^b54/3 ± ۹۲/۳۸

^a50/1 ± ۷۹/۲۲

^b88/1 ± ۶۱/۳۱

^b92/2 ± ۸۰/۳۳

^b35/2 ± ۴۳/۳۵

^a16/1 ± ۸۲/۲۰

- در هر ردیف، مقادیر دارای حداقل یک حرف مشترک فاقد اختلاف معنی‌دار هستند (۰۵/۰< p).
۴-۳-۱- درصد رطوبت لاشه
طبق داده‌های ارائه شده در جدول ۴-۳ اختلاف معنی‌داری در میزان رطوبت لاشه فیل‌ماهیان مورد آزمایش مشاهده نشد (۰۵/۰ >p ). بیشترین میزان رطوبت لاشه در تیمار شاهد برابر ۰۷/۰ ± ۷۰/۷۷ درصد و کم‌ترین میزان آن برابر ۲۷/۰ ± ۴۶/۷۶ درصد در سطح g/kg10 عصاره رزماری مشاهده شد. با توجه به یکسان بودن جیره پایه در تیمارهای مختلف غذایی و یکنواختی میزان چربی (انرژی) و پروتئین آن‌ ها، عدم مشاهده تفاوت در میزان رطوبت لاشه نشان می‌دهد که میزان رطوبت تحت تاثیر مقدار عصاره رزماری قرار نداشته است. مطالعات مشابه در خصوص استفاده از ترکیبات و همچنین گیاهان محرک رشد و سیستم ایمنی در فیل‌ماهیان جوان پرورشی بیانگر عدم ایجاد تغییرات معنی‌دار در میزان رطوبت لاشه ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی این مواد است [۱۷،۳۷،۶۱،۷۲]. نتایج بررسی شالابی و همکاران (۲۰۰۶) و متوالی (۲۰۰۹) بر روی تاثیر گیاه سیر بر ماهیان تیلاپیا نیز تایید کننده نتایج تحقیق حاضر است [۴۷،۶۵]. ابراهیمی و همکاران (۱۳۹۱) نیز تغییر معنی‌داری را در میزان رطوبت لاشه فیل‌ماهیان تغذیه شده با عصاره سیر مشاهده نکردند [۴]. بر خلاف نتایج حاصل از این بررسی، طاعتی و همکاران (۲۰۱۲) در بررسی خود کاهش معنی‌داری را در میزان رطوبت لاشه فیل‌ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی پربیوتیک ایمونوال (ماده محرک رشد) مشاهده کردند [۶۷]. تفاوت در ترکیب غذا، شرایط پرورش و اندازه ماهیان مورد آزمایش می‌تواند منجر به ایجاد نتایج متفاوت گردد.
۴-۳-۲- درصد پروتئین لاشه
همانطور که در جدول شماره ۴-۳ مشاهده می‌شود، تیمار شاهد و تیمار حاوی g/kg20 عصاره رزماری به ترتیب با مقدار پروتئین برابر ۰٫۰۴ ± ۱۴٫۱۳ و ۰٫۰۳ ± ۱۴٫۱۲ درصد، کاهش معنی‌داری را نسبت به تیمار g/kg1/0 نشان دادند (۰۵/۰ >p ). بین دیگر تیمارها اختلاف معنی‌داری از لحاظ مقدار پروتئین لاشه مشاهده نگردید. از آن‌جایی که تحقیقات مختلف نشان‌دهنده تاثیرپذیری ترکیب شیمیایی بدن از ترکیب جیره غذایی و حتی درصد و مقدار غذادهی روزانه است [۲،۳]، به نظر می‌رسد در شرایط تحقیق حاضر وجود عصاره رزماری در جیره‌های غذایی باعث شده تا در فرایند متابولیسم، پروتئین مسیر اصلی خود یعنی مسیر سنتز بافت را طی نموده و به شکل پروتئین ذخیره گردد. در نتیجه مقدار پروتئین ابقاء شده در لاشه افزایش یافته است، به همین دلیل بیشترین میزان پروتئین در سطح g/kg1/0 عصاره مشاهده شده است. از سوی دیگر همانگونه که مشاهده می‌شود، چربی کبد فیل‌ماهیان تیمار g/kg1/0 به طور معنی‌داری کمتر از دیگر تیمارهاست (۰۵/۰ >p ). این مطلب نیز تایید کننده قرارگرفتن چربی در مسیر سوختن و تامین بهتر انرژی است که باعث سنتز پروتئین در مسیر اصلی خود و ابقاء بهتر پروتئین در بافت‌ها شده است. بر این اساس می‌توان گفت که عصاره رزماری در سطح g/kg1/0 باعث ابقاء بهتر پروتئین و افزایش پروتئین لاشه فیل‌ماهیان شده است. تحقیقات انجام شده در خصوص استفاده از منابع مختلف محرک رشد و سیستم ایمنی در فیل‌ماهیان نیز تایید کننده نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر است [۳۹،۶۷]. نتایج حاصل از تحقیقات متوالی (۲۰۰۹) ‌شالابی و همکاران (۲۰۰۶) در مورد استفاده از سیر بیانگر افزایش میزان پروتئین لاشه در تیمارهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی این گیاه است [۴۷،۶۵]. در مقابل برخی از تحقیقات نشان‌دهنده عدم وجود تغییر معنی‌دار در میزان پروتئین لاشه فیل‌ماهیان جوان تغذیه شده با مواد محرک رشد و سیستم ایمنی بوده است [۱۷،۳۷،۶۱].
