عنوان                                                            صفحه

چکیده ……………………………………….1

فصل اول: مقدمه 

1- مقدمه. 3

فصل دوم: بررسی منابع  

2-1- تاریخچه. 7

2-2- دلایل اهمیت شناخت و بررسی گیاه دارویی همیشه بهار. 8

2-2-1- خواص دارویی.. 8

2-2-2- استفاده خوراکی.. 10

2-2-3- مصارف آرایشی – بهداشتی.. 10

2-2-4- اثرات آلرژی زا و تاثیرات جانبی.. 10

2-3- رده بندی و مشخصات گیاهشناسی.. 11

2-4- مواد مؤثره 12

2-5- خاستگاه و پراکنش همیشه بهار. 13

2-6- تکثیر و ازدیاد گیاه همیشه بهار. 14

2-7- نگهداری و مراقبت… 14

2-8- برداشت و خشک کردن محصول. 14

2-9- عوامل مؤثر بر رشد و نمو گیاه دارویی همیشه بهار. 15

2-9-1- عوامل محیطی.. 15

2-9-1-1- نور. 15

2-9-1-2- درجه حرارت… 15

2-9-1-3- رطوبت و آبیاری.. 16

2-9-1-4- خاك… 16

2-9-1-5- عناصر غذایی.. 17

   2-9-1-5-1- نیتروژن. 18

    الف) تأثیر فرم جذب نیتروژن بر پارامترهای مورفولوژیکی.. 20

    ب) تاثیر فرم جذب نیتروژن بر پارامترهای فیزیولوژیکی.. 22

   2-9-1-5-2- فسفر. 24

   2-9-1-5-3- پتاسیم. 25

2-9-2-عوامل گیاهی و زراعی.. 25

2-9-2-1-گونه گیاهی و مراحل مختلف رشد. 25

2-9-2-2- عملیات به زراعی.. 26

2-9-3- عوامل زنده وغیر زنده 27

فصل سوم : مواد و روش ها

3- مواد و روش ها 29

3-1- مشخصات جغرافیایی منطقه. 30

3-2- آماده سازی بستر کشت و شرایط رشدی گیاهان. 31

3-3- آماده سازی سیستم تغذیه و آبیاری.. 31

3-4- اندازه گیری صفات مورد بررسی.. 33

3-4-1- اندازه گیری طول ساقه اصلی و قطر گل.. 33

3-4-3- وزن تر و خشک اندام هوایی.. 33

3-4-4- سنجش رنگیزه های فتوسنتزی.. 34

3-4-5- سنجش کارتنوئید کل.. 34

3-4-6- تعیین میزان قندهای محلول کل.. 34

3-4-7- سنجش اسید آمینه پرولین.. 35

3-4-8- تعیین میزان پراکسید هیدروژن ( (H2O2 36

3-4-9- تعیین میزان آب نسبی برگ  (RWC) 36

3-4-10- تعیین فنول کل گل.. 37

3-4-11- تعیین مقدار اسانس کل.. 37

3-4-13- سنجش ترکیبات اسانس…. 38

3-5- تجزیه و تحلیل آماری داده ها 38

فصل چهارم : نتایج و بحث

4- بررسی تاثیر غلظت ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر پارامترهای مورفولوژیکی گیاه همیشه بهار. 40

4-1- تعداد گل در بوته. 40

4-1-1- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد گل در بوته. 40

4-1-2- تأثیر کاربرد نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم بر تعداد گل.. 41

4-1-3- اثرمتقابل غلظت ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر تعداد گل در بوته. 42

4-2-تعداد برگ… 43

4-2-1- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد برگ… 44

4-2-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر تعداد برگ… 45

4-2-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر تعداد برگ… 45

4-3- تعداد غنچه. 47

4-3-1- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد غنچه. 47

4-3-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر تعداد غنچه. 48

4-3-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر تعداد غنچه. 48

4-4- ارتفاع بوته. 49

4-4-1- اثر سطوح مختلف ازت بر ارتفاع بوته. 50

4-4-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر ارتفاع بوته. 50

4-4-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر ارتفاع بوته. 51

4-5-قطر گل.. 53

4-5-1- اثر سطوح مختلف ازت بر قطر گل.. 53

4-5-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر قطر گل.. 54

4-5-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر قطر گل.. 54

4-6- وزن تر گل.. 55

4-6-1- اثر سطوح مختلف ازت بر وزن تر گل.. 56

4-6-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر وزن تر گل.. 56

4-6-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر وزن تر گل.. 57

4-7- وزن خشک گل.. 58

4-7-1- اثر سطوح مختلف ازت بر وزن خشک گل.. 59

4-7-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر وزن خشک گل.. 60

4-7-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر وزن خشک گل.. 60

4-8- کلروفیل (a، b و کل) 62

4-8-1- اثر سطوح مختلف ازت بر کلروفیل (a، b و کل) 62

4-8-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر کلروفیل (a، b و کل) 63

