هدف از این پژوهش تعیین کیفیت مغذی و مدت ماندگاری سوسیس تهیه شده از گوشت ماهی کپور نقره‏ای که به روش‏های مختلف شستشو شده، در دوره نگهداری در یخچال و فریزر بود. بدین منظور گوشت چرخ شده‏ی ماهی کپور نقره‏ای (مینس)، یکبار با آب خالص مخلوط و آبکشی شد (مینش شسته) و یکبار گوشت چرخ شده در 3 دوره 5 دقیقه‏ای شستشو داده شد که در دوره آخر شستشو، 3/0 درصد نمک به مخلوط شستشو اضافه شد (سوریمی). تیمار شاهد در این تحقیق گوشت چرخ شده و نشسته‏ی ماهی بود. در ادامه گوشت‏های فرآوری شده شامل مینس، مینس شسته شده و سوریمی، در فرمولاسیون سوسیس وارد شد و سوسیس ماهی تولید گردید. جهت تعیین کیفیت مغذی و مدت ماندگاری، آزمایشات فیزیکی، شیمیایی، میکروبی و حسی روی سوسیس‏های تولیدی صورت پذیرفت. میزان پروتئین، چربی و خاکستر در سوسیس‏های تیمار مینس بیشتر از سوسیس‏های تیمار مینس شسته و سوریمی بود (05/0>P). رطوبت و pH نیز در سوسیس‏های حاوی سوریمی بیشتر از تیمار مینس بود. سوسیس‏های تولید شده از مینس نسبت به سایر تیمارها، مقادیر بیشتری اسیدهای چرب امگا-3 را دارا بودند (05/0>P). رطوبت سوسیس‏های نگهداری شده در یخچال در طول دوره 40 روزه نمونه‏برداری تغییر نشان نداد (05/0<P). چربی کل فقط در سوسیس‏های تیمار مینس کاهش یافت (05/0>P). رطوبت تحت فشار و آب آزاد شده در همه تیمارها روند افزایشی را با گذشت زمان آشکار نمود. سوسیس‏های تهیه شده از مینس بیشترین میزان سختی را دارا بودند (05/0>P). سوسیس‏های تهیه شده از مینس نسبت به سوسیس‏های تهیه شده از مینس شسته و سوریمی، طی دوره نگهداری در یخچال و فریزر، دارای مقادیر بیشتری ازت تام فرار، تیوباربیتوریک اسید و اسیدهای چرب آزاد بودند (05/0>P). تعداد باکتری در کلیه زمان‏های نمونه‏برداری در این تحقیق صفر بود. فرایند شستشو در سوسیس‏های نگهداری شده در یخچال در تیمار مینس شسته و سوریمی موجب افزایش روشنایی و کاهش قرمزی و زردی طی زمان گردید (05/0>P). ارزیابی حسی بیانگر مقبولیت بیشتر سوسیس‏های تیمار مینس نسبت به سایر تیمارها بود. به‏طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که فرایند شستشو موجب کاهش کیفیت و مقبولیت سوسیس ماهی کپور نقره‏ای می‏گردد و فقط روند پیشرفتِ  شاخص‏های شیمیایی فساد را کند می‏کنند.

واژه‏های کلیدی: سوسیس ماهی، مینس، مینس شسته، سوریمی، کپور نقره‏ای

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                     صفحه

فصل اول……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..  

1- مقدمه و کلیات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

1-1 اهمیت و ارزش تغذیه‏ای آبزیان………………………………………………………………………………………………………………………. 1

1-2 کپور نقره‏ای و اهمیت آن……………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

1- 3 محصولات جنبی آبزیان………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-4 فرآورده‏های گوشتی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-4-1 سوسیس‏های حرارت‏دیده………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-4-2 سوسیس‏های خام………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6

1-5 سوسیس ماهی و تاریخچه آن………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

1-5-1 مواد تشکیل دهنده سوسیس ماهی………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-1-5-1 گوشت ماهی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-6 مکانیسم تولید سوسیس………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-6-1 مینسِ ماهی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

