فهست جداول

 
 
جدول 2-1-1-سطح زیر کشت برنج در جهان
8
جدول 2-1-2-مقدار تولید شلتوک در جهان
9
جدول 2-1-3-عملکرد شلتوک در جهان
9
جدول 2-1-4-رشد سطح زیر کشت تولید و عملکرد شلتوک در جهان
9
جدول 2-1-5-رشد سطح زیر کشت تولید و عملکرد شلتوک در ایران
10
جدول 2-1-6-منابع و مصارف آب کشور
10
جدول 2-1-7-وضعیت منابع آب در کشور
10
جدول 2-1-8-سطح زیر کشت اراضی شالیزاری گیلان
11
جدول 2-3-1-مساحت و ضریب جریان سطحی حوزه های آبریز اصلی 

جدول 2-3-2-حجم آب حاصل از ریزش های جوی در حوزه های آبریز اصلی
16 

16
جدول 2-4-1-خلاصه وضعیت منابع آب تجدیدپذیر کشور
17
جدول 2-4-2-وضعیت مصرف آب در کشور و برنامه تأمین نیازهای آبی کشور
17
جدول 2-4-3-اراضی شالیزاری به تفکیک شهرستان و منابع آبی
18
جدول 2-4-4-مقادیر مصارف آب در بخش کشاورزی
18
جدول 3-1-1-سطح زیر کشت اراضی شالیزاری به تفکیک شهرستان و دهستان
26
جدول 3-1-2-اراضی شالیزاری به تفکیک شهرستان و منابع آبی
27
جدول 3-3-1-تعیین حداقل حجم نمونه مورد نیاز
29
جدول 3-3-2-تعداد پرسشنامه به تفکیک شهرستان و تعداد بهره برداران
32
جدول 3-9-1-میانگین عملکرد احصاء شده ارقام مختلف
36
جدول 3-9-2-سطوح زیر کشت اراضی برنجکاری استان
37
جدول 3-9-3-حجم آب مصرفی (جریان یافته در هر یک از کانال های آبیاری)
37
جدول 3-9-4-منابع تأمین آب اراضی شالیزاری های استان
38
جدول 4-2-1-توزیع فراوانی ویژگی های فردی کشاورزان تحت پوشش سه نظام آبیاری
40
جدول 4-2-2-توزیع فراوانی ویژگی های فردی کشاورزان تحت پوشش نظام آبیاری سنتی
40
جدول 4-2-3-توزیع فراوانی ویژگی های فردی کشاورزان تحت پوشش نظام آبیاری تلفیقی
40
جدول 4-2-4-توزیع فراوانی ویژگی های فردی کشاورزان تحت پوشش نظام آبیاری مدرن
41
جدول 4-2-2-1-توزیع فراوانی ویژگی های زراعی شالیکاران تحت پوشش سه نظام آبیاری
43
جدول 4-2-2-2-توزیع فراوانی ویژگی های زراعی شالیکاران تحت پوشش نظام آبیاری سنتی
44
جدول 4-2-2-3-توزیع فراوانی ویژگی های زراعی شالیکاران تحت پوشش نظام آبیاری تلفیقی
45
جدول 4-2-2-4-توزیع فراوانی ویژگی های زراعی شالیکاران تحت پوشش نظام آبیاری مدرن
45
جدول 4-2-3-1-مقایسه عملکرد ارقام مختلف برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری
47
جدول 4-2-3-2-مقایسه عملکرد ارقام مختلف بومی برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری
47
جدول 4-2-3-3-مقایسه عملکرد ارقام مختلف پرمحصول برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری
47
جدول 4-2-4-1-مقایسه درآمد ارقام مختلف برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری
48
جدول 4-2-4-2-مقایسه درآمد ارقام پرمحصول برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری
49
جدول 4-2-4-3-مقایسه درآمد ارقام بومی برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری
49
جدول 4-2-4-4-مقایسه هزینه های بازاری ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری
51
جدول 4-2-4-5-مقایسه هزینه های بازاری ارقام پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
51
جدول 4-2-4-6-مقایسه هزینه های بازاری ارقام بومی برنج در سه نظام آبیاری
51
جدول 4-2-4-7-مقایسه هزینه های سایه ای ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری
52
جدول 4-2-4-8-مقایسه هزینه های سایه ای ارقام بومی برنج در سه نظام آبیاری
52
جدول 4-2-4-9-مقایسه هزینه های سایه ای ارقام پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
52
جدول 4-2-4-10-مقایسه سود ناخالص ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری
53
جدول 4-2-4-11-مقایسه سود ناخالص ارقام بومی برنج در سه نظام آبیاری
54
جدول 4-2-4-12-مقایسه سود ناخالص ارقام پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
54
جدول 4-2-4-13-مقایسه سود خالص ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری
55
جدول 4-2-4-14-مقایسه سود خالص ارقام بومی برنج در سه نظام آبیاری
55
جدول 4-2-4-15-مقایسه سود خالص ارقام پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
55
جدول 4-2-5-1-مقایسه شاخص CPD انواع مختلف برنج در سه نظام آبیاری
56
جدول 4-2-5-2-مقایسه شاخص CPD ارقام بومی برنج در سه نظام آبیاری
57
جدول 4-2-5-3-مقایسه شاخص CPD ارقام پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
57
جدول 4-2-5-4-مقایسه شاخص BPD انواع مختلف برنج در سه نظام آبیاری
58
جدول 4-2-5-5-مقایسه شاخص BPD ارقام مختلف بومی برنج در سه نظام آبیاری
58
جدول 4-2-5-6-مقایسه شاخص BPD ارقام مختلف پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
58
جدول 4-2-5-7-مقایسه شاخص NBPD انواع مختلف برنج در سه نظام آبیاری
59
جدول 4-2-5-8-مقایسه شاخص NBPD ارقام مختلف بومی برنج در سه نظام آبیاری
59
جدول 4-2-5-9-مقایسه شاخص NBPD ارقام  مختلف پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
60
فهرست نمودارها

