نمونه گیری فرآیندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه ای برگزیده می شوند که معرف جامعه بزرگ تری که از آن انتخاب شده اند باشند (Gay,1992) .این گزینش می تواند به سه گونه ی نمونه انباشته یا کومه ا ی، نمونه نظری یا قضاوتی و نمونه گیری تصادفی صورت پذیرد .نمونه گیری تصادفی روشی برای انتخاب بخشی از جامعه یا کل، به گونه ای که همه نمونه های ممکن برای انتخاب شدن احتمال یکسان داشته باشند ( خاکی، ۱۳۸۴، ص ۲۷۲). روش نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری تصادفی ساده می باشد.

۳-۶- حجم نمونه
در این تحقیق از نمونه گیری تصادفی ساده متناسب با حجم استفاده شده است. موضوعی که اکثر پژوهشگران در تحقیق با آن روبرو هستند اندازه یا حجم لازم نمونه است، در پژوهش حاضر حجم جامعه آماری مشخص و به تعداد ۷۵۰۰۰۰ نفر می باشد، بنابراین بر اساس رابطه زیر، حجم نمونه در جامعه توریست های ساکن در هتل های بین المللی ایران محاسبه شده است.
N : تعداد اعضای جامعه آماری می باشد که برابر با ۷۵۰۰۰۰ نفر است.
Z _α/۲ : مقدار نرمال احتمال استاندارد که بر اساس جدول احتمالات نرمال استاندارد استخراج شده و برابر با۱/۹۶ می باشد.
: در صورتی که متغیرها کمی باشد می توان با بهره گرفتن از رابطه زیر، انحراف معیار را تخمین زد. (مومنی،۱۳۸۷،ص۲۱۸).
پس از محاسبه، انحراف معیار برابر ۶۰۴۱/۰ بدست آمد.
:ε سطح خطا برابر با ۱/۰ در نظر گرفته شده است (همان منبع،ص۲۱۹)
با توجه به این که مقدار n عددی برابر با ۲۸۰ بدست آمد، با اضافه کردن ۱۰% این مقدار به آن، تعداد ۳۰۸ پرسشنامه توزیع شد که تعداد ۳۰۰ پرسشنامه قابل استفاده قرار گرفت.
۳-۷- شیوه اجرا
۳-۷-۱-روش گردآوری داده
به منظور دست یابی به نتایج مورد نظر و انجام شایسته روش تحقیق از روش های زیر بهره گرفته شد:
مطالعات کتابخانه ای : جهت تدوین مبانی، تعاریف و ماهیت نظری از منابع کتابخانه ای استفاده شده که مهم ترین و مویدترین منبع موتورهای جستجو در اینترنت، بانک ها و منابع اطلاعاتی و کتابخانه ای دانشگاه های کشور بوده است.
تحقیقات میدانی : به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نظر و سنجش متغیرهای تحقیق ، از پرسشنامه که یکی از متداولترین ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی می باشد، استفاده شده است.
۳-۷-۲- ابزار گردآوری داده
به طور معمول، چهار ابزار عمده برای جمع آوری داده ها وجود دارد.هر یک از این ابزارها خود انواعی دارند که کاربردهای ویژه ای برای تحقیقات خاص دارند.این ابزارها عبارتند از: بررسی مدارک و اسناد، مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه (خاکی، ۱۳۸۴، ۲۴۲).
در این پژوهش از پرسشنامه که یکی از متداولترین ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی می باشد، به عنوان ابزار گردآوری داده ها استفاده شده است. پرسشنامه عبارت است از مجموعه ای از پرسش های هدف دار که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون، نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد.
برای بررسی متغیر رضایت مشتری از پرسشنامه ای شامل ۳۵ سوال با طیف پنج گزینه ای لیکرت که سوالات ۱تا ۹ آن مربوط به کیفیت خدمات، سوال ۱۰ تا ۱۶ در مورد ارزش خدمات و سوالات۱۷ تا ۲۲ در خصوص رضایت مشتری،۲۳ تا ۲۷مربوط به درگیری دررابطه ونهایتا ۲۸ تا ۳۵ راجع به مواجهه خدمت می باشد، استفاده شده است.
۳-۸- روایی )اعتبار(ابزارپژوهش
روایی از خصایصی است که برای مفید و موثر واقع شدن روش های جمع آوری داده ها، شرط اساسی به شمار می رود و به آن خصیصه ابزار و یا روش های جمع آوری داده ها اطلاق می گردد که با داشتن این خصیصه همان مقولاتی را تعیین می کند که برای تعیین آن مقولات طرح ریزی شده است (پاشا شریفی و طالقانی، ۱۳۷۹). به عبارت دیگر مراد از روایی آن است که ابزار اندازه گیری برای هدف مورد نظر یعنی اندازه گیری متغیر تحقیق از کارایی لازم برخوردار باشد؛ روایی مستلزم آن است که ابزار پژوهش همان متغیری را اندازه گیری کند که پژوهشگر قصد اندازه گیری آن را دارد (پاشا شریفی و شریفی، ۱۳۸۳).
برای سنجش اعتبار روش های گوناگونی وجود دارد که عبارتند از :اعتبار محتوا، اعتبار صوری، اعتبار ملاکی، اعتبار همزمان، اعتبار پیش بین و اعتبار ساده.
۳-۸-۱- اعتبار صوری )ظاهری( ابزار تحقیق
اعتبار صوری به قدرت و کشش ظاهری یا صوری ابزار یا شیوه ی جمع آوری داده ها مربوط می شود و زمانی حاصل می شود که افراد غیرمتخصص از جمله طراح ابزار و آزمودنی های مورد بررسی تشخیص بدهند که آن برای سنجش ویژگی یا خصیصه ی مورد نظر متناسب است. به سخن دیگر، ابزاری را دارای اعتبار صوری به حساب میاورند که به نظر آید آن چیزی که قرار بود بسنجد را می سنجد. در اصل، اعتبار صوری در قاعده ی فنی اعتبار نیست و به آنچه که در واقع می سنجد توجه نمی کند، بلکه توجه دارد به آن چه که در ظاهر به نظر می رسد می سنجد (میرزایی،۱۳۸۸). در پژوهش حاضر به بررسی روایی صوری جهت سنجش روایی ابزار جمع آوری داده ها پرداخته شده است.
۳-۹- پایایی ابزارپژوهش
مقصود از پایایی ، این است که اگر ابزار اندازه گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار و به گروه واحدی از افراد دهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد . ملاک پایایی درباره اینکه شیوه یا ابزار جمع آوری داده ها تا چه حد داده های دقیق و موثقی را استخراج می کند و یا شیوه یا ابزار جمع آوری تا چه حد درست و با ثبات است و نتایج همسان بدست می دهد، اطلاعاتی را فراهم می کند ( میرزایی، ۱۳۸۹).
یک آزمون زمانی دارای پایایی بالایی است که نمره های مشاهده شده و نمره های واقعی آن دارای همبستگی بالایی باشند ، به این معنا که چنانچه نمره های مشاهده شده و واقعی هر یک از آزمودنی ها در آزمون موجود باشد مجذور همبستگی بین این نمره ها ضریب پایایی آزمون نامیده می شود (خاکی،۱۳۸۸). ابزارهای تحقیق نیز به عنوان وسیله ای برای جمع آوری اطلاعات باید معتبر باشند تا پژوهشگر بتواند به داده های به دست آمده اعتماد کند ( پاشا شریفی و شریفی، ۱۳۸۳).
برای تعیین میزان پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. اگر ضریب آلفا بیشتر از ۰.۷ باشد پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است (مومنی، ۱۳۸۶).
جدول ۳-۲-مقادیر محاسبه شده پایایی پرسشنامه

