اشعاری از خاقانی و حافظ و چند تن دیگر یافت، اما در حقیقت منشأ آن را باید در غزلیات اواخر قرن نهم و طول قرن دهم در آثار شاعرانی چون بابا فغانی، وحشی بافقی، محتشم کاشانی، لسانی شیرازی و دو سه نفر دیگر دید که غزل آنان حد واسط سبک عراقی و هندی است.(همان: ۱۶۷)
تذکره نویسان آثار سخنورانی چون وحشی و محتشم را تحت عنوان مکتب وقوع و واسوخت مطرح کرده اند.(همان: ۱۵۷) این سبک در ربع اول قرن دهم هجری به وجود آمد، در نیمه ی دوم همان قرن به اوج رسید و تا ربع اول قرن یازدهم ادامه یافت. اساس شعر این مکتب آن است که وقایع عاشق و معشوق و حالات آنان مبتنی بر واقعیت باشد، یعنی به طرز حقیقت نمایی بیان شود. معمولاً لسانی شیرازی (ف :۹۴۱) را واضع این مکتب می دانند، ولی به نظر احمد گلچین معانی، شهید قمی بر او تقدم دارد.(شمیسا، ۱۶۰:۱۳۸۶ -۱۶۱ )
از انقراض صفویه تا آغاز سلطنت فتحعلیشاه قاجار را که از نظر شعری دوره ی بسیار فقیری است، دوره ی فترت می نامند. (همان: ۱۹۲) اما جنبش بازگشت که در نیمه ی دوم قرن دوازدهم یعنی از اواخر دوره ی سلطنت افشاریه به وجود آمده بود، در عهد کریمخان رواج کلی یافت، اما زمان اوج نهضت، عهد قاجاریه است. (همان: ۱۹۳ )
غزل عهد بازگشت کلاً مبتنی بر عشق و عاشقی است و مضامین عارفانه در مرحله ی بعدی است. تأثیر سبک بابا و وحشی از سایرین بیشتر است. نمونه های خوب این غزل را در آثار چند شاعر از جمله فروغی بسطامی می توان جست. (همان: ۱۹۶)
خاتمه ی نهضت بازگشت در دوران مشروطیت اتفاق می افتد، که در این دوران غزل گویی مبتنی بر تقلید صرف، سال ها ادامه یافت.
بعد از رواج شعر نو، شاعران میانه روی چون توللی و نادر پور و سایه و چند تن دیگر هنگامی که خواستند غزل بگویند (و به طور کلی شعر سنتی) مقداری از عناصر شعر نو را در آن وارد کردند. این عمل بعد ها شدت بیشتری یافت و روز به روز تاثیر شعر نو در غزل بیشترگردید، به طوری که امروزه نو گرایان غالباً غزلیاتی می گویند که جز از نظر قالب با شعر نو فرقی ندارد. حسین منزوی و محمد ذکایی (هومن)، ولی اللَه درودیان و بسیاری از جوانان در این شیوه غزل می گویند. (همان: ۲۰۸)
در قرن دهم و یازدهم گونه ای به نام «سراپا» به شهرت می رسد که ویژه ی توصیفات اندام معشوق است و سریعاً به فراموشی سپرده می شود. سراپا، توصیف زیبایی معشوق است و شاعرانی مانند مهری عرب با سرودن آیینه ی بدن نما و شرف الدین رامی در کتاب انیس العشاق در این مضمون طبع آزمایی کرده اند. سراپا انواع متفاوتی دارد که در فصل سراپا به شرح آن می پردازیم.
هدف از تدوین این پایان نامه بررسی گونه ی غریب سراپاست، تا وسیله ای شود برای شناسایی بیشترآن. لذا تصمیم برآشنایی وشناسایی این گونه ی ادبی در عاشقانه های مرحوم ریاضی یزدی شد.ریاضی یزدی با بهره گرفتن از صور خیال در اشعار خود به طور «ضمنی» به وصف سراپای معشوق پرداخته است.
پایان نامه حاضر در شش فصل سامان یافته است:
فصل اول شامل کلیات تحقیق است. فصل های دوم و سوم و چهارم به ترتیب دربرگیرنده زندگینامه ی ریاضی یزدی، سیر تاریخی غزل و گونه ادبی سراپا، تعریف معشوق و انواع آن است. فصل پنجم نمونه هایی از ابیات سراپا در دیوان ریاضی یزدی به دست می دهد که این نمونه ها از لحاظ زیبا شناسی بررسی شده اند. فصل ششم، نتیجه گیری تحقیق است که شامل تعداد تک تک عضوها و اطوار و رفتار معشوق با توجه به مشبه به ها و صفت های آن است. همچنین تعداد ابیاتی را که به صورتی تلفیقی از عضوها به ترتیب دوتایی و سه تایی و چهارتایی و پنج تایی در دیوان ریاضی یزدی وجود دارد، بیان می کند و نیز شامل پیوست ها است که نمودار آماری مباحث فصل پنجم و تعلیقات را در بر می گیرد. در انتها منابع و مآخذ استفاده شده در این پژوهش ذکر شده است.
همچنین قابل ذکراست؛ پژوهشگر تقریباً همه ی ابیاتی از سراپا را که در دیوان وجود داشته، ذکر کرده است. فقط برای جلوگیری از اطناب به توضیح تعدادی از ابیات پرداخته شده و در تعلیقات شماره ی صفحه ی آن ها ذکر گردبده است.
فصل اول
کلیّات
۱-۱- بیان مسأله
۱-۱-۱- شرح ابعاد مسأله
سراپا یکی از انواع ادبی فارسی است که در آن شاعر همت خود را در وصف زیبایی های سراپای معشوق با به کارگیری صور خیال، هنرمندانه به کار بسته و برای توصیف، از آرایه های بلاغی، به خصوص استعاره و تشبیه بهره می جوید که گاه، تک تک اعضای اندام معشوق و گاه به صورت تلفیقی چندین جزء از اعضای بدن وی را توصیف می کند.
گاهی این توصیفات شامل رفتار، ادا و اطوار، زیور آلات و پوشش معشوق هم می شود .
سراپا به معنی مصطلح در قرن ۱۱ و ۱۲ هم زمان با سبک هندی در عرصه ی ادبیات مطرح شد؛ اما با وجود این در اشعار شاعران قرون پیشین به صورت ضمنی ملاحظه می شود.
این پژوهش بر آن است که ضمن معرفی ریاضی یزدی و ویژگی های اشعارش، این گونه ی ادبی را در دیوان ملک الشعرای دربار حضرت معصومه(س)، سید محمد علی ریاضی یزدی از دیدگاه علم زیبایی شناسی، بررسی کند.
۱-۱-۲- سؤال های تحقیق:
پایان نامه حاضر به سؤال های زیر پاسخ می دهد:
۱- سراپا چیست ؟
۲ - سراپا چه انواعی دارد؟
۳- ریاضی یزدی در دیوان خود، کدام یک از انواع سراپا را بیشتر مد نظر داشته است؟
۴- ریاضی یزدی در دیوان خود از چه آرایه ها و شگردهای بیانی برای توصیف معشوق(سراپا) بیشتر استفاده کرده است؟
۱-۲- سابقه و ضرورت انجام تحقیق :
در باب گونه ادبی سراپا، جز چند مورد، پژوهشی جامع انجام نگرفته است. نخست مقاله جالب توجه یکی از استادان کهنه کار شبه قاره، یونس جعفری (ارمغان ادبی) است. وی در این مقاله واژه ی سراپا را ترجمه ی مقلوب واژه ی سنسکریت «نکه شکه» یعنی ترکیبی از ناخن پا تا نقطه ی اوج دانسته است. دومین و آخرین اشاره ی به سراپا را در کتاب منظومه های فارسی محمد خزانه دارلو می توان سراغ گرفت. در این اثر«سراپا» به درستی از انواع مستقل ادبی ذکر شده و نمونه هایی از آن به صورت کلی و مختصر معرفی گردیده است و بدون هیچ استنادی ریشه ی اصلی «سراپا» را از کتاب «کوک شاستر» هندی ها دانسته است.
مقاله ی «سراپا یکی از انواع ادبی غریب فارسی» از آقای سعید شفیعون این مقاله فقط شامل تعریف سراپا، انواع سراپا و… است؛ که در مجله جستارهای ادبی چاپ شده است.
همچنین خانم سمیه مردانی کارشناس ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی پایان نامه ی خود را با عنوان بررسی گونه ادبی سراپا در دیوان خواجوی کرمانی در دی ماه ۱۳۹۲به ثبت رسانده است و خانم سارا رزمجویی کارشناس ارشد رشته ی زبان و ادبیات فارسی پایان نامه خود را با عنوان بررسی گونه ادبی سراپا در جلد اول دیوان صایب تبریزی در آبان ۱۳۹۳ به ثبت رسانده است که این پژوهش با الهام از این آثار انجام شده است .
لیلا عسکری هم مقاله ای به نام سراپا نوشته است، ولی ربطی به نوع ادبی سراپا ندارد. زیرا واژه ی سراپا را به معنی لباس بلند(خلعت) گرفته است. این مقاله در مجله ی نامه ی فرهنگستان به چاپ رسیده است. همچنین بهروز ایمانی مقاله ای به نام سراپا دارد که در مجله ی گنجینه ی بهارستان چاپ شده است. در این مقاله فقط شعر آیینه ی بدن نمای، سروده ی سیدعلی مهری عرب که یک مثنوی سراپاست، ذکر شده است و نویسنده هیچ توضیحی درباره ی این گونه ی ادبی زیبا نداده است. مقالات دیگری نیز نوشته شده، از جمله مقاله ی سراپا از توفیق کشمیری(تصحیح ذبیح الله حبیبی نژاد) که همه، توضیحاتی درباره ی گونه ادبی سراپا دارد، اما تاکنون گونه ی سراپا در دیوان ریاضی یزدی بررسی نشده است.
۱-۳- فرضیه ها:
۱- سراپا یکی از انواع ادبی غریب فارسی است که در آن شاعر یا نویسنده به طرز خیالی و هنرمندانه به توصیف زیبایی های معشوق به ویژه اندام او می پردازد.
