براتی که دارای سررسید نوع دیگر یا چند سررسید پشت سرهم باشد، باطل و بلااثر است.
ماده ۳۴ ) برات بی وعده فوراً قابل پرداخت است. این نوع برات باید ظرف یک سال از تاریخ صدور جهت پرداخت ارائه شود. برات کش میتواند این مدت را کم یا زیاد نماید. این مواعد توسط ظهرنویسان هم قابل کاهش است. برات دهنده میتواند قید نماید که برات بی وعده نباید پیش از موعد معینی به رؤیت [برات گیر] برسد. در این مورد، مهلت ارائه سند از تاریخ مذکور شروع میگردد.
ماده ۳۵) سررسید برات به وعده از تاریخ رؤیت، به مأخذ تاریخ قبولی یا تاریخ اعتراض نکول معین میشود. در صورت فقدان اعتراض [پروتست] تا آن جایی که به قبول کننده مربوط میگردد چنین تلقی میشود که قبولی بدون تاریخ در آخرین روز مهلت ارائه جهت اخذ آن به عمل آمده است.
ماده ۳۶ ) سررسید براتی که به فاصله یک یا چند ماه پس از صدور یا پس از رؤیت تحریر شده باشد همان روز از ماهی است که پرداخت در آن روز باید صورت پذیرد. در صورت عدم ذکر روز تأدیه، موعد برات آخرین روز از همان ماه خواهد بود. در صورتیکه برات به فاصله یک یا چند ماه و نیم از صدور یا از رؤیت تنظیم شود، ابتدا باید ماه های کامل احتساب گردد. اگر سررسید برای آغاز یا نیمه [نیمه ژانویه، نیمه فوریه و غیره] یا پایان ماه تعیین شود، اول، پانزدهم یا آخرین روز آن ماه مورد نظر میباشد.
ماده ۳۷ ) وقتیکه پرداخت برات موکول به روز معین در محلی گردیده است که دارای تقویمی غیر از تقویم محل صدور میباشد، روز پرداخت براساس تقویم محل تأدیه معین خواهد شد.اگر سررسید براتیکه جهت مبادله میان دو محل با تقویم های مختلف تنظیم شده است، به وعده از تاریخ سند باشد، زمان صدور برات، روز مقارن تقویم محل صدور در تقویم محل تأدیه درنظر گرفته میشود و سررسید بر همان اساس تعیین میگردد. مهلت ارائه برات [به برات گیر] نیز مطابق قواعد بند فوق قابل محاسبه است. اگر طبق شرط مندرج در متن برات و یا حتی مطابق عبارات متن سند، مقررات و روش دیگری مورد نظر طرفین بوده باشد، [همان معتبر است و] مقررات فوقالذکر اعمال نخواهد شد.
بخش ۶ : در پرداخت
ماده ۳۸ ) دارنده براتیکه پرداخت آن موکول به روز معین یا به وعده از تاریخ صدور یا از تاریخ رؤیت شده است، باید سند را جهت تأدیه مبلغ در روز سررسید یا در یکی از دور روز تجاری بعدی [به برات گیر] ارائه نمایدتسلیم برات به اتاق پایاپای به معنای ارائه آن جهت پرداخت میباشد.
ماده ۳۹ ) برات گیر هنگام پرداخت برات میتواند درخواست نماید که سندی با قید «رسید» به وی تسلیم گردد. دارنده نمیتواند پرداخت قسمتی از مبلغ برات را رد کند.در صورت تأدیه قسمتی از وجه برات، محالٌ علیه میتواند انعکاس این پرداخت را در روی سند بخواهد و تقاضای رسید هم در این مورد بنماید.
ماده ۴۰ ) دارنده برات را نمیتوان به دریافت پیش از موعد مبلغ برات اجبار نمود.اگر براتگیر قبل از سررسید، وجه برات را پرداخت کند [در مقابل اشخاصی که حقی نسبتبه وجه برات دارند] مسئولیت خواهد داشت.شخصی که در سررسید، وجه برات را بپردازد بریالذمه محسوب میگردد، مگر اینکه مرتکب تزویر یا تقصیر عمدهای شده باشد. محالٌعلیه ملزم است هنگام پرداخت به صحت سلسله ظهرنویسی و نه امضای ظهرنویسان رسیدگی نماید.