-میزان کنترل پذیری آنها
-میزان پیش بینی پذیری آنها
و میزانی که حدود قابلیت ها و خود پندارها را به چالش می گیرند.
۱) کنترل پذیری
هر چه واقعه ای بیشتر غیر قابل کنترل به نظر می رسد احتمال پر فشار ادراک شدن آن واقعه نیز بیشتر می شود.
وقایع غیر قابل کنترل عمده عبارت اند از : مرگ فرد محبوب ، از دست دادن شغل ، یا بیماری شدید.
یکی از دلایل بدیهی پر فشار بودن وقایع غیر قابل کنترل این است که وقتی نمی توانیم وقایع را کنترل کنیم نخواهیم توانست مانع از وقوع آنها شویم.
۲) وقوع وقایع غیر قابل پیش بینی
قابل پیش بینی بودن وقوع یک حادثه پر فشار ، حتی اگر نتوان آن را کنترل کرد ، معمولأ از شدت استرس می کاهد.
۳) به چالش گرفتن محدودیت های پنهان
بعضی وضعیتها به میزان زیادی قابل کنترل و قابل پیش بینی هستند. اما با وجود این باز هم پر فشار تلقی می شوند زیرا مستلزم بیشترین قابلیت هایمان هستند و دید ما را نسبت به خودمان به چالش می گیرند (اتکینسون و اتکینسون، ۱۹۹۹).
رویدادهای زندگی^[۲۷۳]
هولمز و راهه ^[۲۷۴](۱۹۷۶) به عنوان دو محقق استدلال می کنند که هر تغییری در زندگی نیاز به سازگاری دارد و می تواند استرس زا ادراک شوند . آنها در کوشش برای اندازه گیری اثر تغییرات زندگی مقیاس رویداد های زندگی را تدوین کرده اند . در این مقیاس که از ۴۳ عبارت تشکیل شده است رویدادهای مربوط به یک سال گذشته مورد بررسی قرار می گیرد. بستگی به میزان تغییر و حدود سازش لازم برای هر شخص در اثر هر رویداد و به نسبت اهمیت آنها برای هر یک از رویدادهای تنیدگی زا نمره هایی در نظر گرفته می شود. مثلأ برای مرگ همسر نمره ۱۰۰ ، مرگ یک خویشاوند نزدیک نمره ۶۳ و بیکار شدن نمره ۴۷ تعیین شده است. بدین ترتیب هولمز و راهه ارتباط بین رویدادهای زندگی و کاهش تدریجی سلامتی را مطرح کرده اند ( به نقل از فویر اشتاین ^[۲۷۵]و همکاران ۱۹۸۷).