۲- سراپا به سه نوع ۱- مستقل ۲- ضمنی ۳- تدوینی یا مرآه الجمال تقسیم می شود که در دیوان ریاضی یزدی سراپا از نوع ضمنی، به کار رفته است.
۳- ریاضی یزدی در دیوان خود بااستفاده از سراپای «ضمنی» غیر از توصیف همه ی اعضای معشوق، به ادا و اطوار وی نیز پرداخته است.
۴- ریاضی یزدی در دیوان خود از آرایه های ادبی، بیشتر تجاهل العارف و از شگردهای بیانی، بیشتر از استعاره و تشبیه، برای توصیف معشوق بهره برده است.
۱-۴- هدف:
بررسی گونه ی ادبی سراپا در دیوان ریاضی یزدی که منبعی جهت استفاده ی دانشجویان، دبیران و علاقه- مندان به موضوعات ادبی به ویژه پزوهشگران حوزه های مختلف خواهد بود.
۱-۵- کاربردهای متصور از تحقیق:
این تحقیق به منظور شناختن و بررسی و ملموس شدن گونه ی ادبی سراپا در ساختار های ادبی برای استفاده علاقه مندان، پژو هشگران و دانشجویان تنظیم شده است.
۱-۶- مراجع استفاده کننده از نتیجه پایان نامه:
پژوهشگاه ها، موسسات پژوهشی، مدارس، دانشگاه ها و … می توانند از نتایج تحقیق فوق استفاده کنند و بهره ببرند.
۱-۷- روش انجام تحقیق:
۱-۷-۱- نوع و روش تحقیق
روش تحقیق در این پایان نامه مبتنی بر منابع کتابخانه ای است و یافته های پژوهش به شکل توصیفی- تحلیلی ارائه شده است.
۱-۷-۲- روش و ابزار گرد آوری اطلاعات :
ابتدا با مراجعه به دیوان ریاضی یزدی تمام ابیات سراپا فیش برداری و شمارش شده، سپس با بهره گرفتن از منابع معتبر و مختلف زیبایی شناسی بررسی گردیده و در نهایت با توجه به طرح کلی پایان نامه به نگارش آن اقدام شده است .
فصل دوم
زندگی نامه ی ریاضی یزدی
نظریات انقلاب معمولاً بهگونه ای با نظریات جنبش اجتماعی تداخل پیدا می کنند. برای مثال تأکید تیلی بر بسیج منابع و نظریه دیویس در مورد بالا رفتن انتظارات و اعتراض در تحلیل جنبشهای اجتماعی نفوذ زیادی داشته است. اما دیدگاه هایی هستندکه در زمینه جنبشهای اجتماعی دارای اهمیت بیشتری هستندو در زیر به بررسی نظریات آنها می پردازیم :
۱-۲-۲- نیل اسملسر [۱۸]
اسملسر شش شرط برای جنبشهای اجتماعی تشخیص میدهد:
-
- زمینه ساختاری؛ شرایط کلی که مشوق یا مانع تشکیل انواع مختلف جنبشهای اجتماعی است. چنین شرطی زمینه مساعدی را برای توسعه برخی از انواع جنبش اجتماعی فراهم می کند اما به‌تنهایی جنبش را به وجود نمیآورد.
-
- فشار ساختاری؛ تنشهایی از نوع نگرانی درباره آینده، اضطراب، ابهام و یا برخورد مستقیم هدفها که باعث ایجاد منافع متعارض در درون جامعه میگردد.
۳٫گسترش باورهای تعمیمیافته؛ جنبش‌ها تحت تأثیر ایدئولوژیهای معینی که نارضایتیها را متبلور ساخته و راههای عملی رفع آن ها را نشان میدهد شکل میگیرند.
-
- عوامل شتابدهنده؛ حوادث یا رویداد‌هایی که موجب می شود کسانی که در جنبش شرکت می کنند مستقیماً وارد عمل شوند.
-
- گروه هماهنگ؛ هیچ رویدادی به ظهور جنبش نمیانجامد مگر اینکه یک گروه هماهنگ بسیج شده برای عمل، رهبری و نوعی وسایل ارتباط منظم بین شرکتگنندگان همراه با پشتوانه مالی وجود داشته باشد.
-
- عملکرد کنترل اجتماعی؛ مقامات حاکم ممکن است با مداخله و تعدیل زمینه و فشار ساختاری به جنبش پاسخ دهند و بر پیدایش و توسعه آن تأثیرگذارند. .( گیدنز، ۱۳۷۶،۶۸۲-۶۸۱)
جدول شماره (۲) جنبش اجتماعی از نظر اسملسر
۲-۲-۲- آلن تورن [۱۹]
از نظر تورن جنبشهای اجتماعی اهمیتی را که در جوامع امروزی به فعالگرایی در دستیابی به اهداف داده می شود منعکس میسازند. جوامع امروزی با تاریخیت مشخص میشوند یعنی شیوه نگرشی که در آن از شناخت فرایندهای اجتماعی برای تغییر شکل شرایط اجتماعی استفاده می شود. تورن به درک اهدافی که جنبشهای اجتماعی دنبال می کنند و دیدگاه ها و عقایدی که در مقابله با آن فعالیت می کنند توجه داشت. از منظر تورن جنبشهای اجتماعی باید در یک میدان عمل مطالعه شوند. میدان عمل به ارتباطات بین جنبش اجتماعی و نیروها و عواملی اطلاق می شود که جنبش در برابر آن ها قرار گرفته است. گفتگوی متقابل در میدان عمل می تواند به تغییر در شرایط جنبش شود مثل ترکیب و یکی شدن دیدگاه های طرفین و یا محو جنبش.( گیدنز، ۱۳۷۶، ۶۸۴-۶۸۳)
آلن تورن اصول سه‌گانه‌یی را برای موجودیت جنبشهای اجتماعی پی‌ریزی کرده‌‌است که عبارتند از:
۱- اصل هویت: یک جنبش اجتماعی باید از هویتی مشخص برخوردار باشد یعنی اینکه مشخص شود از چه افرادی تشکیل شده، سخنگوی چه افراد و گروه‌هایی است و مدافع و محافظ چه منافعی است.
۲- اصل مخالفت: جنبش اجتماعی همیشه در برابر نوعی مانع یا نیروی مقاوم قرار دارد و پیوسته سعی در درهم شکستن دشمنانی دارد. بدون اصل مخالفت، ضدیت، جنبش اجتماعی نمی‌تواند وجود داشته باشد. اکثر جنبشهای اجتماعی همیشه با وضع موجود مخالفند و اهداف خود را با وضع موجود در تعارض می‌بینند.
۳- اصل عمومیت: یک جنبش اجتماعی به نام ارزش‌هایی برتر با ایده‌هایی بزرگ، فلسفی یا ایده‌های مذهبی آغاز میگردد و کنش آن هم ملهم از تفکر و عقیده‌یی است که تا حد امکان سعی در گسترش و پیشرفت دارد. دلایلی که باعث کنش یک جنبش اجتماعی میشود ممکن است به صورت منافع ملی، آزادی بشریت، رفاه و خوشبختی جمعی، حقوق انسانی، سلامت همگانی، خواست الهی و… باشد و این‌ها همان خصوصیاتی‌اند که «آلن تورن» آن را اصل عمومیت می‌نامد.( شرفی ، ۲۰۱۱)
جدول شماره ( ۳ ) اصول سه گانه آلن تورن
۳-۲-۲- تدا اسکاکپول ، با تاکید بر انقلاب های اجتماعی در فرانسه ، روسیه وچین معتقد است که انقلاب ها اجتماعی بوده و آنها را به عنوان استحاله های سریع و بنیادی دولت و ساختارهای طبقاتی تعریف می کند استحاله هایی که با شورشهای طبقاتی از بالا همراهند ، و به گونه جزیی از طریق این شورشها انجام می گیرند .بنابراین مبنای کار او نخست این که او چشم اندازی را پذیرفته که خودش آن را « چشم انداز ساختاری و غیر ارادی » می داند دوم آن که زمینه های بین المللی و تاریخ جهانی را موضوع خود قرار داده است وسوم تاکید او بر دولت به عنوان یک واحد بالقوه مستقل، بوده است .
او بر یک چشم انداز ساختاری برای تحلیل انقلاب ها ی اجتماعی و بر اهمیت عوامل فرا ملی یا بین المللی بیش از اندازه تاکید دارد همچنین بر آنچه که رهبران انقلاب در عمل انجام می دهند ، یعنی نبرد برای کسب قدرت سیاسی ، نیز تاکید می ورزد . ( ریتزر، ۱۳۸۰،۲۵۳-۲۵۴-۲۵۶)
۴-۲-۲- هانا آرنت، شکل گیری اجتماعات جدید به منظور جنبش اجتماعی چنین ترسیم می کند:
«زمانی که افراد پیوستگی گروهی خود را از دست می دهند، ذرّه‌ای شدن افراد یا حس فقدان اجتماع به آنان دست می دهد.
ذره‌ای شدن موجب پیدایش حالتی در افراد میشود که آنان را آماده پذیرش ایدئولوژیهای جدید و نیز جستجوی جامعه‌ای جدید به جای جامعه از دست رفته می‌کند.
توتالیتاریانیزم یا جامعه کاذب به وجود می‌آید که در آن گروهی از نخبگان بر جامعه سلطه کامل دارند».
جدول شماره ( ۴ ) جنبش اجتماعی از نظر آرنت
۵-۲-۵- ملوچی، جوامع پساصنعتی قبل از هر چیز به نشانه ها توجه می کنند به عقیده وی جنبش های اجتماعی نوین بر خلاف همتایان قرون گذشته شان معطوف به مبارزه بر سر تولید منابع مادی، توزیع شان یا جلوگیری از حقوق شهروندی به وسیله دولت ها نیستند بلکه معطوف به دسترسی به اطلاعات و بحث بر سر منابع سمبلیک نظیر زیباسازی خشونت در رسانه ها می باشند، جنبش های اجتماعی نوین قبل از هر چیز به مبارزه در حوزه فرهنگ توجه دارند. (رسانه ، ۱۳۹۰ )
۶-۲-۲- ماریو دیانی ، به عقیده وی جنبش های اجتماعی دارای چهار ویژگی می باشد:
۱-جنبش اجتماعی شبکه ای از تعاملات غیر رسمی بین تعداد متنوعی از افراد، گروه ها و سازمان ها می باشد.