1-6-2 سوریمی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 10

1-7 کیفیت مغذی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 11

1-8 نگهداری در ی\ خچال………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

1-9 نگهداری در فریزر………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

1-10 فرضیه‏ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 13

1-11 هدف………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

فصل دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2- بررسی منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-1 مطالعات انجام شده پیرامون مبحث سوسیس و کیفیت مغذی……………………………………………………………………………… 15

2-1-1 ترکیبات شیمیایی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-1-2 بافت………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 17

2-1-3 رنگ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 18

2-1-4 اسید چرب……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-5 ارزیابی حسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 20

2-2 مطالعات انجام شده پیرامون مبحث تغییرات کیفی در طی دوره نگهداری……………………………………………………………. 22

2-2-1 رطوبت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-2-2 چربی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 24

2-2-3 آب آزاد شده…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-2-4 رطوبت تحت فشار………………………………………………………………………………………………………………………………….. 25

2-2-5 ارزیابی‏های بافت‏سنجی……………………………………………………………………………………………………………………………… 25

2-2-6 pH…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 26

2-2-7 میزان ازت تام فرار……………………………………………………………………………………………………………………………………. 27

2-2-8 تیوباربیتوریک اسید…………………………………………………………………………………………………………………………………. 28

2-2-9 اسیدهای چرب آزاد…………………………………………………………………………………………………………………………………. 29

2-2-10 بررسی‏های باکتریولوژیک……………………………………………………………………………………………………………………… 29

2-2-11 تغییرات رنگ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 31

2-2-12 ارزیابی حسی………………………………………………………………………………………………………………………………………… 32

فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………….

مواد و روش­ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

3-1-مواد…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3-1-1- مواد مصرفی………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3-1-2-  وسایل غیر مصرفی……………………………………………………………………………………………………………………………….

3-2 روش‏های تولیدی…………………………………………………………………………………………………………………………………………

3-2-1 تهیه مینس ماهی………………………………………………………………………………………………………………………………………

3-2-2 تهیه مینس شسته……………………………………………………………………………………………………………………………………..

3-2-3 تهیه سوریمی……………………………………………………………………………………………………………………………………………

3-2-4 تهیه سوسیس………………………………………………………………………………………………………

3-3 روش‏های اندازه‏گیری………………………………………………………………………………………………..

3-3-1 اندازه گیری رطوبت………………………………………………………………………………………………

3-3-2 اندازه گیری چربی کل…………………………………………………………………………………………….

3-3-3 اندازه گیری پروتئین ……………………………………………………………………………………………..

3-3-4 اندازه گیری pH…………………………………………………………………………………………………..

3-3-5 اندازه گیری خاکستر………………………………………………………………………………………………

3-3-6 اسید چرب…………………………………………………………………………………………………………

3-3-7 اندازه گیری نمک………………………………………………………………………………………………….

3-3-8 آب آزاد شده………………………………………………………………………………………………………

3-3-9 اندازه گیری میزان رطوبت تحت فشار (EM)………………………………………………………………..

3-3-10 بافت‏سنجی……………………………………………………………………………………………………….

3-3-11 اندازه گیری ترکیباته نیتروژنی فرار(TVN)…………………………………………………………………

3-3-12 آزمایش تیوباربیتوریک اسید (TBA)………………………………………………………………………..

3-3-13 اندازه‏گیری میزان اسیدهای چرب آزاد (FFA)……………………………………………………………..

3-3-14 اندازه­گیری شمارش کلی باکتری­ها (TVC)………………………………………………………………..

3-3-15 رنگ‏سنجی……………………………………………………………………………………………………….

3-3-16 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………………………………….

3-4 روش‏های آماری………………………………………………………………………………………………………

فصل چهارم………………………………………………………………………………………………………………….

نتایج………………………………………………………………………………………………………………………….

4-1 کیفیت مغذی…………………………………………………………………………………………………………..

4-1-1 کیفیت مغذی ماده خام……………………………………………………………………………………………

4-1-1-1 ترکیبات تقریبی………………………………………………………………………………………………..

4-1-1-2 ترکیب اسیدهای چرب………………………………………………………………………………………..

4-1-2 کیفیت مغذی سوسیس‏های ماهی………………………………………………………………………………..

