چالش های سرمایه گذاری در ساخت جایگاه های عرضه سوخت

اطلاعات این بخش از گزارش حاصل مطالعات صورت گرفته بر روی وضعیت جایگاههای عرضه کشور در سایر بخش های قبلی است . همانطور که قبلاً گفته شد ، به دلیل مشکلات موجود در زمینه ساخت جایگاههای عرضه فرآورده ، بخش خصوصی تمایل چندانی برای ورود به این کار نداردچرا که احداث جایگاه در ایران به وسیله بخش خصوصی نیازمند صرف هزینه بالا همراه با مشکلات اقتصادی و حقوقی است . به عنوان مثال در ۳۰ سال بعد از انقلاب با وجود افزایش انبوه خودروها (نزدیک به ۷ برابر  شدن خودروها ) تعداد جایگاه های عرضه سوخت در مرکز تهران نه تنها زیاد نشده بلکه از آن کاسته نیز شده است . در مجموع هم اکنون حدود ۱۹۰ جایگاه عرضه سوخت در تهران و ۲ هزار و ۵۵۰ جایگاه عرضه سوخت در کشور فعال است. در صورتی که کشور به بیش از ۱۴ هزار جایگاه عرضه سوخت نیاز دارد. چرا که بر اساس استانداردهای جهانی ، برای هر سه هزار خودرو یک جایگاه عرضه سوخت احداث می شود . در صورتی که در ایران با توجه به محدودیتهای اقتصادی و حقوقی برای هر ۲۷ هزار خودرو یک جایگاه سوخت وجود دارد که این میزان جایگاه یک نهم میزان استاندارد جهانی است. در این راستا و با بررسی های انجام شده مشخص شده که چالش های زیادی در خصوص سرمایه گذاری بخش خصوصی در ساخت جایگاه وجود دارد

۲-۳-۴- ارزیابی اقتصادی هر یک از جایگاه ها عرضه سوخت

در این بخش از گزارش بر اساس هزینه ها و درآمد های محاسبه شده در بخش های قبلی به ارزیابی اقتصادی کلی جایگاههای عرضه سوخت در کلان شهرها پرداخت شده است به منظور امکان سنجی اقتصادی جایگاهها شاخص های متعددی وجود دارد که در این بخش از دو شاخص IRR و NPV استفاده شده است . ابتدا مروری بر نحوه محاسبات و ویژگی های ین دو شاخص صورت گرفته و سپس این دو شاخص برای ۴ حالت در نظر گرفته شده محاسبه خواهد شد.

تحلیل هزینه – فایده اقتصادی

تحلیل هزینه –فایده اقتصادی علاوه بر ارزیابی مالی ، مسایل دیگری مچون مسایل زیست محیطی و اجتماعی را نیز در نظر می گیرد .

یک پروژه یک بهبود بالقوه پارتو را تامین می کند، اگر مجموع کل پولی که نفع برندگان پروژه حاضر به پرداخت آن هستند تا اطمینان یابند که پروژه اجرا می شود ، بیش از مجموع کل پولی گردد که زیان دیدگان به عنوان جبرانی برای تحمل آن قبول می کنند.

تحلیل هزینه فایده یک نظریه زیر بنایی و تکنیکی در اقتاد رفاه نئو کلاسیک است که با جهت گیری الگوی اقتصاد خرد نئو کلاسیک و تاکید آن بر نقش قیمت ها در تخصیص منابع هماهنگ است و به نحوی گسترده ارزیابی طرح ها به کار می رود. (ویلیماز ، آلن ،  روبرت ساگدن ، ۱۳۷۲)

تحلیل هزینه – فایده فی نفسه نظریه نیست ، بلکه فنی است که هدف آن ارائه مجموعه ای از قواعد و روش های  درست نظری و نظام مند برای هدایت سرمایه گذاری بخش عمومی می باشد و معمولاً برای کمک به شکل گیری سیاست در قالب ویژه ای به اجرا در می آید . یکی از اهداف تحلیل هزینه فایده ، تعیین مطلوبیت اقتصادی پروژه های سرمایه گذاری از طریق تحلیل هزینه ها و فواید در طول عمر اقتصادی سرمایه گذاری است(هانت ، دایانا ، ۱۳۷۵)