۴-۳-۳- درصد چربی لاشه
طبق داده‌های ارائه شده در جدول شماره ۴-۳ اختلاف معنی‌داری در میزان چربی لاشه بین تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (۰۵/۰< p). بیشترین مقدار چربی لاشه در تیمار g/kg10 به میزان ۰۷/۰ ± ۰۰/۵ درصد و کم‌ترین مقدار آن در تیمار شاهد به میزان ۰۶/۰ ± ۱۵/۴ درصد اندازه‌گیری شد. میزان چربی موجود در غذای روزانه ماده مغذی مهمی است که باعث ایجاد انرژی در اکثر ماهیان می‌گردد و برای رشد و تکامل ضروری است. محققین دریافته‌اند که ماهیان، استفاده از پروتئین را به چربی و کربوهیدرات ترجیح می‌دهند. چربی در برخی از بافت‌های ماهیان خاویاری به وفور ذخیره می‌شود. ماهیان خاویاری نسبت به ماکرل و سالمون که به ماهیان چرب مشهورند نیز دارای چربی بیشتری هستند [۴۵]. با توجه به یکنواختی میزان انرژی و پروتئین در جیره‌های غذایی و هم‌چنین تاثیرپذیری محتوای چربی لاشه از کمیت چربی در جیره‌های غذایی، به نظر می‌رسد در تحقیق حاضر میزان عصاره رزماری تاثیری بر کمیت چربی در لاشه ماهیان مورد تغذیه در شرایط این آزمایش نداشته است. در عین حال به نظر می‌رسد ماهیان تیمار g/kg10 که سطوح بالاتری از پروتئین و چربی لاشه را نسبت به دیگر تیمارها به خود اختصاص داده‌اند، به نحو مطلوبتری از غذا بهره‌مند گردیده‌اند. ریتنز در سال ۱۹۸۳ بیان داشت که یک رابطه معکوس بین درصد آب و درصد چربی لاشه در قزل‌آلای رنگین‌کمان وجود دارد که ارتباطی با میزان پروتئین جیره ندارد [۱۰]. به رغم وجود رابطه معکوس بین میزان رطوبت و چربی لاشه، در تحقیق حاضر هیچ‌گونه رابطه معنی‌داری بین میزان رطوبت و چربی در تیمارهای مختلف مشاهده نشد. تحقیقات مشابه در خصوص استفاده از ترکیبات محرک سیستم ایمنی و رشد در ماهیان نیز نتایج مشابهی را ارائه نموده است [۳۷،۳۹،۶۱]. در مقابل برخی تحقیقات افزایش معنی‌داری را در میزان چربی ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی مواد محرک رشد و سیستم ایمنی به اثبات رسانده‌اند [۱۷،۶۷]. نکته قابل توجه در این خصوص مدت زمان انجام تحقیق می‌باشد. با توجه به اینکه متابولیسم چربی تحت تاثیر عوامل مختلف قرار داشته و انعکاس محتوای انرژی جیره غذایی در ترکیب لاشه، نیاز به زمان طولانی‌تری دارد،‌ لذا به نظر می‌رسد در صورتی که زمان انجام تحقیق طولانی‌تر بود، تفاوت‌هایی در میزان چربی لاشه مشاهده می‌شد.

