جرایم عفت و اخلاق در فضای مجازی بیان نماییم.
مبحث اول : ماهیت جرم در فضای مجازی
ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی، بسیاری از روندها و نگرش ها و ظرفیت های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این جهان در واقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و عینیت واقعی پیدا می کند. این دو جهان دارای داد وستدهای بی شماری با یکدیگر هستند.
در این مبحث به ویژگی جرایم رایانه ای و همچنین طبقه بندی جرایم رایانه ای خواهیم پرداخت.
گفتار اول : ویژگی جرایم رایانه ای
مفهوم فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیبسون^[۵۸]- نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیـلی در سال ۱۹۸۲ مورد استفاده قرار گرفت.فضای مجازی ، مجموعه به هم پیوسته دنیای امروز از طریق رایانه و ارتباطات راه دور ، بدون در نظر گرفتن مکان جغرافیایی است.^[۵۹]

در تعریف فضای مجازی می توان گفت که« فضای مجازی محیطی است مجازی و غیر ملموس که در فضای شبکه های بین المللی ( که از طریق اینترنت به هم وصل می شوند ) وجود دارد . در این محیط ، تمام اطلاعات مربوط به روابط افراد ، ملت ها ، فرهنگ ها ، کشورها بصورت ملموس و فیزیکی در یک فضای مجازی و به شکل دیجیتالی وجود داشته و قابل استفاده و در دسترس استفاده کنندگان و کاربــران می باشد.»^[۶۰]
در حقیقت فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است ، چرا که ما انسان ها هر روز در آن دست به عمل می زنـیم ، با آن در تعامل هسـتیم، از آن یاری می طـلبیم و با او به داد و ســتد اطلاعات می پردازیم. مایکل بندیکت، فضای مجازی را به عنوان «جهانی نو و موازی با جهان واقعی و مخلوق رایانه های جهان و ارتباط های بین آنان تعریف می کند. جهانی (یا فضایی) که در آن انباشت جهانی از دانش، سرگرمی، شاخص ها ، مقیاس ها ، کنش ها و از همه پراهمیت تر انباشتی از عاملان انسانی تغییر یافته و دگرگون شده، شکل یافته است.»^[۶۱] فضای مجازی در حقیقت نوعی فرافضا و فضای ذهن است .^[۶۲]
فضای مجازی، فضایی است که همه جا هست اما هیچ کجا نیست ، فضایی است که در پرتوی در دسترس قرار دادن اطلاعات وسیع و سریع ، به فرد قدرت نمادین بیشتر و امنیت روانی گسترده تری می بخشد ؛ اما در همان حال او را وابسته تر ، بی قدرت تر و مضطرب تر از پیش می کند . فضای سیال و بی حدودی است که به سادگی همیشه در دسترس همگان است اما به همان سادگی که ایجاد می شود از بین رفته و محو می شود . فضایی است که در پرتو تسهیل شرایط تعامل اجتماعی ، توافق اجتماعی عمیق تر و یکپارچگی اجتماعی فراخ تری را ایجاد می کند ؛ اما باز در همان حال از زاویه ای دیگر به سبب کارکردهای خصوصی و منحصرا فردیش ، تمایز و انزوای اجتماعی را گسترش می دهد .^[۶۳]
در هر حال فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمروی وسـیع ، بدیع و بکر است که برای ساکنان
خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسیب ها و محدودیت های نوینی را به همراه دارد. اهمیت این قلمرو تا حدی است که امروزه برخی اندیشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنیای معاصر می کنند.
با این نگاه مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را می سازد، رقابتی شدن جهان واقعی
و جهان مجازی است .