۲- مزر بین شبکه ها یک جنبش به وسیله هویت جمعی خاصی تعیین می گردد که بین بازیگران درگیر در تعامل مشترک است.
۳- بازیگران جنبش های اجتماعی در برخورد های سیاسی و یا فرهنگی درگیرند، این موضوع بدان معناست که تغییرات اجتماعی را در سطح سیستمی یا غیر سیستمی افزایش می دهند یا با آن مخالفت دارند. ۴- یک جنبش اجتماعی شبکه ای از تعاملات غیر رسمی بین افراد ، گروه ها و یا سازمان ها که بر مبنای یک هویت جمعی مشترک در برخوردی سیاسی یا فرهنگی درگیرند.
جدول شماره ( ۶ ) ویژگی های جنبش اجتماعی از نظر دیانی
دیانی با توجه به این چهار ویژگی جنبش های اجتماعی را چنین تعریف می کند ، جنبش های اجتماعی ، شبکه ای تعامل غیر رسمی افراد ، گروه ها و سازمان ها درگیر در یک برخورد سیاسی یا فرهنگی مبتنی بر یک هویت جمعی مشترک. (رسانه ، ۱۳۹۰ )
۷-۲-۲- گی روشه ،استاد برجسته جامعه‌شناسی سیاسی در دانشگاه مونرآل کانادا، در تعریف جنبش اجتماعی می‌گوید: «جنبش اجتماعی عبارت است از سازمانی کاملا شکل گرفته و مشخص که به منظور دفاع یا گسترش یا دستیابی به هدف‌های خاصی به گروه بندی و تشکل اعضا می‌پردازد و در صدد بر می‌آید تا عناصری را از جامعه تغییر دهد یا آنها را حفظ کند.» همه جنبشهای اجتماعی ویژگیهای خاص و مشترکی دارند که عبارتند از: مشخص بودن اهداف، داشتن برنامه اصولی برای نیل به اهداف و ایدئولوژی. عامل گردآوری اعضای جنبش اجتماعی، ایدئولوژی جنبش اجتماعی است. زیرا ایدئولوژی نه تنها وضع اجتماعی موجود را به باد انتقاد می‌گیرد، بلکه علاوه بر آن اهداف جنبش و روش‌های نیل به آن را نیز مشخا و روشن می‌کند. آنچه اصولا جنبش اجتماعی را مشخص و بارز و برجسته می‌سازد، متقاضی و مدعی بودن آن است که سعی در شناساندن و پیروز گردانیدن ایده‌ها و منافع و ارزش‌های معینی دارد و بدین منظور پیوسته سعی در افزایش اعضا و کوشش در جهت جلب توجه عامه و نیز برگزیدگان جامعه می‌کند. وسایلی که جنبشهای اجتماعی به آن متوسل میشوند، متفاوت است. بطوری که از تبلیغات ساده و تحت فشار قرار دادن افکار عمومی گرفته تا خشونت و تظاهرات خشونت‌آمیز، انهدام اموال دولتی، ترور و سرکوب مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی به هر حال صرف‌نظر از هدفها و وسایل مورد استفاده جنبش اجتماعی همیشه با یک اساس فکری جدید مشخص میشود. جامعه‌شناسان برای انجام تحقیق و پژوهش در زمینه جنبشهای اجتماعی می‌توانند در یک مدت زمان طولانی آنها را بررسی یا حتی در این جنبش‌ها شرکت نمایند. به علاوه پژوهشگران علوم اجتماعی و جامعه‌شناسان سیاسی اظهارات رسمی و غیررسمی اعضای جنبش و نقش‌های اعضا را مورد بررسی قرار می‌دهند تا به اهداف و فرضیه‌هایی که دارند، جامه عمل بپوشانند.( نامی،۱۳۸۴)
۸-۲-۲- دوناتلا دلاپورتا[۲۰] و ماریو دیانی [۲۱]
معتقدند که جنبشهای اجتماعی، شبکه‌هایِ غیررسمیِ مبتنی بر اعتقادات مشترک و همبستگی‌هایی هستند که از طریق استفاده مداوم از اشکال گوناگون اعتراض حول موضوعات منازعه‌آمیز بسیج میشوند. آنها با تاکید بر ویژگیهای فوق، به دنبال آن هستند که جنبشهای اجتماعی را از دیگر اشکال عمل جمعی از قبیل احزاب، گروه های ذی‌نفوذ، فرقه‌های مذهبی، وقایع اعتراض‌آمیز موردی، ائتلاف‌های سیاسی و… جدا کنند.( دلاپورتا و دیانی، ۱۳۸۳، ۳۳)
همچنین آنها معتقدند که چهار نظریه جنبش های اجتماعی را تئوریزه می کنند و آنها عبارتند از :
-
- « نظریه عمل جمعی » ، که توجه تحلیل گران را به عمل جمعی به مثابه فعالیتی معطوف به معنا جلب می کنند .
-
- « نظریه بسیج منابع »، که به اهمیت اجزاء عقلانی و استراتژیک پدیده ای به ظاهر غیر عقلانی تاکید می ورزند .
-
- « نظریه جنبش های اجتماعی جدید »،که مسائل مربوط به اهمیت دگرگونی های جوامع صنعتی و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار می دهند.
-
- « نظریه فرایند سیاسی »، که توجه خود رابرجنبش های اجتماعی به مثابه بازیگران اصلی جدید در تجمیع و نمایندگی منافع مختلف معطوف نموده است .( دلاپورتا و دیانی ، ۱۶و۱۷)
جدول شماره (۷ ) نظریات دوناتلا دلاپورتاو ماریو دیانی در خصوص جنبش اجتماعی
۹-۲-۲- چارلز تیلی : از جمله نظریه پردازان تاثیرگذار در زمینه مطالعات جنبش های اجتماعی به شمار می آید. مجموعه آراء وی در قالب نظریه هایی که تحت عنوان «بسیج منابع» شهرت یافته است، قابل دسته بندی هستند. همانگونه که خود در مقدمه کتاب از بسیج تا انقلاب اذعان می دارد، تلاش وی در جهت تدوین نظریه ای برای تبیین و توصیف «کنش های جمعی» هدف گیری شده است (تیلی ، ۱۳۸۵، ۱۷).
به عقیده وی، پدیده هایی همچون انقلاب ها، شورش ها، جنبش های اجتماعی، توطئه های سیاسی، و حتی بسیاری از کودتاها، انواع مختلفی از کنش های جمعی هستند که با هدف ایجاد تغییر یا ممانعت از تغییری در جامعه اتفاق می افتند. بدین منظور نظریه پردازی درباره کنش های اجتماعی برای نیل به شناخت درباره این پدیده ها بسیار ضروری است. مجموعه نظریه های نظام یافته تیلی در زمینه کنش جمعی را می توان در کتاب مشهور وی، «از بسیج تا انقلاب» جستجو کرد. وی در این کتاب نخست به ضرورت مطالعه جنبش های اجتماعی می پردازد و پس از آن مروری مفصل و نقادانه بر نظریه ها کلاسیک و متاخر ماقبل خود انجام می دهد. پس از آن اصول کلی نظریه کنش جمعی خود را مطرح می سازد و در ادامه کتاب به تشریح جزئیات آن می پردازد. (تیلی ، ۱۳۸۵، ۱۷)
همانگونه که اشاره شد، تیلی پیش از طرح چارچوب نظری خود، مروری منتقدانه بر نظریه های کلاسیک و متاخر پیش از خود دارد. در مورد نظریه پردازان کلاسیک، آراء مارکس، دورکهایم، وبر و میل را مورد بررسی قرار می دهد. تیلی منشاء کنش های جمعی را متاثر از مارکس، کشمکشی می داند که حول یک تضاد اجتماعی شکل می گیرد. در واقع، در سطح تبیینی، تیلی ریشه های ظهور کنش جمعی را از مارکس اقتباس کرده است. اما نقدی که بر مارکس وارد می داند، در مورد تشریح فرایند های درونی کنش های جمعی است که در چارچوب نظری مارکس کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به بیان دیگر، نظریه مارکس بیشتر کلان نگر است و از این جهت مورد نقد تیلی قرار دارد. مسئله ای که در آراء میل و وبر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. وبر، به تعاریف کنشگران دخیل در یک کنش جمعی توجه ویژه ای دارد و نظام باورهای درون یک جماعت را مسئله محوری کنش های جمعی آنان می داند. میل نیز به فرایندهای جزئی کنش های جمعی می پردازد؛ از نظر وی، کنش جمعی نتیجه پیگیری حسابگرانه منافع فردی است. اما در مورد دورکهایم، تفکیک کارکردگرایانه وضع عادی (نظم) از وضع غیر عادی (کشمکش و تضاد)، از نظر تیلی صحیح نیست، چراکه به نظر وی، کنش جمعی پدیده ای طبیعی است و در جریان زندگی روزمره اجتماعی جریان دارد.
در مورد متاخرین، نظریه پردازانی همچون هانتینگتون، چالمرز جانسون، و رابرت تد گر (که آنها متاثر از دورکهایم هستند)؛ مانکور اولسون، آنتونی اوبرشال، مایر زالد و جان مک کارتی (که ادامه دهندگان سنت میل قلمداد می شوند)؛ گاسفیلد (که تحت تاثیر وبر قرار دارد)، و مارکسیست ها (که تعبیراتی جدید از درون آراء مارکس وضع کرده اند)؛ دیگر نظریه پردازانی هستند که مورد نقد و بررسی تیلی قرار گرفته اند. در مجموع، می توان اذعان داشت به غیر از افرادی که تحت تاثیر دورکهایم قرار دارند، تیلی تلاش کرده است که از سایر نظریه پردازان متاخر برای تدوین چارچوب نظری خود بهره گیرد. بویژه باید به آراء مانکور اولسون و آنتونی اوبرشال در این خصوص اشاره کرد. مباحثی همچون «انتخاب عقلانی»، «نظریه بازی» و «کالای جمعی»، از جمله موضوعاتی هستند که تیلی در تدوین نظریه خود از آنها بهره جسته است. باید اذعان داشت که نظریه تیلی زمانی که مطرح شد توانست بسیاری از نظریه های ماقبل خود را تضعیف کند و تاثیر بسزایی در غلبه رویکرد بسیج منابع برای تحلیل کنش های جمعی و جنبش های اجتماعی بر جای گذارد.
