(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب 

 
صفحه 

 
فصل اول: کلیات تحقیق
1
 
1-1- بیان مسئله
1
 
1-2-فرضیات تحقیق
3
 
1-3- اهداف تحقیق
4
 
1-4- اهمیت و ضرورت تحقیق
5
 
1-5- سئوالات تحقیق
6
 
1-6- روش مطالعه
7
 
1-7-تعاریف و مفاهیم
9
 
1-8- پیشینه تحقیق
23
 
1-9- مشکلات تحقیق
29
  

فصل دوم: اسکان غیررسمی در جهان و ایران
32
 
2-1- اسکان غیررسمی در جهان
32
 
2-2- تاریخچه حاشیه‌نشینی
49
 
2-3- روند کنونی در جهان
52
 
2-4- اسکان غیررسمی در ایران
72
  

فصل سوم: نمایی از استان و شهر قم
98
 
3-1- استان قم
98
 
3-1-1- جغرافیایی استان
98
 
3-1-1-1- وضعیت اجتماعی استان
101
 
3-1-1-2- وضعیت طبیعی و اقتصادی لستان
107
 
3-2- شهر قم
114
 
3-2-1- موقعیت تاریخی شهر قم و وجه تسمیه آن
114
 
3-2-2- موقعیت مذهبی  شهر قم
116
 
3-2-3- آثار تاریخی شهر قم
116
 
3-2-4-جغرافیا و حدود شهر قم
118
 
3-2-5- توپوگرافی و شیب
119
 
3-2-6- زمین‌شناسی و خاک
119
 
3-2-7- زلزله و تکتونیک
120
 
3-2-8-منابع آب
121
 
3-2-9- جمعیت و مهاجرت
122
 
3-2-10- اوضاع اقتصادی شهر قم
126
 
3-2-11- توسعه کالبدی شهر قم
128
  

فصل چهارم: بررسی اسکان غیررسمی در محله قلعه کامکار شهر قم و تحلیل وضع موجود
134
 
4-1-موقعیت جغرافیایی محله قلعه کامکار
134
 
4-2- تاریخچه شکل‌گیری محله قلعه کامکار
134
 
4-3- گردآوری اطلاعات میدانی
135
 
4-4- ویژگی های اجتماعی
136
 
4-4-1- جمعیت و خانوار
136
 
4-4-2- مهاجرت
137
 
4-4-3- میزان سواد و تحصیلات
139
 
4-5- ویژگی های اقتصادی و اشتغال
140
 
4-6- ویژگی های مالکیت زمین و مسکن
142
 
4-7- ویژگی‌های کالبدی
142
 
4-7-1- مسکن
142
 
4-7-2- تاسیسات موجود در محله
144
 
4-7-3- کاربریها
144
 
4-8- مشکلات موجود در خانه و ساکنین آن
145
 
4-9- مشکلات موجود در محله
146
 
4-10- جمع‌بندی
147
  

فصل پنجم: راهکار و پیشنهادات
150
 
5-1- راهکارهای جهانی در برخورد با اسکان غیررسمی
150
 
5-2- مختصری از راهکار و پیشنهادات موجود برای ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی در ایران
154
 
5-3- آزمون فرضیه‌ها و پاسخ به سئوالات تحقیق
158
 
5-4- ساماندهی اسکان غیررسمی در محله قلعه کامکار شهرقم
160
 
5-5-عناوین پژوهش‌های پیشنهادی
175
  

منابع و ماخذ
176
 
 
 
 
 
 

فهرست نقشه ها و تصاویر 

 
 
 
نقشه ها
 
 
نقشه ایران و استان قم
 
نقشه استان قم به تفکیک بخش
 
نقشه شهر قم
 
نقشه محله قلعه کامکار
 
تصاویر
 
تصویر هوایی شهر قم
 
تصویر هوایی از محله قلعه کامکار
 
تصویر رها بودن فاضلاب خانگی و آبهای غیر بهداشتی در سطح محله قلعه کامکار
 
تصویر پراکندگی نخاله های ساختمانی و زباله در سطح محله قلعه کامکار
 
تصویر دستفروشی در محله قلعه کامکار
 
 
تصویر جمع آوری زباله توسط مامورین شهرداری در محله قلعه کامکار
 
تصویر کوچه های تنگ و باریک در محله قلعه کامکار
 
تصویر بازی کودکان در کوچه و معابر خاکی در محله قلعه کامکار
 
تصویر عبور برق فشار قوی از کنار محله قلعه کامکار
 
 
تصویر حفاری کوچه برای لوله گذاری اب
 
تصویر پراکندگی نخاله ساختمانی در سطح محله قلعه کامکار
 
تصویر نگهداری دام در محله قلعه کامکار
 
تصویر نمایی ار محله قلعه کامکار
 
تصویرخانه های بسیار کوچک  و محقر در محله قلعه کامکار
 
دور نمایی از ضلع شمالی محله قلعه کامکار
 
دور نمایی از ضلع جنوبی محله قلعه کامکار
 
نمایی از محله قلعه کامکار و پراکندگی خانه ها
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