ارزش فعلی خالص (NVP)

مهمترین و پرکاربردترین روش ارزیابی طرح های اقتصادی می باشد. در این روش ، جریان های نقدی آینده طرح ها و ارزش فعلی آن که در طول دوره های سرمایه گذاری با نرخ هزینه سرمایه گذاری تنزیل شده اند مقایسه می شود :

-پروژه های مورد مقایسه با این روش «پروژه های ناسازگار» می باشند. یعنی هرگاه یکی از آنها برای اجرا انتخاب شد ، سایر پروژه ها قابل اجرا نیستند.

-اگر «ارزش فعلی خالص » به ازای حداقل نرخ جذب کننده منفی باشد ، پروژه غیر اقتصادی و اگر مثبت باشد ، پروژه اقتصادی می باشد.

نحوه محاسبه ارزش فعلی خالص پروژه بدین صورت می باشد.

NPV=

R_i در آمد سال i ام            C_i: هزینه سال i  ام               r نرخ تنزیل     n عمر طرح

در این روش جریان نقدی آینده طرح ها و ارزش فعلی آن که در طول دوره های سرمایه گذاری با نرخ هزینه سرمایه گذاری تنزیل شده اند مقایسه می شود .

در این صورت ، ملاک اولویت در انتخاب پروژه به تفاوت میان سود خالص و هزینه سرمایه گذاری بستگی دارد و طرحی پذیرفته می شودکه ارزش فعلی سود خالص آن بزرگتر و با حداقل معادل ارزش حال هزینه سرمایه گذاری باشد.

معیار ارزش فعلی خالص مزایای قابل ملاحظه زیر را دارا می باشد :

• ارزش زمانی پول را در نظر می گیرد.
• جریان نقدی را در کل دوره در نظر می گیرد .
• کاملا با هدف مالی حداکثر سازی ثروت سهامداران تطابق دارد .
• ارزش فعلی خالص پروژه های گوناگون ، به ازرش پول امروز می تواند جمع شود .

نرخ بازدهی داخلی (IRR)

نرخ بهره ای که بتواند درآمد و هزینه را متعادل ساخته و کارایی نهایی سرمایه را بدست دهد ، نرخ بازدهی داخلی IRR نام دارد . نرخ بازدهی داخلی را می توان با بهره گرفتن از فاصله بین نرخ بهره ای که درآمد را بزرگتر از درآمد نشان می دهد ، تعیین کرد . اهمیت ویژه این روش در آن است که در شرایط نبودن بازار متشکل مالی و نرخ تنزیل واحد در اقتصاد ، نرخ بازدهی داخلی را می توان به کار گرفت .

اگر فرایند مالی پروژه ای در طی N  سال عمر خود از جریانات R_t ، جریانات خروجی c_t ، تشکیل شده بشاد ، حل رابطه زیر ، r که همان نرخ بازده داخلی است را مشخص می نماید:

اگر ارزش خالص پروژه ای مثبت باشد ، چنین نتیجه می شود که نرخ بازدهی داخلی آن پروژه از نرخ بادهی داخلی قابل قبولی برای سرمایه گذاری به کار برده شده است ، بیشتر است و بالعکس . اگر ارزش فعلی خالص پروژه ای منفی باشد نرخ بازده داخلی آن از نرخ مورد قبول کمتر است و نیز اگر ارزش خالص پروژه ای صفر باشد ، می توان نتیجه گرفت که تمام سرمایه به کار رفته در پروژه به انضمام بهره های متعلقه در هر سال ، برگشت داده شده و نرخ بازدهی داخلی پروژه معادل نرخ بازدهی مورد قبول است (مجدیان ، داود ، ۱۳۷۷).

از مزایای این روش قابل فهم تر بودن آن برای افرادی است که آشنایی کافی با مفاهیم ارزیابی طرح ها ندارند. نقطه ضعف این روش آنست که برای بدست آوردن irr  نیاز به استفاده از روش های درون یابی است که موجب بروز خطای محاسباتی می شود.

معیار نسبت فایده به هزینه با شاخص سود آوری

برای محاسبه نسبت فایده به هزینه با شاخص سود آوری ارزش فعلی جریان فایده ها را بر ارزش فعلی جریان هزینه ها تقسیم می نماییم.

B/C=BPV/CPV

BPV= ارزش فعلی جریان فایده ها

CPV= ارزش فعلی جریان هزینه ها

اگر نسبت به دست آمده بزرگ تر از یک باشد طرح از نظر مالی و اقتصادی قابل توجیه است و در غیر ای صورت طرح دارای توجیه مالی و اقتصادی نمی باشد .

با توجه به این که شاخص سودآوری و نسبت فایده به هزینه از روی ازرش فعلی خالص مشتق می شود و بر اساس پارامترهای همان روش محاسبه می شود ، بنابراین وقتی که ارزش فعلی خالص صفر باشد  نسبت فایده به هزینه حتماً یک می باشد و بالعکس .

از این شاخص ها نمی توان برای انتخاب بهترین گزینه از بین گزینه های مختلف استفاده نمود  ، زیرا این نسبت از چگونگی طبقه بندی فایده و هزینه تاثیر می پذیرد. برای مثال بر حسب این که ارزش اسقاط در آخر دوره از جریان هزینه کسر یا با فادیه آن جمع گردد شاخص مورد بحث نتیجه متفاوتی خواهد داشت.

تحلیل حساسیت

تحلیل حساسیت یک طرح عبارتست از بازنگری به ارزیابی اقتصادی انجام شده با تغییر پارامترهای اولیه طرح ، باید ارزش یک یا چند عامل متغیر طرح ، تغییر داده شود . میزان تغییر عامل مورد نظر ، باید بر اساس تجربه در مورد طرح های مشابه قبلی و سایر ملاحظات صورت پذیرد . تحلیل حساسیت ، باید در مورد اقلام عمده طرح و اقلامی صورت پذیرد که نسبت به آن بی اطمینانی و تردید قابل ملاحظه ای وجود دارد.

۲-۳-۵- محاسبه شاخص های ارزیابی جایگاهها

به منظور محاسبه شاخص های ارزیابی اقتصادی جایگاهها ابتدا با در نظر گرفتن نرخ تورم ۱۷ درصد و نرخ تنزل ۱۳ درصد بر اساس توصیه معاونت برنامه ریزی و راهبردی  ریاست جمهوری در ارزیابی طرح به محاسبه هزینه و درآمد و همچنین سود خالص جایگاهها طی ده سال (عمر مفید ماشین آلات و تاسیسات جایگاه ) در مناطق مختلف پرداخته شده و جدول محاسبات در پیوست گزارش ارائه شده است.

بر اساس محاسبات صورت گرفته بر روی جایگاه در مناطق مختلف با توجه به میزان NPV منفی در هیچ کدام از جایگاه های مورد بررسی از نظر اقتصادی احداث جایگاه توجیه اقتصادی ندارد.

نتایج جدول ۱۳ تایید کننده همین موضوع است و همانطور که در جدول زیر مشاهده می شود علاوه بر شاخص NPV  شاخص IRR برای نشان دادن بهتر ارزیابی اقتصادی هر یک از جایگاهها مورد محاسبه قرار گرفته است این شاخص نیز با توجه به اینکه جریانات خالص سالیانه در سالهای مختلف منفی بوده و عایدی سالهای ۲ تا ۱۰ نتوانسته هزینه سرمایه گذاری اولیه را جبران کرده و این شاخص منفی و غیر قابل محاسبه بوده که نشان دهنده عدم توجیه اقتصادی جایگاها در مناطق مختلف است.