوی مربوط به ابهام در قرارداد
۲٫   دعاوی مربوط به تاخیر
۳٫   دعاوی مربوط به تسریع دراجرای پروژه
۴٫   دعاوی مربوط به تغییر قیمتها
۵٫   دعاوی مربوط به کار اضافی
۶٫   دعاوی مربوط به شرایط سایت
۲-۳-۲-۸ ایران
در ایران نیز تحقیقاتی به منظور شناسایی عوال ایجاد کننده تأخیر در پروژه های عمرانی انجام گرفته است. به عنوان مثال در مطالعه انجام گرفته جهت مشخص نمودن عوامل ایجاد کننده تأخیرات در پروژه های سد سازی، با گردآوری نظرات کارفرمایان، پیمانکاران و مشاورین، موارد زیر بعنوان مهمترین موارد شناسایی شدند.(رضا زاده ،۲۰۰۶،ص۲۷-۲۲)
-پرداخت برای پروژه های تکمیل شده

- مدیریت محل اجرای پروژه
-تصویب نقشه کارگاه
-شرایط پیش بینی نشده زمین
- تجربه ناکافی پیمانکاران
- ناکارآمدی برآوردهای هزینه
-کمبود نیروی کار توانا
-عدم وجود اطلاعات کافی به روز در شروع طرح
-واگذاری خدمات به مشاورین و پیمانکاران بدون توجه به ظرفیت های خالی آنها
-واگذاری خدمات به مشاورین و پیمانکاران به صرف قیمت پایین تر
-عدم ساختار سازمانی مناسب برای پاسخگویی به نیازهای طرح
(جدول۱-۲)- عوامل شناسایی شده ایجاد تأخیر در کشورهای مختلف
۲-۳-۳ علل تأخیر در پروژه های عمرانی ملی ایران
بر اساس گزارشهای نظارتی پروژه های عمرانی ملی، به طور کلی علل ایجاد کننده تأخیر پروژه های عمرانی ملی به نه گروه تقسیم می شوند که عبارتند از: تأخیر ناشی از مطالعه و امکان سنجی پروژه ها ، تأخیر ناشی از شرایط زمین و محیط اجرای پروژه، مشکلات ایجاد شده توسط دستگاه اجرا کننده تأخیر به وجود آمده توسط مشاور طراح، مشاور ناظر، پیمانکار، تأخیر ایجاد شده به دلیل مشکلات ماشین الات و تدارکات، مشکلات تخصیص اعتبار و سایر مسائل که شامل کلیه عوامل ایجاد کننده تأخیرند. جدول ۲-۲پیوست الف این عوامل را به تفکیک سال و گروه نشان می دهد. (معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری ایران گزارشهای نظارتی عمرانی سالهای ۸۵-۸۱ تهران)
۲-۳-۴ عوامل مؤثر تأخیر در یک پروژه EPC
۲-۳-۴- ۱تأمین پیش پرداخت و هزینه های پروژه
قراردادهای پیمانکاری ساخت و نصب، متشکل از بخشهای متمایزی است و هر یک از بخشها ممکن است مستلزم به کارگیری تکنولوژیها یا رویکردهای فنی جدید برای رسیدن به نتیجه مطلوب باشد. شاخص اجرای موفق هر قرارداد این است که کار موضوع قرارداد منطبق با بودجه و استاندارد کیفیت مورد نظر کارفرما و در مدت مصرح در قرارداد یا زمان مورد توافق طرفین تحویل گردد. متاسفانه تعلل کارفرما ها در تأمین مبلغ پیش پرداخت مندرج در قرارداد منجر به این می شود که پیمانکار شروع کار موضوع قرارداد یا خرید تجهیزات ضروری را به تأخیر اندازد. (اردشیریان ، ۱۳۹۰)
۲-۳-۴- ۲تأثیر طراحی مهندسی در زمان پروژه
بخش عمده ای از تاخیرات پروژه مربوط است به تغییراتی که در حین اجرای کار در مواجهه با مقتضیات فیزیکی پروژه ضرورت پیدا می کند و ناشی از محاسبات غیر دقیق و غیر واقع بینانه است. در صورتی که طراحی مهندسی پروژه به نحو مناسبی انجام گیرد موجب پیشگیری از بروز بسیاری از ایرادات در خلال کار شده و از بسیاری از تاخیرها جلوگیری می شود. (اردشیریان ، ۱۳۹۰)
در ادامه درمورد علل تأخیرات بخش طراحی مهندسی توضیح داده خواهد شد.
۲-۳-۴- ۳فرایند خرید و تأثیر آن بر زمان بندی پروژه
یکی از مباحث اصلی و تعیین کننده تأمین به موقع تجهیزات پروژه هاست. چرخاندن کلید به معنای آماده بودن تمام تجهیزات است. در این ارتباط جهت کاهش تأخیرات در پروژه های بزرگ پیشنهاد می گردد در صورتی که کارفرما اصرار بر تأمین تجهیزات از منبع خاصی دارد، پیمانکار از امکان یا عدم امکان دسترسی به آن، عدم شمول محدودیتهای قانونی داخلی و بین المللی اطمینان حاصل نمایند. به علاوه وجود یک تیم قوی و با تجربه خرید متشکل از کارشناسان بازرگانی و حقوقی و فنی بسیار کارآمد خواهد بود. (اردشیریان ، ۱۳۹۰)