۴-۳-۴- درصد خاکستر لاشه
طبق داده‌های جدول ۴-۳ اختلاف معنی‌داری از لحاظ خاکستر لاشه در بین تیمارهای مورد بررسی وجود نداشت (۰۵/۰< p). بیشترین میزان خاکستر لاشه در تیمار g/kg20 (05/0 ± ۰۳/۴ درصد) و کم‌ترین میزان خاکستر لاشه در تیمار g/kg10 (03/0 ± ۸۳/۳ درصد) مشاهده شد. ترکیبات غذایی مختلف دارای اثرات متفاوتی بر ترکیب لاشه ماهیان می‌باشد. علاوه بر بازارپسندی، کیفیت لاشه ماهیان پرورشی به طور عمده به کیفیت غذای مصرفی آن‌ ها وابسته است به طوری که این عامل یکی از فاکتورهای کنترل کیفی محسوب می‌گردد [۴]. با این حال همیشه افزودن یک مکمل خاص به جیره غذایی منجر به تغییر حتمی و معنی‌دار در اجزای شیمیایی ترکیب بدن نمی‌شود [۴]. از سوی دیگر با توجه به این‌که خاکستر لاشه ناشی از محتوای مواد معدنی می‌باشد، با توجه به یکسان بودن محتوای مواد مغذی دریافت شده به وسیله ماهیان همه تیمارها تفاوت در میزان خاکستر لاشه در بین تیمارهای آزمایشی قابل انتظار نمی‌باشد. به همین دلیل در تحقیق حاضر نیز،‌ افزودن عصاره رزماری به جیره فیل‌ماهیان جوان پرورشی باعث ایجاد تغییر معنی‌داری در میزان خاکستر لاشه نشد. نتایج تحقیقات مشابه در مورد استفاده از مواد محرک رشد و سیستم ایمنی نیز تایید کننده نتایج تحقیق حاضر می‌باشد [۱۷،۳۷،۶۱،۶۷].
۴-۳-۵- چربی کبد
همانطورکه در جدول ۴-۳ مشاهده می‌شود، میزان چربی کبد تیمارهای اکسی‌تتراسایکلین (۱۶/۱ ± ۸۲/۲۰ درصد) و g/kg1/0 عصاره رزماری (۵۰/۱ ± ۷۹/۲۲ درصد) به طور معنی‌داری کمتر از چربی کبد در دیگر تیمارهاست (۰۵/۰< p). با توجه به یکنواختی نسبت بین چربی و پروتئین در تیمارهای غذایی و تفاوت در ترکیب چربی کبد در تیمارهای مختلف به نظر می‌رسد در تیمارهای اکسی‌تتراسایکلین و g/kg1/0 متابولیسم چربی باعث تامین بهتر انرژی شده و پروتئین در مسیر اصلی سنتز پروتئین پیشرفته و ابقاء بهتر پروتئین در این تیمارها را به همراه داشته است. در مقابل کاهش میزان چربی کبد نشان‌دهنده تعادل مناسب چربی در جیره‌های غذایی و مصرف چربی در مسیر تولید انرژی می‌باشد، زیرا که مطالعات مختلف نشان داده است که ماهیان خاویاری که از غذاهای پرچرب استفاده می‌کنند، چربی را اکثرا در کبد و اندام‌های گوارشی ذخیره می‌کنند. بر این اساس می‌توان گفت سطح g/kg1/0 عصاره رزماری تاثیر مثبت بر راندمان مصرف غذا داشته و باعث ابقاء بهتر پروتئین و تولید پروتئین بیشتر شده است [۴۵].
۴-۴- شاخص‌های رشد
نتایج بدست ‌آمده از آنالیز داده‌های حاصل از زیست‌‌سنجی و شاخص های تغذیه‌ای ماهیان مورد آزمایش در جدول ۴-۴ آورده شده است. میزان رشد و بازدهی غذایی از جمله عوامل موثر در موفقیت اقتصادی یک واحد تولیدی است، اگرچه فاکتورهای دیگر از جمله کیفیت غذای مصرفی، درجه حرارت، اندازه ماهی و خصوصیات کیفی محیط پرورش نیزاز اهیمت فراوانی برخوردار است [۴].