ثابت حرارتی ولتاژ
مقادیر در حالت توان ماکزیمم
mp
۴-۳-الگوریتم انجام محاسبات[۴]
مرحله ۱ : گرفتن داده ورودی برای میزان تابش و دمای محیط
مرحله ۲ : مقدار دهی اولیه به Rsو Rp و محاسبه Io
مرحله ۳: شرط میزان خطای قابل قبول برای توان ماکزیمم را چک کن
مرحله ۴: اگر هنوز خطا بیشتر از حد مجاز بود به مرحله ۵ وگرنه Rs و Rp را نشان بده، منحنی I-V و P-V را رسم کن و تمام
مرحله ۵: Ipv و Rp را محاسبه کن
مرحله ۶: تعیین نقطه ماکزیمم توان از روی منحنی
مرحله ۷: محاسبه خطای مقدار Pmax بدست آمده با مقدار آزمایش شده
مرحله ۸: Rs را افزایش بده و به مرحله ۳ برگرد.
در زیر مراحل اجرای الگوریتم شبیه سازی را مشاهده می کنیم:
Increment Rs
همانطور که در مقدمه اشاره شد، پارامتر های مدل مداری سلول خورشیدی توسط سازنده ارائه نمی شوند[۱] و اگر بخواهیم آنها را از روی فرمولها بدست آوریم ، با توجه به تفاوت شرایط کاربری از سلولها نسبت به شرایط استاندارد، این پارامترها قابل استفاده نیستند. بنابراین برای تعیین مدل کامل ودقیق مداری که در هر زمان و شرایط جدید قابل استفاده باشد ، نیاز به اصلاح مقادیر این پارامترها داریم. برای این کار سه نقطه مهم را در مشخصه I-V سلول مد نظر قرار داده ( نقطه جریان اتصال کوتاه ، نقطه ماکزیمم توان و نقطه مدار باز) و با تطبیق مقادیر بدست آمده از مدل ریاضی موجود با مقادیر آزمایش شده در همان شرایط با یک الگوریتم تکرار شونده ، مدل مداری خود را اصلاح می نماییم. با توجه به وابستگی مقادیر Rs و Rp به یکدیگر ، و هم چنین وابستگی مقادیر ولتاژ و جریان در حالت توان ماکزیمم به دو نقطه دیگر، کافی است این الگوریتم را به ازای یک نقطه از سه نقطه و یکی از دو مقاومت Rs و Rp اجرا کنیم. نتایج نشان می دهد منحنی های اصلاح شده با خطای بسیار کمی روی منحنی های اندازه گیری شده قرار می گیرند.[۴]
۵-شبیه سازی پارامتریک منبع انرژی
۵-۱-مقدمه
همانطور که در قسمت قبل گفته شد ، منحنی ولتاژ-جریان ، منحنی توان و بازده سلول خورشیدی، متاثر از تغییرات تابش خورشید، دمای پیوند ، وهم چنین پارامترهای خود سلول مانند مقاومت سری یا موازی ، تغییر می کند. هدف اصلی ما در شبیه سازی پارامتریک سلول خورشیدی ، بررسی عملکرد سلول تحت اعمال تغییرات این پارامترها می باشد. برای شبیه سازی از نرم افزار MATLAB و هم چنین Simulink استفاده شده است.
۵-۲-نحوه شبیه سازی در MATLAB و نتایج آن
برای شبیه سازی در MATLAB ، هم از کد نویسی و هم از پیاده سازی مدل در محیط Simulink میتوان استفاده کرد. در ادامه مدل شبیه سازی با بهره گیری از هر دو روش و سپس نتایج آن را مشاهده می کنید.
۵-۲-۱-مدل تابش روزانه خورشید و دمای محیط
برای شبیه سازی و مشاهده خروجی سلول به ازای تغییرات پارامترهای ورودی ، معمولا اطلاعات مربوط به میزان تابش G (W/m2) برای یک روز خاص یا میانگین ماهیانه یا فصلی مقادیر آن را در نظر می گیرند.
شکل۵-۱. منحنی میانگین ماهانه تابش خورشید در طی روز
دربرخی از مقالات ، تابش روزانه را به صورت یک تابع گوسی با انحراف معیار σ و میزان تابش حد اکثری max λ مدل می کنند.[۲]
(۱) λ (t) = λmax exp(-(t − tC )۲ / ۲σ۲)
بنابراین منحنی تابش به صورت زیراست :
شکل۵-۲. منحنی مدل تابش خورشید
منحنی تغییرات دمای محیط را نیز می توان برای یک روز خاص یا به صورت میانگین در نظر گرفت، اما میزان تغییرات آن ، همانند تغییرات تابش دارای رنج وسیع نیست. بنا براین در شبیه سازی ، خروجی به ازای چند دمای متفاوت رسم شده است.
۵-۲-۲-شبیه سازی خروجی تحت تغییرات تابش خورشید
مشخصه های خروجی اصلی برای یک آرایه خورشیدی، منحنی های I-V و P-V می باشد. در زیر شمای این منحنی ها به ازای تغییرات تابش خورشید در طی یک روز مشاهده می کنید. این منحنی به صورت ۳ بعدی درمحیط متلب رسم شده که تناسب مستقیم و خطی میزان جریان خروجی با میزان تابش را نشان می دهد. قله منحنی مربوط به بیشترین مقدار تابش در هنگام ظهر می باشد. این منحنی با صرف نظر از مقاومت معادل سلول و با در نظر گرفتن سلول به صورت ایده آل رسم شده است.
شکل۵-۳. منحنی خروجی I-V بر اساس تابش در ساعات روز
۵-۲-۳-شبیه سازی خروجی تحت دماهای متفاوت
برای نشان دادن اثر تغییرات دمای محیط بر مشخصه PV ، سلول خورشیدی را در حالت ایده آل در نظر گرفته ومشخصه خروجی آن را رسم می کنیم. در شکل زیر می بینید که با افزایش دمای کاری ، ماکزیمم توان خروجی سلول کاهش می یابد و در نتیجه بازدهی سلول نیز افت پیدا خواهد کرد.
شکل ۵-۴. منحنی خروجی I-V بر اساس دماهای کاری متفاوت
۵-۳- شبیه سازی در Simulink و نتایج
در زیر شماتیک مدل رسم شده در محیط simulink را مشاهده می کنید. یک سیگنال دندانه اره ای برای جاروب کردن مقادیر ولتاژ از صفر تا ماکزیمم(Voc) و یک سیگنال پله ای برای ایجاد مقادیر متفاوت تابش به باکس سلول خورشیدی وارد شده ومشخصه I-V و P-V آن توسط دو نمایشگر(scope) رسم میشود.
شکل ۵-۶ زیر سیستم حل معادله بازگشتی ولتاژ-جریان سلول در محیط سیمولینک سیمولینک
باکس PV module حاوی زیر سیستمی است که در آن معادلات سلول وارد شده است. در زیر محتویات این باکس را مشاهده می کنید. همانطور که در قسمت قبلی ذکر شد ، اگر بخواهیم مدل ۴ یا ۵ پارامتری pv را برای محاسبات و شبیه سازی در نظر بگیریم، علاوه براینکه معادله مداری ولتاژ-جریان pv به صورت بازگشتی در می آید، یک معادله بازگشتی دیگر هم داریم که با بهره گرفتن از آن، مقادیر مقاومتهای موازی(Rp و Rs ) تحت شرایط دما و تابش متفاوت ، بدست می آیند. در زیر سیستم(subsystem) مربوط به ماژول pv ، ابتدا یک حلقه بازگشتی برای حل معادله اصلی جریان-ولتاژ pv مشاهده می نمایید.
شکل ۵-۵. مدل سازی سلول در محیط سیمولینک
در نهایت برای باکس PV module
عنصر تشکیلاتی و سازمان (ارگانیک([۶]
یکی از عناصر اساسی سازنده مفهوم جنگ، عنصر تشکیلاتی و سازمانی یعنی «کشورها» می باشد. جنگ مستلزم نبرد نیروهای مسلح کشورها با یکدیگر است؛ ازاین رو، جنگ به عنوان نوعی رابطه کشور با کشور تلقی می شود.
