فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه:

رشد جمعیت، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به همراه فقر غذایی در بخشهایی از جهان موجب شده است که موضوع دسترسی کافی به غذا همچنان در دستور کار سیاستگذاران اقتصادی-اجتماعی باقی بماند. از منظر برنامه­ریزی و توسعه، غذا به عنوان کالای اقتصادی وهم به عنوان یکی از محصولات اصلی توسعه اقتصادی، نقشی اساسی در تأمین استقلال کشور، تأمین سلامت جامعه و افزایش کارایی نیروی انسانی دارد (زهری، 1370).

بررسیهای انجام شده نشان می­دهد که غذای اکثر مردم جهان (به خصوص کشورهای در حال توسعه) دچار کمبود پروتئین می­باشد و از آنجا که پروتئین به خصوص پروتئین حیوانی، نقش اساسی در تغذیه بشر دارد، کیفیت و میزان آن باید به حد مطلوب برسد (نیکوگفتار، 1382).

گوشت مرغ در سالهای اخیر به طور وسیعی جهت تغذیه انسان و تأمین پروتئین مورد نیاز به کار رفته است. پرورش مرغ گوشتی به دلیل رشد سریع، سهولت تغذیه، استفاده از فضای بسته، تراکم و ضریب تبدیل پایین نسبت به سایر محصولات پروتئینی همچنین دارا بودن مواد مورد نیاز بدن انسان از مزایای خاصی برخوردار است؛ ولی به دلیل رعایت نشدن اصول صحیح مدیریتی و استانداردهای فنی در تولید و پرورش مرغ، خسارات قابل توجهی دروهله اول به تولیدکنندگان و سپس به جامعه و اقتصاد ملی وارد شده است (دشتی و یزدان، 1375).

تبیین موضوع تحقیق:

بررسی اقتصادی هر موضوعی یعنی كنكاش در با صرفه بودن آن موضوع است برای با صرفه بودن هر فعالیتی باید محورهایی مد نظر باشد كه شاید در موضوعات مختلف تعاریف تغییر كند بررسی اقتصاد تولید در صنعت مرغداری یعنی آیا تولید در صنعت مرغداری به صرفه است و اگر نیست چه كار باید كرد كه به صرفه باشد و اگر به صرفه است چه عواملی می تواند موجب رونق بیشتر در این بخش شود كه در آن صورت اشتغال سلامت اجتماعی، رفاه اجتماعی و توسعه پایدار فراهم خواهد شد. از نظر سازمانی نحوه حمایت سازمان جهاد كشاورزی از این صنعت از جوجه یك روزه واحدهای گوشتی می تواند در افزایش بهره وری صنعت مرغداری( گوشتی) موثر واقع گردد.

مهمترین هدف از انجام این تحقیق بررسی راهكاریهایی است كه در افزایش تولید وافزایش سود جهت ایجاد انگیزه در واحد های مرغداری موثر واقع می گردد و کشور از نظر تولید مواد پروتئینی و گوشتی به خود کفایی می رسد.سیاست خود كفایی و استقلال اقتصادی كشور بعنوان اقدامی موثر و پایدار در جهت رفع نارسایی ها و رویكردی مجدد به سیستم برای ارتقاء و كارآیی فعالیت هاست بدلیل اثرات مهمی كه بر ساختار اقتصادی و اجتماعی و سیاسی كشورها بر جای می گذارد اثرات قابل توجهی را بر گروه های مختلف جامعه خواهد داشت. بنابراین مجموعه دلایل و عواملی كه موجب شده است تا محقق دست به انجام این تحقیق بزند و موضوع افزایش بهره وری در صنعت مرغداری را انتخاب نماید بقرار زیر است.

شرایط حساس اقتصادی كشور، تنظیم برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی  و اجرای سیاستهای خود كفایی و اشتغالزایی از یك سو و عدم انجام مطالعات جامع و دقیق و همچنین علاقمندی لازم در زمینه های اقتصادی و تولیدی پژوهشگر را بر آن داشت تا به بررسی راهكارهایی بپردازد تا بتواند در افزایش تولید و بهره وری و اشتغال زایی مفید واقع گردد و نتایج حاصل از این فرآیند را كنكاش نماید.