 
 
نمودار 4-2-3-1-عملکرد ارقام مختلف بومی و پرمحصول تحت پوشش سه نظام آبیاری
48
 نمودار 4-2-4-1-درآمد ارقام مختلف بومی و پرمحصول تحت پوشش سه نظام آبیاری
50
نمودار 4-2-4-2-هزینه های بازاری ارقام مختلف بومی و پرمحصول در سه نظام آبیاری
51
نمودار 4-2-4-3-هزینه های سایه ای ارقام مختلف بومی و پرمحصول در سه نظام آبیاری
53
 نمودار 4-2-4-4-سود ناخالص ارقام مختلف بومی و پرمحصول در سه نظام آبیاری
54
 نمودار 4-2-4-5-سود خالص ارقام مختلف بومی و پرمحصول در سه نظام آبیاری
56
نمودار 4-2-5-1-شاخص CPD ارقام مختلف بومی و پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
57
نمودار 4-2-5-2-شاخص BPD ارقام مختلف بومی و پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
59
نمودار 4-2-5-3-شاخص NBPD ارقام مختلف بومی و پرمحصول برنج در سه نظام آبیاری
60
چکیده

آب به عنوان یکی ازمهمترین منابع پایه در فرایند توسعه در هر جامعه بشری شناخته میشود. بحران آب از چالشهای مهم زیست محیطی منطقه خاورمیانه میباشد. تحقیق حاضر با هدف بررسی و تبیین اثرات حاصل از تفاوت نظامهای آبیاری برروی عملكرد و بهره وری اراضی شالیزاری استان گیلان صورت گرفت. این تحقیق از نظر رویکرد غالب جزء تحقیقات کمی میباشد و براساس هدف کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش شالیکاران استان گیلان میباشند. با بهره گرفتن ازجدول حداقل حجم نمونه مورد نیاز بارتلت وهمکاران (2001) حجم نمونه 1064 مورد تعیین  شدو با توجه به نرخ پایین بازگشت پرسشنامه ها در مطالعات اجتماعی و اقتصادی، 10 درصد به حجم نمونه اضافه گردید در نتیجه 1170 پرسشنامه توزیع گردید که تعداد 1109 پرسشنامه عودت داده شد. با درنظرگرفتن هرروش آبیاری به عنوان یک طبقه (سنتی، مدرن وتلفیقی) از روش نمونه گیری طبقه ای جهت انتخاب نمونه ها استفاده شد. همچنین با در نظرگرفتن عدم توزیع متناسب روش های مورد مطالعه آبیاری در شهرستانهای مورد مطالعه، روش نمونه گیری در دسترس برای انتخاب نمونه در هر گروه و طبقه استفاده شد. ابزار جمع آوری داد ه ها در این تحقیق پرسشنامه ای حاوی تعداد سوالات بسته و باز بود. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه با بهره گرفتن از نظرات متخصصین و کارشناسان تعیین و پایایی این مطالعه نیز با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ 5 درصد مشخص شد. از آماره های مرکزی و پراکندگی مانند انحراف معیار، میانگین جهت رتبه بندی واولویت بندی گویه های بخش های مختلف تحقیق استفاده شد. در بخش تحلیلی نیز به بررسی روابط آماری معنی دار بین متغیرها و همچنین نوع روابط بین متغیرهای مورد تحقیق پرداخته شده و برای این منظور از روش های آماری پارامتری نظیر تحلیل واریانس یا آزمونF، آزمون دانکن استفاده گردیده است. در این مطالعه از شاخص های بهره وری که احسانی و خالدی (1381)، در مطالعه ی خود در مورد بهرهوری آب در کشاورزی انجام داده اند، استفاده شده است. به منظور تعیین شاخص های ناپارامتری بهره وری جزئی نهاده ی آب مصرف شد ه در کشت برنج از شاخص های بهره وریCPD،BPDو NBPDاستفاده شده است. بررسی شاخص های بهره وری آب ارقام مختلف برنج در اراضی شالیزاری تحت پوشش سه نظام آبیاری استان گیلان از طریق محاسبه و تحلیل شاخصهای ناپارامتری بهره وری جزئی نهاده آب مصرف شده در کشت برنج نشان داد که شاخص CPD برای انواع ارقام برنج در سه نظام آبیاری سنتی، تلفیقی و مدرن به ترتیب برابر با 215/0، 205/0 و 21/0 میباشد. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که تفاوت معنی داری بااحتمال 95 درصد از نظرآماری بین شاخص مذکور در سه نظام آبیاری فوق وجود داشت و نتیجه آزمون دانکن نیز این تفاوت را بین نظامهای آبیاری تلفیقی وسنتی تأیید نمود. شاخصCPD

برای ارقام برنج بومی در سه نظام آبیاری سنتی، تلفیقی و مدرن به ترتیب برابر با 199/0، 197/0 و 2/0 به دست آمد و نتایج تحلیل واریانس نشان داد که بین سه نظام آبیاری از نظر شاخص مذکور تفاوت معنی داری از نظر آماری وجود ندارد. شاخصBPD برای ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری سنتی، تلفیقی و مدرن به ترتیب برابر با 8736، 8320 و 8498 به دست آمد و نتایج تحلیل واریانس شاخصBPD انواع ارقام برنج در سه نظام آبیاری نشان داد که تفاوت معنی داری با احتمال 95 درصد از نظر آماری وجود دارد و نتایج تجزیه دانکن نیز وجود این تفاوت را بین دونظام آبیاری سنتی و تلفیقی تأیید نمود. شاخصNBPD برای ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری سنتی، تلفیقی و مدرن به ترتیب 6775، 6382 و 6517 ریال به دست آمد و نتایج تحلیل واریانس نیز نشان داد که بین شاخصNBPD انواع ارقام برنج در سه نظام آبیاری تفاوت معنی داری با احتمال 95 درصد از نظر آماری وجود داشت و نتایج آزمون دانکن نیز تفاوت معنی داری بین شاخصNBPD  انواع ارقام برنج در آبیاری تلفیقی و سنتی را تأیید نمود

1-1- مقدمه

افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی و لزوم تولید محصولات گوناگون غذایی در دهه­های اخیر منجر به بهره ­برداری سنگین از منابع محدود آبی کشور شده است. هرچند آب سه چهارم سطح کره زمین را پوشانیده ولی حدود سه درصد از آبهای جهان، شیرین و  قابل مصرف در بخش کشاورزی می­باشد، بر اساس مطالعات انجام شده توسط سازمان خوار­ و بار کشاورزی جهانی در 93 کشور در حال توسعه، استحضال بی­رویه آب، موجب کاهش منابع آبی و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی گردیده و پیش بینی می­شود در هزاره سوم میلادی چالش اصلی جهان « آب » خواهد بود . بر اساس تحلیل موسسه بین المللی مدیریت آب دو نظریه در مورد تخصیص آب برای کشاورزی وجود دارد:

1 ـ تامین مواد غذایی جمعیت رو به رشد کره زمین، برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی با رشد 11 درصد

2 ـ بهره وری بهینه از منابع آب با افزایش کارائی مصرف در بخش کشاورزی

کشور ما با یک سوم متوسط بارندگی جهان و با 36/0درصد از کل منابع تجدید شونده ویک درصد جمعیت جهان از این چالش سهم عمده­ای خواهد داشت و در این میان بخش کشاورزی با حدود 90 درصد مصرف آب بزرگترین رسالت را در مصرف بهینه دارد. ضمن آنکه افزایش راندمان فیزیکی بدون توجه به افزایش راندمان اقتصادی که از آن به «بهره­وری آب در تولید اقتصادی » نام برده می­شود ، نتیجه مطلوب و نهائی را نخواهد داشت (شایان فر، 1382).

برنج همراه با گندم دو غله اساسی تامین کننده اصلی کالری روزانه  مردم ایران می­باشد و استان گیلان با داشتن حدود 35 درصد سطح زیر کشت و تقریباً همین مقدار تولید تامین کننده نیاز غذایی حدود 18 میلیون نفر از جمعیت کشور می­باشد. با توجه به نقش مهم  آب در تولید برنج ، لزوم بررسی و توجه به بهره­وری آب در شالیزار در راستای تولید پایدار از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و بررسی روش­های مدیریت مصرف آب در شالیزارهای گیلان حاکی از آن است که در حال حاضر سه نوع نظام بهره ­برداری از منابع آبی موجود به منظور آبیاری مزارع وجود دارد (سازمان جهاد کشاورزی گیلان،1388).

1- اراضی خارج از شبکه آبیاری سفیدرود اصطلاحاً اراضی سنتی نامیده می شوند که عمدتاً از رودخانه های حوضه داخلی شبکه آبیاری می گردند و وسعت آنها بالغ بر 62277 هکتار می­باشد.

2-اراضی مدرن به شبکه ای اطلاق می­شود که حداقل شامل شبکه 1 و 2 باشد.

3- اراضی تلفیقی (نیمه مدرن) به شبکه ای اطلاق می شود که یکی از خصوصیات زیر را دارا باشد:

الف- دارای سد یا بند انحرافی باشد. ب- دارای دهنه آبگیر و یا کانال اصلی انتقال آب باشد

اراضی سنتی نیز به شبکه­ای اطلاق می شود که فاقد مشخصات اراضی مدرن و تلفیقی باشد.

کنکاش منابع و متون علمی در این زمینه حاکی از محدود بودن منابع تحقیقاتی در داخل کشور می­باشد. در این تحقیق سعی شده جنبه های اقتصادی و اجتماعی مدیریت مصرف