تعارضات درونی
استرس همچنین ممکن است تحت تأثیر فرایند های درونی ایجاد شود: تعارضات حل نشده ای که ممکن است خود آگاه یا نا خود آگاه باشد. تعارض وقتی روی می دهد که شخص مجبور باشد بین اهداف یا اعمال ناهمساز یا مانعه الجمع یکی را برگزیند (اتکینسون و اتکینسون، ۱۹۹۹).
استرس ناشی از دگر گونی های اجتماعی
تغییرات اجتماعی می توانند در سطوح مختلف ملی ، محلی ، خانوادگی ، فردی و حتی جهانی به وقوع بپیوندد. عواملی مانند شرایط اقتصادی (فقر و محرومیت) ، موقعیتهای جنگی و بی ثباتی سیاسی در مقیاس اجتماعی تأثیر می گذارد و رویدادهایی مانند سوگ یا از دست دادن شغل ، اغلب به نتایج و خیمی در مقیاس فرد منجر می شوند. (استورا، ۱۹۹۱).
مدل های نظری استرس
مدل مبتنی بر محرک^[۲۷۶]
بر اساس این مدل استرس ها به عنوان محرک ها یا عواملی هستند که منجر به تنش می شوند. این محرک ها می توانند اعم از محرک های بیرونی گرما، سرما، سر و صدا و شلوغی و یا درونی از قبیل درد، فعالیت های ذهنی مثل افکار و احساسات با تعارضهای درونی باشند (فویراشتاین و همکاران، ۱۹۸۷).
تمرکز اصلی مدل مبتنی بر محرک بر استرس زاهاست. سه منبع اصلی استرس زا توسط تویتز^[۲۷۷] (۱۹۹۵) مطرح شده که عبارتند از: رویدادهای زندگی ، فشارهای روانی مزمن^[۲۷۸] تنیدگی های روزمره^[۲۷۹] .
تغییرات مهم و مشکلات ناگهانی که غالبأ برای افراد پیش می آید و زندگی عادی آنها را بر هم می زند رویدادهای زندگی نامیده می شود. مثل طلاق ، از دست دادن شغل ، بیماری و مرگ نزدیکان.
فشارهای روانی مزمن عبارت است از وجود موقعیت های تنیدگی زای نسبتأ پایدار که مستلزم آن است که شخص در جریان زندگی خود کم و بیش به طور ملزوم با آن موقعیت ها سازگار شود از قبیل معلولیت جسمانی ، تنگدستی و تراکم جمعیت، تنیدگی روزمره رویدادهای جزیی هستند که معمولأ در فعالیت های عادی روزانه برای بسیاری از افراد پیش می آید مثل گیر کردن در ترافیک ، ایستادن در صف و تراکم کارهای روزمره.
مدل مبتنی بر پاسخ^[۲۸۰]
سلیه به عنوان واضع این مدل استرس را پاسخ غیر اختصاصی موجود زنده به عامل تنیدگی زا تلقی کرده است. این پاسخ می تواند یک پاسخ فیزیولوژیکی مثل فعالیت دستگاه عصبی خود کار یا نوعی پاسخ روان شناختی از قبیل حالات هیجانی منفی یا نشانه های استیصال را در بر داشته باشد.
پاسخ های فیزیولوژیک به استرس ها
سه دستگاه در پاسخ به استرس های گوناگون دخالت دارند که عبارت است از دستگاه عصبی خودکار ، دستگاه عصبی ماهیچه ای و دستگاه عصبی ترشحی.
این سه دستگاه توسط هیپوتالاموس^[۲۸۱] کنترل می شود. هیپوتالاموس به خاطر نقش دو گانه اش در مواقع اضطراری مرکز فشار روانی مغز نامیده می شود. اولین کارکرد آن فعال کردن بخش سمپاتیک دستگاه عصبی خودکار است. هیپوتالاموس تکانه های عصبی را به هسته هایی در ساقه مغز منتقل می کند که کار کرد دستگاه عصبی خودکار را کنترل می کند. بخش سمپاتیک دستگاه عصبی خودکار مستقیمأ به عضلات صاف و اندام های داخل اثر می گذارد که برخی از تغییرات بدنی مذکور ایجاد شوند ؛ مثل افزایش ضربان قلب ، بالا رفتن فشار خون و گشاد شدن مردمک ها. دستگاه سمپاتیک همچنین قسمت مرکزی غدد فوق کلیوی را تحریک می کند تا هورمون های اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین را در جریان خون آزاد کنند. اثر اپی نفرین بر عضلات و اندام ها همانند اثر دستگاه عصبی سمپاتیک است و به این ترتیب در تداوم حالت بر انگیختگی تأثیر دارد. نوراپی نفرین به واسطه تأثیرش بر غده هیپوفیز به طور غیر مستقیم مسوول آزاد شدن قند اضافی از کبد است (اتکینسون و همکاران، ۱۹۹۹).