فهرست نمودارها 

 
صفحه 

 
 
 
نمودار جمعیت استان قم در سال 75-35
102
نمودار هرم سنی جمعیت استان قم در سال 1375
104
نمودار جمعیت باسودان 6 ساله و بیشتر استان در سال 1375
105
نمودار نرخ فعالیت و بیکار در جمعیت فعال 10 ساله وبیشتر در سال 1375
113
نمودار نسبت جمعیت بر حسب سن در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار نسبت جمعیت برحسب تابعیت در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار نسبت جمعیت برحسب مدت اقامت در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار نسبت جمعیت برحسب محل اقامت قبلی در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار درصد پاسخ ها در علت تغییر محل اقامت قبلی در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار نسبت جمعیت برحسب استان محل اقامت قبلی در محله قلعه کامکار شهر قم
 
 
نمودار وضعیت تحصیلی جمعیت در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار وضعیت سواد جمعیت در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار درصد وضعیت دوره یا مدرک تحصیلی افراد با سواد در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار وضعیت فعالیت در محله قلعه کامکار شهر قم
 
 
نمودار درصد جمعیت شاغل سرپرست خانوار بر حسب نوع شغل در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار وضعیت زناشویی جمعیت در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار نحوه تصرف محل سکونت خانوارها در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار درصد واحدهای مسکونی بر حسب تعداد اتاق در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار واحدهای مسکونی بر حسب مساحت زیر بنای خانه در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار واحدهای مسکونی بر حسب مساحت زمین در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار مسکونی با انواع اسکلت بر حسب مصالح عمده بنای ساختمان در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار خانوارها بر حسب تاسیسات در اختیار در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار ساختمان های مسکونی بر حسب نوع اسکلت بنای ساختمان در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار خانوار بر حسب نوع گویش زبان در محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار خانوار بر حسب میزان درآمد در

محله قلعه کامکار شهر قم
 
نمودار خانوار بر حسب تعداد افراد خانوار در محله قلعه کامکار شهر قم
 
 
 
 
 
فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسأله

نرخ شهرنشینی در ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه با سرعتی بیش از نرخ رشد طبیعی جمعیت بوده است. طی گذشت چهل سال از اولین سرشماری نفوس و مسکن، جمعیت کشور از حدود 18 میلیون نفر در سال 1335 به 60 میلیون نفر در سال 1375 رسیده است در حالیکه جمعیت شهری از 6/5 میلیون به حدود 8/36 میلیون نفر افزایش داشته است. در واقع جمعیت کشور در طول این چهل سال حدود سه برابر و جمعیت شهری 6/6 برابر شده است. این روند شهرنشینی در اواسط دهه 40 رشد شتابان گرفت و در دهه 60 به بعد، سرعت کمتری پیدا نمود، با مراجعه به تحقیقات انجام گرفته در خصوص مهاجرت، نوع و علل آن در کشور، به این قضیه پی‌برده می‌شود که عمده مهاجرت از نوع روستا به شهر بوده است، که وجود جاذبه‌های شهری از قبیل اشتغال، رفاه و امکانات موجود در شهر و عوامل پس ران مانند رکود اقتصادی، بیکاری، عدم وجود امکانات و کم توجهی دولتمردان و برنامه‌ریزان به روستا و شهرهای کوچک در سنوات قبل، زمینه را برای مهاجرت فراهم می‌نماید.

از مهمترین عوامل شهرنشینی در دهه‌های اخیر، فروپاشی روابط سنتی در جامعه و جایگزینی هر چند ناقص روابط سرمایه‌داری بوده است که عمدتاً سبب دگرگونی روابط شهر و روستا و جابجایی‌های جمعیتی از روستا به شهر و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ شده است.[1]  

پس از مهاجرت (چه از روستا به شهر یا از شهر به شهر) و ورود مهاجرین به شهرها بخصوص شهرهای بزرگ، اولین مشکل این دسته از انسانها، مسئله محل و مامنی برای سکونت می‌باشد. این‌ دسته خاص از مهاجرین، بدلیل فقر مادی و عمدتاً بیکاری، با دست خالی رو به شهر آورده‌اند در حالیکه در همین مرحله اول، طعم تلخ مهاجرت را چشیده و بایستی فکر و چاره‌ای قبل یا در همان ابتدای ورود به شهر برای سکونت نمایند. لذا با حداقل سرمایه‌ای که در دست دارند به جبر و در پی یافتن مسکن ارزان قیمت یا زمینی ارزان یا بی‌صاحب به حاشیه شهر رانده می‌شوند و در آنجا سکنی می‌گزینند تا به امید اینکه در اندک زمانی در این شهر صاحب شغل و منصب شده و بتوانند با سرمایه‌ای بیشتر وارد متن شهر شوند و از امکانات، رفاه و شهری بودن برای خود و خانواده استفاده نمایند.