4-1-2-1 ترکیبات تقریبی و شاخص‏های کیفی………………………………………………………………………..

4-1-2-2 ترکیبات اسیدهای چرب………………………………………………………………………………………

4-1-2-3 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………………………………..

4-2 نتایج تغییرات کیفی در طی دوره نگهداری در یخچال و فریزر…………………………………………………

4-2-1 میزان رطوبت کل………………………………………………………………………………………………….

4-2-2 میزان چربی کل…………………………………………………………………………………………………….

4-2-3 میزان آب آزاد شده………………………………………………………………………………………………..

4-2-4 میزان رطوبت تحت فشار…………………………………………………………………………………………

4-2-5 خصوصیات بافتی………………………………………………………………………………………………….

4-2-5-1 سختی……………………………………………………………………………………………………………

4-2-5-2 انسجام…………………………………………………………………………………………………………..

4-2-5-3 فنریت……………………………………………………………………………………………………………

4-2-5-4 چسبناکی………………………………………………………………………………………………………..

4-2-6 میزان pH ………………………………………………………………………………………………………….

4-2-7 میزان ازت تام فرار………………………………………………………………………………………………..

4-2-8 میزان تیوباربیتوریک اسید………………………………………………………………………………………..

4-2-9 میزان اسیدهای چرب آزاد………………………………………………………………………………………..

4-2-10 خصوصیات رنگی……………………………………………………………………………………………….

4-2-10-1 میزان روشنایی………………………………………………………………………………………………..

4-2-10-2 میزان قرمزی…………………………………………………………………………………………………..

4-2-10-3 میزان زردی……………………………………………………………………………………………………

4-2-10-4 میزان ته‏رنگ………………………………………………………………………………………………….

4-2-10-5 میزان فام………………………………………………………………………………………………………

4-2-10-6 میزان سفیدی………………………………………………………………………………………………….

4-2-10-7 شاخص قرمزی……………………………………………………………………………………………….

4-2-11 شمارش و بررسی‏های میکروبی و کپک و مخمر…………………………………………………………….

4-2-12 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………………………………….

4-2-12-1 ارزیابی حسی طی مدت نگهداری سوسیس‏ها در یخچال………………………………………………

فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

بحث و نتیجه‏گیری………………………………………………………………………………………………………….  

5-1- کیفیت مغذی…………………………………………………………………………………………………………

5-2 تغییرات کیفی سوسیس ماهی در طی دوره نگهداری…………………………………………………………….

جمع‏بندی نهایی……………………………………………………………………………………………………………..

پیشنهادات اجرایی…………………………………………………………………………………………………………..

پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………

 

فهرست جداول

عنوان                                                                             صفحه

جدول 4-1 ترکیبات تقریبی مینس، مینس شسته و سوریمی ماهی کپور نقره‏ای…………………………………….

جدول 4-2 ترکیبات اسیدهای چرب در مینس، مینس شسته و سوریمی ماهی کپور نقره‏ای (درصد)……………

جدول 4-3 ترکیبات تقریبی و شاخص‏های کیفی سوسیس‏های ماهی تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی.

جدول 4-4 ترکیبات اسیدهای چربِ سوسیس‏های ماهی تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی (درصد)…..

  

فهرست اشکال

عنوان                                                                             صفحه

 

شکل 4-1 ارزیابی حسی سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی……………

شکل 4-2 تغییرات میزان رطوبت کل در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-3 تغییرات میزان رطوبت کل در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-4 تغییرات میزان چربی کل در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-5 تغییرات میزان چربی کل در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-6 تغییرات میزان آب آزاد شده از سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-7 تغییرات میزان آب آزاد شده از سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-8 تغییرات میزان رطوبت تحت فشار در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-9 تغییرات میزان رطوبت تحت فشار در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-10 تغییرات میزان سختی بافت در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-11 تغییرات میزان انسجام بافت در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-12 تغییرات میزان فنریت بافت در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-13 تغییرات میزان چسبناکی بافت در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-14 تغییرات میزان pH در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد                                                                                                                     

شکل 4-15 تغییرات میزان pH در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-16 تغییرات میزان ازت تام فرار در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-17 تغییرات میزان ازت تام فرار در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..  