۲-۳-۵ عوامل مؤثر ایجاد تأخیر در بخش مهندسی (E) پروژه های EPC
عوامل تأخیر در پروژه های مهندسی به دو دسته عمده عوامل داخلی و خارجی تقسیم می شوند. (آقایی دیبایی ،۱۳۸۴)
۲-۳-۵-۱ عوامل داخلی
عوامل تأخیر مرتبط با برآوردهای نیروی انسانی و زمان:
این عوامل شامل مواردی چون عدم تناسب نفر ساعت براورد شده با مجموعه فعالیتهای تخصیص داده شده به آنها، تخصیص ناکافی نیروی انسانی برای فعالیتها، عدم تطابق کیفیت نیروی کار با آنچه در برآوردها پیش بینی شده، بررسی میزان حجم کاری در نفرات کلیدی بخشهای مهندسی، بررسی اولویت در تخصیص منابع کمیاب و محدود میان عناصر ساختار کارهای پروژه و ارزیابی ضوابط، معیارها و دستورالعمل اولویت گذاری میان فعالیتها می باشد.
(آقایی دیبایی ،۱۳۸۴)
عوامل تأخیر مرتبط با نارسایی سیستمهای اطلاع رسانی بخشهای مهندسی
این عوام شامل مواردی چون میزان و کیفیت اطلاع رسانی از جانب مدیر پروژه و بخش کنترل پروژه به تیمهای مهندسی ، میزان آشنایی و اشراف کارشناسان به فرایند تولید مدارک و انتقال اطلاعات به بخشها ، نحوه ارتباط مؤثر بیم مهندسان پروژه با بخشهای مهندسی و میزان هماهنگی انجام گرفته بین بخشی در ارجاع آخرین ویرایش مدارک به بخشهای مرتبط و رعایت و توجه به توالی تولید مدارک و انجام فعالیتها می باشد.
عوامل تأخیر مرتبط با برنامه ریزی و مدیریت منابع انسانی :
این عوامل شامل مجموعه عواملی چون نحوه و مکانیزم توزیع نیروی انسانی در مقاطع زمانی مختلف پروژه ها، کمبودهای پرسنل متخصص در بخشهای مهندسی، توان شرکت در جذب و حفظ نیروهای فعال و با تجربه، سیستم پرداخت پاداش در پروژه ها و سیستم تعیین حقوق و مزایا و سایر امکانات دیگر می باشد. در این راستا عوامل محیطی، سازمانی، نهادی و برنامه ریزی سازمانی پروژه ها بر اساس الزامات خاص هر پروژه و نیز ساختار سازمانی شرکت می توانند نقش عمده ای را ایفا نمایند.(آقایی دیبایی ،۱۳۸۴)
عوامل تأخیر مرتبط با خطا و استباهات پرسنلی:
این عوامل شامل بررسی مجموعه عواملی چون تغییر در نفرات کلیدی پروژه و میزان دوباره کاریها توسط پرسنل بخشها به دلایلی چون عدم دقت کارشناس به عوامل مرتبط با طراحی، عدم تناسب مسولیتها و تواناییها افراد با موقعیتهای شغلی واگذار شده به آنان، استفاده از نیروهای کم سابقه در موقعیتهای حساس پروژه ، میزان آشنایی کم و توجه ننمودن کارشناسان نسبت به تولید مدارک و انتقال اطلاعات به عوامل دخیل در پروژه بوده است.
عوامل تأخیر مرتبط با مدیریت شرکت:
این عوامل شامل بررسی مجموعه عواملی چون عملکرد و تصمیم گیری مدیران پروژه و مدیران بخشها در راستای اقدامات پیشگیرانه و میزان ارائه خط مشی مناسب و پیوسته به بخشهای مهندسی و کنترل پروژه از جانب مدیران می باشد.
۲-۳-۵-۲ عوامل خارجی
عوامل تأخیر مرتبط با کارفرمایان:
شامل بررسی مجموعه عواملی چون تغییر نیازهای کارفرما به جهت تغییر در حجم کار، دامنه کار، سرویس دهی به بخشها و مرزهای جانبی پروژه، سرعت انتقال طراحی به مشاور طرح، سرعت ارائه پیشنهادات در راستای اظهار نظرها یا تأیید مدارک و مشخصات فنی و نحوه عملکرد کارفرما در پرداخت صورت وضعیتها می باشد.
عوامل تأخیر مرتبط با تبادل اطلاعات با سازندگان:
این عوامل شامل بررسی مجموعه عواملی چون سرعت و کیفیت ارسال مدارک از طرف سازندگان داخلی و دریافت پاسخ سازندگان خارجی در زمان لازم، نحوه عملکرد شرکت در راستای تهیه به موقع اطلاعات مکانیکی و تجهیزاتی برای تجهیزات خرید داخل در ابتدای پروژه و تبحر و دانش مهندسی در سازندگان و تأمین کنندگان کالا( بخصوص سازندگان داخلی) می باشد.
عوامل تأخیر مرتبط با تشکیل مشارکت در پروژه ^۱