دسته دیگری از مهاجرین که از وضعیت مالی مناسب‌تری برخوردارند و بیشتر به دلیل امکانات و رفاه بیشتر در شهرها و احساس وجود استعداد و قابلیت بیشتر نسبت به اطرافیان خود، به فکر مهاجرت به شهر و شهرهای بزرگتر افتاده و با برنامه‌ریزی دقیق‌تری نسبت به دسته قبل وارد شهرها می‌شوند در‌اندک زمانی با استقرار در متن شهر خود را با شهر جدید وفق داده و خیلی زود وارد متن و اقتصاد شهری می‌شوند.

دسته اول، مردمی‌هستند که درصدی از حاشیه نشینان شهری را به خود اختصاص می‌دهند و فاقد مهارت لازم شهری و غیرماهر به شهر بوده و قادر به یافتن کار مناسب و رسیدن به آمال و آرزوهای از پیش اندیشیده خود نیستند و مابقی حاشیه‌نشینان، گروه‌هایی که با توصیه‌ هم ولایتی‌های خود به شهرها گسیل می‌شوند یا شهروندانی که به دلیل ضعف شدید اقتصادی و فقر از متن شهر به حاشیه شهر رانده می‌شوند و یا گروه‌هایی که به دلایل دیگر به حاشیه شهر رو می‌آورند و در این مکان‌ها سکنی می‌گزیند. این نوع سکونت به دلیل اینکه از قبل برنامه‌ریزی نشده و در چارچوب قوانین و مقررات و طرح‌های شهری صورت نمی‌گیرد باعث مشکلاتی برای ساکنان این مناطق و شهر و شهروندان می‌گردد.

شهر قم به دلیل ویژگی خاص، زیارتی بودن و مهاجرپذیری این شهر همواره دست به گریبان حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی بوده است.

این پدیده در حاشیه ی کمربندی قم و در ضلع غربی و شمالی شهر به وضوح رخ می‌نماید و چهره نامناسب، زشت و بی‌برنامه حاشیه و حاشیه‌نشینی شهر را نشان می‌دهد و این فقط ظاهر مسئله است و دیگر مشکلاتی که در بطن این مناطق نهفته بوده و گاهاً بروز می‌کند مسائل اجتماعی، جرم و جنایات، مسائل فرهنگی، مشکلاتی که برای تاسیسات و تجهیزات شهری به وجود می‌آید و. .. یکی از این محلات شهری قم، محله قلعه کامکار در شمال غربی شهر قم می‌باشد.

این پژوهش با شناخت ویژگی‌های مختلف این منطقه با استفاده از آمار و ارقام به بررسی و تجزیه و تحلیل آنها می پردازد و علت شکل‌گیری، توسعه و در نهایت با استفاده از تجارب و مطالعات مشابه در کشور و حتی در جهان و همچنین قوانین و آیین‌نامه‌‌ای مربوطه، سعی در ارایه راهکارهای مناسب و اجرایی برای ساماندهی این محله از جنبه‌های مختلف کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را دارد.

2-1- فرضیات تحقیق

فرضیاتی که در این پژوهش با توجه به موضوع پژوهش، بافت محله و ویژگیهای آن در نظر گرفته شده است عبارت است از:

1- نوع اشتغال ساکنین محله قلعه کامکار شهر قم بیشتر از نوع اشتغال غیر رسمی و کارگری است.

2- ساخت و سازهای محله قلعه کامکار شهر قم قبلا طبق برنامه و طرح ریزی شهری نبوده لذا اکثر ساختمانهای مسکونی این محله فاقد پروانه ساخت و حتی سند شش دانگ رسمی می باشد.

3- علت غالب انتخاب محله قلعه کامکار شهر قم، توسط ساکنین محله برای سکونت، ارزانی زمین و خانه، برای داشتن خانه و سرپناه می باشد.

3-1- اهداف تحقیق

با بیان مسئله و طرح مشکل یک هدف اصلی و چند هدف جزیی وکاربردی از این تحقق مورد انتظار است که برای رسیدن به اهداف در ابتدا شناخت کامل موضوع و منطقه و تجزیه و تحلیل درستی از اطلاعات پایه، که در