شکل 4-18 تغییرات میزان تیوباربیتوریک اسید در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-19 تغییرات میزان تیوباربیتوریک اسید در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………….

شکل 4-20 تغییرات اسیدهای چرب آزاد در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-21 تغییرات اسیدهای چرب آزاد در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-22 تغییرات میزان روشنایی در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-23 تغییرات میزان قرمزی در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-24 تغییرات میزان زردی در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-25 تغییرات میزان ته‏رنگ در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-26 تغییرات میزان فام در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد                                                                                                                     

شکل 4-27 تغییرات میزان سفیدی در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-28 تغییرات شاخص قرمزی در سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-29 نتایج ارزیابی حسی ظاهر سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..           

شکل 4-30 نتایج ارزیابی حسی رنگ سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-31 نتایج ارزیابی حسی بافت سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-32 نتایج ارزیابی حسی بو سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-33 نتایج ارزیابی حسی مزه سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-34 نتایج ارزیابی حسی پذیرش کلی سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..

شکل 4-35 نتایج ارزیابی حسی ظاهر سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….

شکل 4-36 نتایج ارزیابی حسی رنگ سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….

شکل 4-37 نتایج ارزیابی حسی بافت سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….

شکل 4-38 نتایج ارزیابی حسی بوی سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….

شکل 4-39 نتایج ارزیابی حسی مزه سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….

شکل 4-40 نتایج ارزیابی حسی پذیرش کلی سوسیس‏های ماهی کپور نقره‏ای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر……………………………………………………………………………………………………………..

  

فصل اول

  

1- مقدمه و کلیات

1-1 اهمیت و ارزش تغذیه‏ای آبزیان

تغذیه مناسب از مقوله‏هایی است که انسان معاصر پی به اهمیت آن برده و بر این اساس سعی می‏کند با استفاده از روش‏های مناسبِ فرآوری، وضع تغذیه خود را بهبود ببخشد. یکی از منابع پروتئین‏های حیوانی گوشت آبزیان و ماهی می‏باشد. ماهی‏ها دارای مجموعه‏ای از اسیدهای چرب چند غیراشباعی می‏باشند که در سالهای اخیر از نظر جلوگیری از بروز بیماری‏های قلبی‏عروقی مورد توجه قرار گرفته‏اند (سیدهو[1]، 2003). مطالعات فراوانی که در دهه اخیر در مورد روغن ماهی صورت پذیرفته است نشان داده‏ است که وجود اسیدهای چرب اُمگا-3  در غذای روزانه انسان می‏تواند از طریق تاثیر بر فعالیت‏های بیولوژیک باعث کاهش فشار خون، پایین آمدن لیپیدهای سرم و متعاقباً کاهش خطر بروز تصلب شرائین[2] و ترومبوز[3] گردد و در نتیجه مرگ و میرهای ناشی از سکته‏های قلبی و مغزی را تا حد چشمگیری کاهش می‏دهد (کریستوز[4] و همکاران، 2005). علاوه بر این در تقویت چشم، مغز و ضریب هوشی کودکان، حفظ پوست و بافت‏ها در افراد مُسن و افزایش طول عُمر و تثبیت کلسیم بدن و جلوگیری از پوکی استخوان (ترواتیل[5] و همکاران، 2008؛ به نقل از بلچیور[6] و واسکا، 2006)، کاهش فشار عصبی و دردهای قاعدگی در بانوان نقش دارد و حتی از دیگر نقش‏های مصرف آبزیان می‏توان به پیشگیری ابتلا به سرطان (سینه، پروستات و کولون) و دیابت اشاره نمود.  با این‏وجود به‏دلیل رشد روز افزون جمعیت جهان، آبزیان یکی از منابع قابل اتکای بشر برای تامین پروتئین است (عادلی، 1387). براساس آمار انتشار یافته از سازمان خوارو بار جهانی[7] در سال 2006 میلادی، در سطح جهان 5/157 میلیون تن آبزی تولید و بهره‏برداری می‏گردد (سازمان خواروبار جهانی، 2006). بر اساس آمار منتشره متوسط سرانه مصرف آبزیان در جهان به‏طور متوسط 6/16 کیلوگرم، در کشورهای در حال توسعه 5/14 کیلوگرم، در کشورهای توسعه یافته 7/23 کیلوگرم و در کشورهای کم ‏درآمد با فقر غذایی 9/13 کیلوگرم می‏باشد. درحالی‏که در کشور ایران بر اساس آخرین آمار (سال 1385) مصرف سرانه‏ی 8 کیلوگرم نشان می‏دهد که بسیار پایین‏تر از متوسط جهانی می‏باشد.

