پیشگیری از بزهکاری در اندیشه امام علی (ع)
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر سید محمود میرخلیلی
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر علی زارع مهرجردی
دانشجو:
داود حاصلی
(پایان نامه جهت اخذ کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی)
دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد ، اسفند ۱۳۹۳
چکیده
یکی از اندیشههایی که نظام کیفری ایران از آن تاثیر پذیرفته، اندیشه های امام علی (ع) است. رجوع به اندیشه و سیرهی آن امام و تطبیق آن با قوانین و مقررات ایران، گویای آن است که پیشگیری از جرم بهعنوان یکی از اجزای مهم نظام کیفری ایران رگه هایی از این اندیشه را با خود دارد. با توجه به این موضوع در رساله کنونی به پیشگیری از جرم از منظر آن حضرت پرداخته شده و زوایای مختلف آن در قالب سه فصل مستقل، تبیین شده است؛ بدین نحو که در فصل نخست، به کلیاتی از موضوع پیشگیری از جرم پرداخته شده و در دو فصل دیگر رساله به ترتیب در مورد پیشگیریهای غیرکیفری و کیفری، سخن گفته شده است. رساله به دنبال پاسخ به این سوال بوده است که «مهمترین راهکارهای پیشگیری از بزهکاری از نگاه امام علی (ع) کدامند؟» در پاسخ، همچنانکه در فرضیه این تحقیق بیان شده است، میتوان گفت: نگاه به گفتار، رفتار و تقریر آن معصوم که قسمت اعظم آن در نهجالبلاغه انعکاس یافته، نشان دهندهی آن است که آن حضرت در برخورد با بزهکاری عامه مردم و نیز در برخورد با مجرمان یقهسفید به هر دو نوع پیشگیری غیرکیفری (اجتماعی و وضعی) و پیشگیری کیفری، توجه داشته و تدابیری را در جهت تحقق آنها اتخاذ نمودهاند؛ آن حضرت در برخی موارد بویژه در جرایم کم اهمیت با هدف اصلاح و بازسازگاری، تدابیر اصلاحی اتخاذ نموده و از مجازات مرتکبان صرفنظر کرده و یا آن را کاهش داده است و در برخورد با برخی دیگر از جرایم نیز، نظر به توالی فاسد بیشتر این جرایم، با قاطعیت و شدت عمل بیشتری رفتار نموده است. از جمله جرایمی که در زمان به دست گرفتن خلافت ایشان در جامعه آن زمان عراق، به شدت شیوع یافته و در طول خلافت ایشان نیز موارد متعددی از آن مشاهده شد، جرایم یقهسفید بوده است که امام علی (ع) نظر به اهمیت این دسته از جرایم در برخورد با مجرمان آنها قاطعیت نشان داده و سختترین مجازات را در مورد آنها در نظر گرفته و بر دو مقوله برابری در اجرای مجازات و علنیسازی اجرای آن، تاکید داشته است که در واقع، همهی این موارد بهطور مستقیم و غیرمستقیم دارای جنبه های پیشگیرانه بوده است.
واژگان کلیدی: امام علی (ع)، پیشگیری کیفری، پیشگیری غیرکیفری، پیشگیری اجتماعی، پیشگیری وضعی، مجرمان یقهسفید، شدت و قطعیت مجازات
فهرست
فصل نخست- کلیات
مقدمه ۹
مبحث نخست- مفاهیم ۱۸
گفتار نخست- معانی و تعاریف پیشگیری از جرم ۱۸
الف- معنای لغوی و اصطلاحی پیشگیری ۱۸
۱- مفهوم لغوی جرم و پیشگیری ۱۸
۱-۱- جرم ۱۹
۲-۱- پیشگیری ۲۰
۲- مفهوم اصطلاحی پیشگیری از جرم ۲۱
۱-۲- مفهوم موسع پیشگیری ۲۱
۲-۲- مفهوم مضیق پیشگیری ۲۳
ب- پیشگیری از جرم از منظر نظامهای کیفری نوین و اسلام ۲۲
۱- پیشگیری از جرم از منظر نظامهای کیفری نوین ۲۳
۱-۱- مفهوم پیشگیری در جرمشناسی ۲۳
۲-۱- مفهوم پیشگیری در سیاست جنایی ۲۵
۲- مفهوم پیشگیری از جرم از منظر اسلام ۲۶
۱-۲- پیشگیری از جرم از منظر قرآن ۲۶
۲-۲- پیشگیری از جرم از منظر معصومین ۲۷
گفتار دوم- فرایند پیشگیری از جرم ۲۹
الف- فرایند پیشگیری از جرم در نظامهای کیفری ۲۹
۱- شناسایی مساله جرم و تعیین اهداف کاهش جرم ۲۹
۲- آسیبشناسی علل جرم ۳۰
۳- انتخاب اقدامات ویژه و ارائه راهحلهای عملیاتی کاربردی (مداخله) ۳۰
۴- اجرای تدابیر پیشگیری ۳۰
۵ – بازخوردگیری، نظارت و ارزیابی ۳۱
ب- فرایند پیشگیری از جرم از منظر اسلام ۳۲
۱- پیشگیری اولیه از جرم ۳۲
۲- پیشگیری ثانویه از جرم ۳۳
مبحث دوم- انواع و تاریخچه پیشگیری از جرم ۳۵
گفتار نخست- انواع پیشگیری از جرم ۳۵
الف- پیشگیریهای متداول ۳۵
۱- پیشگیری از بزهکاری اطفال و پیشگیری از بزهکاری عمومی ۳۵
۲- پیشگیری عمومی و پیشگیری اختصاصی ۳۶
۳- پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال ۳۶
۴- پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثیه ۳۶
۱-۴- پیشگیری اولیه ۳۶
۲-۴- پیشگیری ثانویه ۳۷
۳-۴- پیشگیری ثالثیه ۳۷
ب- پیشگیریهای جدید ۳۷
۱- پیشگیریهای غیرکیفری ۳۸