ماده۴۱)در صورتیکه برات قابل تأدیه به پولی غیر از وجه رایج محل پرداخت صادر شده باشد، مبلغ قابل پرداخت میتواند به وجه رایج همین کشور به نرخ روز سررسید تأدیه شود. در صورت تأخیر بدهکار در پرداخت، دارنده برات میتواند به انتخاب خود خواستار گردد که وجه سند به پول رایج آن کشور بر پایه نرخ روز سررسید یا نرخ روز تأدیه پرداخت گردد.
ارزش پول بیگانه براساس عرف و عادت محل تأدیه تعیین میشود. معهذا محیل میتواند شرط نماید که مبلغ قابل پرداخت باید به نرخ مصرح در برات مورد محاسبه قرار گیرد.این قواعد در موردی که برات کش [در برات] قید نموده باشد که پرداخت باید به پول رایج معینی صورت پذیرد، جاری نمیگردد (شرط پرداخت مؤثر با پول خارجی).در موردی که وجه برات به واحد پولی تحریر شده است که در محل صدور، محل پرداخت واجد یک عنوان اما با ارزشهای متفاوت میباشد، پول کشور محل پرداخت قابل استناد خواهد بود.
ماده ۴۲ )وقتیکه برات ظرف مهلت مقرر در ماده ۳۸ ارائه نشده است، هر مدیون اجازه دارد مبلغ مورد پرداخت را نزد مقام صلاحیتدار با هزینه و مسئولیت دارنده برات به امانت بگذارد.
بخش ۷ : در حق رجوع به جهت نکول یا عدم تأدیه
ماده ۴۳ ) دارنده برات میتواند حق مراجعه خود را علیه ظهرنویسان، برات کش و سایر مسئولان سند اعمال نماید:
در سررسید: در صورت عدم پرداخت مبلغ سند.
حتی قبل از سررسید.
در صورت نکول یا عدم قبول جزئی از مبلغ برات.
در صورت حدوث ورشکستگی برات گیر، خواه قبولی نوشته یا ننوشته باشد، یا وقوع توقف پرداختهای این شخص، ولو این حالت توسط حکم دادگاه اعلام نگردد یا هنگامیکه عملیات اجرایی علیه اموال او بینتیجه مانده باشد.
در مورد ورشکستگی برات دهنده، اگر برات به صورت «بدون اخذ قبولی» صادر شده باشد.
ماده ۴۴ ) نکول یا عدم پرداخت باید از طریق رسمی محرز گردد (اعتراض نکول یا عدم تأدیه).اعتراض عدم قبولی باید ظرف مهلت مقرر انجام شود. اگر درخصوص مورد مذکور در بند یک ماده ۲۴ نخستین ارائه در آخرین روز مهلت واقع شده باشد، اعتراض میتواند روز بعد هم بهعمل آید.اعتراض عدم تأدیه برات قابل پرداخت در روز معین یا به وعده از تاریخ سند یا از تاریخ رؤیت، باید در یکی از دو روز غیرتعطیل بعد از روز تأدیه [یا سررسید] انجام شود. در مورد براتی که به رؤیت قابل پرداخت است، اعتراض نکول باید مطابق شرایط مصرح در بند فوق بهعمل آید.
ماده ۴۵ ) دارنده باید نکول یا عدم تأدیه را به ظهرنویس قبل از خود یا به برات کش ظرف چهار روز غیرتعطیل از تاریخ انجام اعتراض یا در مورد شرط «بازگشت بدون مخارج» از روز ارائه برات، اطلاع دهد. هر ظهرنویس باید ظرف دو روز غیرتعطیل متعاقب روز دریافت اطلاع نامه [اخطاریه]، ظهرنویس ماقبل خود را با ذکر نام و نشانی آن هاییکه اطلاع نامههای قبلی را به وی ارسال داشتهاند، آگاه نماید، و این عمل به همین ترتیب ادامه یابد تا به شخص برات کش برسد. مدت های فوق الذکر از تاریخ دریافت اطلاع نامه قبلی شروع میشود.
ماده۴۶ ) برات کش، ظهرنویس یا شخصی که تأدیه وجه برات را بهوسیله ضمانت تضمین میکند میتواند توسط شرط «بازگشت بدون مخارج»، «بدون اعتراض»، یا هر اصطلاح معادل دیگری که در برات قید و امضا میشود، دارنده را از انجام اعتراض نکول یا عدم تأدیه بهمنظور اعمال حق رجوع معاف نماید. این شرط دارنده را از وظیفه ارائه برات ظرف مهلت مقرر یا از ارسال اطلاع نامه معاف نمیدارد. اثبات عدم رعایت این مهلت به عهده شخصی است که میخواهد به این ایراد در مقابل دارنده استناد نماید.