 

1-2 کپور نقره‏ای و اهمیت آن

كپور نقره‏ای Hypophthalmichthys molitrix یکی از ماهیان پُر تولید و ارزان قیمت آب شیرین می‏باشد که به‏واسطه‏ی رشد سریع و مقاومت در مقابل استرس، بیماری و دستكاری به‏طور گسترده پرورش و مصرف می‏شود (یانگجین[8] و همكاران، 2008). تولید این ماهی حدود 50 درصد تولید کل ماهیان گرمابی را مشمول می‏گردد. طبق آمار سازمان شیلات سال 1387، تولید این ماهی در کشور 61994 تُن بوده است که با رشد روزافزون آبزی ‏پروری و تقاضا، این رقم همچنان رو به افزایش است. این ماهی همچون دیگر ماهیان پرورشی گرمابی در کشور ایران و سایر کشورها معمولاً به‏صورت تازه و بدون هیچ گونه فرآوری مقدماتی و یا بسته بندی و عمدتا به شکل فله به بازار عرضه می‏گردد. این نحوه عرضه موجب آسیب دیدگی فیزیکی و کاهش کیفیت ماهیان پرورشی می‏گردد (یحیایی، 1375) و در نتیجه مصرف کنندگان تمایل کمتری به مصرف آن دارند (تروواتیل و همکاران، 2008). عرضه همزمان ماهیان پرورشی و دریایی به بازار مصرف، كم اهمیت بودن ماهی در رژیم غذایی مردم ایران و عدم شناخت كافی مردم نسبت به مصرف ماهیان پرورشی از دیگر عوامل عدم تمایل مصرف‏كننده ایرانی به استفاده از ماهیان پرورشی همچون ماهی کپور نقره‏ای می‏باشد. ماهی کپور نقره‏ای به لحاظ فرآوری در طبقه‏ی ماهیان سفید گوشت قرار می‏گیرد و در صورت تازه بودن دارای طعم مناسبی می‏باشند. این ماهی بسیار ارزانتر از ماهیان دریایی بوده و استفاده از آن به‏منظور ماده اولیه فرآورده‏های جنبی شیلاتی از نظر اقتصادی و در دسترس بودن مقرون به صرفه است (شویک‏لو، 1376).

 

1- 3 محصولات جنبی آبزیان[9]

از جمله معضلات مصرف آبزیان و مخصوصاً ماهی بوی گوشت ماهی، میزان چربی زیاد در بدن، اُفت سریع کیفی و سرعت بالای فساد آن (ارسلان و همکاران[10]، 2001) وجود استخوان‏های بین عضلانی فراوان و دشواریِ مصرف آن، عدم تشخیص مناسب ماهی تازه توسط مصرف کنندگان (رضوی شیرازی 1، 1385)، عدم دسترسی به ماهی تازه در مناطق غیر شیلاتی، مشکلات پوست کندن و پاک کردن آن برای مصرف کنندگان، عدم تنوع شیوه‏های مصرف ماهی، عدم فرهنگ مصرف ماهی و بسیاری موارد دیگر می‏باشد. یکی از مهم‏ترین راهکارهای افزایش سرانه مصرف آبزیان تولید فرآورده‏های جنبی متنوع از آبزیان می‏‏باشد.

ظهور فرآورده‏های جنبی شیلاتی در جهان روند تدریجی داشته و امروزه با تشکیلات جدیدتری رشد سریع‏تری را نشان می‏دهد (ترواتیل و همکاران، 2008).

فرآورده‏های جنبی معمولاً به شکل آماده مصرف[11] تولید و توزیع می‏گردند. در این محصولات پروتئین ماهی با ترکیبات مختلف مثل پروتئین‏های گیاهی مختلف از جمله نشاسته، آرد گندم و ادویه‏جات و غیره مخلوط گردیده و خمیر متشکله بر اساس هدف نهایی فرآوری محصول به فرم مطلوب شکل‏دهی می‏گردند (شویک‏لو[12]، 2008). از قرن 15 میلادی تولید فرآورده‏های مختلف از گوشت ماهی در خاور دور، به‏خصوص کشور ژاپن به‏صورت سنتی رایج بوده و طی چند دهه اخیر تولید این فرآورده‏ها در سایر کشورها نیز رشد چشمگیری نشان داده است.

از جمله این فرآورده‏های جنبی می‏توان برگر ماهی، فیش فینگر[13]، سوسیس ماهی، خمیر ماهی، کوفته ماهی و بسیاری محصولات متنوع دیگر را نام برد. برخی از دلایل عمده رشد روز افزون این محصولات جنبی آبزیان را می‏توان به شرح زیر برشمرد:

افزایش آگاهی مصرف‏کنندگان نسبت به ارزش غذایی آبزیان از نظر سالم بودن آن
توجه روز افزون نسبت به غذاهای آماده از قبیل ساندویچ، همبرگر، سوسیس و کالباس و غیره به لحاظ صرفه‏جویی در وقت
افزایش تنوع و طعم مناسبِ محصولات جنبی آبزیان با توسعه‏ی تکنولوژی و ایجاد رغبت در مصرف کنندگان
توسعه‏ی استفاده از نگهدارنده‏های شیمیایی
با بهره‏مندی از مواد اولیه‏ی ارزان قیمت و فرمولاسیون‏های مناسب، محصولاتی با قیمت پایین و ارزش غذایی مناسب تهیه گردیده و می‏تواند در دسترس افراد با درآمدهای پایین و متوسط قرار ‏گیرد.
به‏منظور تولید فرآورده‏های جنبیِ آبزیان می‏توان از ماهیان ریز جثه و یا ماهیانی که به هر دلیلی قابلیت مناسبی برای طبخ را ندارند، استفاده کرد و درنتیجه علاوه بر افزایش بهره‏وری از کلیه سطوح زنجیره غذایی آبزیان ارزش افزوده مناسبی حاصل نمود (کاردوسو[14]، 2006؛ سازمان شیلات، 1385)
 

1-4 فرآورده‏های گوشتی

فرآورده‏های گوشتی، فرآورده‏هایی را می‏نامند که لااقل نیمی از آنها را گوشت تشکیل داده (رکنی، 1385) و حاوی نمک و چاشنی باشد (فلاحی، 1374). سوسیس یکی از معروف‏ترین محصولات ارزش افزوده می‏باشد که در سالهای اخیر بیشتر شناخته شده‏ است. سوسیس فرآورده‏ای می‏باشد که در آن گوشت طی فرایندهای مختلف به فرآورده‏ای تبدیل می‏گردد که دارای خواص حسی و شرایط نگهداری مطلوب‏تر و بهتر می‏باشد (ترواتیل و همکاران، 2008؛ به نقل از ساویک[15] 1985). بر اساس تعریف استاندارد ملی ایران سوسیس و کالباس عبارت است از: مخلوطی پایدار حاصل از گوشت دام‏های کشتاری (شامل گاو، گوساله، گوسفند و مرغ)، چربی و آب که همراه با مواد دیگری در داخل پوشش‏های طبیعی و یا مصنوعی در شرایط مناسب پر شده و پس از طی فرایند حرارتی مناسب و سایر فرایندهای لازم برای مصرف خوراکی انسان آماده می‏گردد (استاندارد ملی ایران، 2303). سوسیس و کالباس[16] از نظر تکنولوژی تولیدی اختلاف شایانی با یکدیگر ندارند و مهمترین اختلاف آنها در قطر پوشش است که در کالباس بیشتر بوده و نیز میزان آب افزودنی در سوسیس بیشتر است (رکنی، 1385).