برای تحقیق بررسی و شناسایی راهكار ها جهت افزایش تولید، بهره وری، سود و اشتغالزایی و تجزیه و تحلیل عوامل موثر بر علاقمندی لازم در زمینه استقلال اقتصادی و خود كفایی انگیزه لازم را برای انجام این تحقیق فراهم نموده است.

سوالات تحقیق:

1- آیا توجه به نژادهای اصلاح شده در مرغ مادر منجر به تولید مرغ گوشتی با كیفیت بهتر و در نتیجه افزایش تولید می شود.

2-آیا توجه به تركیبات غذایی و غذاهای آماده منجر به افزایش تولید می شود.

3-آیا توجه به عوامل انسانی ( كارگران ماهر و نیمه ماهر) منجر به افزایش تولید می شود.

4-آیا توجه به آب و هوای خاص( شرایط جوی) منجر به افزایش تولید می شود.

5-آیا ساماندهی بازار عرضه و تقاضا موجب افزایش تولید، می شود.

6-آیا تولید در مناطقی كه به بازار مصرف بزرگ نزدیك باشد ارزش اقتصادی بیشتری دارد.

ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق:

یکی از روشهای افزایش تولید، افزایش بهر­ه وری نهاده­ها با کمک فناوری موجود است. با توجه به اینکه یکی از خصوصیات مشترک کشورهای در حال توسعه پایین بودن بهره­وری عوامل تولیدوفناوری مورد استفاده در واحدهای تولیدی است، توجه هر چه بیشتر به مرغداری ­ها جهت نیل به توسعه اقتصادی ضروری است (ابطحی و کاظمی، 1379). به همین دلیل، انجام پژوهشهای اقتصادی در زمینه تحلیل و تعیین بهره­وری عوامل و تخصیص بهینه آنها در زیربخش­های مختلف کشاورزی از جمله واحدهای پرورش طیور ضروری به نظر می­رسد. لذا از آنجا که شرایط محلی و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است، بنابراین تحقیقات منطقه­ای و توصیه­های محلی مهمترین عامل برای افزایش تولید و رفع مشکلات مرغداران منطقه است.

در ایران نیز در سالهای اخیر توجه قابل ملاحظه­ای به بهره­وری شده است که می­توان به مطالعات دشتی و یزدانی (1375) در تحلیل بهره­وری و تخصیص بهینه عوامل تولید در صنعت طیور ایران، نیک نسب (1377) در بررسی بهره­وری و تخصیص بهینه عوامل تولید مرغ گوشتی شهرستان ساوجبلاغ، میرائی کوتنائی و مجاوریان (1381) در بررسی و تحلیل رشد بهره­وری محصولات راهبردی بخش کشا ورزی ایران، نیکوگفتار ظریف (1382) در بررسی عوامل مرتبط با ارتقای بهره­وری در صنایع روستایی وزارت جهاد کشاورزی استان تهران اشاره نمود.

اهداف تحقیق:

تحقیق حاضر تلاشی است در جهت مشخص نمودن برخی از زوایای بسیار مهم پدیده عملکرد اقتصادی كه از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اهدافی به تفكیك عام و خاص به شرح زیر را تعقیب می كند.

اهداف عام: مطالعات نظری پیرامون بهبود کیفیت و افزایش تولید به منظور شناسایی عوامل موثر بر صنعت مرغداری ،دستیابی به اطلاعات لازم در جهت حل مساله  ومشكلات موجود در محدوده صنعت مرغداری .

اهداف خاص:تعیین و شناسایی عوامل موثر فردی در بهبود کیفیت و افزایش تولید صنعت مرغداری، تعیین و شناسایی عوامل موثر سازمانی در بهره وری صنعت مرغداری شهرستان آمل و ارائه پیشنهادات و توصیه های لازم برای بهبود کیفیت و افزایش تولید در صنعت مرغداری شهرستان آمل.

فرضیات تحقیق:

1- بین بازار نهاده های تولید مرتبط این صنعت و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

2- بین ایجاد شركت های تعاونی با كاركرد تهیه مواد اولیه و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

3- بین میزان علاقه و مشاركت مرغداران و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

4- بین ساماندهی بازار  وتقاضای گوشت مرغ و رونق این صنعت رابطه معناداری وجود دارد.