۱٫عمر به سبب شدت مصیبت وارده بر او در اثر وفات پیامبر اکرم۶ حالت طبیعی و عادی خود را از دست داده بود. این حالت، حالتی است که ذهن انسان مضطرب می‌شود و از بسیاری از واضحات غافل میگردد و یا فراموش میکند، همان طور که درباره برخی از اصحاب گفته شده است که هنگام رحلت رسول خدا۶ جنون بر آنها عارض شد و برخی نابینا شدند و بعضی دیگر لال شدند و برخی در به در و سرگردان گشتند و برخی نیز قدرت سر پا ایستادن نداشتند. لذا فراموش کردن عمر آیه ای را که بر مرگ همه، از جمله رسول خدا دلالت دارد دلیل بر جهالت وی نسبت به قرآن نمیشود. این سخن وی که گفت «گویی این آیه را نشنیده بودم» دلالت بر این دارد که این آیه را شنیده بود، ولی فراموش کرده بود.
۲٫احتمال هم دارد که عمر از آیات «اوست خدایی که رسول خود را با دین حق به هدایت خلق فرستاد تا بر همه ادیان عالم تسلط و برتری دهد، هرچند مشرکان ناراضی باشند»^[۳۴۴]و «خدا به کسانی که از شما ایمان آورند و نیکوکار گردند، وعده داده است که در زمین خلافت دهد …و آنها را بر همه ادیان مسلط سازد…»^[۳۴۵]
این گونه برداشت کرده است که تا زمان ظهور کامل دین و بر قراری حکومت جهانی اسلام زنده خواهد ماند.

۲-۴-۲-۲-۴٫ رد پاسخ قوشچی:

این که عمر به علت شدت مصیبت حالت طبیعی خو را ازدست داده بود، صحیح نیست، زیرا آثار مصیبت در او دیده نشد؛ بلکه خلاف آن در او ظاهر گشت، زیرا ترک رسول خدا۶ و حضور در سقیفه خلاف این مدعا را اثبات می‌کند. کسی که مصیبت زده است وعزیز خود را از دست داده است، از کنار او بلند نمیشود و او را رها نمیکند. اگر واقعا عمر حالت طبیعی خود را از دست داده بود و حواس ظاهریاش درست کار نمی‌کرد، چگونه درباره خلافت در سقیفه اظهار نظر می‌کرد؟!
اگر شدت مصیبت باعث شده بود که از درک واضحات عاجز باشد، چگونه می‌توانست انواع حیلهها را برای به کرسی نشاندن خلیفه مورد نظر به کار بگیرد؟!

اگر انکار مرگ رسول خدا۶ به خاطر وعدههایی بود که خداوند به صالحان داده است که آنها را در کل زمین خلیفه گرداند، این ادعا با حرف عمر که در جواب ابوبکر گفت: «گویی این آیه را نشنیده بودم»مناسب نیست، زیرا در این فرض باید میگفت: اکنون زمان مرگ رسول خدا۶ فرا نرسیده است، چون هنوز وعده خداوند محقق نشده است نه این که اصل مرگ رسول خدا را منکر شود و با یادآوری ابوبکر به مرگ رسول خدا اعتراف نماید.