این عقیده مخصوصا از سوی «ژان ژاک روسو» در کتاب «قرارداد اجتماعی» (۱۷۶۲)ابراز شده است: «جنگ به هیچ وجه رابطه انسان با انسان نیست؛ بلکه رابطه کشور با کشور است که در آن افراد، نه به عنوان انسان و یا حتی به عنوان تبعه، بلکه به مثابه شهروندان و مدافعان و تنها بر حسب تصادف و اتفاق بایکدیگر دشمن شده اند »[۷]
عنصر مادی (اعمال قدرت مسلحانه(
عنصر دیگر جنگ، عنصر مادی است و آن اعمال قدرت یا خشونت مسلحانه واقعی وعملی می باشد. به عبارت دیگر. جنگ همواره با عملیات و اقدامات قهرآمیزمسلحانه همراه است که توسط نیروهای مسلح کشورهای متخاصم و تحت فرماندهی،اقتدار و مسئولیت آنها صورت می گیرد. «بدون استفاده از نیروی اسلحه، جنگ معنی و مفهوم حقوقی ندارد. اصطلاح «جنگ سرد » که حالات گوناگون برخوردهای عقیدتی میان شرق و غرب را پس از جنگ جهانی دوم نشان می دهد، فاقد مفهوم جنگ است. حقوق بین الملل مشخص نمی کند که عملیات قهرآمیز مسلحانه باید در چه سطحی باشد تا جنگ تلقی شود؛ ولی بطور کلی و از حیث حقوقی، جنگ زمانی آغازمی شود که توسل مؤثر و واقعی به اسلحه صورت گرفته باشد. جنگ با آتش بس) که متارکه موقت یا دائمی جنگ را موجب می شود) خاتمه نمی پذیرد . آتش بس پایان عملیات جنگی است نه پایان خود جنگ پایان قطعی جنگ هنگامی است که با انعقادمعاهده ای صلح میان متخاصمان برقرار باشد. [۸]
-عنصر معنوی یا روانشناسی ( قصد و نیت جنگ(
عنصر سوم جنگ، عنصری معنوی یا روانشناسی است و آن اراده قطعی یکی ازطرفین متخاصم است؛ زیرا جنگ بدون قصد و نیت، معنی و مفهومی ندارد. درکنفرانسهای لاهه (۱۹۰۷)، کشورهای امضا کننده معاهدات، اعلام صریح اراده راجهت مبادرت به جنگ، ضروری دانستند. طبق عهدنامه سوم مربوط به شروع مخاصمات مورخ ۱۸ اکتبر ۱۹۰۷، جنگ قانونا زمانی آغاز می شود که اخطار صریح قبلی به صورت اعلامیه جنگ بدون قید و شرط تلقی می شود، صورت گرفته باشد. هرگاه یکی از کشورهای متعاهد عهدنامه سوم، مخاصمات را بدون اعلام قبلی آغاز کنند. ازتعهدات خود عدول کرده و مرتکب جرم بین المللی شده است. الزام به اعلام قبلی جنگ یک قاعده قراردادی نیست که فقط نسبت به متعاهدان مجری باشد؛ بلکه یک اصل شناخته شده عرفی است که عمومیت جهانی دارد. بنابراین، شرکت کنندگان درمذاکرات لاهه، قاعده جدیدی وضع نکردند و تنها قاعده عرفی موجود را مدون ساختند. این قاعده در گذشته در جوامع یونانی، رومی و در قرن وسطی نیز وجود داشته است[۹]
- هدفدار بودن جنگ (منافع و مصالح ملی)
عنصر چهارم جنگ، مشخص بودن جهت و غایت جنگ است. یعنی کشور آغازگر جنگ هدفی معین و نهائی دارد که همواره در صدد پیگیری و نیل به آن است. این هدف معمولا تحمیل یا قبولاندن یک نقطه نظر سیاسی و یا به عبارت روشن تر یک منظور و هدف ملی می باشد. در واقع، کشور مهاجم مدعی است جنگی که آغاز کرده براساس «منافع و مصالح ملی» بوده است. اما اینکه «منافع و مصالح ملی »کدام است و بر چه پایه ای استوار می باشد، از مباحث علوم سیاسی و خارج از حوصله این تحقیق است.
به هرحال، هنگامی که جنگ فاقد خصیصه ملی باشد و به عنوان «ابزار سیاست ملی» تلقی نگردد، دیگر واجد مفهوم خاص خود نیست. فرضاً عملیات نظامی معروف به «عملیات پلیسی» را که در اساسنامه برخی سازمانهای بین المللی از جمله سازمان ملل متحد پیش بینی شده است، نمی توان جنگ نامید.
ب)بررسی انواع جنگ با توجه به عرصه جنگ:
با توجه به اینکه،هنگامی که جنگی واقع می شود دولت های درگیر در جنگ ممکن است علاوه بر قلمرو سرزمینی دولتها در دریاها و فضای سرزمین دولتهای متخاصم در گیر در جنگ شوند در نتیجه جنگ های زمینی و دریایی و هوایی را ایجاد می کنند که در ادامه مطلب جهت شناخت بهتر این نمونه از جنگ ها به ارائه تعریفی اجمالی از آنها می پردازیم:
۱)جنگ های زمینی:
جنگی است که توسط نیروهای زمینی کشورهای متخاصم در سررزمین های دول متخاصم و یا گاهاً دول بیطرف واقع می شود امروزه با همه پیشرفتى که در فنّاورى هوائى و دریائى صورت گرفته است، هیچ استراتژى نظامى نمى‌تواند بدون دخالت نیروى زمینى به اهداف عمده خود برسد؛ زیرا اقدام نیروهاى هوائى و دریائى معمولاً غیرمستقیم است و زمانى به تکامل مى‌رسد که نیروى زمینى نیز وارد عمل شود. بهترین دلیل بر چنین ادعائى جنگ متحدان با عراق در خلیج فارس بود که از پیشرفته‌ترین امکانات دریائى و هوائى استفاده شد و متحدان با تکیه بر فنّاورى پیشرفته توانستند حجم زیادى از آتش را در زمانى بسیار کوتاه روى هدف هدایت کنند ولى تا زمانى‌که نیروهاى زمینى انگلستان، فرانسه و تفنگداران دریائى آمریکا طبق اهداف تعیین شده اقدام به حمله زمینى نکردند، متحدان به اهداف از پیش تعیین شده، نرسیدند. یکى از تحولاتى که در مسائل نظامى پس از جنگ جهانى دوم پیش آمد، این است که به‌علت پیشرفت فنّاورى و تغییر مقیاس‌هاى جغرافیائى دیگر هیچ یک از استراتژى‌هاى سه‌گانه نظامى (زمینی، هوائی، دریائی) به‌تنهائى کاربرد ندارند و به‌عبارت دیگر نمى‌توانند مستقلاً کامل‌کننده یک استراتژى باشند. به‌همین علت امروزه صحبت از استراتژى عملیات مشترک مطرح است
۲)جنگ دریایی:جنگ دریایی ،مخاصمات مسلحانه ای است که از کشتی های جنگی هدایت و فرماندهی می شود و توسط ناوهای نیروی دریایی صورت می گیرد و عملیات خصمانه حتی ممکن است از دریا به زمین هم انجام شود ،جنگ دریایی هیچگاه به غلبه نظامی بر دو لت محدود نمانده است وهدف چنین جنگی علاوه بر اهداف نظامی، قطع ارتباط دریایی،از بین بردن تجارت دریایی و ایجاد انزوای اقتصادی دشمن است.[۱۰]
۳)جنگ هوایی:جنگ در قلمرو هوایی یا آسمان کشورهای متخاصم میان هواناوهای آنها و یا جنگ از قلمرو هوایی کشورهای متخاصم به قلمرو زیرین آنها (اعم از زمینی و دریایی) است
گفتار دوم) حقوق جنگ
الف)تعریف حقوق جنگ
جنگ یک وضعیت استثنائی است و طبعا قواعد مربوط به آن نیز به نام حقوق جنگ، قواعدی استثنائی می باشد. حقوق جنگ شامل مجموعه اصول و قواعدی است که حاکم بر روابط میان کشورهای متخاصم با یکدیگر و یا میان کشورهای متخاصم باکشورهای بیطرف می باشد. بمحض آغاز جنگ، بدون توجه به چگونگی شروع آن،کشورهای متخاصم دیگر تابع حقوق زمان صلح نیستند، بلکه از حقوق جنگ تبعیت خواهند نمود؛ چه این حقوق عرفی باشد، چه قراردادی. کشورهای ثالث (یعنی کشورهائی که در مخاصمه شرکت ندارند)، خواه حقوق جنگ را مراعات نمایند یاخیر ، روابط خود را با کشورهای متخاصم تابع حقوق زمان صلح نمی سازند؛ بلکه از آن پس از حقوق بیطرفی تبعیت می نمایند[۱۱]
ب)منابع حقوق جنگ
طبقه بندی منابع :
منابع حقوق جنگ بطور کلی جدا از منابع حقوق بین الملل نیست؛ مخصوصا منابعی چون عرف، اصول کلی حقوقی و قراردادهای بین المللی، جایگاه خاص خود را درحقوق جنگ دارا می باشند.
الف-عرف: از آنجا که همیشه مناسبات دوستانه و مسالمت آمیز یا بالعکس مناسبات خصمانه و غیر مسالمت آمیز، بتناوب میان ملتها وجود داشته است،بنابراین حقوق جنگ، همچون حقوق دیپلماتیک و کنسولی، پیشینه دیرین دارد که بطور کلی از عرف مایه می گیرد. به این ترتیب، عرف جایگاهی بسیار مهم واساسی در حقوق جنگ دارد. منابع عرف متعدد و گوناگون است؛ به عنوان مثال میتوان حتی در اسنادی که توسط حکومتها و خطاب به نیروهای مسلح آنها است نیز منبع عرفی غنی و سرشاری ملاحظه کرد، مانند دستورالعمل های دریائی دولت فرانسه مورخ ۳۱ دسامبر ۱۹۶۴ از سوی دیگر، این حقوق عرفی است که می تواند کمبودهای موجود در حقوق قراردادی یا موضوعه را رفع نماید؛ زیرا قواعد عرفی جنگ، تنها قواعد قابل اجرائی است که در صورت عدم وجود حقوق قراردادی، قادر است کشورهای متخاصم را به یکدیگر پیوند دهد.
ب-اصول کلی حقوقی: «در حقوق جنگ به اصول کلی حقوقی، نسبت به سایر منابع،کمتر بها داده شده است؛ بطوری که معمولا بخطا حقوق جنگ را، تنها «رسوم وقوانین جنگی» می دانند؛ اما در واقع اصول کلی حقوقی در حقوق جنگ، نقشی تقریبا به همان اندازه مهم ایفا می کند که در حقوق صلح. از سوی دیگر، عرف وقراردادهای مربوط به حالت جنگ، همیشه بر اصول کلی حقوقی مبتنی میباشد. ازجمله این اصول، اصل حسن نیت است که پایه و اساس روابط بین المللی را تشکیل داده و زیربنای حقوق جنگ نیز محسوب می شود»[۱۲]
ج- قراردادهای بین المللی: قراردادها از جمله منابع عمده حقوق جنگ است وبخش اعظم این حقوق به صورت حقوق قراردادی و مدون می باشد. اینگونه قراردادهای بین المللی را می توان به ترتیب تاریخ انعقاد، به شرح زیربرشمرد:
۱-اعلامیه پاریس مورخ ۱۶ آوریل ۱۸۵۶ در زمینه جنگ دریائی (تحریم راهزنی دریائی، مصونیت اموال اتباع دشمن که با کشتیهای بیطرف حمل می شود و همچنین محاصره دریائی)
۲- عهدنامه ژنو مورخ ۲۲ اوت ۱۸۶۴ مربوط به حمایت از مجروحان، بیماران و کادر بهداری.