5- شناسایی دقیق زیر ساخت ها می تواند در بهبود کیفیت و افزایش تولید در صنعت مرغداری موثر واقع گردد.

6- بین بالا بردن انگیزه و رضایتمندی و مهارت كارگران شاغل در واحدهای مرغداری گوشتی و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

7- بین حضور دولت در مراحل مختلف سیاستگذاری مرتبط با صنعت مرغداری و بهبود کیفیت و افزایش تولید در این صنعت رابطه معناداری وجود دارد.

قلمرو تحقیق:

الف) قلمرو موضوعی

در این تحقیق به بررسی موضوعات مختلف مرتبط با عملکرد اقتصادی (بهبود کیفیت و افزایش تولید) در صنعت مرغداری از دیدگاه كارشناسان و مدیران مرتبط با صنعت مرغداری مورد بررسی قرار می گیرد.

 ب) قلمرو مكانی

جامعه آماری این پژوهش كلیه مرغداران و مدیران مرتبط با مرغداری شهرستان آمل ،منطقه لاریجان می باشد.

روش تحقیق:

روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و بر اساس بررسی اطلاعات و آمار حاصل از پرسشنامه خواهد بود.

روش های جمع آوری اطلاعات:

1- روش کتابخانه ای ( فیش برداری ) ، استفاده از کتب ، منابع داخلی و خارجی ، نظرات و تجربیات کارشناسان و مدیران و جستجوی اینترنتی.

2- استفاده از طراحی و تدوین پرسشنامه خود ساخته توسط محقق.

جامعه آماری:

جامعه آماری مورد بررسی ، کارشناسان و مدیران و صاحب نظران بخش اقتصادی در صنعت مرغداری که تعداد نمونه 50 نفر در نظر گرفته شده است .

تعریف واژه ها و اصطلاحات:

1-تعریف تولید:

تولید عبارت از یك جریان یا پروسه[1] است. تولید عمل تبدیل نهاده‌های تولید به كالاها و خدماتی است كه برای مصرف یا سرمایه‌گذاری مورد نیاز است.

به عبارت دیگر تولید به جریانی اطلاق می‌شود كه عوامل تولید[2] یا نهاده‌ها[3] به كالاهای دیگر به نام محصولات[4] یا ستاده‌ها[5] تبدیل می‌شوند. به تعبیر كلی تر به هر فعالیتی كه باعث ایجاد مطلوبیت[6] در زمان حال یا آینده شود، تولید گفته می‌شود. بنابراین عمل تبدیل نهاده‌هایی مثل زمین، كود، سرمایه و آب به محصولاتی مثل گندم یا جو را تولید گویند.

2- بهبود کیفیت

بكارگیری عوامل تأثیر گذار در تولید جهت رسیدن به استانداردهای بالاتررا بهبود کیفیت گویند.

3- افزایش تولید:

افزایش تولید بدین معناست که تغییرات مثبت کمی در تولید به طوری که ظرفیت های خالی تولید از بین رفته و همه عناصر با بالاترین کارآیی خود در پروسه تولید دخیل باشند.

فصل دوم: ادبیات پژوهش و پیشینه تحقیق

1-2- تاریخچه مرغداری جدید در ایران

تا چند دهه پیش ، پرورش طیور در ایران بصورت كاملاً روستایی و اولیه صورت می گرفت، بدین ترتیب كه هر خانواده روستایی، تعداد معدودی مرغ و خروس و سایر طیور اهلی از قبیل اردك و غاز و ندرتاً بوقلمون را برای مصرف خود، نگاهداری می نمود . اغلب منظور اصلی از نگاهداری این تعداد معدود طیور بومی نیز تهیه تخم مرغ مصرفی خانواده بوده و كمتر پرورش از نظر گوشت مرغ مورد توجه قرار می گرفت ، فقط نیمچه خروس های اضافی و یا مرغهای مسن و پیر را كه از تخم رفته بودند ، به عنوان گوشت در جشن ها و عزاداریها به مصرف می رساندند .