۴-۴-۱- وزن اولیه
هیچ‌گونه اختلاف معنی‌داری از لحاظ وزن اولیه در بین ماهیان تیمارهای پرورشی وجود نداشت (۰۵/۰< p). ماهیان با میانگین وزنی ۲۸/۵ ± ۹۴/۱۳۰ (میانگین ± خطای استاندارد) در بین تیمارها توزیع شدند.
۴-۴-۲- وزن نهایی
وزن نهایی ماهیان در تیمارهای آزمایشی، فاقد اختلاف معنی‌دار بود (۰۵/۰< p) (جدول ۴-۴). تیمارهای اکسی‌تتراسایکلین، g/kg1و g/kg10 عصاره رزماری به ترتیب با مقدار ۰۰۶/۱۲۴ ± ۳۱/۱۶۴۶ و ۵۰/۷۹ ± ۱۲/۱۶۴۵ و ۶۳/۱۵۳ ± ۳۶/۱۶۴۴ گرم دارای بیشترین میانگین وزن نهایی در بین تیمارهای مورد آزمایش بودند. کم‌ترین میزان وزن نهایی به تیمار g/kg20 (71/36 ± ۲۶/۱۵۱۵ گرم) عصاره رزماری مربوط بود.
بررسی منابع نشان‌دهنده اثرات متفاوت مواد محرک سیستم ایمنی بر شاخص‌های رشد و تغذیه فیل‌ماهیان جوان پرورشی بوده است. افزایش وزن ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی مواد محرک رشد و سیستم ایمنی، به علت افزایش میزان سلامتی، افزایش میزان هضم و جذب، گسترش سطوح جذب مواد هضم شده در لوله گوارش و یا تحریک ترشح آنزیم توسط معده بوده است [۳۷]. علاوه بر این مواد محرک رشد و سیستم ایمنی با افزایش میزان هورمون رشد در پلاسمای خون و در نتیجه افزایش میزان ترشح لیزوزیم در ماهیان باعث افزایش میزان رشد می‌شود [۳۵]. عصاره‌های بدست آمده از گیاهان و ادویه‌های مختلف از طریق اعمال اثرات آنتی‌باکتریایی بر میکروفلور روده و هم‌چنین تحریک ترشح آنزیم‌های هاضمه باعث افزایش میزان هضم و جذب پروتئین‌ها و هم‌چنین تاثیر بر میزان ترشح آنزیم‌ها در جهت تحریک رشد می‌شود [۴۵]، علاوه بر این بسیاری از بررسی‌های دیگر، بیانگیر تاثیر معنی‌دار این مواد بر میزان رشد ماهیان می‌باشد [۳۵،۳۷،۳۹،۶۱،۶۷]. برخلاف یافته‌های فوق نتایج برخی بررسی‌های مشابه در مورد استفاده از مواد محرک سیستم ایمنی و رشد در ماهیان،‌ بیانگر عدم تاثیر معنی‌دار این مواد بر میزان رشد است [۱۷]. دیاب و همکاران (۲۰۰۸) در بررسی‌های خود بر روی تاثیر گیاه سیر (ماده محرک رشد و سیستم ایمنی) بر ماهی تیلاپیا به این نکته اشاره داشتند که استفاده کوتاه مدت از این گیاه (۴ هفته)،‌ تاثیر معنی‌داری را بر میزان رشد ماهیان نداشت،‌ اما با افزایش طول دوره آزمایش (۸ ماه)، افزایش معنی‌داری در رشد حاصل شد [۲۷]. بنابراین با توجه به نتایج تحقیق حاضر، به نظر می‌رسد طولانی‌تر کردن طول دوره تغذیه فیل‌ماهیان جوان پرورشی با جیره‌های حاوی عصاره رزماری نیز می‌تواند باعث افزایش معنی‌دار میزان رشد در برخی از تیمارها شود. بر اساس مشاهدات به عمل‌آمده در هنگام تغذیه فیل‌ماهیان جوان پرورشی با جیره‌های حاوی عصاره رزماری، ماهیان مربوط به تیمار شماره ۵ (g/kg20) به دلیل بوی تند غذا که ناشی از وجود عصاره رزماری در آن بود، تا حدودی از خوردن آن امتناع می‌کردند. داده‌های جدول ۴-۴ کم‌ترین میزان رشد را در ماهیان مربوط به این تیمار نشان می‌دهد که می‌تواند ناشی از این ویژگی باشد.