وقایع بالا فقط یکی از دو کارکرد هیپوتالاموس را نشان می دهد: فعال سازی دستگاه سمپاتیک ، که درست زیر هیپوتالاموس قرار دارد برای ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروفیک.^[۲۸۲]یعنی هورمون اصلی فشار روانی در بدن انجام می شود. این هورمون لایه بیرونی غده فوق کلیوی را تحریک می کند که منجر به آزاد شدن دسته ای از هورمون ها (که هورمون اصلی در این میان کورتیزول می باشد) می شود که سطح گلوکز و برخی مواد معدنی در خون را تنظیم می کند. مقداری کورتیزول در نمونه خون یا ادرار اغلب به عنوان مقیاس برای سنجش فشار روانی به کار می رود (اتکینسون و همکاران، ۱۹۹۹).
سالها پیش فیزیولوژیست معروف والتر کنون ^[۲۸۳](۱۹۳۲) چگونگی واکنش بدن به موارد اضطراری را توضیح داده و آن را واکنش جنگ یا گریز ^[۲۸۴]نامیده است.
زیرا موجود زنده را آماده حمله یا فرار می کند(به نقل از اندلر^[۲۸۵]، ۱۹۸۸). در مجموع واکنش های عصبی به سازش یافتگی فرد در مواجهه با موقعیت های اضطراری و تنیدگی زا کمک می کند و در صورت تداوم یا تشدید رویدادهای استرس زا بدن به منظور سازش بیشتر مراحلی را طی می کند که سلیه (۱۹۸۵) از آن به عنوان نشانگان عمومی سازگاری نام برده است و سه مرحله برای آن مشخص کرده است:
۱- مرحله هشدار^[۲۸۶]: در مرحله هشدار ،اولین واکنش بدن به عامل مولد فشار روانی ،شوکه شدن موقتی است در این مرحله ،مقاومت در برابر بیماری وفشار روانی کم می شود .بدن برای کنار آمدن با تاثیرات اولیه فشارروانی ،به سرعت هورمون هایی ترشح میکند که در کوتاه مدت تاثیر نامطلوبی بر کار دستگاه  ایمنی بدن می گذارند .در این مرحله است که شخص دچار بیماری های عفونی وعفونت های ناشی از جراحات ومصدومیت ها می شود .خوشبختانه ،مرحله هشدار به سرعت تمام می شود .بعضی از موجوداتی که مدتی طولانی ، در شرایط بسیار پر استرس مرحله هشدار نگه داشته شده اند ، طی چند ساعت یا چند روز مرده اند (سارافینو، ۲۰۰۲).
۲- مرحله مقاومت: در مرحله مقاومت سندرم انطباق عمومی سلیه ،برخی غدد بدن ،هورمون هایی تولید می کنند که هر یک به نحوی از شخص محافظت می کنند . در مرحله هشدار, اگر چه فعالیت دستگاه غدد درون ریز ودستگاه عصبی سمپاتیک ،خیلی زیاد نیست ولی حتی این مقدار فعالیت هم زیاد محسوب می شود .دستگاه ایمنی بدن در مرحله مقاومت خیلی کارآمد با عفونت ها می جنگد .در عین حال ،میزان ترشح هورمونهایی که التهاب های همراه مصدومیت ها وجراحات را کم می کنند بالا می رود (سارافینو، ۲۰۰۲).
۳-مرحله فرسودگی: اگر تلاش های بدن برای جنگیدن با فشارروانی ،بی نتیجه بماند وفشار روانی ادامه یابد ،شخص وارد مرحله فرسودگی می شود .اگر استرس ادامه یابد ، احتمال آسیب و بیماری عضوهای درونی و حتی مرگ نبز وجود دارد (سارافینو، ۲۰۰۲).
پاسخ های روان شناختی به تنیدگی
در طی واکنش هشدار و پس از آن تا مرحله مقاومت فرد پاسخ های رفتاری و شناختی متعددی از خود بروز می دهد. تنیدگی می تواند سبب بیقراری و نا آرامی فرد شود و یا امکان دارد مشکلاتی را در زمینه دقت توجه و حافظه پس آورد. امکان دارد شخص به دلیل تأثیر پذیری در به یاد آوردن صحیح همه مطالب دچار اشکال شود. اثرات تنیدگی بر هیجان می تواند اعم از نشانه های خشم یا شادی ناگهانی ، تغییرات شدید خلقی مانند افسردگی یا فعالیت بیش از حد باشد. سایر واکنشهای شایع استرس عبارت است از : ناتوانی در تمرکز حواس و تصمیم گیری ، افزایش افکار منفی درباره خود ، اجتناب از موقعیت های اضطراب برانگیز ، گوشه گیری و انزوا، احساس از دست دادن کنترل ، احساس استیصال ، نومیدی ، ناکامی مداوم ، تحریک پذیری ، اختلال در خوابیدن ، بیداری صبح زود و خستگی زیاد و مداوم.
از نظر پاسخ های روان شناختی نیز نشانه های نزدیک شدن به مرحله تحلیل رفتاری ناتوانی و ضعف است که با خستگی مفرط همراه است (پاول و انرایت، ۱۹۹۱؛ بک^[۲۸۷] و همکاران ۱۹۹۸).
مدل تعاملی