اینترنت ماهیتاً یک فناوری ارتباط بین‏شبکه‏ای است، اما تنها فناوری ارتباط بین شبکه‏ای نیست ؛چرا که از نظر فنی این امکــان وجود دارد که شـبکه‏های مختلف از روش‏های غیرمـشابهی برای ارتباط بین خود استفاده کننددر این صورت اگرچه ارتباط بین آنها یک نوع ارتباط بین شبکه‏ای ^[۶۴] است، اما اینترنت به معنای خاص نیست. در اینترنت^[۶۵] همه شبکه‏ها (هر چند که نوع شبکه‏ها با هم متفاوت باشد) برای ارتباط با همدیگر از یک ارتباط مشابه مبتنی بر پروتکل TCP/IP استفاده می‏کنند. در اینجا لازم است که به یک نکته مهم در ارتباط با کاربرد پروتکل‏های TCP/IP توجه شود و آن نکته این است که به هر گونه کاربرد این پروتکل‏ها در شبکه‏های رایانه‏ای ،اینترنت گفته نمی‏شود. گاهی در ارتباطات داخل یک شبکه (درون شبکه‏ای) از پروتکل‏های TCP/IP استفاده می‏شود. استفاده درون شبکه‏ای از پروتکل‏های TCP/IP، اینترنت نامیده نمی‏شود. شبکه‏های اینترانت و اکسترانت از پروتکل‏های TCP/IP برای ارتباطات درون شبکه‏ای استفاده می‏کنند .
بدان جهت که واژه‏های «اینترانت»^[۶۶] و «اکسترانت»^[۶۷] شبیه و نزدیک به واژه اینترنت است بسیاری از مردم در استفاده از این واژه‏ ها به اشتباه می‏افتند. برای اجتناب از این اشتباه به طور مختصر تفاوت بین اینترنت با اینترانت و اکسترانت را بررسی می‏کنیم.
مقایسه بین اینترنت و اینترانت
اینترانت یک شبکه محلی سازمانی یا خصوصی است که مبتنی بر پروتکل TCP/IP بوده وبرخـی از خدمات
گوناگون اینترنت مانند پست الکترونیک^[۶۸] و صفحات وب^[۶۹] را در داخل یک شبکه انجام می‏دهد. در واقع اینترانت یک اینترنت خصوصی در داخل یک شبکه است. میزان خدمات اینترانت بستگی به اراده مدیر شبکه دارد. هیأت مؤلفان میکروسافت ضمن تعریف اینترانت، به شرح زیر تفاوت آن را با اینترنت بیان کرده‏اند:«اینترانت یک شبکه خصوصی مبتنی بر پروتکل‏های اینترنتی چون TCP/IP است، اما برای مدیریت اطلاعات یک شبکه یا سازمان طراحی می‏شود. کاربردهای آن شامل خدماتی مانند خدماتی چون توزیع سند، توزیع نرم‏افزار، دستیابی به بانک‏های اطلاعاتی و آموزشی می‏شود. دلیل انتخاب این نام، شباهت آن به سایت وب جهانی ]در اینترنت[ و مبتنی بودن آن بر همان فناوری است با این تفاوت که صرفاً درون سازمانی است و به اینترنت متصل نیست. بعضی از اینترانت‏ها دسترسی به اینترنت را نیز فراهم می‏کنند. اما اینگونه اتصالات از طریق «دیوار آتش»^[۷۰] هدایت می‏شوند که شبکه‏های داخلی را در مقابل وب خارجی حفاظت می‏کند»^[۷۱]
مقایسه بین اینترنت و اکسترانت
علاوه بر اینترانت، اکسترانت نیز از فناوری اینترنت و پروتکل‏های آن (TCP/IP) برای ارتباطات درون شبکه استفاده می‏کند. هیأت مؤلفان شرکت رایانه‏ای میکروسافت، اکسترانت را به شرح زیر تعریف کرده است :
“اکسترانت ایجاد شکل گسترده‏تری از اینترانت یک شرکت مجتمع با بهره گرفتن از فناوری وب جهانی به منظور آسان شدن برقراری ارتباط بین تأمین‏کننده و مشتریان است. اکسترانت به مشتریان و تأمین ‏کنندگان امـکان می دهد تا با دسـترسی محـدود به اینترنت یک شرکـت به رابطه کـاری خود سرعت بخـشیده و کـارآیی را
افزایش دهند.”^[۷۲]
درهر حال و به طور کلی می توان جرایم فضای مجازی را در برخی ویژگی ها مشترک دانست، که با شناخت آن، ماهیّت این گونه جرایم روشن خواهد شد:
الف) تخصصی و علمی بودن
این دسته از جرایم عمدتاً از سوی افراد آگاه به علوم رایانه ای رخ می دهد، که در اغلب موارد عمدی و از روی تجرّی یا عداوت صورت می گیرد. لذا کمتر می توان کسانی را که دارای اطلاعات رایانه ای نیستند در زمره بزهکاران رایانه ای دید. (به ویژه جرایمی، از قبیل سابورتاژ، دسترسی غیر مجاز، جاسوسی و…). از سوی دیگر نیاز به ابزار و نرم افزارهـای خاصـی اسـت که کار با آن ها تنـها از عهـده برخی از متخصـّصین
برمی آید.از این رو در مرحله کشف این دست از جرایم نیاز به متخصصین رایانه ای است.
