از سویی اسلام ندای آزادی عقیده سرمی­دهد و از سوی دیگر دشمنان اسلام با تکیه بر اصل جهاد، آن­را به دین شمشیر و زور متهم می­ کنند. دین یهود نیز با تکیه بر اندیشه­ی برگزیدگی خود، جنگ­و­کشتارهایی را تقدیس می­ کند که اصل آزادی عقیده را زیر سؤال می­برد. لذا؛ لازم و ضروری­است در این دو دین یک بررسی تطبیقی صورت گیرد تا نگرش هر دو دین(که خود را الهی و آسمانی می­دانند)به مسئله­ آزادی عقیده روشن شود.

با توجه به آن­چه که بیان شد؛ در این نوشتار، طی بخش­های سه­گانه، ضمن تحلیل و تبیین مفاهیم مربوطه، تلاش شده تا با تأکید بر تعالیم دینی اسلام و یهود، به بررسی موضوع(آزادی عقیده)پرداخته شود و در نهایت اینچنین نتیجه­گیری شده است:

دین مبین اسلام در راستای تکریم و احترام به اراده­ی انسان و عقل و تفکر او، هرگونه تحمیل عقیده و اجبار در انتخاب دین را نفی می­ کند و با اینکه شبهه­ی ارتداد و ­جهاد اسلامی را علیه آزادی عقیده مطرح کرده­اند اما جهاد در اسلام یا به منظور دفاع از دین، وطن و… و یا به منظور آزادی فطرت اسیرشده­ی انسان­ها صورت می­گیرد. حکم مرتد نیز برای جلوگیری از تخریب دین توسط توطئه­گران می­باشد. درحالیکه از تعالیم تورات و تلمود یهودیان برمی­آید که آن­ها ارزشی برای عقل و اراده­ و تفکر آدمی قائل نیستند و علاوه برآن، با تکیه بر اندیشه­ی برگزیدگی خود بر سایر ملل، جنگ و کشتارهایی را علیه دیگران راه می­اندازند که با اصول حاکم بر آن­ها و اهدافی که به دنبال دارند در جهت ضد آزادی عقیده گام برمی­دارند.

 

کلیدواژه­ها: آزادی­عقیده، اسلام، یهود، جنگ و جهاد، ارتداد

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                            صفحه  

بخش اول:کلیات تحقیق                                                  

1)مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………2

2) بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………………..3

3) اهمیت مسئله و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………..4

4) اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………5

4ـ1) هدف کلی …………………………………………………………………………………………………….5

4ـ2) اهداف جزئی …………………………………………………………………………………………………5

5) پرسش­های تحقیق ……………………………………………………………………………………………..5

5ـ1)سؤال اصلی …………………………………………………………………………………………………….5

5ـ2) سؤالات فرعی ………………………………………………………………………………………………..5

6)روش مطالعاتی ……………………………………………………………………………………………………6

7)ابزار­ و شیوه ­های جمع­آوری اطلاعات ……………………………………………………………………6

8)پیشینه­ی تحقیق ………………………………………………………………………………………………….6

9) بیان مفاهیم و اصطلاحات …………………………………………………………………………………..9

9-1) مفهوم آزادی …………………………………………………………………………………………………9

9-2) مفهوم آزادی عقیده ……………………………………………………………………………………….10

 

بخش دوم:بررسی تطبیقی آزادی عقیده در اسلام و یهود

فصل اول:رویکرد اسلام به آزادی عقیده

1) مقدمه …………………………………………………………………………………………………………….16

2)اسلام و آزادی عقیده  ……………………………………………………………………………………….16

2ـ1) آزادی عقیده در قرآن …………………………………………………………………………………….16

2ـ2) انتخاب عقیده بر اساس تفکر …………………………………………………………………………23

3) قلمرو آزادی عقیده در اسلام …………………………………………………………………………….26

4) پاسخ به چند شبهه ………………………………………………………………………………………….30

فهرست مطالب

عنوان                                                                             صفحه  