4-8-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر کلروفیل (a، b و کل) 64

4-9-کارتنوئیدها 65

4-9-1- اثر سطوح مختلف ازت بر کارتنوئیدها 66

4-9-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر کارتنوئیدها 67

4-9-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر کارتنوئیدها 67

4-10- محتوای نسبی آب برگ… 69

4-10-1- اثر سطوح مختلف ازت بر محتوای نسبی آب برگ… 69

4-10-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر محتوای نسبی آب برگ… 70

4-10-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر محتوای نسبی آب برگ… 70

4-11- پراکسید هیدروژن. 72

4-11-1- اثر سطوح مختلف ازت بر پراکسید هیدروژن. 72

4-11-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر پراکسید هیدروژن. 73

4-11-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر پراکسید هیدروژن. 74

4-12- محتوای پرولین.. 75

4-12-1- اثر سطوح مختلف ازت بر محتوای پرولین.. 75

4-11-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر محتوای پرولین.. 76

4-12-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر محتوای پرولین.. 77

4-13- قند محلول. 78

4-13-1- اثر سطوح مختلف ازت بر قند محلول. 79

4-13-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر قند محلول. 79

4-13-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر قند محلول. 80

4-14- فنول کل.. 81

4-14-1- اثر سطوح مختلف ازت بر فنول کل.. 82

4-14-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر فنول کل.. 82

4-14-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر فنول کل.. 83

4-15- اسانس…. 84

4-15-1- اثر سطوح مختلف ازت بر ترکیبات اسانس…. 86

4-15-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر ترکیبات اسانس…. 86

4-15-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر ترکیبات اسانس…. 87

فصل پنجم: نتیجه گیری پیشنهادات

5-1- نتیجه گیری.. 91

5-2- پیشنهادات… 92

منابع و مأخذ.. 93

چکیده

تعیین غلظت، فرم ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بدلیل تاثیر فراوان در کنترل پارامترهای رشدونموی، متابولیسم گیاهی، عملکرد و کیفیت محصولات باغبانی یکی از مهمترین اصول تغذیه گیاهی می­باشد. در همین راستا آزمایشی به منظور بررسی تأثیر غلظت­ (200 و170میلی­گرم درلیتر) و نسبت­های مختلف نیترات به آمونیوم (100:0، 90:10، 80:20، 70:30) روی خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی (تعداد گل، تعداد برگ، تعداد غنچه، ارتفاع بوته، قطر گل، وزن تر و خشک گل، کلروفیل a، b و کل، کارتنوئیدها، محتوای نسبی آب برگ، پرولین، پراکسید هیدروژن، قندهای محلول، فنول کل و ترکیبات اسانس) همیشه بهار (Calendula officinalis) در قالب آزمایشات فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار طراحی و اجرار گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که افزایش نیتروژن بر تعداد گل، تعداد برگ، وزن تر و خشک گل، کارتنوئیدها، قندهای محلول و ترکیبات اسانس تأثیر معنی داری نشان داد؛ لیکن بر سایر صفات اثر معنی داری نداشت. نسبت­های مختلف نیترات به آمونیوم نیز بر تعداد گل، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر گل، وزن تر گل، کارتنوئیدها، پرولین، قند محلول و ترکیبات اسانس معنی دار بود. مقایسه میانگین­ اثرات متقابل غلظت ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بجز صفات کلروفیل a، پراکسید هیدروژن و فنول کل معنی دار، سایر صفات به طور معنی­داری تحت تاثیر قرار گرفتند. برهمین اساس بیشترین عملکرد در نسبت 80:20 نیترات به آمونیوم مشاهده گردید. براساس نتایج آزمایش غلظت و نسبت نیترات به آمونیوم در محلول غذایی همیشه بهار نقش بسزایی در پارامترهای رشدونموی، عملکرد و کیفیت اسانس تولیدی دارد.