ماده۴۷ ) برات دهنده، قبول کننده، ظهرنویس یا ضامن بهواسطه ضمانت در برات، همگی در مقابل دارنده مسئولیت تضامنی دارند. دارنده حق دارد بدون الزام به رعایت ترتیب تعهد هریک، از حیث تاریخ، علیه اشخاص فوق مجتمعاً یا منفرداً اقدام قانونی بهعمل آورد. همین حق را هر شخص امضاکننده برات، در صورت پرداخت مبلغ آن، دارا است.اقامه دعوی علیه یکی از مسئولان برات مانع اقدام علیه دیگران نیست، ولو اینکه تاریخ تعهد آنها مؤخر بر تعهد شخص مورد تعقیب باشد.
ماده ۴۸) دارنده میتواند در مراجعه خود به مسئول پرداخت، ارقام زیر را مطالبه و وصول نماید:
- مبلغ برات قبول یا تأدیه نشده با منافع [بهره]، در صورتیکه منفعت در برات شرط شده باشد.
- منافع از تاریخ سررسید به نرخ ۶ درصد.
- هزینه اعتراض و اخطاریهها به انضمام سایر هزینهها.
در موردی که رجوع قبل از سررسید به عمل میآید، مبلغ برات باید براساس تنزیل تقلیل یابد. این تنزیل مطابق نرخ رسمی تنزیل [یا نرخ بانکی] از تاریخی که حق رجوع در محل اقامت دارنده اعمال میگردد، محاسبه خواهد شد.
ماده ۴۹) مسئولی که برات را پرداخت کرده و آن را به دست میآورد، میتواند ارقام ذیل را از اشخاصی که در مقابل او مسئولیت دارند مطالبه و وصول نماید:
-تمامی مبلغ برات که پرداخت کرده است.
-منفعت این وجه به نرخ ۶ درصد از روز تأدیه.
-هر خرجی که به این منظور متحمل شده است.
ماده ۵۰ ) هر مسئول سند که به وی مراجعه شده یا میشود، میتواند درخواست کند که در ازای تأدیه وجه، برات همراه با اعتراض نامه و رسید مبلغ مورد پرداخت به وی تسلیم گردد. هر ظهرنویس که وجه برات را میپردازد میتواند ظهرنویسی خود و هم چنین ظهرنویسی که اشخاص مابعد خود را الغا نماید.
ماده ۵۱ ) در صورت استفاده از حق رجوع پس از قبولی جزئی از مبلغ برات، مسئولی که وجه نکول شده را تأدیه میکند میتواند درخواست نماید که این پرداخت در روی برات انعکاس یابد و رسید نیز به وی تسلیم گردد. همچنین دارنده باید سواد مصدق برات را به انضمام اعتراضنامه جهت حصول امکان انجام رجوع های ثانوی به وی واگذار کند.
ماده ۵۲ ) هر شخص دارای حق رجوع میتواند در صورت عدم وجود شرط خلاف، یک برات جدید [یا رجوعی] تحریر شده به رؤیت، عهده یکی از مسئولان سند و قابل پرداخت در محل اقامت شخص اخیر صادر کند. مبلغ برات رجوعی، علاوهبر مبالغ مذکور در مواد ۴۸ و ۴۹، شامل حق
دلالی و حق تمبر این برات نیز میگردد.
ماده ۵۳ ) پس از فرا رسیدن مهلتهای مقرر:
-جهت ارائه برات به رؤیت یا به وعده از رؤیت.
-جهت انجام اعتراض نکول یا عدم تأدیه.
-جهت ارائه بهمنظور پرداخت برات واجد شرط «بازگشت بدون مخارج.
ماده ۵۴ ) در صورتیکه ارائه برات یا انجام اعتراض در مهلت تعیین شده، بهواسطه یک مانع غیرقابل اجتناب (ممنوعیت قانونی توسط دولت یا سایر عوامل قهری) متعذر شود، مهلت مذکور افزایش مییابد.دارنده موظف است بدون اتلاف وقت مورد قوه قاهره را به ظهرنویس ماقبل خود اطلاع دهد، و این آگهی را در روی برات یا برگ ضمیمه منعکس نماید.