4ـ1)ارتداد ………………………………………………………………………………………………………….31

4ـ1ـ1)ارتداد در لغت …………………………………………………………………………………………..31

4ـ1ـ2)ارتداد در اصطلاح فقه ………………………………………………………………………………..32

4ـ1ـ3)اقسام مرتد ………………………………………………………………………………………………..33

4ـ1ـ4)حکم ارتداد در قرآن و روایات ……………………………………………………………………33

4ـ1ـ5)فلسفه­ی حکم ارتداد ………………………………………………………………………………….36

4ـ1ـ6)ذکر چند نکته در مسئله­ ارتداد ………………………………………………………………….40

4ـ1ـ7) ارتداد و سیره­ی پیامبر(ص) درباره­ی آن ………………………………………………………43

4ـ2) جهاد ………………………………………………………………………………………………………….44

4ـ2ـ1)برخی از آیات مطلق درباره­ی جهاد ……………………………………………………………..49

4ـ2ـ2) برخی از آیات مقید درباره­ی جهاد ……………………………………………………………..50

4ـ2ـ3) توضیحاتی درباره­ی آیات مقید …………………………………………………………………..51

4ـ2ـ4) عفو عمومی در فتح مکه، پاسخی دیگر به شبهه­ی جهاد …………………………………54

5) سیره­ی پیامبر(ص) در برخورد با دگراندیشان……………………………………………………….57

 

5ـ1) روش برخورد پیامبر(ص) با بت­پرستان و مشرکان ……………………………………………58

5ـ2)روش برخورد پیامبر(ص) با اهل کتاب …………………………………………………………….59

5ـ2ـ1) دریافت جزیه از اهل کتاب ………………………………………………………………………..60

5ـ2ـ2) معیار زندگی مسالمت­آمیز با اهل کتاب ………………………………………………………..62

5ـ3) نامه­های پیامبر(ص) به زمامداران جهان مؤیّد آزادی عقیده ………………………………. 63

6) روش اهل بیت(ع) دربرخورد با مخالفان و دگراندیشان…………………………………………65

7) آزادی عقیده و پلورالیسم دینی از دیدگاه اسلام …………………………………………………..72

8) نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………………………..78

 

فصل دوم:رویکرد یهود به آزادی عقیده

1) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………84

فهرست مطالب

عنوان                                                                             صفحه  

2) معرفی قوم یهود ……………………………………………………………………………………………..86

3) کتب مقدس یهود ……………………………………………………………………………………………87

3ـ1) تورات(عهد قدیم) ……………………………………………………………………………………….87

3ـ2) تلمود ………………………………………………………………………………………………………..88

4) دین یهود در انحصار نژاد ………………………………………………………………………………..90

5) یهود و آزادی عقیده ………………………………………………………………………………………..92

5ـ1) اراده و آزادی در نگاه یهود ……………………………………………………………………………93

5ـ2) تفکر و تعقل در دین یهود و ارتباط آن با آزادی عقیده ……………………………………..94

5ـ3) موارد ضد آزادی عقیده در یهودیت ……………………………………………………………….96

5ـ3ـ1)­اندیشه­ی برتری نژاد یهود …………………………………………………………………………..96

5ـ3ـ2)جنگ و کشتار در دین یهود  ………………………………………………………………………105

5ـ3ـ3) ارتباط کینه­توزانه­ی یهود با ادیان توحیدی ………………………………………………….110

5ـ3ـ4) تفکرات ضد آزادی عقیده در پروتکلهای حکمای یهود ………………………………..112

6) ارتداد در دین یهود ………………………………………………………………………………………..116

7) نتیجه­ گیری……………………………………………………………………………………………………120

 

فصل سوم: بررسی تطبیقی نگرش اسلام و یهود به آزادی عقیده

1) مقایسه­ موارد مبیّن وجود یا عدم آزادی عقیده در اسلام و یهود ………………………..126

1ـ1) تفکر و تعقل ……………………………………………………………………………………………..126

1ـ2) جنگ و جهاد …………………………………………………………………………………………….126

1ـ3) ارتباط با سایر ادیان …………………………………………………………………………………….127

1ـ4) ارتداد ……………………………………………………………………………………………………….128

2)نتیجه­گیری …………………………………………………………………………………………………….128

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                             صفحه  

بخش سوم: نتیجه­گیری و پیشنهادات

نتیجه­…………………………………………………………………………………………………………………131

محدودیت­های تحقیق ………………………………………………………………………………………..137

پیشنهاد  ……………………………………………………………………………………………………………138

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………….139

چکیده انگلیسی

 

 

 

 

 