این مدل تنیدگی را به به عنوان فرایندی ارتباطی بین شخص و محیط می داند. بر اساس این مدل ارزیابی شخص از ارتباط خود با محیط نقش تعیین کننده در ایجاد تنیدگی دارد. اگر شخص محیط خود را بیش از اندازه استرس زا تلقی کند و احساس کند که توانایی مواجهه با موقعیت های دشوار را ندارد استرس وی افزایش خواهد یافت. اما اگر بداند که رویدادهای استرس زا آنچنان است که توانایی رویارویی با آنها را دارد استرس کمتری را احساس خواهد کرد ( دیماتئو ۱۳۷۸) . در واقع این دیدگاه که تلفیقی از دو دیدگاه قبلی است فرد را به عنوان یک عنصر فعال در جریان استرس می داند که به منظور کاهش دادن نامطلوب استرس روش های رویارویی شناختی رفتاری و هیجانی را به کار می گیرد.
مدل لازاروس شاید بهترین نمونه یک مدل تعاملی باشد . زیرا وی ارزیابی شناختی را در ادراک شخص از استرس بسیار مهم می داند. ریچارد لازاروس در زمینه استرس بر چگونگی ادراک فرد از موقعیت تاکید دارد و استرس را به شبکه وسیع عواملی مانند محرک ، پاسخ ، ویژگی های فردی ، ارزشیابی ها و سبک های سازشی نسبت می دهد که بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند. از این دیدگاه موقعیت ها به خودی خود استرس زا نیستند. بلکه استرس ناشی از عدم موازنه ایست که بین ادراک فرد از الزام های محیط پیرامون و ارزشیابی وی از توانایی خویشتن در پاسخ دهی به آنها به و جود می آید. بنابراین تنها زمانی که فرد نتواند با خواسته های پیرامون مقابله کند یا به عبارت دیگر بین موقعیت های بیرونی و ظرفیت واکنش عینی یا فاعلی او نسبت به آنها نا همگرایی وجود داشته باشد حالت استرس و استیصال ایجاد می شود (استورا ۱۹۹۱).
حل مسأله اجتماعی
موضوع حل مسأله و تصمیم گیری، مورد توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران حوزه روانشناسی و سایر حوزه های مربوط به بهداشت روان واقع شده است. یافته ها دال بر آن هستند که مهم نیست افراد در زندگی با مشکل، دردسر و گرفتاری روبرو نشوند بلکه مهم آن است که در مواجهه با این گونه موقعیت ها بتوانند به شیوه ای صحیح عمل کنند. بعضی از افراد حتی قادر به برطرف کردن مسائل روزمره خود نیستند و در مقابل کوچک ترین مسئله یا انتخاب دچار پریشانی، دستپاچگی، آشفتگی و ناراحتی می شوند. در مقابل این گروه، افراد دیگری نیز وجود دارند که حل مسأئل و مشکلات متنوع و مواجهه با موقعیت های چالش انگیز نه تنها در درون آنها آشوب به وجود نمی آورد بلکه آنها را به این سطح از خودآگاهی می رساند که نقاط ضعف خود را شناخته و برطرف نمایند. عمده ترین علت موفقیت این افراد آن است که به هنگام مواجهه با مشکلات و گرفتن یک تصمیم نهایی از روشی منظم و مرحله به مرحله استفاده می کنند، حال آنکه افراد گروه اول فاقد این توانمدی هستند. هر مسئله یا تصمیمی ماهیتا یک موقعیت استرس زا پدید می آورد، مادامی که فرد مسئله را به درستی حل نکرده یا تصمیمی مناسب نگرفته باشد بر شدت استرس افزوده شده و در نهایت موجب فعال شدن هیجانهای ناخوشایند در او خواهد شد.
مهارت های حل مسئله
مهارت حل مسئله یکی از کارکردهای عالی ذهن است که اکتساب آن معمولا به آموزش نیاز دارد. اگرچه انسان در حوزه های مختلف با مسائل متنوعی مواجه است، با این حال می توان اصولی کلی را در نظر گرفت که تقریبا در همه نوع مسائل انسانی کاربرد دارند. حل مسئله شامل مجموعه پیچیده ای از مؤلفه های شناختی^[۲۸۸]، رفتاری^[۲۸۹] و نگرشی^[۲۹۰] است. مایز (۱۹۸۳) حل مسئله را فرایند چند مرحله ای^[۲۹۱] تعریف کرده که در آن باید رابطه میان تجارب گذشته و مسئله موجود را دریابد و با توجه به آن راه حل مناسبی را اتخاذ کند. او سه ویژگی را برای حل مسئله مطرح کرده است: حل مسئله فرایندی شناختی است ولی از رفتار استنباط می شود، نتیجه فرایند حل مسئله ارائه راه حل است و حل مسئله مستلزم دست کاری یا عمل کردن بر اساس دانش پیشین است (فونک هاوسر و دنیس، ۱۹۹۲).
الگوهای حل مسئله
الگوهای متفاوتی برای حل مسئله مطرح شده است. در یکی از الگوها، که به IDEAL (حروف اول حل مسئله) معروف است، پنج مرحله برای حل مسئله مطرح شده است:

شکل۳-۱۴- حشرات کامل L. syriacus از نمای پشتی (اصل)

شکل۳-۱۵- حشره کامل L. syriacus از نمای شکمی (اصل)

این سرخرطومی به طور عمده روی گیاه میزبان C. oxyachantha از تیره Asteraceae فعالیت دارد (شکل۳-۱۶). این سرخرطومی از دو منطقه بافت و دهسرد (به ترتیب با ارتفاع ۲۳۱۶ و ۱۸۲۴ متری از سطح دریا) جمع­آوری شد. پراکنش این گونه در ایران از اردبیل، فارس، گلستان، کرمانشاه، مازندران و آذربایجان­غربی و در جهان از اروپای­جنوبی، آسیای میانه و آسیای صغیر گزارش شده است (مدرس­اول، ۱۳۷۶؛ ترمیناسین، ۱۹۶۹؛ لگالو و همکاران، ۲۰۱۰).

شکل ۳-۱۶- گیاه میزبان سرخرطومی L. syriacus (اصل)

Larinus sp.
طول بدن این سرخرطومی ۵/۶ و عرض آن ۶/۳ میلی­متر می­باشد؛ سر به رنگ خاکستری است؛ شاخک ها به رنگ قرمز و پوشیده از موهای سفید هستند (شکل۳-۲۰)؛ بند­های انتهایی شاخک که چماق را تشکیل می­ دهند پوشیده از موهای زرد رنگ می­باشند به طوریکه که این قسمت به رنگ طلایی به نظر می­رسد؛ طول خرطوم ۹/۱ میلی­متر است؛ پیش­گرده دارای سه نوار طولی روشن است (شکل۳-۱۷). طول پیش­گرده ۱/۲ میلی­متر است که ۲/۱ برابر طول خرطوم می باشد. روی هر بالپوش یک نوار طولی سفیدرنگ قابل مشاهده است که از تمرکز موهای سفید روی بالپوش­ها به وجود آمده است (شکل۳-۱۷)؛ سطح شکمی بدن پوشیده از موهای سفید است (شکل۳-۱۸)؛ ساق پاها دارای یک ردیف خار ریز است (شکل۳-۱۹)؛ پاها نیز پوشیده از موهای سفید رنگ هستند.

شکل ۳-۱۷- حشره کامل Larinus sp. (اصل)

شکل ۳-۱۸- سطح شکمی بدن (اصل)

شکل ۳-۱۹- خارهای روی ساق پا (اصل)

شکل ۳-۲۰- شاخک و شیار شاخکی (اصل)

این سرخرطومی به طور عمده روی گیاه میزبان C. stocksii از تیره Asteraceae فعالیت دارد (شکل۳-۲۱). این سرخرطومی تنها از منطقه دهسرد با ارتفاع ۱۸۲۴ متری از سطح دریا جمع­آوری شد. سرخرطومی Larinus sp. یک گونه تولید کننده مان می­باشد (شکل ۳-۱۷). گیاه میزبان و تولید مان توسط این سرخرطومی برای اولین بار در این تحقیق مشخص شد. در مورد پراکنش این گونه سرخرطومی در ایران و جهان گزارشی وجود ندارد.

شکل ۳-۲۱- گیاه میزبان سرخرطومی Larinus sp. (اصل)

۳-۴- درصد فراوانی نسبی گونه‌های جنس Larinus روی گیاهان میزبان مختلف

سالت ابا عبدالله(ع) عن رجل فقا عین نصرانی، قال: ان دیه عین النصرانی اربعماه درهم، از امام صادق(ع) درباره مردی که چشم یک شخص نصرانی را بیرون آورد، پرسیدم، فرمود: دیه چشم نصرانی چهارصد درهم است.