۴-۴-۳- درصد افزایش وزن بدن
طبق داده‌های ارائه شده در جدول شماره ۴-۴ درصد افزایش وزن بدن ماهیان مربوط به تیمار حاوی g/kg20 عصاره رزماری(۴۷/۴ ± ۷۸/۶۲)، به طور معنی‌داری کمتر از تیمار اکسی‌تتراسایکلین (۲۰/۴ ± ۹۵/۹۰) بود (۰۵/۰< p). تفاوت معنی‌داری بین دیگر تیمارها از لحاظ درصد افزایش وزن بدن وجود نداشت. درصد افزایش وزن بدن در سطوح g/kg 1/0، g/kg 1 و g/kg10 عصاره رزماری از تیمار شاهد بیشتر بود. بیشترین درصد افزایش وزن بدن در بین تمام تیمارها به تیمار حاوی اکسی‌تتراسایکلین مربوط بود. این نتایج نشان داد افزودن عصاره رزماری در سطح g/kg20 به جیره غذایی فیل‌ماهیان جوان پرورشی، نه تنها اثر مثبتی بر ویژگی‌های رشد نداشته است، بلکه می‌تواند اثرات منفی داشته باشد. نتایج تحقیق اکرمی و همکاران (۲۰۱۱) نیز بیانگر عدم وجود اختلاف معنی‌دار میزان رشد فیل‌ماهیان تغذیه شده با سطوح مختلف الیگوساکارید (ماده محرک رشد) بود [۱۷]. با توجه به اینکه درصد افزایش وزن بدن نیز در واقع متاثر از وزن نهایی است،‌ مطالب ارائه شده در خصوص وزن نهایی در اینجا نیز صادق است.
۴-۴-۴- ضریب رشد ویژه (SGR)
اختلاف معنی‌داری از لحاظ ضریب رشد ویژه در بین تیمارهای پرورشی مشاهده نشد (۰۵/۰< p). طبق اطلاعات ارائه شده در جدول ۴-۴ بیشترین میزان ضریب رشد ویژه در تیمار اکسی‌تتراسایکلین با میانگین۱۴/۰ ± ۲۶/۲ درصد و بعد از آن به ترتیب در تیمارهای g/kg 1/0، ۱ و ۱۰ عصاره رزماری مشاهده شد که از تیمار شاهد با میانگین ۳۶/۰ ± ۸۱/۱ درصد به طور قابل توجهی بیشتر است. از میان تیمارهای تغذیه شده با سطوح مختلف عصاره رزماری، فیل‌ماهیان تغذیه شده با جیره حاوی g/kg 1/0 عصاره رزماری(۱۱/۰ ± ۰۶/۲)، بیشترین ضریب رشد ویژه را نشان دادند. این در حالی است که ضریب رشد ویژه تیمار g/kg20 (11/0 ± ۶۰/۱) به دلیل عدم تمایل ماهیان این تمیار به غذای حاوی این میزان از عصاره و در نتیجه عدم تغذیه کافی از آن، از تیمار شاهد نیز کمتر بود. مهم‌ترین عاملی که می‌تواند باعث این امر شده باشد، کاهش مطلوبیت غذایی^[۱۳۶] به دلیل استفاده بیش از حد از عصاره رزماری در غذا باشد. بررسی‌های مشابه نیز بیانگر افزایش میزان ضریب رشد ویژه در تیمارهای تغذیه شده با مواد محرک رشد نسبت به گروه شاهد است [۳۷،۶۱،۶۷].