واژه های کلیدی: ازت، نسبت نیترات به آمونیوم، همیشه بهار، کیفیت اسانس، کشت بدون خاک

1- مقدمه

گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره­برداری صحیح می توانند نقش مهمی درسلامت جامعه، اشتغال زایی و صادرات غیرنفتی داشته باشند (کشفی بناب، 1389) .این بخش از منابع طبیعی قدمتی هم­پای بشر داشته و یكی از مهم­­ترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل­ها بوده است. از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته­اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فراورده­ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده است. امروزه گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروهای گیاهی به علت ثروتمندتر شدن جوامع جهانی، ایجاد تنوع در فرهنگ مصرف، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی و افزایش اعتماد به استفاده از گیاهان دارویی در اجتماعات صنعتی و ایجاد آلودگی­های زیست محیطی باعث افزایش توجه به سمت درمان از طریق عصاره­گیری و ساخت داروهای گیاهی به روش قدیم و كاربرد گسترده اسانس گیاهان دارویی در طیف وسیعی از فرآورده­های غذایی شده است. برای مثال كشور مجارستان %100 از گیاهان دارویی، برای درمان استفاده می­كند و در این كشور گیاهان دارویی به عنوان طلای سبز یا نفت سبز معروف هستند. همچنین 70% از جمعیت چین، 40% از جمعیت كلمبیا، 65% از جمعیت هند، 48% از جمعیت استرالیا، 70% از جمعیت كانادا، 49% از جمعیت فرانسه و 42% از جمعیت آمریكا از داروهای گیاهی برای درمانهای اولیه بیماری­ها استفاده می­كنند (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1388). علاوه بر این حمایت سازمان بهداشت جهانی (WHO)[1] از مصرف فرآورده­های طبیعی، به نوبه خود باعث شده است كه تولید و تجارت این محصول از رونق قابل توجهی در جهان برخوردار باشد (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1388). گیاهان دارویی در عین حال، جزو ذخایر و منابع طبیعی هستند و بسیاری از كشورها كم یا زیاد از یك چنین منبعی برخوردارند كه نوع، تعداد و تنوع گونه­های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است (رودی و همکاران، 1387). وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهان، برخورداری از 300 روز آفتابی در سال و اختلاف دمای۴۰ تا ۵۰ درجه سانتیگراد میان سردترین وگرمترین نقطه دركشور، شرایط مساعدی برای كشور پهناور ایران به لحاظ بهره­مندی از یك اكولوژی منحصر به فرد فراهم كرده است. این شرایط زمینه رشد و نمو گیاهان وحشی و دارویی را دركشور مساعد نموده، به طوری كه هم اكنون بیش از ۹۰ درصد گونه­های گیاهی جهان در ایران وجود دارد و همین امر كشور ما را در زمره مستعدترین كشورهای جهان برای تولید گیاهان دارویی قرار داده است (کشفی بناب، 1389) .متأسفانه در ایران آمار درستی از میزان مصرف گیاهان دارویی و یا عوارضی كه در اثر مصرف خودسرانه یا ناآگاهانه داروهای شیمیایی ایجاد می­شود، در دست نیست (رشیدی و همکاران، 1390). كم توجهی نسبت به توسعه گیاهان دارویی، هزینه زیادی برای كشور ما به همراه دارد. مصرف سالانه فقط 1 تا 3 درصد از داروی مصرفی كشور از طریق گیاهان دارویی و هزینه كردن 500 میلیون دلار ارز و 300 میلیارد تومان از بودجه عمومی كشور برای تأمین دارو دلیلی در این زمینه می­تواند باشد (Ebrahimi, 2001). گیاهان عرضه شده در نظام دارویی كشور كمتر از 3 درصد گیاهان دارویی كشور است كه این امر حاكی از آگاهی و انگیزه پایین مردم و نیز نظام تولید داروی كشور نسبت به مصرف گیاهان دارویی می­باشد (رشیدی و همکاران، 1390). این در حالی است كه در آمریكا در سال 1997 از مجموع حدود 27 بیلیون دلار هزینه انجام شده برای درمان­های سنتی، حدود 24/3 بیلیون دلار آن مربوط به درمان­های گیاهی بوده است (Neldner, 1999). بنابراین، با توجه به اهمیت گیاهان دارویی و متابولیت­های مشتق از آنها در تأمین سلامت جوامع بشری و پتانسیل بالای اقتصادی این گیاهان، به عنوان یك منبع درآمد مطمئن، لازم است در كشور ما نیز برنامه مدون و جامعی در این زمینه تدوین شده و بخشی از تحقیقات كشاورزی در دانشگاه­ها و مؤسسات تحقیقاتی بر روی شناسایی، تولید صنعتی و بهینه­سازی روش استخراج متابولیت­های دارویی از این گیاهان اختصاص یابد. خوشبختانه در سال­های اخیر، تلاش های فراوانی برای شناخت همه­جانبه گیاهان دارویی از نظر نوع گیاهان و پراكنش آنها درایران، شرایط اكولوژیك، استفاده­های دارویی، استخراج، تجزیه، شناسایی مواد مؤثره، كشت و اهلی كردن، اصلاح گونه­های مهم، بررسی روش­های نوین در افزایش مواد مؤثره و مطالعه اثرات دارویی آنها صورت گرفته و نتایج جالب توجهی نیز حاصل شده است.