ب) دارای حیثیت عمومی و خصوصی بودن
جرایم مجازی را نمی توان منحصر در یک حیث نمود، چرا که از یک طرف در رابطه با دولت و فضای عمومی جامعه است و از طـرف دیگر به اشخـاص حقیقی یا حقوقی خـصوصی خسـارت مادی و معنوی می زند و احیاناً حریم خصوصی افراد را هدف می گیرد.
یکی از حقوقدان در خصوص ضرورت حمایت قانونی از شهروندان در برابر جرایم مجازی می گوید:«با توجه به پیشرفت علم و گستردگی کاربرد اینترنت در جهان امروز، در بسیاری از کشورهای جهان مقررات و شرایط ویژه ای برای حمایت از حقوق کاربران اینترنتی وضع شده است و این مقررات بیش از آنکه جنبه کنترل و نظارت توسط دولت ها داشته باشد به طور خاص در زمینه حمایت از کاربران اینترنت و شـهروندان
آن کشورها است.
به اعتقاد این حقوقدان برای اینترنت باید تعریف مشخص حقوقی و قانونی وجود داشته باشد و برای تخلفات و جرایم احتمالی و به طور کلّی برای هر نوع رابطه حقوقی در این زمینه قوانین و ضوابط خاص و مشخص تهیه، تدوین و تصویب شود. بدون قانون در زمینه اینترنت نمی توان با جرایم مربوط به آن برخورد کرد. چون طبیعت مطبوعات با سایت های اینترنتی متفاوت است. بنابراین تسرّی دادن قانون مطبوعات به مسائل مربوط به اینترنت از لحاظ حقوقی جای اشکال فراوان دارد.»^[۷۳]
در این زمینه یکی از جامعه شناسان نیز با بیان این که استفاده از اینترنت حقّ فردی اشخاص در جامعه است، به حیثیت عمومی جرایم مجازی اشاره کرده و بیان می کند: «اینترنت به عنوان یک فناوری جدید ارتباطی، علاوه بر برنامه های منفی، واجد کارکردهای مثبت در زندگی اجتماعی است و ترویج فساد یا ناهنجاری اجتماعی از هر کانال امکان پذیراست ودولت به عنوان حافظ و مسئول بهداشت محیط و روانی افراد، وظیفه دارد با این نوع جرایم مقابله کند. پاره ای از برنامه های اینترنتی از آن جهت که با منافع ملی، مصـالح اجتماعی ، اخلاقیـات جامعه و شـئونات مـذهبی مغـایرت دارد ، در ردیف جرایم اینتـرنتی قرار
اجتماعی، اخلاقیات جامعه و شئونات مذهبی مغایرت دارد، در ردیف جرایم اینترنتی قرار می گیرد.»^[۷۴]
در این راستا مـی توان جـرایم امنیتی ؛ چون جاسوسی در فضای مجازی، حملات تروریستی و تخـریب داده ها و اخـتلال درسـیستم های رایانه ای و داده ها و… جرایم فرهنگی؛ چون هرزه نگاری و دیگر جرایـم
محتوایی را واجد حیثیت عمومی دانست.
ج) پیچیدگی خاص
فضای مجازی، دنیای بیکرانی از امکانات و قابلیت های بی شمار است، که بدون محدودیت، در دسترس همگان قرار دارد و هرکس با هر انگیزه ای می تواند از این موهبت استفاده کند. این حجم گسترده از امکانات؛ قدرت پیچیده کردن نحوه ارتکاب جرم و گمنام کردن هویت مجرم را افزایش می دهد، که این خود دستگیری و تعقیب مجرمان را دشوار ساخته است. هکرها و کرکرها با بهره گرفتن از شیوه های مختلف و به صورت گمنام اطلاعات را مورد حمله قرارمی دهند، بدون اینکه ردی از خود باقی گذارند. از سوی دیگر مجرم بدون حضور فیزیکی می تواند از فرسنگ ها فاصله، اطلاعات شخصی یا عمومی را در کشوری دیگر مورد هجمه قرار دهد و حتی در صورت شناسایی نیز از دستگیری و مجازات (البته در کشور مورد هدف) در امان بماند. (چون تحت حاکمیت کشور مورد هدف نیست).