۴-۴-۵- ضریب تبدیل غذایی (FCR)
بر اساس داده‌های جدول شماره ۴-۴ ضریب تبدیل غذا اختلاف معنی‌داری را در بین تیمارهای پرورشی نشان نداد (۰۵/۰< p). کمترین میزان ضریب تبدیل غذایی در تیمار حاوی اکسی‌تتراسایکلین (۰۶/۰ ± ۲۰/۱) و تیمار g/kg1 عصاره رزماری (۰۴/۰ ± ۲۷/۱) و بیشترین میزان این شاخص در تیمار g/kg20 عصاره رزماری (۰۸/۰ ± ۵۱/۱) مشاهده شد (۵۰/۰> p). ضریب تبدیل غذایی شاخصی برای ارزیابی کارایی مصرف غذا بوسیله ماهیان است. کاهش ضریب تبدیل غذایی (بالا بودن FCR)، نشانه متداول بیماری در ماهی است. ضریب تبدیل مناسب، ضریبی است که به عدد یک نزدیک باشد. در مجموع نتایج حاصل نشان‌دهنده کاهش تدریجی ضریب تبدیل غذایی همزمان با افزایش سطح عصاره رزماری تا سطح g/kg1 است. به طوری که کمترین مقدار این شاخص در تیمار حاوی g/kg1 عصاره رزماری و تیمار اکسی‌تتراسایکلین بود و نشان‌دهنده کارایی بهتر مصرف غذا بوسیله ماهیان این تیمارها می‌باشد. نتایج تحقیقات مشابه نیز بیانگر کاهش معنی‌دار ضریب تبدیل غذایی در ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی مواد محرک رشد و سیستم ایمنی است [۳۷،۳۹،۶۱،۶۷]. در مقابل برخی تحقیقات تغییر معنی‌داری را در ضریب تبدیل غذایی ماهیان بین تیمارهای مختلف مشاهده نکردند [۱۷]. تشابه نسبت مواد غذایی استفاده شده در جیره‌های غذایی، سریع‌الرشد بودن ماهی، شرایط پرورش و کوتاه بودن دوره آزمایش می‌تواند در عدم مشاهده تفاوت معنی‌دار در ضریب رشد موثر باشد.
۴-۴-۶- شاخص وضعیت (CF)
اختلاف معنی‌داری در شاخص وضعیت ماهیان تیمارهای آزمایشی مشاهده نشد (۰۵/۰< p). طبق جدول ۴-۴ بیشترین میزان این شاخص در تیمار g/kg1/0 عصاره رزماری (۰۲/۰ ± ۴۳/۰) و تیمار اکسی‌تتراسایکلین (۰۱/۰ ± ۴۲/۰) مشاهده شد (۰۵/۰> p). داده‌‌های مربوط به این شاخص، از روند خاصی پیروی نمی‌کنند اما طبق داده‌های جدول ۴-۴ تیمار g/kg20 عصاره رزماری از کمترین شاخص وضعیت برخوردار است که با دیگر فاکتورهای مربوط به رشد نیز همخوانی دارد. بر اساس نتایج دیگر تحقیقات در خصوص استفاده از مواد محرک سیستم ایمنی و رشد در فیل‌ماهیان جوان پرورشی، شاخص وضعیت ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی این مواد،‌ افزایش معنی‌داری را نشان می‌دهد [۳۹،۶۱،۶۷].
با توجه به داده‌های بدست‌ آمده و بالاتر بودن شاخص‌های درصد افزایش وزن، وزن نهایی، نرخ رشد ویژه و شاخص وضعیت در تیمار g/kg1/0 و g/kg1 عصاره رزماری نسبت به تیمار شاهد و یکسان بودن آن با تیمار اکسی‌تتراسایکلین می‌توان گفت که این مقادیر از عصاره رزماری، سطوح مطلوب افزودن عصاره رزماری در جیره غذایی بچه فیل‌ماهیان به منظور بهبود فاکتورهای رشد هستند.
۴-۴-۷- کارایی غذا (FE)
طبق داده‌های جدول ۴-۴ کارایی غذا با افزایش میزان عصاره رزماری روند کاهش نشان می‌دهد (۰۵/۰> p). بیشترین میزان کارایی غذا در تیمار اکسی‌تتراسایکلین (۸۶/۰ ± ۳۷/۱۳) مشاهده شد. کارایی غذا در تیمار g/kg 1/0 عصاره رزماری (۹۷/۰ ± ۳۸/۱۲) از تیمار شاهد (۴۳/۰ ± ۱۷/۱۲) بیشتر بود ولی اختلاف معنی‌داری در بین تیمارهای پرورشی مشاهده نشد (۰۵/۰> p).
۴-۴-۸- بازده مصرف پروتئین (PER)
بازده مصرف پروتئین در بین تیمارهای آزمایشی اختلاف معنی‌داری نشان نداد (۰۵/۰< p). بیشترین میزان بازده مصرف پروتئین در تیمار g/kg10 عصاره رزماری (۵۸/۰ ± ۷۱/۲) مشاهده شد که نسبت به تیمار شاهد (۳۸/۰ ± ۴۵/۲) افزایش قابل توجه نشان داد (۰۵/۰> p). بازده مصرف پروتئین و کارایی مصرف غذا شاخص‌هایی برای سنجش کیفیت جیره ماهی و بالانس بودن اسیدآمینه‌های آن محسوب می‌شوند. از این شاخص‌ها برای سنجش استفاده از پروتئین و همچنین میزان تبدیل آن استفاده می‌شود [۶۵]. در تحقیق حاضر علیرغم معنی‌دار نبودن ضریب تبدیل پروتئین و کارایی غذا بین تیمارهای مختلف، میزان این دو شاخص در تیمارهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی عصاره رزماری نسبت به تیمار شاهد افزایش نشان داد که نشان‌دهنده افزایش کیفیت جیره‌های حاوی عصاره رزماری نسبت به جیره پایه و همچنین افزایش میزان تبدیل پروتئین در فیل‌ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی این عصاره است. نتایج برخی تحقیقات بیانگر افزایش میزان بازده مصرف پروتئین در ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی مواد محرک رشد و سیستم ایمنی است [۶۱،۶۸]. در مقابل برخی تحقیقات کاهش معنی‌داری در میزان بازده مصرف پروتئین ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی مواد محرک سیستم ایمنی را گزارش کردند [۱۷]. فلاحتکار و همکاران (۱۳۸۵) در بررسی خود، تغییر معنی‌داری را در میزان بازده مصرف پروتئین فیل‌ماهیان جوان پرورشی تغذیه شده با جیره‌های حاوی سطوح مختلف ویتامین C (ماده محرک رشد) مشاهده نکردند که با نتایج تحقیق حاضر مطابقت دارد [۱۱].
۴-۴-۹- شاخص کبدی (HI)
شاخص کبدی ماهیان مربوط به تیمار شاهد (۰۷/۰ ± ۱۷/۲) و تیمار g/kg20 عصاره رزماری (۰۶/۰ ± ۰۶/۲) به طور معنی‌داری کمتر از شاخص کبدی ماهیان مربوط به دیگر تیمارهای پرورشی بود (۰۵/۰< p). بیشترین شاخص کبدی مربوط به ماهیان مربوط به تیمار g/kg10 عصاره رزماری (۲۴/۰ ± ۹۳/۲) و اکسی‌تتراسایکلین (۱۷/۰ ± ۹۱/۲) بود (۰۵/۰ >p ).
اثبات شده است که در شرایط نامناسب زندگی، ماهیان اصولا کبد کوچک‌تری دارند (میزان انرژی ذخیره شده در کبد نیز در شرایط نامناسب کمتر است) [۴۵]. در بررسی صفرپور و همکاران (۲۰۱۱)، شاخص کبدی فیل‌ماهیان جوان پرورشی تغذیه شده با جیره‌های حاوی سطوح مختلف ویتامین E (ماده محرک رشد و سیستم ایمنی) افزایش معنی‌داری نسبت به گروه شاهد نشان داد [۶۱]. در مقابل، برخی تحقیقات،‌ استفاده از مواد محرک رشد و سیستم ایمنی را بر شاخص کبدی فیل‌ماهیان بی‌تاثیر دانستند [۶۷]. افزایش معنی‌دار شاخص کبدی فیل‌ماهیان تیمار g/kg10 عصاره رزماری نسبت به گروه شاهد، بیانگر افزایش جذب انرژی حاصل از هضم غذا و ذخیره آن در کبد به منظور رشد و متابولیسم است. در نتیجه با توجه به داده‌های حاصل از این تحقیق، افزودن g/kg10 عصاره رزماری به جیره فیل‌ماهیان جوان پرورشی می‌تواند باعث افزایش میزان جذب انرژی حاصل از هضم غذا و ذخیره آن در کبد به منظور رشد گردد.
۴-۴-۱۰- میزان بقا ماهیان
اختلاف معنی‌داری از لحاظ میزان بقا ماهیان تیمارهای آزمایشی در انتهای دوره مشاهده نشد (۰۵/۰ >p ).