بخش اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1) مقدمه

   یکی از حقوق فطری و طبیعی هر فرد، آزادی وی است. اگر انسان را در انجام کارها و در انتخاب راه­ها، مختار بدانیم، در آن صورت خود را از سایر موجودات برتر خواهیم یافت؛ زیرا رفتار سایر موجودات از روی طبیعت و غریزه است نه تعقل و اراده و اختیار. و اگر انسان را در زندگی مجبور بدانیم در آن­صورت با سنگ و چوب و درخت فرقی نخواهد داشت. بنابراین بر اساس اصل انسان­شناسی، بشر باید به تحقیق درباره­ی اراده و اختیار و آزادی خود بپردازد و از این رهگذر، گام­هایی اساسی جهت شناخت فطرت خود بردارد.

ادیان توحیدی به شواهد تاریخی، نخستین منادیان آزادی بشر بوده ­اند و بیشترین مخالفت­ها را با قدرت خشن و مستبد عصر خویش به راه انداخته­اند و اصولاً چون هیچ دینی نمی ­تواند جز از طریق فراهم­آوردن امکانی برای آزادی انسان­ها و سپس ارائه­ ایده­ها و پیام­های نو، توجه مخاطبین را به خود جلب کند. پس طبیعتاً هر یک از ادیان لاأقل در دوره­ی ظهور، منادی و طرفدار آزادی بوده ­اند و این حمایت در ادیانی که خود را مبتنی بر برهان و استدلال و تعقل و آگاهی می­دانند بیشتر و جدی­تر بوده است.

یکی از عواملی که تعیین­کننده­ جهت­گیری­های فردی و اجتماعی بشر است بحث انتخاب دین اوست؛ زیرا دین جزئی از زندگی بشر شده است و در هر زمان بشر نیازمند داشتن عقیده و دین خاصی است. لذا وجود یا عدم آزادی عقیده در یک ملت یا آیین، تعیین­کننده­ وجود اکرام یا عدم آن نسبت به انسان­هاست. آزادی عقیده به معنای آزادی انسان در انتخاب عقیده و عدم وجود اجبار بر پذیرش و ترک عقیده، یک امر فطری و مدافع کرامت انسان­ها است. لذا در نزد بشر ارزش بالایی دارد دین اسلام از جمله ادیانی است که ندای آزادی عقیده سر داده و از طرفی آن آزادی­ای را می­پذیرد که برابر ترازهای اسلامی می­باشد. زیرا هدف نهایی که انسان برای رسیدن به آن تلاش می­ کند کمال و تقرب پروردگار متعال است. لذا، آزادی عقیده نباید او را از این مسیر دور کرده و مانع رسیدن به هدف شود. از طرف دیگر، موضوعاتی چون ارتداد و جهاد در این رابطه وجود دارد که ظاهر آن با آزادی عقیده منافات دارد. دین یهود نیز یکی از ادیان الهی است که ندای توحید سر داده است پس طبیعتاً باید مدافع آزادی عقیده باشد زیرا تحمیل عقیده هرگز هدف خداوند نیست و خداوند ایمان اجباری را از بشر نمی­پذیرد. اما تاریخ و تعالیم یهود، ویژگی­ها و عقایدی را برای این دین و پیروانش نام برده است که انسان را به این قضاوت وادار می­ کند که مفهوم آزادی عقیده برای آن­ها بی­معنی است. ویژگی­هایی چون برگزیدگی قوم یهود، جنگ و کشتارهای خونین و بی­رحمانه و… . از طرفی در این دین نیز مانند سایر ادیان مسئله­ ارتداد و حساسیت دینی وجود دارد. لذا هدف از این نوشتار این است که به بررسی موضوع آزادی عقیده در اسلام و یهود و هر مبحثی که در رابطه با آن، به روشن­کردن بحث کمک می­ کند، پرداخته و بدین وسیله با مقایسه­ میان دو دین در این مبحث، تحقیقات سایرین کامل شود؛ زیرا مقایسه­ تطبیقی موضوعات در بین ادیان، به انسجام شناخت افراد کمک خواهد کرد. امید است با فراهم آوردن این تحقیق توانسته باشم گامی در جهت بهره بردن افراد از آن، بردارم.