3. 3. معتبره ابوبصیر (لیث مرادی):

سالت ابا عبدالله(ع) عن دیه النصرانی و الیهودی و المجوسی، فقال: دیتهم جمیعا سواءثمانماه درهم، از امام صادق(ع) درباره دیه نصرانی و یهودی و مجوسی پرسیدم، فرمود: دیه همه آنان به طور یکسان هشتصددرهم است.^[۱۵۷]

4. 4. معتبره سماعه بن مهران از امام صادق(ع):

قال: بعث النبی(ص) خالدبن الولید الی البحرین فاصاب بها دماء قوم من الیهودو النصاری و المجوس، فکتب الی النبی(ص): انی اصبت دماء قوم من الیهود و النصاری فودیتهم ثمانماه درهم و اصبت دماءقوم من المجوس و لم تکن عهدت الی فیهم عهدا. فکتب رسول الله(ص): ان دیتهم مثل دیه الیهود و النصاری، و قال:
انهم اهل الکتاب^[۱۵۸]، امام صادق(ع) فرمود: پیامبر(ص) خالدبن ولید را به بحرین فرستاد. وی گروهی از یهودیان و نصرانیان ومجوسیان را به قتل رساند و به پیامبر نوشت: من گروهی از یهود و نصارا را کشتم و در برابر هر یک، هشتصد درهم دیه پرداخت کردم و گروهی از مجوسیان را کشتم و در مورد دیه اینان شما فرمانی به من ندادید. پیامبر(ص) در پاسخ او نوشت: دیه آنان مثل دیه یهود و نصارا است و فرمود: آنان اهل کتاب هستند.^[۱۵۹]

5. 5. معتبره ابوبصیر و عبدالاعلی بن اعین از امام صادق(ع):

دیه الیهود و النصاری ثمانماه درهم.

6. 6. معتبره زراره از امام صادق(ع):

سالته عن المجوس ماحدهم؟ فقال: هم من اهل الکتاب و مجراهم مجری الیهود والنصاری فی الحدود و الدیات، از امام پرسیدم: حد مجوسیان چیست؟ فرمود: ایشان از اهل کتابند و د رحدود و دیات همانندیهود و نصارا با ایشان رفتار می شود.^[۱۶۰]

7. 7. معتبره ابان بن تغلب: قلت لابی عبدالله(ع):

ابراهیم یزعم ان دیه الیهودی و النصرانی و المجوسی سواء. فقال: نعم، قال الحق، به امام صادق(ع) گفتم: ابراهیم^[۱۶۱] می پندارد که دیه یهودی و نصرانی و مجوسی، یکسان است. فرمود: بلی، درست گفته است.

8. 8. معتبره محمد بن قیس از امام باقر(ع):

دیه الذمی ثمانماه درهم.^[۱۶۲]

9. 9. معتبره سماعه:

قلت لابی عبدالله(ع): کم دیه الذمی؟ قال:
ثمانماه درهم، از امام صادق(ع) پرسیدم: دیه ذمی چقدر است؟فرمود: هشتصد درهم.^[۱۶۳]

10. 10. معتبره ابراهیم بن عبدالحمید از امام صادق(ع):

دیه ولد الزنا دیه الذمی ثمانماه درهم، دیه زنا زاده، به اندازه دیه ذمی،هشتصد درهم است.

11. 11. معتبره ابن مسکان از امام صادق(ع):

اذا قتل المسلم یهودیا او نصرانیا او مجوسیا فارادوا ان یقیدوا، ردوا فضل دیه المسلم و اقادوه، هرگاه مسلمانی، یک یهودی یا نصرانی یا مجوسی را بکشد و آنان بخواهند قصاص کنند، باید اضافی دیه مسلمان رابدهند و او را قصاص کنند.
این روایت دلالت دارد بر این که دیه ذمی کمتر از دیه مسلمان است.

12. 12. معتبره سماعه از امام صادق(ع) نیز همین گونه است. در این روایت آمده است: فی رجل قتل رجلا من اهل الذمه، فقال:هذا حدیث شدید لایحتمله الناس و لکن یعط ی الذمی دیه المسلم ثم یقتل به المسلم^[۱۶۴]، امام صادق(ع) در مورد کسی که مردی از اهل ذمه را کشته بود، فرمود: این سخنی سخت است که مردم آن را تحمل نخواهند کرد ولی باید ذمی، دیه مردمسلمان را بپردازد، سپس آن مرد مسلمان به عوض ذمی مقتول، کشته شود.

از ظاهر این روایت برمی آید که دیه کامل مرد مسلمان پرداخته شود، شاید بدین اعتبار که دیه کافر هشتصد درهم بوده و بسیارکمتر از دیه مسلمان می باشد.

شکل ۴-۸: تأثیر شوری روی تعداد روزنه در سطح رویی برگ ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی-زیمنس بر متر) ۵۰
شکل ۴-۹: تأثیر شوری روی موم کوتیکولی ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۱
شکل ۴-۱۰: تأثیر شوری روی نسبت کلروفیل a به b (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۲
شکل ۴-۱۱: تأثیر شوری روی کلروفیل a و b (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۳
شکل ۴-۱۲: تـأثیر شـوری روی مجمـوع کـاروتنوئید و گزانتوفیـل (S0 = شـاهـد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۳
شکل ۴-۱۳: تأثیر شوری روی (الف) غلظت سدیم، (ب) غلظت پتاسیم در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۵
شکل ۴-۱۴: تأثیر شوری روی نسبت غلظت پتاسیم به سدیم ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۵
شکل ۴-۱۵: تأثیر شوری روی غلظت قندهای محلول در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۸
شکل ۴-۱۶: تأثیر شوری روی غلظت نشاسته در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۹
شکل ۴-۱۷: تأثیر شوری روی غلظت پرولین در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۹
شکل ۴-۱۸: تأثیر شوری روی (الف) غظت تانن، (ب) غلظت فنل در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی¬زیمنس بر متر) ۶۱
شکل ۴-۱۹: تأثیر شوری روی غلظت موسیلاژ در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۶۳
شکل ۴-۲۰: مکانیسم احتمالی اثر تنش شوری در گیاه Althaea rosea L.. 65
فصل اول
مقدمه