د) دشوار بودن تعیین صلاحیت کیفری
با توجه به نوظهور بودن جرایم رایانه ای، هنوز در سطح بین المللی قانون یا عرف جدی در مورد صلاحیت کیفری در این جرایم شکل نگرفته و در سطح ملی نیز دسته ای از کشورها؛ چون آلمان همان قوانین رایج در دیگر جرایم را در این جرایم حاکم کرده اند. برخی کشورها اقدام به تصویب قوانین جدیدی کرده اند که در این میان دو رویه کلی حاکم است: ۱٫ محل استقرار سیستم های رایانه ای به عنوان محلّ ارتکاب جرم مجازی (کشورهایی، چون سنگاپور و مالزی)؛ ۲٫ محلّ حضور بارگذار و پیاده ساز شبکه ای به عنوان محل ارتکاب جرم، (همچون ایالت آرکانزاس و کارولینای شمالی) .با وجود چنین رویکردهایی مشکل اصلی تعیین هویت مجرم است؛ زیرا بر فرضی که نظریه محل استقرار سیستم را شناسایی کنیم، باز هویت کاربر مجرمی که از آن استفاده کرده و یا حتی یافتن محل استقرار رایانه دشوار است و در نظر دوم نیز مشکل هویت مجرم همچنان لاینحل است. در نتیجه تعیین صلاحیت کیفری همچنان دشوار می نماید. همچنین در زمینه صلاحیت تابعیتی و صلاحیت حمایتی و صلاحیت جهانی، رویّه مشخّص یا غالبی اتخاذ نشده است.
ه) جهانی بودن
فناوری اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی، به دلیل گستردگی در سراسر جهان، از چند جهت جرایم مجازی را از سایر جرایم ممتاز می کند. در جرایم امنیتی و تروریستی که مجرمان درصدد انعکاس هرچه بیشتر اقداماتشان هستند، فضای مجازی، محیط مطلوبی برای اینگونه اقدامات است؛ زیرا که هر اختلالی در آن به خوبی انعکاس جهانی داشته و به راحتی اعتبار یک کشور یا مجموعه خاصی را لکّه دار می کند. در جرایمی، چون کلاهبرداری، فرد می تواند از کشوری دور دست به اشکال مختلف فرد دیگری را در کشوری دیگر فریب دهد. در جرایمی، چون اختلال در داده ها، اختلال در سیستم، جعل دسترسی و شنود و دریافت غیرمجاز و… مجرم به راحتی می تواند ابزار و نرم افزارهای مورد نیاز را جهت ارتکاب جرم چه از طریق اینترنت و غیره تهیه و دانلود کند و یا با افراد متخصّص در این جرایم همکاری کند.
و) دشوار بودن کشف بزهکار
مجرمین در فضای مجازی، هویت مشخص یا واقعی ندارند، لذا برای نهادهای کیفری بسیار دشوار است که مشخص کنند، چه کسی مرتکب مثلاً تخریب یا ممانعت از دسترسی شده است، حتی اگر هویّت رایانه مورد استفاده نیز مشخص شود، یافتن کاربر یا مالک آن نیز سخت است. لذا بهتر است به جای مجازات های معمول، مجازات هایی از نوع فضای مجازی برای این گونه مجرمین تعریف شود. مجازات هایی چون ممانعت از دسترسی وی به داده هایش، توقف داده ها، اختلال در سیستم و…..^[۷۵]
گفتار دوم : طبقه بندی جرایم رایانه ای
سازمان ملل متحد اولین سازمانی است که با انتشار کتابچه راهنمای سازمان ملل برای پیشگیری وکنترل جرایم رایانه ای به طور رسمی دو دسته از جرایم رایانه ای با ماهیت مختلف اشاره کرد.