2) بیان مسئله

آزادی­عقیده یکی از حقوق طبیعی انسان؛ به عنوان یک موجود متفکر و با شعور، می­باشد. این نوع آزادی نیز چون دیگر اقسام آزادی همیشه و در همه­جا جزء مطالبات فطری انسان­ها بوده است. اما باید توجه داشت که در واقع اختیار، آزادی خطرناکی است که به بشر داده شده است. زیرا فقط یک راه حق مطلوب خداست، و هرکس با اختیار و آزادی خود، راه حق و مطلوب را پیش­گیرد در قیامت ایمن می­شود و هرکس  با سوء اختیار خود راهی غیر از آن انتخاب کند گمراه می­شود.

ظاهر موضوع آزادی عقیده، آزادی انسان در انتخاب هر عقیده­ای و مجبور نبودن او را می­رساند. ولی این نکته هم دارای اهمیت است که آزادی مطلق و بدون هیچ قید و بندی را نمی­توان تقدیس کرد. زیرا ممکن است به کرامت انسان­ها در بعد فردی و زندگی اجتماعی او لطمه وارد کند. در اسلام همه چیز بر اساس اصل «توحید» بنا شده است و پس از آن بر اساس «اخلاق فاضله» می­باشد. بنابراین آزادی­عقیده نیز طبیعتاً باید بر اساس این اصل باشد. در دین یهود نیز همه چیز بر اساس عقیده­ی«برگزیدگی قوم یهود» می­باشد آنچه در این دین مبهم و نیازمند به پاسخ است این است که پیروان این دین با اینکه باید اصل توحید و یکتاپرستی را پیش گیرند و در راستای آن به عقاید سایرین احترام بگذارند، با ادیان توحیدی مبارزه می­ کنند و خود را برتر از سایر خلق خدا می­دانند. لذا در این نوشتار به بررسی این موضوع (آزادی عقیده) در این دو دین الهی پرداخته خواهد شد.

3) اهمیت مسئله و ضرورت تحقیق

از آنجا که اعتقاد به آزادی ­عقیده، ارج نهادن به کرامت والای انسان است لذا از اهمیت بالایی برخوردار است. سخن از آزادی عقیده از جهات بسیاری می ­تواند مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان مثال یک جهت آنکه، در قرون اخیر، به دلایل متعدد شعار آزادی عقیده، حقوق بشر و… توسط افراد سر داده می­شود و در مواردی نیز ابزاری علیه دین شده است زیرا قدرتمندانی که می­خواهند مخالفان خود را سرنگون کنند مفاهیمی چون«آزادی عقیده» را بر سر زبان­ها و در افکار می­اندازند و به این وسیله مردم عامه و نا­آگاه را در مسیری که خود می­خواهند سوق می­دهند. از طرفی گروهی بر این پندارند چون آزادی ارزشی انسانی و فرادینی دارد، نمی­توان آن را به چهارچوب در­آورد و برای آن مرز و خط قرمزی قائل شد. البته واضح و مبرهن است که چون انسان متفکر و مختار آفریده شده است، بدون آزادی، در هیچ مسیری اعم از درست و نادرست نمی ­تواند حرکت کند. و در نتیجه نمی ­تواند به هیچ مقصدی برسد. آنچه که مرا به تحقیق در این زمینه وادار کرده، این است که در دین اسلام که خود را کامل­ترین و آخرین دین معرفی و ندای آزادی عقیده را مطرح کرده است و نیز در یهودیت که مدعی اساس یکتاپرستی در دین خود می­باشد، «آزادی عقیده» چه مفهوم یا ارزشی دارد. آیا هر دو دین که مدعی یکتاپرستی هستند نگاهشان به مقوله­ی آزادی عقیده یکی است یا خیر؟ و این آزادی را چگونه در رفتار و عمل خود منعکس می­ کنند.

 

 

4) اهداف تحقیق

4ـ1) هدف کلی: مقایسه­ آزادی عقیده در اسلام و یهود

4ـ2) اهداف جزئی:

1ـ بیان آزادی عقیده در اسلام

2ـ بیان آزادی عقیده در یهود

3ـ تبیین مسئله­ ارتداد در اسلام و ارتباط آن با آزادی عقیده

4ـ تبیین مسئله­ ارتداد در یهود

5ـ تبیین مسئله­ جنگ و جهاد در اسلام و ارتباط آن با آزادی عقیده