• • 1. 1. مقدمه

     

     

از گذشته تا کنون خواص درمانی گیاهان دارویی شناخته شده است.امروزه با شناسایی عوارض جانبی سوء داروهای شیمیایی، افراد زیادی به مصرف داروهایی که منشاء گیاهی و طبیعی دارند روی آورده اند. تحقیقات علمی اثربخشی روش­های طب مکمل توسط گیاهان دارویی را به اثبات رسانده است. در کشور ایران داروهای گیاهی سالانه فقط ۱ تا ۳ درصد از داروهای مصرفی را تشکیل می­دهد. متأسفانه در کشور ما توجه زیادی به گیاهان دارویی نمی­ شود. از طریق بالا بردن مصرف داروهای گیاهی و کاهش داروهای شیمیایی می­تـوان در هزینه­ های درمـانی کشور صرفه­جویی کرد (Ebrahimi, 2001).
تنش شوری پس از خشکی از مهم­ترین تنش­های محیطی است که محدود کننده­ رشد گیاه می­باشد. خاک ها و آب­های شور از موانع اصلی رشد گیاهان هستند. کاهش عملکرد گیاهان در مناطق شور به طور متوسط ممکن است به بیش از ۵۰% برسد (یزدانی بیوکی و رضوانی مقدم، ۱۳۹۱). شوری باعث اختلال در جذب آب، کاهش جذب آب، کاهش فشار تورگر، سمیت یونی و تجمع یون­های سمی سدیم و کلر، تنش اکسیداتیو و کاهش رشد در گیاه می­ شود (Molassiotis, 2006). با این وجود طول سلول و تقسیم سلول کاهـش می­یـابـد که منجـر به کاهش رشد بـرگ، کـاهش رشـد ریشـه و ایـجاد کـوتـولـگی مـی­شود (Iqbal and Aftab, 2008).
ختمی با نام علمی Althaea rosea L. گیاهی علفی از خانواده پنیرک است. گیاه ختمی برای درمان سوزش دهان، سرفه­های خشک، سوختگی پوست و نیش حشرات، التهابات گلو، دستگاه گوارش، مشکلات دستگاه ادراری، یبوست و اسهال استفاده می­شـود. ختمـی خنـک کننده­ بـدن و مـدر اسـت (Shu kui shu, 2007).

موسیلاژ دارای ویژگی­های با ارزشی در صنعت و پزشکی دارد. اهمیت فوق­العاده­ای در درمان سرطان، التیام و ترمیم زخم­ها دارد. علاوه بر این دارای خاصیت ضد­ویروس و آنتی­باکتریـال است (Franz, 1989). موسیلاژ در گیاه به عنوان منبع ذخیره انرژی، حفاظی در برابر پاتوژن­ها و زخم­ها، انتقال دهنده و ذخیره کننده آب عمل می­ کند (Ghanem, 2010).

• • 1. 1. فرضیات

     

     

• • تیمار کلرید­سدیم بر صفات رشدی گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار دارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر صفات رشدی گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار ندارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر میزان موسیلاژ گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار دارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر میزان موسیلاژ گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار ندارد.

    1. 1. اهداف تحقیق

     

     

از آنجایی که گیاه ختمی حاوی موسیلاژ زیادی است، در شرایط تنش می ­تواند نسبت به گیاهان غیر موسیلاژی آب بیشتری را در خود ذخیره کند. یکی دیگر از دلایل ما برای انتخاب این گیاه در پژوهش همین امر بود. در این پژوهش گیاه دارویی-زینتی ختمی تحت تیمار­های مختلف شوری در استان گلستان رشد داده شد، تا برخی صفات رشدی، عوامل فیزیولوژیک و فرایند­های بیوشیمیایی، به خصوص موسیلاژ آن که کاربرد دارویی و صنعتی بسیاری دارد، مورد ارزیابی قرار گیرد. این پژوهش با هدف بررسی اثرات شوری در رشد و میزان ماده موثره (موسیلاژ) گیاه ختمی دارویی- زینتی ختمی طرح‌ریزی شد. به علاوه انباشتگی برخی یون ها، قندهای محلول، پرولین، فنل، تانن نیز در این گیاه تحت تیمارهای مختلف شوری اندازه‌گیری گردید، تا درک بهتری از مکانیسم‌های مقاومت این گیاه به شوری به دست آید.
فصل دوم
بررسی منابع

• • 1. 1. مفهوم تنش