۲-۱۵- شناسایی و انتخاب گزینه‌ها
مهندس ترافیک، در طی مرحله شناسایی و انتخاب گزینه‌ها، مسأله را مورد ارزیابی مقدماتی قرار می‌دهد و گزینه‌های ممکن برای ساماندهی تقاطع را شناسایی می‌کند. گزینه‌ها ممکن است شامل تغییر در نحوه کنترل ترافیک، اصلاح هندسی تقاطع، یا هر دو باشد. گزینه‌های نحوه کنترل ترافیک، شامل کنترل توقف در دو جهت، کنترل توقف درچند جهت و یا کنترل به وسیله چراغ راهنمایی است. گزینه‌های اصلاح هندسی، ممکن است افزودن مسیر ویژه گردش به چپ و یا گردش به راست را در خیابان‌های اصلی یا فرعی شامل شود.
ابتدا، گزینه‌هایی که توانایی حل مشکل مشاهده شده را داشته باشند، شناسایی می‌شوند. سپس فهرست گزینه‌های پیشنهادی، با بهره گرفتن از معیارهای آیین‌نامه‌ها، خلاصه می‌شوند تا شامل موثرترین گزینه‌ها باشند. در ایران از آئین‌نامه تقاطع‌های هم‌سطح شهری(نشریه شماره ۱۴۵سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور) استفاده می‌شود.
۲-۱۵-۱- انتخاب گزینه
در مرحله انتخاب گزینه، تأثیر هر یک از گزینه‌ها ارزیابی و بهترین آن ها برای اجرا انتخاب می‌شود. در این مرحله، بهبود وضعیت ترافیک و یا ایمنی تقاطع، آسیب‌رسانی به زیبایی محدوده، محیط‌زیست و یا املاک مجاور مورد برررسی قرار می‌گیرند. انتخاب بهترین گزینه، شامل بررسی هزینه احداث هر گزینه نیز می‌شود روش انتخاب ممکن است بر اساس تحلیلی هزینه– فایده[۲]، چرخه عمر[۳] و یا بر اساس گزینه‌ای که حداقل تأخیر را به ترافیک وارد می‌کند، باشد. روش مورد استفاده و تأثیرات مورد بررسی، به شرایط و محل مسأله بستگی دارد(شاهی و نادران، ۱۳۸۴).
۲-۱۵-۲- فرایند شناسایی و تعیین گزینه‌ها
مرحله شناسایی و تعیین گزینه‌ها، شامل سه گام کلی به شرح زیر است:
۱- تعریف مشکل و علت آن
۲- انتخاب گزینه‌های پیشنهادی
۳- انتخاب گزینه‌های ممکن
در گام نخست، مشکل تقاطع تعریف می‌شود و علت آن به کمک انجام بازدید‌های میدان و جمع آوری اطلاعات مرتبط شناسایی می‌گردد. سپس گزینه‌های مختلفی برای بررسی انتخاب می‌شوند. در نهایت این گزینه‌ها با توجه به راهنماها و آئین‌نامه‌های مهندسی غربال و فهرستی از گزینه‌های ممکن تعیین می‌گردد.
هدف مرحله شناسایی و تعیین گزینه‌ها این است که ابتدا وجود مشکل را تعیین کند و سپس راه حل‌های ممکن را برای حذف یا کاهش آن ارائه نماید. دستیابی به این هدف، از طریق ارزیابی وضعیت موجود و بررسی گزینه‌های ساماندهی امکان‌پذیر است. گام‌های این فرایند در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۲-۱۵-۲-۱- گام ۱: تعریف مشکل وعلت آن
اولین گام در مرحله شناسایی و تعیین گزینه‌ها، شناسایی مشکل تقاطع و علت بالقوه آن است. در این گام دو فعالیت زیر وجود دارد:
۱- جمع آوری اطلاعات
۲- تعریف مشکل و علت آن
در فعالیت نخست، اطلاعات مربوط به تاریخچه تقاطع و وضعیت موجود آن بر اساس حجم ترافیک، وضع ایمنی و طرح هندسی جمع آوری می‌شود. سپس از این اطلاعات برای تعریف مشکلات ایمنی یا عملکردی تقاطع استفاده می‌شود. معمولاً فرایند ارزیابی، هنگامی آغاز می‌گردد که مهندس‌ترافیک، از وجود مشکل در یک یا مجموعه‌ای از تقاطع‌ها آگاه شود. این آگاهی از طریق منابع داخلی یا خارجی سازمان تأمین می‌شود. برخی از منابعی که ممکن است این مشکلات را گزارش کنند عبارتند از:
-
- شکایت ساکنان محلی از وضعیت تقاطع،
-
- توسعه نواحی مجاور و نیاز به کنترل ترافیک،
-
- بازدید میدانی گروه‌های فنی،
-
- اطلاعات دریافتی از مطالعات شرکت‌های مهندسان مشاور،
-
- اطلاعات دریافتی از آمارهای ترافیک منطقه،
-
- شرایط مسأله‌دار بالقوه که در پروژه‌های ترافیک محلی شناسایی می‌شوند،
-
- تحلیل‌های سالانه ایمنی در مورد محل‌های پر تصادف.
جمع آوری اطلاعات: پس از آگاهی از وجود مشکل ارزیابی‌‌های اولیه برای تعیین ابعاد مسأله و حل آن به عمل می‌آید. این ارزیابی، شامل جمع آوری اطلاعات موجود درباره تقاطع مسأله‌دار است تا امکان تعریف مشکل و شناسایی علت آن فراهم آید. منابع اطلاعاتی عبارتند از: تاریخچه اطلاعات میدانی، مشاهدات محلی و برداشت وضع موجود در تکمیل این فعالیت، نیازی به جمع آوری گسترده اطلاعات نیست، بازدید از محل، اطلاعات کافی را برای تعیین این که آیا مشکلی وجود دارد یا خیر فراهم می‌آورد، اطلاعات حجم ترافیک، تداخل و یا تأخیر در این مرحله لازم نیست.
بررسی اطلاعات قبلی: تحلیل‌گر باید مطالعات مهندسی موجود مطالعات کریدورها مطالعات ترافیکی و اطلاعات تصادفات را که ممکن است در تعیین مشکلات بالقوه تقاطع به او کمک کند جمع آوری نماید. به عنوان مثال اطلاعات تصادفات که در یک نمودار تصادفات خلاصه شده باشد محل بروز مشکل درتقاطع را نشان می‌دهد.
بازدید میدانی: بخش مهمی از فرایند شناسایی و علت آن، برررسی عینی نحوه عملکرد ترافیک است. بازدید میدانی باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که هم زمان با وقوع مشکل در تقاطع باشد(مثلاً در ساعت اوج) ابتدا، مهندس به‌وسیله خودرو از تقاطع عبور می‌کند تا مشکلات احتمالی را تجربه کند. سپس نحوه عملکرد تقاطع را از پیاده‌رو مورد بررسی قرار می‌دهد. گزارش بازدید میدانی باید مانند شکل ۲ـ۶ در طی بازدید تکمیل شود.
برداشت وضعیت موجود: برداشت وضعیت موجود تقاطع هم ضروری است. این اطلاعات روی نمودار وضعیت ترسیم می‌شود. نمودار وضع موجود پلان تقاطع یا مقیاس مناسب است که عرض خیابان علامت‌گذاری‌های روسازی سرعت مجاز و وسایل کنترل ترافیک در آن ثبت می‌شود.
پیش‌بینی رشد ترافیک: هنگام بررسی و پیشنهاد یک تقاطع جدید ضروری است به آمار رشد ترافیک توجه شود. رشد تعداد حرکات گردشی بهترین اطلاعات را در خصوص تعیین نحوه کنترل تقاطع در اختیار تحلیل‌گر قرار می‌دهد. تحلیل‌گر هم‌چنین باید امکان تغییر در الگوی ترافیک یا کاربری زمین مجاور تقاطع را مورد بررسی قرار دهد. گزینه‌های ساماندهی باید قادر به هدایت الگوهای آینده تردد باشند.
مسایل مربوط به گزینه چراغ راهنمایی: در مواردی که گزینه چراغ راهنمایی ممکن شناخته می‌شود (یعنی معیار مربوط به آن ارضا می‌شود) دو مسأله باید در نظر گرفته شود. اهمیت بررسی این مسائل به دلیل نقش چراغ در ایجاد تأثیر منفی بر عملکرد یا ایمنی تقاطع است. مسأله نخست مربوط به این باور برخی از مهندسان است که چراغ راهنمایی بهترین وسیله برای حل کلیه مشکلات تقاطع است. مسأله دوم مربوط به وجود شرایط غیرمعمول (یا مشکل‌زا) که ممکن است مفید بودن معیار کنترل نیاز به چراغ راهنمایی را از بین ببرد.
در خصوص مسأله اول ممکن است تحلیل‌گر پس از آگاهی از ممکن بودن گزینه کنترل با چراغ راهنمایی کلیه گزینه‌های دیگر را حذف کند. در حالی که نتایج ناشی از حذف این گزینه‌ها ممکن است قابل توجه باشد. برای مثال، مطالعات نشان می‌دهد هنگامی که کنترل توقف، تبدیل به کنترل با چراغ می‌شود و حجم تقاطع دقیقاً یک معیار را ارضا می‌کند تأخیر کلی افزایش خواهد یافت. در این موارد اگر چراغ راهنمایی، جایگزین کنترل توقف در دو جهت شود تأخیر به میزان ۱۱۳ تا ۲۰۰ درصد نسبت به حالت قبل (تا مقدار ۱۰ ثانیه به ازای هر وسیله‌نقلیه) افزایش خواهد یافت. بنابراین در صورتی که گزینه کنترل با چراغ راهنمایی به عنوان گزینه ممکن ارزیابی شد تحلیل‌گر باید حتما گزینه‌های دیگری را نیز شناسایی نموده و در مرحله مطالعات مهندسی بررسی نماید.
در مورد مسأله دوم نیز وجود ترافیک برنامه زمان‌بندی یا شرایط هندسی غیرمعمول و غیرعادی ممکن است دقت نتایج معیارهای کنترل نیاز به چراغ راهنمایی را کاهش دهد. برخی از شرایط مشکل‌زایی که بیشتر رخ می‌دهند عبارتند از:
-
- حجم گردش به راست در راه فرعی،
-
- وسایل‌نقلیه سنگین در راه فرعی،
-
- حجم تردد عابر پیاده،
-
- تردد تصاعدی در راه اصلی،
-
- تقاطع سه‌راهی،
-
- خط مستقیم اضافه شده در مسیر فرعی،
-
- پهلوگاه گردش به چپ،
-
- پهلوگاه گردش به راست،
-
- میانه عریض در راه اصلی.
در بخش «ضابطه‌ها» تأثیر شرایط مسأله‌دار بر نتایج معیارهای کنترل نیاز به چراغ راهنمایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورت وجود شرایط مشکل‌زا باید در مرحله مطالعات مهندسی تأثیر آن ها بر عملکرد تقاطع به دقت ارزیابی شود(شاهی و نادران، ۱۳۸۴).
۲-۱۵-۲-۲- گام دوم: انتخاب گزینه پیشنهادی
این بخش ضابطه‌ای را برای استفاده در مرحله شناسایی و تعیین (غربال) گزینه‌ها ارائه می‌کند. این ضابطه به شرح زیر مورد بررسی قرار گرفته است.
۱- ضابطه‌هایی برای استفاده از گزینه‌های طرح هندسی و کنترل ترافیک،
۲- ضابطه‌هایی را برای ارزیابی امکان‌پذیری (ممکن بودن) ۸ گزینه ارائه می‌کند.
ضابطه‌هایی برای استفاده از گزینه‌های طرح هندسی و کنترل ترافیک: در این بخش ضابطه‌هایی ارائه می‌شوند که به کمک آن ها می‌توان نحوه استفاده از انواع وسایل کنترل ترافیک و اجزای هندسی را که در بهبود عملکرد یا ایمنی تقاطع موثر هستند تعیین نمود. این ضابطه‌ها از آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موجود استخراج شده‌اند، گزینه‌هایی که در این بخش مورد بررسی قرار گرفته‌اند عبارتند از:
- افزودن حالت چشمک‌زن به کنترل با چراغ‌راهنمایی،