در شهرها مصرف گوشت طیور بسیار پایین بوده و از مازاد تولید در روستاها تامین می گردید و از این گوشت ماكول فقط در خانه اغنیاء و متمكنین و آنهم بعنوان غذای مخصوص مهمانی ها یا بیماران ، استفاده می شد ، از این رو گوشت طیور نقش قابل توجهی در غذای روزمره مردم نداشت . بعلاوه از نظر پرورش اقتصادی و اصلاح نژاد و تشخیص مرغهای بومی نیز هیچگونه اقدامی صورت نمی گرفت ، حال آنكه در كشورهای دیگر ، از دهها سال پیش به پرورش طیور تجارتی و علمی پرداخته و قسمتی از مصرف پروتئین حیوانی آنها را تولیدات طیور تشكیل می داده است . به عنوان مثال از سال 1873 یعنی بیش از یك قرن قبل ، در آمریكا برای شناسایی و تولید نژادهای اصیل و تجارتی مرغ ، اتحادیه پرورش طیور آمریكا[1]  تشكیل گردید و مقارن با آن ، نژادهای اقتصادی مانند پلیموت روك ، ویندوت وردایلندرد شكل گرفت .

سالنمای فعالیتهای مرغداری جدید در ایران را به قرار زیر می توان خلاصه نمود:

1-اولین گام در مورد توسعه مرغداری و دامپروری جدید در سال 1309 با تاسیس بنگاه دامپروری كشور برداشته شد. هدف از تاسیس این بنگاه، ترویج دامپروری و مرغداری بصورت صحیح و تجارتی در كشور بوده است. به این منظور در ابتدا سه اصل مطالعاتی مورد توجه قرار گرفت.

الف-بررسی و تحقیق و تكثیر نژادهای بومی و طیور در ایران.

ب-بررسی و تحقیق و توسعه نژادهای اصیل دام و طیور خارجی در ایران.

ج-تولید دورگ گیری و اختلاط نژادهای اصیل خارجی و بومی با توجه به شرایط جغرافیایی و آب هوایی ایران جهت بالا بردن تولیدات دامی كشور.

2-در سال 1314 – موسسه دامپروری حیدرآباد در كرج تشكیل گردید و در مورد دامهای بومی و اصیل خارجی فعالیت خود را آغاز كرد كه بعداٌ نیز تعدادی موسسات مشابه در نقاط مختلف ایران مانند خراسان و فارس و مازندران تاسیس شد.

3-در سال 1316- تعدادی دام اصیل از خارج با زحمات فراوان وارد ایران گردید و به موسسات دامپروری دولتی منتقل و نگاهداری گردید. در شروع كار، به علت عدم وجود متخصصین داخلی، از متخصصین خارجی بخصوص فرانسویها استفاده گردید، ولی به مرور بازگشت دانشجویان اعزامی كشور، از متخصصین ایرانی استفاده شد.

 4- در سال 1320- تعدادی تخم مرغ جوجه كشی از نژادهای اصیل اروپایی و آسیایی و همچنین تعداد معدودی جوجه یك روزه از كشور های خارج وارد ایران گردیدو همچنین تعدادی معدودی ماشین جوجه كشی دستی و نفتی مورد استفاده قرار گرفت و به موازات آن، مطالعاتی نیز در مورد نژادهای بومی مرغ در ایران، از جمله نژاد مرندی در حیدرآباد كرج بعمل آمد، ولی متاسفانه به علت نداشتن برنامه و عدم وجود متخصصین و كارشناسان لازم و عدم علاقه مردم، این فعالیت ها با موفقیت چندانی روبرو نگردید.

با شروع جنگ بین المللی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای خارجی، فعالیتهای جزئی انجام شده متوقف گردید، به طوری كه تا سال 1333 عملاً هیچگونه فعالیت چشمگیری در مورد طیور از سوی تشكیلات دولتی و خصوصی انجام نگرفت و مرغداری همچنان بطور سنتی در سطح روستاها و شهرها انجام می گرفت، بدون اینكه نقش مهمی در تغذیه مردم و اقتصاد روستایی داشته باشد.

5-در سال 1333- سازمان دامپروری كشور به كمك اصل چهار ترومن و كمك های فنی آمریكا، تعداد 147000 جوجه از نژادهای اصیل خارجی مانند نیو همشایر، ردایلندرد و پلیموت روك وارد ایران نمود. این جوجه ها بعداً توسط وزارت كشاورزی در بین روستاییان اطراف شهرها پخش شد. مقارن با این عمل، در اثر بروز بیماری نیوكاسل كه برای اولین بار در ایران ظاهر شده بود، تلفات سنگینی بین جوجه های مزبور و همچنین گله های بومی وارد آمد و این امر، لطمه شدیدی به مرغداری بومی ایران و همچنین استقبال كشاورزان از نژادهای اصیل خارجی وارد ساخت. ( متاسفانه از آن به بعد، بیماری نیوكاسل بطور وسیعی در ایران اشاعه یافت و سالیانه میلیاردها ریال ضرر و زیان به مرغداری ایران وارد شد).

6-در سال 1334 – خوشبختانه  كارشناسان مؤسسه رازی موفق به ساختن واكسن مؤثر بر علیه نیوكاسل گردیدند، بطوریكه در سالهای بعد بیماری تا حد قابل توجهی مورد كنترل قرار گرفت و پس از یك توقف چند ساله در امر گسترش مرغداری جدید،در اثر وجود بازار مناسب و تقاضای كافی برای فرآورده های طیور و همچنین وجود تخصص های لازم در داخل كشور تشكیلات دولتی و خصوصی دوباره شروع به فعالیت در این زمینه نمودند.

7-در سالهای 1339 و 1340 و 1341 – به ترتیب تعدا د 1327726 و 116321 و 1837180 عدد جوجه یكروزه كه اغلب از نژاد تخمی بودند، توسط بخش خصوصی و دولتی وارد ایران شد، معهذا هنوز تولیدات طیور در شرایط تجارتی بسیار كم بود، به طوری كه در سال 1339 نسبت تولید در مرغداریهای تجارنی اطراف شهرها به كل تولید تخم مرغ 01/1 درصد بوده است.

8-در سال 1339- با تاسیس موسسه جوجه كشی نارمك متعلق به وزارت كشاورزی، صنعت مرغداری نوپای ایران با ماشینهای جوجه كشی بزرگ و همچنین تشكیلات تجارتی تولید جوجه یك روزه به مقیاس وسیع آشنا گردید، مؤسسه نارمك در تیرماه 1340 با ظرفیت 2296160 تخم مرغ مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال 1348 ظرفیت آن به 11831040 تخم مرغ رسانده شد، این امر، موجب تشویق و راهنمایی بخش خصوصی گردید و به  مرور، تشكیلات عظیم جوجه كشی و تولید جوجه یك روزه در اطراف شهرهای بزرگ بوجود آمد. تخم مرغ جوجه كشی مورد احتیاج ماشین های مزبور، ابتدا از خارج و از مزارع بزرگ خارجی، تامین می شد، بطوری كه در سال 1340 بالغ بر 141050 و در سال 1341، 460470 تخم مرغ جوجه كشی از خارج وارد ایران گردید. این تخم مرغ ها به قیمت گزاف از كشورهایی مانند اسرائیل، آمریكا، دانمارك و حتی چین به ایران وارد می شد.
9-از سال 1342 – وزارت كشاورزی و همچنین بخش خصوصی بجای ورود تخم مرغ جوجه كشی كه اغلب مستلزم پرداخت مبالغ زیادی ارز و اشكالات دیگر بود، شروع به تهیه گله های مخصوص تهیه تخم مرغ جوجه كشی[2]  و یا به اصلاح  گله های مرغ مادر نمود. این گله ها كه از نژادهای اصیل و خالص خارجی  خریداری و در ایران پرورش داده می شد و از آنها تخم مرغ جوجه كشی تهیه می گردید. با این طریق به طور قابل ملاحظه ای، مملكت از ورود جوجه های یك روزه و یا تخم مرغ جوجه كشی بی نیاز گردید و كمك فراوانی به گسترش پرورش طیور تجارتی در اطراف شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز و غیره نمود. به موازات این فعالیتها، در زمینه های دیگر مانند تهیه كارخانجات مواد غذایی، دارو ها وسایل نگاهداری و غیره نیز پیشرفت چشمگیری حاصل شد.