بخش ۸ : در مداخله شخص ثالث
ـ قواعد عمومی
ماده ۵۵ ) براتکش، ظهرنویس، یا ضامن میتواند در صورت نیاز، شخصی را جهت قبولی یا پرداخت معین کند. برات میتواند مطابق شرایط آتی توسط شخصی به نفع بدهکار سند که علیه او حق رجوع وجود دارد قبول یا تأدیه گردد. ممکن است شخصی که مداخله می کند شخص ثالث یا حتی برات گیر، به استثنای قبولکننده، یکی از مسئولان صاحب امضا در سند باشد. شخص مداخله کننده ملزم است ظرف دو روز غیرتعطیل، اطلاع نامه دال بر مداخله خود را به مسئول سندی که به نفع او تعهد نموده است ارسال دارد. در صورت عدم رعایت این مهلت، شخص مذکور مسئول خسارات وارده بر اثر غفلت خود خواهد بود، اما این ضرر و زیان نمیتواند بیش از مبلغ برات تعیین شود.
ـ مداخله جهت قبولی
«مداخله جهت قبولی» به معنای «قبولی توسط شخص ثالث» قبل از سررسید برات میباشد.
ماده ۵۶ ) قبولی با مداخله دیگری، در تمام مواردیکه قبل از سررسید برای دارنده برات «قابل اخذ قبولی» حق رجوع وجود دارد، امکانپذیر است.
ماده ۵۷ ) قبولی با مداخله، در روی برات منعکس میگردد. این قبولی به امضای مداخلهکننده میرسد. در قبولی به طریق مداخله نام شخصی که به نفع او تحریر شده قید میشود و در صورت عدم ذکر، این قبولی برای براتکش بهحساب میآید.
ماده ۵۸ ) قبولکننده از راه مداخله در مقابل دارنده و ظهرنویسان بعدی ذینفع، همانند شخص اخیر مسئولیت خواهد داشت.علیرغم اخذ قبولی به طریق مداخله، شخص ذینفع و اشخاص دیگریکه در برابر او مسئولیت دارند میتوانند از دارنده سند درخواست نمایند در ازای پرداخت مبلغ مورد نظر در ماده ۴۸، اصل برات، اعتراض و رسید صورتحساب دریافتی را در صورت وجود، تسلیم نمایند.
ـ مداخله جهت پرداخت [پرداخت توسط ثالث]
ماده ۵۹ ) پرداخت از طریق مداخله در تمام مواردی که در سر وعده یا قبل از سررسید، دارنده حق رجوع دارد میتواند انجام پذیرد. پرداخت باید شامل تمام مبلغ قابل تأدیه توسط شخصی که به نفع او انجام میشود، باشد این پرداخت میباید حد اکثر تا فردای آخرین روز مهلت مقرر جهت انجام اعتراض عدم تأدیه به عمل آید.
ماده ۶۰) اگر برات توسط اشخاص ثالثی که اقامتگاه آنها در محل پرداخت است قبول شود، یا اگر اشخاصی که اقامتگاه آنان در محل پرداخت است به عنوان احتیاط جهت پرداخت تعیین شده باشند، دارنده باید برات را به تمام آنها ارائه نماید و در صورت لزوم حداکثر تا فردای آخرین روز مجاز جهت انجام واخواست، اعتراض عدم تأدیه به عمل آورد. در صورت عدم انجام اعتراض عدم تأدیه در مهلت فوق، مسئولی که شخصی را بهعنوان احتیاط جهت پرداخت به هنگام ضرورت معین نموده یا مسئولی که به حساب او برات قبول شده است و ظهرنویسان بعدی، بری الذمه میشوند.
ماده ۶۱) دارندهای که پرداخت توسط ثالث را رد میکند حق رجوع خود را نسبت به مسئولانی که بدان وسیله بری الذمه میشوند از دست میدهد.
ماده ۶۲) پرداخت توسط ثالث باید با انعکاس رسید در روی برات محقق شده و نام شخصی که تأدیه مبلغ به جای وی صورت گرفته است، قید گردد. در صورت عدم ذکر این موضوع، پرداخت از طرف برات کش محسوب خواهد شد . اصل برات و اعتراض عدم تأدیه، در صورت انجام، میباید به شخصی که با مداخله پرداخته است تسلیم شود.
بررسی تطبیقی اعتراض نسبت به برات ، سفته و چک در حقوق تجارت ایران با کنوانسیون ژنو- قسمت ۳۳