۵-۲-۲-۴٫ پاره کردن نامه ابوبکر:

عمر، نامهای را که ابوبکر برای بازگرداندن فدک به فاطمه زهراI نوشته بود، پاره کرد و ابوبکر را به خاطر این عملش سرزنش کرد.

۱-۵-۲-۲-۴٫ پاسخ قوشچی:

این خبر صحیح نیست و هیچ یک از راویان موثق این خبر را روایت نکرده اند^[۳۴۶].

۲-۵-۲-۲-۴٫ رد پاسخ:

این جریان را سبط ابن جوزی نقل کرده است، همان طور که در سیره حلبیه ج۳، ص۳۹۱ نیز موجود است^[۳۴۷].

۳-۲-۴٫ مطاعن عثمان:

برخی از مطاعن عثمان که محقق طوسی به آنها اشاره کرده است؛ عبارتند از:

۱-۳-۲-۴٫ انتصاب بسیاری از افراد فاسق و نالایق در مسؤلیت‌های مهم (فساد سیاسی)

عثمان، بسیاری از بنی امیه را که فاسد و اهل خیانت بودند به سمتهای مختلف منصوب کرد. برای مثال ولید بن عتبه را والی کوفه قرار داد، در حالی که او شارب خمر بود و درحالی که مست بود، برای مسلمانان نماز جماعت اقامه کرد. بعد از ولید، سعید بن عاص را حاکم کوفه قرار داد. مردم کوفه او را به سبب اعمال زشتش از کوفه اخراج کردند. عبد الله بن ابی سرح را والی مصر کرد. مردم مصر به خاطر سوء مدیریت او، شکایت کردند. حکومت شام را به معاویه سپرد و در زمان او فتنههای بزرگی رخ داد.

۱-۱-۳-۲-۴٫ پاسخ قوشچی:

قوشچی میگوید: «عمر در انتخاب استانداران خود به ظاهر آنها نگاه میکرد و از باطن آنها خبر نداشت و این افراد ظاهر الصلاح بودند و تا زمانی که فسق آنها آشکار نمیشد، بر سر منصب خود بودند، ولی هنگام ظهور فسقشان آنها را عزل میکرد. معاویه در زمان عمر حاکم مصر شد نه در زمان عثمان و فتنههای شام نیز در زمان حضرت علیA روی داد نه در زمان عثمان»^[۳۴۸].

۲-۱-۳-۲-۴٫ رد پاسخ قوشچی:

بسیاری از کسانی که عثمان به آنها مسؤولیتهای مهمی را به آنها داد پیش از عهده دار شدن این مناصب به افراد فاسق و نالایق معروف بودند ثانیا؛ بسیاری از این افراد را خود مردم عزل کردند و از محل مسؤولیت شان فراری دادند و احیانا در برخی موارد نیز در اثر فشار مردم، خلیفه مجبور به عزل آنان گردید.
درست است که برخی از فتنههای شام در زمان حضرت علیA روی داد و عمر به او منصب حکومتی داده بود، ولی عثمان او را در منصب خود ابقا کرد و از او حمایت نمود و در اثر حمایت‌های همه جانبه عثمان رشد کرد و قدرتمند شد. ولی حضرت علیA در آغاز خلافت خود، معاویه را عزل کرد و دستور داد، حکومت شام را رها کند و چون او سخن خلیفه وقت را نپذیرفت و دست به شورش زد، حضرت به نبرد با او مبادرت نمود.

۲-۳-۲-۴٫ اختصاص دادن بیت المال به خویشاوندان خود (فساد مالی)

عثمان از اموال بیت المال ثروتهای بسیاری را به اهل بیتF و خویشاوندان خود میداد به گونهای که نقل شده است به چهار نفر از آنان چهارصد هزار دینار داد.

۱-۲-۳-۲-۴٫ جواب قوشچی:

این اموال بخشیده شده، از اموال بیت المال نبود، بلکه از اموال خودش بود، زیرا خود عثمان ثروت فراوانی داشت و بخشش به اطرافیان عمل پسندیدهای میباشد^[۳۴۹].