۳- اعلامیه سنپترزبورگ مورخ ۲۹ اوت ۱۸۶۸ در مورد ممنوعیت استفاده از برخی سلاحها
۴- اعلامیه ۱۸۷۴ بروکسل که برای اولین بار فرق میان نظامیان و غیرنظامیان را مشخص کرد.
۵-عهدنامه های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه. عهدنامه های لاهه مورخ ۲۹ ژوئیه ۱۸۹۹مشتمل بر دو قرارداد در زمینه حقوق جنگ می باشد: قراداد مربوط به قوانین وعرفهای جنگ زمینی؛ قرارداد مربوط به تسری عهدنامه ۱۸۶۴ ژنو (فوقال ذکر) به جنگهای دریائی. اما عهدنامه های لاهه مورخ ۱۸ اکتبر ۱۹۰۷ سیزده قرارداد راشامل است که بجز سه قرارداد ذیل، بقیه مربوط به قوانین و مقررات جنگ زمینی و دریائی است: قرارداد مربوط به تحدید موارد استفاده از قوای نظامی جهت وصول مطابات؛ قرارداد مربوط به شروع مخاصمات؛ قرارداد مربوط به اصلاح وتجدیدنظر در عهدنامه های ۱۸۹۹ لاهه.
۶- عهدنامه ۱۹۰۴ لاهه در مورد بیطرفی کشتیهای بیمارستانی.
۷- عهدنامه ژنو مورخ۶ ژوئیه ۱۹۰۶ مربوط به حمایت از بیماران و مجروحان جنگی .
۸- اعلامیه ۱۹۰۹ لندن در زمینه جنگ دریائی ،این اعلامیه مورد تصویب کشورها قرار نگرفت ولی امروزه آن را به عنوان تجلی بسیار کامل عرف دریائی محسوب می دارند.
۹- عهدنامه واشنگتن مورخ ۶ فوریه ۱۹۲۲ مربوط به تحدید سلاحهای دریایی، محدود نمودن تعداد کشتیهای جنگی و عدم استفاده از زیردریائی[۱۳]
۱۰-پروتکل ژنو مورخ ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵ در زمینه منع استعمال گازهای خفقان آور، سمی یا مشابه آنها و نیز مواد میکروبی .
۱۱-عهدنامه ژنو مورخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۲۹ در مورد رفتار با مجروحان یا بیماران و سرنوشت زندانیان جنگی .
۱۲- پروتکل ۱۹۳۰ لندن مربوط به جنگ دریائی .
۱۳- قرارداد مورخ ۱۹۳۵ در زمینه حفاظت از بناهای تاریخی و مراکز علمی و هنری در زمان جنگ .
۱۴- پروتکل لندن مورخ ۶ نوامبر ۱۹۳۶ در زمینه ممنوعیت حمله به کشتیهای بازرگانی توسط زیردریائیها .
۱۵-عهدنامه های ۱۹۴۹ ژنو . عهدنامه های ژنو مورخ ۱۲ اوت ۱۹۴۹ شامل ۴قرارداد است که سه قرارداد آن در واقع تجدید نظر در قراردادهای قبلی است وچهارمین قرارداد متضمن یک نوآوری در حقوق قراردادی جنگ است . این عهدنامه ها عبارتند از:
الف-عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردوکشی. این عهدنامه ، جانشین عهدنامه های ژنو مورخ ۱۸۶۴،۱۹۰۶،۱۹۲۹گردید.
ب- عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریاها. این عهدنامه، جانشین یکی از عهدنامههای لاهه مورخ ۱۹۰۷ که در همین زمینه بود، گردید. ج- عهدنامه مربوط به طرز رفتار با اسیران جنگی. این عهدنامه جانشین عهدنامه ژنو مورخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۲۹ گردید.
عهدنامه سربوط به حمایت از افراد غیر نظامی در زمان جنگ. امروزه عهدنامه های چهارگانه ژنو مهمترین اسناد بین المللی در زمینه حقوق جنگ میباشد که تا سال ۱۹۸۰ از تصویب یا الحاق ۱۲۸ کشور برخوردار بوده است.
۱۶- قرارداد لاهه مورخ ۱۴ مه ۱۹۵۴ در زمینه حفظ میراث فرهنگی در زمان جنگ. [۱۴]
۱۷- پروتکلهای ۱۹۷۷ ژنو. در ۱۰ ژوئن ۱۹۷۷ به دنبال سالها مساعی کمیته بین المللی صلیب سرخ، دو پروتکل به عنوان پروتکلهای الحاقی به عهدنامه های ژنومورخ ۱۹۴۹ به تصویب رسید. اولین پروتکل مربوط به نبردهای مسلحانه بین المللی و دومین پروتکل در زمینه نبردهای مسلحانه غیر بین المللی است. این پروتکلها تا سال ۱۹۸۱ از تصویب ۱۷ کشور گذشته است.
۱۸- عهدنامه مورخ ۱۰ آوریل ۱۹۸۱ در مورد منع یا محدودیت استفاده از برخی سلاحهای کلاسیک که می توانند منجر به صدمات جبران ناپذیر و یا اثرات نامشخص گردند. این عهدنامه سه پروتکل در زمینه تشعشعات هسته ای در بدن انسان،استعمال مین و تله های انفجاری و استفاده از سلاحهای آتشزا را به دنبالدارد. عهدنامه مذکور تا کنون قابلیت اجرائی نیافته است.
۱۹- قراردادهای مربوط به منع یا تحدید سلاحهای هسته ای:
شکل ۱‑۱۴ : مکانسیم بازدارندگی از تشکیل هیدرات ]۲۲[
مواد افزودنی که هیدرات‌ها را در یکی از ساختارهای I، II یا H پایدار می‌کند
برخی مواد افزودنی وجود دارند که با کمک مولکول‌های گازی مختلف ساختار هیدرات را در نوع خاصی از ساختارهای سه گانه پایدار می‌کنند، از معروف‌ترین این افزودنی‌ها میتوان به تترا هیدرو فوران و متیل سیکل‌هگزان اشاره کرد. اولی مولکول‌های گازی نظیر متان، اتان، دی اکسید کربن و … را تحت ساختار II پایدار می‌کند و دومی مولکول‌های گازی نظیر متان را در ساختار H پایدار می‌کند. از آن جا که در حضور این مواد ممکن است ساختارهای I و II تشکیل شود فشار تشکیل هیدرات کاهش می‌یابد که در این صورت این مواد را میتوان در گروه افزودنی‌های ترمودینامیکی نیز قرار داد مانند تترا هیدرو فوران که در کنار برخی مولکول‌های گازی ساختار II تشکیل می‌دهند و چون فشار تشکیل هیدرات را به مقدار قابل توجهی کاهش میدهد آن را میتوان نوعی افزودنی ترمودینامیکی نیز قلمداد کرد.
شکل ۱‑۱۵ : ساختار هیدرات به وجود آمده با تترا هیدرو فوران
فصل دوم
تاریخچه و تحقیقات انجام شده در مورد هیدرات گازی
تاریخچه کشف هیدرات
هیدرات گاز طبیعی که ترکیبی برفک گونه از آب و گاز طبیعی میباشد، یکی از مهمترین مشکلات موجود در صنعت فرآورش گاز طبیعی میباشد بطوریکه بروز این پدیده در خطوط لوله انتقال جریان گاز طبیعی، موجب افزایش افت فشار جریان، انسداد مسیر و گاهاً انفجار خط لوله انتقال جریان میگردد. تحقیقات انجام شده توسط پرازنیتز[۴۴] نشان‌داد که برای تشکیل‌هیدرات برقراری شرایط ذیل،الزامی است]۲۷[:
الف- وجود آب به صورت فاز مایع یا یخ
ب- وجود مولکول‌های کوچک گازی (نظیر متان، اتان، دی اکسید کربن و سولفید هیدروژن)
ج- فشار بالا و دمای پایین جریان گاز
به عبارت دیگر ساختار هیدرات گازی تشکیل شده در حضور شرایط فوق الذکر، پایدار شده و عمل مقابل با تشکیل آن، مشکل‌تر خواهد شد. در اینصورت باید دقت نمود که شرایط فوق در خطوط لوله انتقال گاز پدیدار نشوند. هیدرات‌های گاز طبیعی مواد جامد کریستالی تشکیل شده از آب و گاز میباشد. مولکول‌های گاز (مهمان) در حفره آب (میزبان) که از مولکول‌های آب پیوند هیدروژن تشکیل شده به دام افتاده است. مولکول‌های گاز طبیعی معمولی شامل متان، اتان، پروپان و دی اکسید کربن می‌باشند. از لحاظ تاریخی، تلاش‌های تحقیقاتی در هیدرات‌های گاز طبیعی را میتوان در سه نقطه عطف طبقه بندی کرد که در دوره‌های زیر تحت پوشش قرار میگیرند :
دوره اول، از کشف خود هیدرات در سال ۱۸۱۰ تا حال حاضر، شامل هیدرات‌های گاز به عنوان یک کنجکاوی علمی است که در آن آب و گاز به جامد تبدیل شده است. زیرا تجمع آب و گاز در کنار یکدیگر و به عنوان فاز هیدرات به علت عدم تطابق با شرایط و اطلاعات علمی آن زمان پدیده جالبی بوده است. دوره دوم مربوط به سال ۱۹۳۴ است که هم زمان با انجام تحقیقات گسترده تر بر روی ساختمان هیدرات گازی این حقیقت آشکار شد که تصور گرفتگی لوله‌های انتقال گاز طبیعی در دمای پایین به دلیل انجماد آب و یخ بستن نیست و علت آن مساعد بودن شرایط برای تشکیل هیدرات گازی است. به عبارت دیگر، این بخش از تاریخچه کشف هیدرات گاز طبیعی پیرامون مشکلات ناشی از تشکیل هیدرات گازی در موارد ناخواسته است]۲۸[.
از طرف دیگر، در سال ۱۹۶۰ هم‌زمان با کشف مقادیر زیادی از این مولکول‌ها در لایه‌های زیرین زمین ومناطق پرمافر[۴۵] (لایه منجمد دائمی اعماق زمین) که حاوی مقادیر زیادی از گاز طبیعی هستند بخش عمده تاریخچه هیدرات به این حقیقت اختصاص پیدا کرد که طبیعت میلیون‌ها سال پیش از بشر هیدرات را تولید کرده است. همچنین با میسر شدن امکان راه‌یابی بشر به سیارات دیگر نظیر مریخ و کشف منابع هیدرات در خارج از جو زمین، نظریه وجود آب در سیارات دیگر به صورت هیدرات را قوت بخشید. در نتیجه، این سه دوره زمانی به خاطر جذابیت و اهمیت رو به رشد بوده و در دوران مدرن تعداد نشریات هیدرات تا سال ۲۰۰۵ به طور چشمگیری افزایش یافتند]۲۸[. در نمودار ۲‑۱، رشد سریع پیشرفت انتشارات هیدرات در یک ده از قرن بیستم را نشان میدهد.
نمودار ۲‑۱ : نمودار نیمه لگاریتمی رشد انتشارات هیدرات در قرن بیستم
پیشینه تحقیق در ایران
در این نوشتار تحقیقات صورت گرفته در این زمینه بین سال های ۲۰۰۲ تـا ۲۰۱۴ میلادی در ایران بررسی شده است. پژوهش های صورت گرفته به چهار بخش تحقیقات پایه، وضـعیت اکتشـاف منـابع هیـدرات گازی در ایران، مباحث زیست محیطی و توسعه هیدرات گازی مبتنی بر فناوری‌های جدید تقسیم میشود در ادامه به بررسـی هر کدام از این بخش‌ها پرداخته شده است]۲۹-۳۵[.
مطالعات پایه
در بررسی مطالعات پایه، به ترتیب به چهار بخش تعادلات فازی، سینتیک تشکیل و تجزیه هیدرات، مطالعه ساختارهای مولکولی و خواص فیزیکی- حرارتی می‌پردازیم.
تعادلات فازی
مطالعات تجربی
مطالعات تجربی انجام شده در زمینه تعادلات فازی هیدرات، عمدتاً در مـورد پـیش بینـی شـرایط تشـکیل هیـدرات در حضور ترکیبات مختلف میباشد، و با توجه به دسته‌بندی انجام شده به صورت زیر میباشد :
مدل‌های ارائه شده برای پیش بینی شرایط تشکیل هیدرات گازی در محلول های آبی حاوی الکترولیت و الکل و یا ترکیبی از آنها :
در ابتدا نصریفر و همکاران (۱۹۹۸)،به محاسبه دمای تشکیل هیدرات در حضور آب خالص و تصحیح این دما بـرای حضور الکترولیت و الکل (باهم) پرداختند. متوسط انحراف مطلق برای پیش بینی اولیه از CO2 و نوعی هیدرات گاز طبیعی در مخلوطی از الکترولیت الکل ۹۶/۰ کلوین بوده است. پس از آن جوانمردی و مشفقیان(۱۹۹۶)، یک مدل ترمودینامیکی بـرای محاسبه دمای تشکیل هیدرات از اختلاف تشکیل هیدرات در مخلوط محلول‌های الکترولیت ارائه دادند. این مدل، در مقایسه بـا مدل های قبلی، به محاسبات فلش نیازی نداشت. متوسط انحراف مطلق، با بهره گرفتن از داده های تجربی در دسترس، حدود ۴/۰کلوین میباشد. همچنین نصریفر و مشفقیان(۲۰۰۱)، یک روش کلی برای پـیش بینـی شـرایط تشـکیل هیـدرات گـاز در حضور محلول‌های آبی و محاسبات HL1V را بیان کردند. سپس مسعودی و همکاران(۲۰۰۵)، در اندازه گیری و پیشبینـی تعادل هیدرات گاز و نمک هیدراته در محلول آبی اتیلن گلایکول و محلـول الکترولیـت فعالیـت کردنـد. و در نهایـت نجیبـی و همکاران(۲۰۰۸)، به تعیین تجربی و پیشبینی پایداری هیدرات متان در الکل‌ها و محلول‌های الکترولیت پرداختند. در ایـن نوشتار به منظور ایجاد اثرات نمک‌ها و بازدارنده‌های ترمودینامیکی برروی مکان هندسـی اولیـه منحنـی هیـدرات مـایع-بخـار (HLwV) داده‌های تجربی تجزیه هیدرات برای سیستم‌هـای چهارتـایی مختلـف متـان، آب، بازدارنـده‌هـای ترمودینـامیکی و نمک‌ها در محدوده فشار ۸۹/۶ تا ۲۹ مگاپاسکال گزارش شده است.
مدل‌های ارائه شده برای پیش بینی شرایط تشکیل هیدرات گازی در حضور سایر بازدارنده‌ها و ترکیبات:
بهادری و همکاران (۲۰۰۸)، پیشبینی فشار تشکیل هیدرات از آلکان‌های خالص در حضور بازدارنده‌هـای مختلـف. توسلی و همکاران (۲۰۱۱)، پیشبینی شرایط تشکیل هیدرات گازی در حضور بازدارنده‌های ترمودینامیکی با معادله حالـت (ESD[46]). ولوی و دهقانی (۲۰۱۲)، اصلاح معادله حالت PHSC[47] بـه همـراه مـدل[۴۸]VdWP و اسـتفاده از آنها بـرای پیشبینی شرایط تشکیل(تجزیه) هیدرات گازی. در این راستا بـرای بررسـی قابلیـت معادلـه حالـت PHSC، شـرایط تشـکیل هیدرات گازهای خالص و مخلوط در حضور و عدم حضور بازدارنده‌های ترمودینامیکی مختلف مطالعه شد. مـرادی و خسـروانی (۲۰۱۲)، استفاده از معادله حالت PRSV2[49] برای پیشبینی دمای تشکیل هیدرات در حضـور بازدارنـده‌هـا. ایـن مـدل بـر اساس برابری فوگاسیته آب در آب مایع و فاز هیدرات میباشد. خسـروانی و همکـاران (۲۰۱۲)، یـک مـدل ترمودینـامیکی ساده براساس معادلات حالت vdWP و PRSV2 ارائه کردند. این مدل، فشار تعـادلی را بـه عنـوان تـابعی از دمـای هیـدرات گازی در حضور و عدم حضور متانول پیشبینی می کند حق طلب و همکاران (۲۰۱۲)، پیشبینی شرایط تعادلی هیدرات با بهره گرفتن از معادله حالت ECSW[50]. در این مدل شرایط تعادلی هیدرات برای سیستم‌های مختلفـی از جملـه تـک فـاز، مخلـوط گازهای طبیعی و همچنین در حضور الکترولیت‌هایی چون NaCl, KCl, CaCl2 و یا مخلـوطی از آنها پـیش بینـی شـده است. بابایی و همکاران (۲۰۱۲)، بررسی تعادل فازی ساختار H هیدرات در حضور پیش برنده‌های آلی بـا اسـتفاده از یـک مدل ترمودینامیکی. منطقیان و همکاران (۲۰۱۲)، بررسی شرایط تعادل، نـرخ تشـکیل و تجزیـه و ظرفیـت ذخیـره‌سـازی هیدرات اتیلن در غلظت‌های مختلفی از ۱،۴- دی اکسان. نتایج نشان میدهد که ۱،۴- دی اکسان یک بازدارنـده ترمودینـامیکی برای هیدرات اتیلن می باشد.
چند مقاله دیگر نیز در زمینه تعادلات فازی و شرایط تشکیل هیدرات به بحث و بررسی پرداخته‌اند که به آنها اشـاره می‌کنیم:
نصریفر و همکاران (۲۰۱۲)، نقطـه حبـاب کـربن سیسـتم دوتـایی دی اکسـید + متیـل سیکلوهگزان و تتراهیدروپایرن را اندازه گیـری و مدلسـازی نمودند. قیاسی (۲۰۱۲)، یک رابطه ساده امّا دقیق برای پیشبینی دمای تشکیل هیـدرات گـاز طبیعی شیرین بر اساس برازش بر نمودار جاذبه کارتز[۵۱] ارائه نمودند. کمری و ایارحسین (۲۰۱۲)، شـرایط تشـکیل هیـدرات بـا استفاده از داده‌های تجربی از یک میدان گاز ترش در ایران که میتواند برای مشخص‌کردن ناحیه امن و ناامن در منحنیP-T مفید باشد را بررسـی نمودند. محمدطاهری و همکاران (۲۰۱۲)، بررسی نقش مسیر حرارتی بر روی دقـت داده‌هـای تعـادل فـازی هیـدرات گازی با بهره گرفتن از روش حجم ثابت. در این راستا شرایط تعادلی هیدرات متان با بهره گرفتن از مسیرهای گرمایش مختلـف اعـم از پیوسته و مرحله‌ای مشخص شده است.
مطالعات تئوری
در مطالعات تئوری انجام گرفته در زمینه تعادلات فازی چندین مدل با بهره گرفتن از الگوریتم‌های بهینه‌سـازی، روش هـای آماری[۵۲] و معادلات حالت ارائه شده است:
در اولین مدل ارائه شده در روش‌های آماری و عددی بهـادری (۲۰۰۶)، یـک روش عـددی بـرای انجـام محاسـبات تعادل جامد- بخار چند جزئی در تشکیل هیدرات‌های گازی پیشنهاد کرد. این مدل پیشنهادی بیان می‌کنـد کـه ثابـت تعـادل بخار- جامد و ترکیب فاز جامد و بخار تابعی از دما و فشار جزئی هستند. زاهدی و همکاران (۲۰۰۹)، بـه پـیش بینـی دمـای و شبکه های عصبی مصنوعی تشکیل هیدرات به وسیله (هر دو) روش آماری (ANN[53]) پرداختند. در مقایسه نتایج حاصله بـا داده‌های تجربی مشخص شد که روش شبکه‌های عصـبی مصـنوعی، دقیـق‌تـر از روش‌هـای سـنتی اسـت. غلامـی و همکـاران (۲۰۱۰)، مدلسازی ریاضی فرایند آبگیری[۵۴] از گاز طبیعی با بهره گرفتن از عمدتاً جذب را ارائه دادند. پس از آن اسلامی مـنش و همکاران (۲۰۱۱)، مدلسازی تعادل فازی هیدرات‌های متان، کربن دی اکسید، نیتروژن و هیدروژن به همراه پیش برنده‌های محلول در آب با بهره گرفتن از الگوریتم ماشین برداری[۵۵] را ارائه دادند. سپس زارع نـژاد و ورامینیـان (۲۰۱۱)، بـه پـیش بینـی دقیق شرایط تعادلی تجریه هیدرات گاز ترش با بهره گرفتن از سیستم تطبیقی عصبی فازی (ANFIS[56]) پرداختند. پیشبینـی‌های مدل ارائه شده با مدل‌های ترمودینامیکی در دسترس در شرایط عملیاتی مختلف مقایسه شده است. این مدل میتوانـد بـا دقت و اطمینان قایل قبولی شرایط تعادلی تجریه هیدرات گاز ترش را در محدوده‌ی وسیعی از دما و غلظت گاز اسیدی پـیش بینی کند.
آسیایی و همکاران (۲۰۱۱)، مدل vdWP برای اشغال چندتایی حفره‌های هیـدرات را اصـلاح کردنـد. در رابطـه جدید ثابت لانگمر برای پیشبینی فشار تجریه هیدرات‌های اکسیژن و نیتروژن در دماهای مختلف اصلاح شده اسـت. همچنـین خسروانی و همکاران (۲۰۱۲)، یک مدل ترمودینامیکی دقیق برای پیشبینی رفتار فازی هیدرات در حضـور و عـدم حضـور متانول بر اساس الگوریتم ژنتیک ارائه دادند. پهلوان نژاد و همکاران (۲۰۱۲)، یـک مـدل ترمودینـامیکی بـرای پـیش بینـی نمودار فازی فشار- دمای هیدرات دوتایی متان، دی اکسید کربن و یا نیتـروژن + تتراهیـدروفوران(THF)، ۱،۴ - دی اکسـان یـا استون ارائه کردند. هاشمی و همکاران(۲۰۱۲)، به مطالعه تجربی و مدلسازی ترمودینامیکی شرایط تجزیه هیـدرات متـان در محیط متخلخل سیلیکاژل در حضـور محلـول‌هـای آبـی متـانول پرداختنـد. مـرادی و خسـروانی (۲۰۱۲)، یک مـدل ترمودینامیکی ساده برای توصیف رفتار فازی هیدرات‌های گازی CH4, C2H6, C3H8, N2, CO2 و ترکیب آنها بـه عنـوان مهمان با بهره گرفتن از معادله حالت PRSV2 و بدست آوردن پارامترهای پتانسیل کیهارا[۵۷] برای ایـن ترکیبـات پیشـنهاد کردنـد. اسلامی منش و همکاران (۲۰۱۲)، یک روش آماری برای ارزیابی داده‌های تجربی تعادل فازی هیدرات ساده بیان کردند.
سینتیک تشکیل و تجزیه هیدرات
بررسی‌های انجام‌گرفته در مورد اثرات بازدارنده‌ها و ترکیبات مختلف در سینتیک تشکیل و تجزیه هیدرات :
گنجی و همکاران (۲۰۰۶)، اثرات سورفکتنت‌های آنیونی سدیم دو دکیل سولفات (SDS) و سولفونات آلکیـل بنـزن خطی (LABS)؛ سورفکتنت کاتیونی کتیل تری متیل آمونیوم بروماید (CTAB) و سورفکتنت غیر‌یونی(ENP[58]) بر روی تشکیل، تجزیه و ظرفیت ذخیره سازی هیدرات متان را بررسی کردند. گنجی و همکاران (۲۰۰۷)، روش‌هایی از کـاهش نـرخ تجزیـه هیدرات متان تشکیل شده در حضور سدیم دو دکیل سولفات(SDS) را بررسی نمودند. تلاقت (۲۰۰۹)، اثـر انـواع معـادلات حالـت برای پیش بینی شرایط تشکیل هیدرات گازی در حضور و عدم حضور بازدارنده‌ها را مقایسه نمودند. تلاقت (۲۰۰۹)، بازدارنده‌های سینتیکی در حضور پلی اتـیلن اکسـید(PEO) و پـروپیلن اکسـید(PPO) بـرای تشـکیل هیـدرات گـازی را برای عملکرد بهتر بهبود بخشیدند. حیـدریان و همکاران (۲۰۰۹)، به انجام یک کار آزمایشگاهی سیستماتیک برای تعیین اثرات سینرژیک[۵۹] بین متانول و پلی وینیـل متیـل اتر به عنوان یک مهارکننده با دوز کم و کشف یک بازدارنده جدید پرداختند.
فخاریان وهمکاران (۲۰۱۱)، اثـرات بیولـوژیکی حلالیت نشاسته سیب زمینی در آب بر روی نرخ تشکیل هیدرات متان، ثبات و ذخیره‌سـازی آن به مطالعه پرداختند. مختـاری و پورعبـدالله (۲۰۱۱)، متانول را به‌عنوان یک بازدارنده هیدرات موجود در نفت خام ارزیابی نمود. کشاورز مروجی و همکاران (۲۰۱۲)، اثـر وجود نانو ذرات بر انحلال متان در آب، به منظور افزایش گاز ذخیره‌شده در هیدرات را بررسـی‌نمودند.
مدل های سینتیکی ارائه شده برای فرایند تشکیل و تجزیه هیدرات:
سرشار و همکاران (۲۰۱۰)، به مطالعه تجربی و تئوری سینتیک تشکیل هیدرات متان و مخلوط آن در یک راکتـور جریان برگشتی و توسعه یک مدل ریاضی برای فرایند تشکیل هیدرات بر پایه تبلـور، انتقـال جـرم و ایـده‌هـای ترمودینـامیکی پرداختند. زارع نژاد و متحدین(۲۰۱۱)، یک مدل فیزیکی برای توصیف هسته زایی ثانویه و کاربرد آن برای تخمین سینتیک تبلور تشکیل هیدرات کربن دی اکسید ارائه کردند. رحیم پور و همکاران (۲۰۱۱)، در مورد تنظیم نقطـه‌ی شـبنم آب بـرای جلوگیری از تشکیل هیدرات با شبیه سازی و بهینه سازی واحد تعدیل نقطه شبنم در پالایشـگاه گـاز بحـث و بررسـی کردنـد.
زارع نژاد و ورامینیان (۲۰۱۱)، یک مدل تعمیم یافته سینتیکی میکروسکوپی بر اساس تغییـرات زمـان پتانسـیل شـیمیایی واکنش برای توصیف فرایند تشکیل هیدرات گازی در سیستم همدما- هم حجم ارائه کردند. محبی و همکاران (۲۰۱۲)، بـه بررسی سینتیک تشکیل هیدرات متان در فرایند هم فشار و هم حجم در یک راکتور آشفته پرداختند.
مطالعه ساختارهای مولکولی
مولکول‌های آب در حضور یک گاز سبک می‌توانند ساختار بلوری حفره داری را تشکیل دهند که در آنها مولکـول‌هـای گاز به دام افتاده‌اند. با توجه به این ساختار قفسی، هیدرات‌ها جزء طبقه‌ی خارجی‌اند که Clathrates نامیده می‌شـوند. شـبکه بلوری به دلیل پیوند هیدروژنی بین مولکول‌های آب صورت می‌گیرد، این شبکه توسط مولکـول‌هـای گـازی کـه خـود را تحـت نیروهای واندروالسی در حفره های شبکه بلور نگه داشته‌اند، پایدار شده است. دو ساختار متفاوت شبکه بلوری به نام ساختارهای I و II وجود دارد. یکی از ساختارهای جدید هیدرات، ساختار H میباشد. در ایـن سـاختارها مولکـول‌هـای آب، تشـکیل چنـد وجهی‌هایی را می‌دهند. در این زمینه در ایران نیز تحقیقاتی‌صورت‌گرفته است که به‌صورت زیر بیان میشود:
در ابتدا عرفان نیا و همکاران (۲۰۱۰)، کـاربرد شـبیه سـازی دینامیـک مولکـولی (MD) در مطالعـه‌ی سـاختار I هیدرات متان+اتان را بررسی کردند. در این مقالـه اثـرات متـان بـه همـراه اتـان بـه عنـوان مولکـول مهمـان بـر روی پایـداری ترمودینامیکی ساختار I با ارزیابی خواص ترمودینامیکی شـرح داده شـده اسـت. پـس از آن عرفـان نیـا و مـدرس (۲۰۱۱)، شبیه سازی دینامیـک مولکـولی (MD) سـاختار H هیـدرات بـا دو مولکـول مهمـان را بررسـی کردنـد. در ایـن مقالـه اثـرات متان+ LMGS[60] مولکول‌های مهمان دوتایی بـر روی پایـداری ترمودینـامیکی بـرای سـاختار H هیـدرات بـا ارزیـابی خـواص ترمودینامیکی شرح داده شده است. همچنین صادقی فر و همکاران (۲۰۱۲)، روش ولف[۶۱] را برای هیدرات گازی نوع I متان و کربن دی اکسید به کار بردند. روش ولف برای محاسبه‌ی تعاملات کولمبیک[۶۲] در شبیه‌سازی ساختار نوع I هیدرات متان و کربن دی اکسید پیشنهاد شده است.
خواص فیزیکی - حرارتی
در این زمینه مطالعات کمی صورت گرفته است و در تنها مقاله موجود، نیکبخت و همکاران (۲۰۱۲)، به مدلسـازی ترمودینامیکی شرایط تجزیه هیدرات برای مبردهای R-141b, R-134a و R-152a پرداختند. در این نوشتار یک مدل عمومی برای تخمین شرایط تجزیه هیدرات برای مبردهای فوق ارائه شده است، که از معادله حالت CPA[63] برای مدلسازی فاز مایع و مدل آماری vdWP برای فاز هیدرات استفاده شده است.
مباحث زیست محیطی هیدرات
مباحث زیست محیطی مربوط به هیدرات گازی در دو بخش خلاصه میشود.