۲-۲-۳-۲-۴٫ رد جواب قوشچی:

در بسیاری از منابع اهل سنت تاکید شده است که این بخششها از بیت المال بوده است.^[۳۵۰] در انساب بلاذری آمده است که علت اعتراض عمار به عثمان این بود که عثمان از بیت المال به خوشاوندان خویش به ناحق می‌بخشید^[۳۵۱].
در برخی از منابع اهل سنت؛ مانند الامامه و السیاسه ابن قتیبه^[۳۵۲] و نیز در العقد الفرید^[۳۵۳] آمده است که گروهی از اصحاب رسول خدا۶ نامهای به عثمان مینویسند و در آن نامه به مخالفتهایی که عثمان با سنت رسول خدا۶ و سنت دو خلیفه قبلی کرده است؛ اشاره می‌کنند که از جمله این موارد فساد اقتصادی و حیف و میل بیت المال بوده است.

۳-۳-۲-۴٫ بهره برداری اختصاصی از منافع عمومی

عثمان چراگاهها و منافع عمومی را قروق کرده و ملک شخصی خود قرار میداد و حال آن که پیامبر خدا۶ همه مردم را در بهره برداری از اموال عمومی، مثل آب و چرا گاه مساوی قرار داده بود.

۱-۳-۳-۲-۴٫ پاسخ قوشچی:

اولا؛ این قروق‌ها به خاطر منافع شخصی نبود ثانیا؛ این کار در زمان ابوبکر و عمر نیز رایج بود و فقط در زمان عثمان به خاطر گسترش قلمرو اسلامی و شوکت اسلام افزایش یافت^[۳۵۴].

۲-۳-۳-۲-۴٫ رد پاسخ قوشچی:

اولا؛أن چه از جواب طعن قبلی روشن شد خلاف ادعای قوشچی را اثبات می‌کند. ثانیا؛ رواج تصرف غیر شرعی بیت المال در زمان خلافت خلفای سابق دلیل بر مشروعیت آن در زمان عثمان نمیشود، بلکه این ایراد و طعن را بر خلفای پیشین نیز سرایت میدهد.
شارح نهج البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی پس از نقل برخی از مطاعن عثمان می‌آورد:
«ما انکار نمیکنیم که در زمان خلافت عثمان حوادثی روی داد که بسیاری از مسلمین آن را ناپسند می‌دانستند، ولی با وجود آن عثمان به حد فسق نرسیده بود که ریختن خونش مباح باشد و ثواب کارهای خوبش باطل گردد، بلکه همه اینها از گناهان صغیرهای بود که از عثمان سر زد و مورد بخشش واقع خواهند شد»^[۳۵۵].

۴-۳-۲-۴٫ بدرفتاری با صحابه بزرگ

عثمان در برخورد با برخی صحابه رفتار ناشایستی از خود نشان داد. از جمله این که موقع سوزاندن قرآنها ابن مسعود را زد و منجر به مرگ او شد و عمار را کتک زد و وی دچار فتق شد و ابوذر را زد و به ربذه تبعید کرد.

۱-۴-۳-۲-۴٫ پاسخ قوشچی^[۳۵۶]:

اولا؛ خبر زدن ابن مسعود، صحیح نیست.
ثانیا؛ اگر هم صحیح باشد، این ضرب موجه بوده است، زیرا هنگامی که عثمان خواست مصاحف متعدد را جمع کند و مصحف واحدی را در بین مردم قرار دهد، مصحف ابن مسعود را نیز خواست، ولی ابن مسعود مخالفت کرد و به این خاطر عثمان او را تادیب کرد.و علت مرگ ابن مسعود این ضرب و تادیب نبود.
علت زدن عمار نیز به خاطر بیادبی و غلظت گفتار او با خلیفه و امام مسلمین بود. به خاطر این بی ادبی، عثمان او را تادیب کرد. و اگر هم این تادیب منجر به هلاک او شد، گناهی بر عثمان نیست. این اشکال به خود شیعه نیز وارد است، زیرا روایت کردهاند که حضرت علیA بسیاری از مخالفین خود را به قتل رساند. اگر کشتن به خاطر جلوگیری از مفسده، جایز باشد، تادیب به طریق اولی جایز است.
علت ضرب ابوذر نیز به سبب بی ادبی او به شیخین و خلیفه وقت عثمان بود. امام و خلیفه، حق چنین تادیبی را دارد؛ اگر چه منجر به مرگ فرد شود.

۲-۴-۳-۲-۴٫ رد پاسخ قوشچی: