۴/۸۷
۷/۹۱
۱۱/۵۵
۱۳/۴۳
۱۲/۲۱
۱۱/۲۵
۱۱/۳۱
۸/۴۸
ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺪﻭﻝ ﺷﻤﺎﺭﻩ ﻱ ۳-۱ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ﻛﻪ ﺭﺷﺪ ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻱ ۲۵ ﺳﺎﻟﻪ ۱۳۲۰-۱۳۴۵، ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺩﻭﻡ ﻭ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﻧﻘﺶ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ، ﺍﺯ ﺷﺪﺕ ﻭ ﺳﺮﻋﺖ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺑﻮﺩﻩ ، ﺍﺯ ﺳﺎﻝ ۱۳۴۵ﺑﻪ ﺑﻌﺪ، ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺍﺗﺨﺎﺫ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺯﺩﺍﻳﻲ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﺩﻭﻟﺖ ، ﻭ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎﻁ ﻛﺸﻮﺭ ﺩﺭ ﭼﺎﺭﭼﻮﺏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻱ ﻋﻤﺮﺍﻧﻲ ﭘﻨﭻ ﺳﺎﻟﻪ ﻭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻗﻄﺐ ﻫﺎﻱ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻣﻬﻢ ﺩﻳﮕﺮ (ﻣﺜﻞ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ، ﺗﺒﺮﻳﺰ، ﺍﺭﺍﻙ، ﺍﻫﻮﺍﺯ ﻭ…) ﻛﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﻧﻴﺰ، ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻱ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺮﻭﻡ ﻭ ﻧﻮﺍﺣﻲ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮﺭ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺷﺪ، ﺁﻫﻨﮓ ﺁﻫﺴﺘﻪ ﺗﺮﻱ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺭﻭ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻃﺒﻖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻫﺎ، ﺑﺎ ﭘﻴﮕﻴﺮﻱ ﺟﺪﻱ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎﻱ ﻛﻨﺘﺮﻝ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻭ ﺗﻤﺮﻛﺰﺯﺩﺍﻳﻲ ﺗﺎ ﺳﺎﻝ ۱۴۰۰ ﻛﻤﺎﻛﺎﻥ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﻱ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷﺖ (ﻏﻤﺎﻣﻲ ،:۱۳۸۷ .( ۶۰ ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﻳﺎﺩﺁﻭﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺳﺎﻝ ۱۳۴۵ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺒﻜﻪ ﺭﺍﻩ ﻫﺎﻱ ﻣﻠﻲ ﻭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎﻁ ﻛﺸﻮﺭ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﺮﺩ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﺭ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﻭﺳﻴﻊ ﻭ ﺍﺭﺯﺍﻥ ﺍﺣﺘﻴﺎﺝ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﻌﻀﻲ ﺍﺯ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎﻱ ﻣﺰﺍﺣﻢ ﺷﻬﺮﻱ ﺑﻪ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪﻭﺩﻳﺖ ﻫﺎﻱ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪﻩ
ﺩﺭ ﻃﺮﺡ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺼﻮﺏ ﺷﻬﺮﻱ، ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﻱ ﻫﺎﻱ ﻭﺍﻗﻊ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺭﺷﺪ ﻧﻬﺎﺩﻧﺪ. ﻛﺎﻧﻮﻥ ﻫﺎﻱ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻮﻝ ﺭﺍﻩ ﻫﺎﻱ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﻲ ﺍﺻﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ، ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺪﺭﻳﺞ »ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻧﺸﻬﺮﻱ« ﻳﺎ »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺁﻥ« ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ. ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻛﻼﻧﺸﻬﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﻭﺳﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ ﻭ ﺑﺮﻭﻥ ﻓﻜﻨﻲ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺴﻜﻦ، ﻛﺎﺭﮔﺎﻫﻬﺎﻱ ﺁﻻﻳﻨﺪﻩ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺑﺪﻭﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺍﺯ ﺯﻣﻴﻦ ﻋﻤﻼً ﺩﺭ ﻫﻢ ﺭﻳﺨﺘﮕﻲ ﻭ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﺭ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ
ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ (ﻣﺘﻮﺳﻠﻲ ﻭ ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺯﺍﺩﻩ ،.(۶۳-۶۴ :۱۳۸۵ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ
۹۷
ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ: ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻧﺸﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ
ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺮﻭﺯ ﺑﺤﺮﺍﻥ ﻫﺎﻱ ﺷﻬﺮﻱ- ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺍﻱ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﺩﻫﺔ ۱۳۷۰ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﻛﻼﻧﺸﻬﺮﻫﺎ ﻭ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭگ، ﻫﻴﺌﺖ ﺩﻭﻟﺖ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﻭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺭﻳﺰﻱ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭگ ﻛﺸﻮﺭ، ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻃﺮﺡ ﺭﻳﺰﻱ ﻭ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭگ ﻛﺸﻮﺭ ﻭ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ. ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺍﺳﺎﺱ، ﻫﻴﺌﺖ ﻭﺯﻳﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻮﺭﺥ ۱۳۷۴/۷/۲۶ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﺷﻤﺎﺭﻩ ۱۰۰/۲۹۹۴ ﻣﻮﺭﺥ ۱۳۷۴/۴/۱۴ ﻭﺯﺍﺭﺕ ﻣﺴﻜﻦ ﻭ ﺷﻬﺮﺳﺎﺯﻱ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺍﺻﻞ ۱۳۸ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﻳﺮﺍﻥ، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﻭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺭﻳﺰﻱ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭگ ﻛﺸﻮﺭ، ﭼﺎﺭﭼﻮﺏ »ﻃﺮﺡ ﺭﻳﺰﻱ ﻭ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻭ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺑﺰﺭگ ﻛﺸﻮﺭ ﻭ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺁﻧﻬﺎ« ﺭﺍ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮﺩ (ﻏﻤﺎﻣﻲ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ، .(۶ :۱۳۸۶ ﻃﺒﻖ ﺍﻳﻦ ﻣﺼﻮﺑﻪ، ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﺩﻣﺎﻭﻧﺪ، ﺭﻱ، ﺷﻤﻴﺮﺍﻧﺎﺕ، ﻛﺮﺝ، ﻭﺭﺍﻣﻴﻦ، ﺍﺳﻼﻣﺸﻬﺮ، ﺳﺎﻭﺟﺒﻼﻍ، ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ، ﺭﺑﺎﻁ ﻛﺮﻳﻢ، ﭘﺎﻛﺪﺷﺖ ﻭ ﻧﻈﺮﺁﺑﺎﺩ ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻗﻠﻤﺮﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺑﺠﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻓﻴﺮﻭﺯﻛﻮﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﻓﻘﺪﺍﻥ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﻛﻤﺒﻮﺩ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻛﺎﻧﻮﻥ ﻫﺎﻱ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺣﺬﻑ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ ( ﻣﺘﻮﺳﻠﻲ ﻭ ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺯﺍﺩﻩ ، :۱۳۸۵ .( ۶۴
ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺳﺮﺷﻤﺎﺭﻱ ۱۳۷۵-۸۵ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ۷۰ ﻧﻘﻄﻪ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﻧﻔﺮﺍﺩﻱ ﻭ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺍﺩﻏﺎﻡ ﭼﻨﺪﺑﺎﺩﻱﺁ ﺟﻤﻌﺎً ۲۶ ﻧﻘﻄﻪ ﺷـﻬﺮﻱ ﺩﻳﮕـﺮ ﺭﺍ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ. ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺁﺑﺎﺩﻳﻬﺎﻱ ﺑﺎﻻﻱ ۵۰۰۰ ﻧﻔﺮ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۸۵، ۵۲ ﺁﺑﺎﺩﻱ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﻫﺎﻱ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻭ ﺟﻨﻮﺏ ﻏﺮﺑﻲ ﺗﻬﺮﺍﻥ (ﺍﺳﻼﻡ ﺷﻬﺮ- ﺭﺑﺎﻁ ﻛﺮﻳﻢ ﻭ ﺷـﻬﺮﻳﺎﺭ) ﻣـﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻥ ﺍﻳﻦ ﺁﺑﺎﺩﻱ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺣـﺪﺍﻗﻞ ۵۰ ﻧﻘﻄﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻘﺎﻁ ﺷﻬﺮﻱ ﺍﻓﺰﻭﺩﻩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳـﺪ ﺍﺷـﺎﺭﻩ ﻛـﺮﺩ ﻛـﻪ ﺭﺷـﺪ ﻭ ﭘﺮﺍﻛﻨﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻥ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎﺩﻝ ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺍﺯ ﻋﻮﺍﻣـﻞ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬﺍﺭ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺧﺼﻮﺹ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩﻱ ﭼﻮﻥ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﺧﺼﻮﺻـﺎً ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﭘﻴﺮﺍﻣـﻮﻥ ﻛﻼﻧﺸﻬﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﻗﻴﻤﺖ ﺯﻣﻴﻦ ﻭ ﻣﺴﻜﻦ ﻭ ﺗﻐﻴﻴـﺮﺍﺕ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺳـﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘـﻪ، ﻭﺿـﻌﻴﺖ ﺳـﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎﻱ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻭ ﻧﻈﺎﺭﺗﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﺩﻭﺭﻱ ﻭ ﻧﺰﺩﻳﻜﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎﻱ ﺍﺭﺗﺒـﺎﻃﻲ ﻭ ﺷـﻬﺮ
ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺩﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺍﻣﻜﺎﻧﺎﺕ ﻭ ﺧﺪﻣﺎﺕ، ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﻱ ﺷﻐﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻭ ﻧﻈـﺎﻳﺮ ﺍﻳـﻦ ﻫـﺎ ﺍﺷـﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩ (ﻛﺎﺭﮔﺮ، ۲۳ :۱۳۸۸ - ۸۹ﻭ.(۲۱
ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻥ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﺮﺷﻤﺎﺭﻱ ﺳﺎﻝ۱۳۸۵ ﺑـﻪ ﺑـﻴﺶ ﺍﺯ ۱۲ ﻣﻴﻠﻴـﻮﻥ ﻧﻔـﺮ ﺭﺳﻴﺪ . ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺣﺎﺿﺮ ﺍﻳﻦ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺷﺎﻣﻞ ۱۲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ، ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ۳۰ ﺑﺨﺶ (ﻗﻠﻤﺮﻭﻫﺎﻱ ﺳﻴﺎﺳﻲ) ﻭ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ۵۰ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺷﻬﺮﺩﺍﺭﻱ (ﻗﻠﻤﺮﻭ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ) ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺁﻳﻨـﺪﻩ ﻧـﻪ ﭼﻨـﺪﺍﻥ ﺩﻭﺭ، ۱۵۰۰ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺭﻭﺳﺘﺎ (ﺩﻫﻴﺎﺭﻱ) ﺑﻪ ﺍﻳـﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻗﻠﻤﺮﻭﻫـﺎﻱ ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ ﻭ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺍﻓـﺰﻭﺩﻩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ (ﺁﺧﻮﻧﺪﻱ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ، .(۱۸ :۱۳۸۷ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻗﻠﻤﺮﻭﻫـﺎﻱ ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ ﻭ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺗﻔﺮﻕ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺩﺍﺭﻩ ﻭ ﺣﻜﻤﺮﻭﺍﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻥ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ. ﺑـﺪﻭﻥ ﺍﻳﻨﻜـﻪ
۹۸
ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ: ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻧﺸﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ
ﺗﺪﺑﻴﺮﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺳﺎﺯ ﻭ ﻛﺎﺭﻫﺎﻱ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻭ ﻫﻤﻜﺎﺭﻱ ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺎﺩﻱ ﻭ ﺑﻴﻦ ﻗﻠﻤﺮﻭﻳﻲ ﺍﻳﺠـﺎﺩ ﺷـﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ (ﺑﺮﻙ ﭘﻮﺭ ﻭ ﺍﺳﺪﻱ، .(۲۴۷ : ۱۳۸۸ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺍﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺩﺭ ﺳـﺎﻝ ۱۳۸۵ ﺑـﻪ ﺑـﻴﺶ ﺍﺯ ۱۲ ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ﻧﻔﺮ ﺭﺳﻴﺪ ﻭ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۴۰۰ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ۱۷ ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ.
ﺟﺪﻭﻝ ﺯﻳﺮ ﺗﻌﺪﺩ ﻗﻠﻤﺮﻭﻫﺎﻱ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻭ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻼﻥ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺭﺍﻧﺸﺎﻥ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ. ﻛﻼﻥ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۸۵ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﻌﺎﺩﻝ ۸/۲ ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ﻧﻔﺮ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ۱۲ ﻣﻴﻠﻴﻮﻥ ﻧﻔﺮ، ۱۸/۹۱ ﺩﺭﺻﺪ ﺍﺯ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺟﺪﻭﻝ :۳-۲ ﻗﻠﻤﺮﻭﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ ﺷﻬﺮ – ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻬﺮﺍﻥ

شکل ۴-۱۲: تعداد کل جایگاه‌های ژنی و تعداد جایگاه‌های ژنی چندشکل در زنبورهای استان‌های مختلف مورد مطالعه
۴-۱۴- دندوگرام اجماعی حاصل از داده‌های ژنتیکی و مرفومتریک
به منظور تعیین قرابت زنبورهای عسل مورد مطالعه و گروه‌بندی آنها بر اساس داده‌های مرفولوژیکی و مولکولی، دندروگرام اجماعی رسم گردید. بر این اساس زنبورهای پنج استان به سه گروه اصلی تقسیم شدند. گروه اول که در آن خوزستان قرار داشت و گروه دوم که در آن زنبورهای عسل کردستان، و گروه سوم که شامل زنبورهای عسل مرکزی، اصفهان و فارس می‌شود.
شکل ۴-۱۳: دندروگرام اجماعی حاصل از داده‌های ژنتیکی و مرفولوژیکی
فصل پنجم
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج حاصل از بررسی‌های مرفولوژیکی از کلنی­های نمونه گیری شده پنج استان خوزستان، کردستان، مرکزی، اصفهان و فارس و مقایسه آن با نتایج قبلی اعلام شده در مورد نژاد ایرانی (Ruttner et al., 1985)، تغییراتی در خصوصیات نژاد مورد بررسی مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد که این زنبورها در طول سالیان گذشته کوچکتر، چاق‌تر و رنگشان تیره‌تر شده است، که علاوه بر عدم واردات ملکه در طی دهه‌ های گذشته، تکوین و تکامل نژادی نیز از دیگر علل تغییرات مذکور است (طهماسبی و همکاران، ۱۳۷۷).
تفاوت صفات مرفولوژیک می‌تواند به دلیل تفاوت اندازه سلول‌ها در ماه‌های مختلف، کمیت و کیفیت غذای لاروی (Ruttner, 1988)، درجه حرارت مؤثر در رشد لاروها (Soose, 1954) و نیز تأثیر کنه واروآ (Daly et al., 1988) باشد. شریط اقلیمی در فصول مختلف بروی صفات مرفولوژیک تأثیر نشان می‌دهد (طهماسبی، ۱۳۷۶).
دقت در همبستگی صفات ظاهری زنبوران عسل مورد مطالعه نشان می‌دهد که همبستگی بالایی بین طول بال و طول جوگال بال جلویی و همچنین طول و عرض بال جلویی وجود دارد و همبستگی منفی بین زاویه A₄ با سایر صفات وجود دارد. مطالعات روتنر نیز روی زنبوران عسل نشان می‌دهد که همبستگی بالایی بین طول بال جلو، طول خرطوم و قطعات مختلف پای عقب وجود دارد (Ruttner, 1988).‌
مطالعات طهماسبی نشان داد که علاوه بر طول بال جلویی صفات دیگری از جمله طول خرطوم و طول پای عقب و حتی رنگ حلقه‌ها نیز با تغییر شرایط زیستی زنبور عسل در طول ما‌های مختلف، تحت تأثیر قرار می‌گیرند (طهماسبی و همکاران، ۱۳۷۶). بررسی‌های طهماسبی مشخص نمود که نژاد ایرانی از نژادهای خارجی و وارد شده به ایران فاصله زیادی دارد.
بررسی‌های مستأجران بروی زنبور عسل نژاد ایرانی مشخص نمود که میزان همبستگی بالایی بین صفات طول ساق پا، طول و عرض بال جلو و طول بال عقب وجود دارند (Mostajeran et al., 2006).
بررسی‌های طهماسبی نشان می‌دهد که زنبور عسل ایران به سه گروه اشتقاق یافته است، گروه شمال، گروه مرکزی و گروه غربی. گروه شمالی که از مناطق شمالی شامل مازندران و گیلان جمع آوری می‌شود که بزرگ‌تر و دارای بدنی تیره ‌تر می‌باشد. گروه غربی که از غرب ایران جمع آوری می‌شود و گروه گوچکی است و برخی از خصوصیات این گروه از جمله ایندکس کوبیتال شبیه به جمعیت‌های زنبور عسل عراق و سوریه است. گروه مرکزی که از مناطق مرکزی و جنوبی ایران جمع آوری می‌شود که خوصیات بین نا بینی را نشان می‌دهد (طهماسبی و همکاران، ۱۳۷۷).
بررسی‌های رحیمی و اسدی نشان می‌دهد که زنبور عسل سقز به نژاد کردستان نزدیک‌تر است، البته دارای شباهت و تفاوت‌هایی با جمعیت‌های جنوبی نیز می‌باشد که این شباهت‌ها را می‌توان از طریق انتقال برخی کندوها از جنوب به این منطقه توضیح داد (Rahimi & Asadi, 2010).
چگونگی کاربرد و آنالیز نشانگر ISSR در تنوع ژنتیکی زنبور عسل
نشانگر ISSR نشانگر غالب بوده از این رو بدلیل اینکه تمام آلل‌ها را نشان نمی‌دهد برخی پارامترها نظیر تعداد آلل‌ها، تعداد آلل‌های موثر، تعداد آلل‌ها در هر جایگاه ‌ژنی یا لوکوس، هتروزیگوسیتی (مورد انتظار و مشاهده شده) قابل اندازه‌گیری نیست.
تمایز بین افراد هموزیگوت و هتروزیگوت با نشانگر غالب امکان پذیر نیست لذا تفاوت بین جمعیت‌های زنبور عسل در یک جایگاه ژنی (gst) و تفاوت بین جمعیت‌ها در چندین جایگاه ژنی (Gst) قابل اندازه‌گیری نیست به عبارتی این پارامترها برای نشانگرهای مولکولی همبارز مناسب بوده و دارای محدودیت‌هایی برای نشانگرهای غالب نظیر ISSR و RAPD می‌باشند زیرا به دلیل عدم تکرار پذیری یا تکرار پذیری کم این نشانگرها تعداد نمونه زیاد و چندین نسل از هر جمعیت لازم است تا پارامتر محاسبه شده دقیق و درست باشد.

هر آزمایش تکثیر باید جهت اطمینان از فراورده تکثیر تکرار گردد اگر باند ویژه‌ای که در یک تکرار دیده شد در تکرار دوم دیده نشده باشد آن نباید مورد نمره‌دهی جهت آنالیز قرار گیرد. با این وجود بر اساس آنالیزهای بسیار صورت گرفته در این تحقیق مطالعه فردی و مطالعه بیش از ۵ فرد تغییری چشمگیری در نتایج نشان نداد.
بسته به نوع مطالعه مورد نظر در جمع‌ آوری داده‌ها و نمره‌دهی آنها رهیافت‌های مختلفی ارائه می‌شود. در مطالعه‌ای که هدف آزمایش جریان ژنی است نظیر آنالیز والدین و دورگ‌گیری در میان جمعیت‌ها یا گونه داده‌های مورد نیاز کیفی هستند و جهت تجزیه کیفی نیازمند نشانگر تیپیک در فرد، جمعیت یا گونه هستیم که بتوان در ارزیابی مقدار جریان ژنی از آن استفاده کرد (Wolf et al., 1998a,b). به منظور تشخیص این نشانگر آغازگرهای متعددی باید روی جمعیت یا تاکسای مورد نظر، مورد آزمایش قرار گیرند.
برای نشانگرهای ویژه جمعیت چندین فرد باید جهت ردیابی و یافتن نشانگر ویژه در یک جمعیت مورد بررسی قرار گیرد. اگر نشانگر ویژه گونه یا جمعیت تشخیص داده شوند آغازگرهای مشخص جهت تکثیر DNA از همه افراد درگیر در مطالعه استفاده و تنها باندهای واضح ISSR آنالیز خواهند شد.
مطالعه تنوع ژنتیکی همچون مطالعه حاضر نیازمند رهیافت کمی است که هدف بدست آوردن باندهای زیاد در گونه یا جمعیت است. پی برده شد که ۲۵ فرد در هر جمعیت راندمان مناسبی جهت ارزیابی الگوی تنوع ژنتیکی ارائه می‌دهد. مطالعات سیستماتیک مرزبندی گونه روی نمونه‌برداری در عرض دامنه جغرافیایی گونه متمرکز شده است و جهت آنالیز بررسی دامنه جغرافیایی آنالیز ۵ فرد از هر جمعیت مناسب می‌باشد. یک مطالعه ISSR تیپیک شامل ۳ تا ۱۰ آغازگر و چند صد فرد خواهد بود. آغازگرهای کاندید بوسیله تست آغازگر هر تاکسون انتخاب و آغازگرهای تولید کننده باندهای قابل تشخیص جهت تکثیرهای بعدی بهینه می‌گردند. به خاطر تفاوت زیاد در نشانگر ISSR ژنوتیپ همه افراد در یک مطالعه با ۱ تا ۳ آغازگر بررسی می‌گردد.
بنابراین دو راهبرد بسته به نوع هدف پیشنهاد می‌گردد:
رهیافت کیفی
وقتی ISSR به منظور مطالعه الگوی جریان ژنی استفاده می شود ارزیابی فراوانی نسبی باند ویژه ISSR در هر تاکسون در انتخاب آن نشانگر برای تاکسون ویژه دارای اهمیت است (Wolf et al, 1998a,b, 2001). الگوی نشانگرهای اضافی و توزیع آنها در مطالعه جریان ژنی استفاده می‌شود برای مثال اگر فرضیه گونه‌زایی هیبرید C از تاکسون‌های A و B مطرح باشد وجود باندی ویژه از تاکسون Aو باندی ویژه از تاکسون B در هیبرید جدید قابل تصور می‌باشد. اگر گونه مشتق شده هیبرید نسبتاً جوان باشد انتظار می‌رود تا آلل‌های جدید را در آن ببینیم. به دلیل طبیعت تغییر پذیری زیاد ISSR انتظار می‌رود آلل‌های بیشتری در گونه مشتق شده هیبرید نسبت به آنچه در مطالعه آلوزایم‌ها دیده می‌شود مشاهده گردد. الگوی نامتقارن جریان ژنی به آسانی توسط نشانگر ISSR کشف می‌شود (Wolf et al., 1998b). نشانگرهای با فراوانی کم در یافتن این الگوها در مقایسه با نشانگرهای تیپیک گونه گهگاهی مفید هستند (Archibald et al., 2004). بعد از تشخیص آلل‌های نشانگر ویژه فراوانی وجود نشانگر در تاکسون علاقه مورد اندازه‌گیری است و فرضیه جریان ژنی بر پایه الگوی یافت شده مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
رهیافت کمی
داده‌های ISSR می‌تواند با بهره گرفتن از آمار مقایسه‌ای و تفسیری جهت ارزیابی سطح تنوع و تغییر ساختار جمعیتی مورد استفاده قرار گیرد. در آنالیز نشانگر غالب تخمین فراوانی آلل مورد نیاز است چون احتمال استقرار ژنوتیپ از داده‌های ISSR به تنهایی وجو ندارد.
باندها به صورت جایگاه ژنی دی‌آللی نمره‌دهی می‌شوند که وجود باند می‌تواند بیانگر دو آلل یا تنها یک آلل می‌باشد و غیبت باند هموزیگوزیتی اشاره می‌کند زیرا غیبت باند ممکن است نتیجه اتصال نادرست آغازگر^[۷۸] در انتهای توالی SSR یا حوادث حذف و اضافه و تغییر در وزن مولکولی قطع تکثیر شده باشد.
بهترین پارامترها برای اندازه‌گیری در مورد نشانگر غالب برای مطالعه تنوع ژنتیکی زنبور عسل تعداد باندهای تشکیل شده برای هر آغازگر و نژاد، تعدا کل باندهای تولیدی برای هر آغازگر و نژاد، تعداد باندهای تک‌شکل و چندشکل تشکیل شده، درصد چند شکلی، محتوای اطلاعات چندشکلی (PIC)، شاخص نشانگری (MI)، قدرت حل (RP)، نرخ موثر چندگانه (EMR)، تشابه و فاصله ژنتیکی با روش UPGMA و روش جاکارد، آنالیز خوشه‌ای و تجزیه به مولفه‌های اصلی می‌باشد.
بررسی کارایی و تعداد باندهای تولیدی آغازگرها در نژادهای مختلف زنبورعسل مورد مطالعه
تعداد باندهای تولید شده در مطالعات بین ۴ تا ۱۲ باند بود که در مقایسه با مطالعات دیگر تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد چنانچه این تعداد باند تکثیر شده در زنبور عسل ۲ تا ۱۰ باند (Paplauskiene et al., 2006; Al-Otaibi, 2008)، در کرم ابریشم بین ۳ تا ۱۴ باند (Velu et al., 2008)، در Antherae mylitta بین ۵ تا ۱۶ باند (Kar et al., 2005)، ۱۴ تا ۲۶ باند در مگس‌های Simuliidae (Dusinsky et al., 2006)، ۰ تا ۱۲ باند در پروانه‌های Noctuidae (Hundsdoerfer and Wink, 2005)، ۲۵ تا ۳۲ باند در Homalodisca coagulate (De león and Walker, 2004) متفاوت بود بخشی از این تفاوت مربوط به بکارگیری آغازگرهای متفاوت دی‌نوکلئوتید، تری‌نوکلئوتید و تترانوکلئوتید و بخشی دیگر مرتبط با نوع آغازگر به کار رفته به صورت معمولی یا انکورد شده در هر یک از دو انتهای َ۳ یا ۵َ می باشد (Reddy et al., 2002). البته بسته به گونه مورد مطالعه این نتایج متفاوت می‌باشد چنانچه در بررسی تنوع درون و بین گونه‌ای مگس‌های Simuliidae آغازگرهای تترانوکلئوتیدی با توالی‌های ACAG، GACA و ACTG کارایی بهتری از خود نشان دادند و درصد بالایی چندشکلی با کاربرد این آغازگرها ثبت شد (Dusinsky et al., 2006). در بررسی صورت گرفته در این مطالعه آغازگرهای دی نوکلئوتید تعداد باند بیشتری در مقایسه با آغازگرهای دیگر تولید نمودند، که البته با نتایج سایر مطالعات تفاوتهایی مشاهده می‌شود‌ (Al-Otaibi, 2008; Paplauskiene et al., 2006).
مطالعات نشان دادند که ژنوم زنبور عسل دارای توالی‌های A+G و A+C می‌باشد. توالی‌های A+G و A+C موفق‌ترین و پرشمارترین توالی‌ها در بررسی ژنوتیپی و بررسی چمعیتی چهار گونه جانوری Pemphigus obesinymphae، Acythosiphus pisum، Aedes aegypti و Philodina معرفی شدند (Abott, 2001). توالی‌های حاوی AC و AG فراوان‌ترین و عمومی‌ترین توالی‌ها در گروه‌های جانوری همچون حشرات از جمله مگس سرکه و سایر حشرات می‌باشند (Schug et al., 1998a,b).
آغازگرهای معمولی تفاوت‌های بسیاری در تعداد و میزان تولید باند در مقایسه با آغازگرهای انکورد شده از خود نشان می‌دهند چنانچه از آغازگرهای معمولی بدون ایجاد تغییر در انتهای آنها استفاده گردد باندهای واضح کمی تشکیل می‌گردد و میزان اسمیر زیادی مشاهده خواهد شد و در صورتی که از آغازگرهای انکورد شده با ۱ تا ۴ باز در یکی از دو انتهای آغازگر استفاده گردد میزان تولید باند کاهش یافته و در عوض باندهای واضح (برای آغازگرهای انکورد شده در انتهای َ۳) یا باندهای بزرگتر (برای آغازگرهای انکورد شده در انتهای ۵َ) تولید خواهند شد (Reddy et al., 2002). در کل آغازگرهای تترانوکلئوتید فراوانی کمتری در ژنوم‌های گیاهی و جانوری دارند و توالی‌های AT به دلیل اتصال به خود طی فرایند زنجیره پلیمراز در مرحله اتصال آغازگر به الگو اصلاً تکثیر نشده و باندی تولید نمی‌کنند. البته برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری باید فراوانی هر یک از توالی‌ها که به عنوان آغازگر استفاده می‌شوند به طور مفصل مورد بررسی قرار گیرد.
بر طبق نتایج بدست آمده ۲۵ باند دارای چند شکلی بود که متوسط آن برای آغازگر حدود ۵ باند بود. این داده‌ها نشان می‌دهد که اکثر نواحی تحت بررسی دارای چند شکلی بوده‌اند، این نتایج با مشاهدات سایر پژوهشگران تا حدودی تطابق دارد، در مطالعات پاپلوسکینه این میزان ۴ قطعه چند شکل برای هر آغازگر و این میزان در مطالعات اَل اُتَیبی ۴/۳ برای هر آغازگر بود (Paplauskiene et al., 2006; Al-Otaibi, 2008).
محدوده قطعات بدست آمده بین ۱۰۰۰-۱۵۰ می‌باشد که در بررسی‌های پاپلوسکینه این میزان ۳۰۰۰-۳۵۰ و در مشاهدات اَل اُتَیبی این محدوده ۸۵۰-۱۰۰ بود(Paplauskiene et al., 2006; Al-Otaibi, 2008)..
مقایسه بین نژادهای مورد بررسی با محاسبه درصد جایگاه چند شکلی محاسبه شد و براساس نتایج میزان چند شکلی در نژادهای مورد مطالعه برای خوزستان ۳۳/۵۳ درصد، اصفهان ۴۲/۴۲ درصد، فارس با ۱۴/۳۷ درصد و این میزان برای مرکزی و کردستان ۲۵/۳۲ درصد بدست آمد، اَل اُتَیبی درصد جایگاه چند شکلی را در زنبورهای بومی ۵۷/۸۸ درصد، برای برای زنبورهای عسل هیبرید ۶۱/۵۱ درصد و برای نژاد کارنیولان این میزان را ۷۸/۳۴ درصد محاسبه نمود (Paplauskiene et al., 2006; Al-Otaibi, 2008).
نتایج نشان می‌دهد که تکنیک ISSR روش مناسبی برای تشخیص میزان چند شکلی در زنبور عسل است. نتایج بدست آمده نشان داد که باندهای ISSR در تکرارهای فراوان بروی نژادهای مختلف بسیار تکرار پذیر هستند، در مقایسه با سایر تکنیک‌های مولکولی که حتی در میان نژادهای نزدیک نیز الگوهای متفاوتی از باندها را آشکار می‌سازند و این نتایج با سایر پژوهش‌ها تا حدودی تطابق داشت(Al-Otaibi, 2008).
نتایج بدست آمده از میزان شباهت‌ها از لحاظ ژنتیکی نشان دهنده‌ی میزان کم تفاوت بین نژادهای مورد بررسی در ۵ استان مختلف دارد، که این می‌تواند بدلیل کوچ‌های پی در پی زنبوران مناطق مختلف به استان‌های همجوار باشد. اگرچه نمونه برداری های انجام شده در این پژوهش از زنبوردارانی انجام گرفته است که هرگز کوچ خارج از استان نداشته‌اند ولی با توجه به داد و ستد رایج کلنی‌های زنبور عسل در میان زنبورداران هر شهر و استان باهم، این احتمال وجود دارد که این گونه روابط باعث پایداری و یکسان شدن نژادهای مورد بررسی باشد.
بررسی تنوع ژنتیکی نژادهای زنبورعسل مورد مطالعه
علی‌رغم اهمیت تنوع درون گونه‌ای و تنوع برون گونه‌ای در انتخاب نژادهای مناسب برای انتخاب والدین مناسب برای اصلاح نژاد تاکنون مطالعه‌ای در جهت اصلاح نژاد صورت نگرفته و بیشتر اصلاح نژاد به طریق سنتی و انتخاب والدین با عملکرد مناسب و تلاقی آنها صورت می‌گیرد.

=۰٫۷۷

علامت منفی ضریب ECMC(-1) نشان از همگرا بودن انحرات کوتاه مدت می باشد، به این معنی که انحرافات اصلاح می شوند.احتمال آن ، معناداری کامل را نشان می دهد،یعنی در هر دوره ی زمانی کوتاه مدت ۰٫۵۱٫۳۷%انحرافات از تعادل بلندمدت اصلاح می شوند. به بیانی ساده تر اثر یک شوک در دوره زمانی کوتاه مدت، تقریبا پس از دو سال خطای تعادل کوتاه مدت تصحیح می گردد.
همچنین ضریب کوتاه مدت نرخ برابری واقعی ارز به عنوان متغیر اصلی روی ارزش افزوده ی بخش کشاورزی منفی و بی معنی می باشد.
۴-۵٫آزمون های تشخیص مدل بخش کشاورزی
۴-۵-۱٫گزارش نتیجه ی آزمون ثبات پارامترها (Cusum Test)
برای بررسی ثبات پارمترهای تخمین زده شده از آزمون Cusum Test استاده نموده ایم. نتیجه ی حاصله در نمودار نشان می دهد که در سطح ۵% کاملا راضی کننده بوده و ثبات و پایداری ضرایب متغیرهای مدل را نشان می دهد.(پیوست۱۸)

۴-۵-۲٫گزارش نتیجه آزمون ناهمسانی واریانس(Heteroskedasticity Test ARCH)
این آزمون مربوط به بررسی همسانی واریانس پسماندها(جملات خطا)می باشد. از ۴ تأخیربرای آزمون استفاده کرده ایم.همانطور که از نتایج مشاهده می شود، مقداراحتمال آماره F،۰٫۷۲۶۸F-Statistic)= )P و نیز احتمال آماره،۰٫۶۹۷۲P می باشد. که احتمال هر دو آماره ها بیشتر از ۱۰% می باشد و بیانگر این مطلب هستند که واریانس ها همسان هستند و ناهمسانی واریانس وجود ندارد.(پیوست۱۹)
۴-۵-۳٫گزارش نتیجه آزمون نتیجه آزمون همبستگی سریالی جملات خطا( Corologram Squard Test)
این آزمون مربوط به خوبی برازش می باشد (آزمون اینکه آیا تشخیص مدل خوب بوده یااینکه باید مدل دیگری بسازیم ).در واقع عدم وجود خودهمبستگی در جملات خطای مدل که نشان دهنده ی صحت و درستی مدل و خوبی برازش آن است گزارش شده است. نتیجه آزمون خوبی برازش مدل (درستی مدل)و عدم وجود خودهمبستگی در جملات خطای مدل را نشان می دهد. همانطور که مشاهده می شود همبستگی سریالی بین جملات پس ماند و جود ندارد.(پیوست۲۰)
۴-۶٫نتایج حاصل از مدل ARDL برای مدل بخش صنعت
ARDL(0و۰و۰و۰و۱)جدول(۴-۸)نتایج حاصل از رابطه بلندمدت

C

Lii

LLi

LPi

lrer

متغیر

۱۷٫۴۲۹۷۲

۰٫۱۳۶۳۹۱

۰٫۹۵۵۶۸-

۰٫۲۱۷۲۷۶-

۰٫۲۳۵۱۰۶-

ضرایب

۲٫۷۴۲۲۳۸

۵٫۹۲۰۱۰۴-

۱٫۳۴۰۲۸۹-

۵٫۲۳۷۵۱۱-

۵٫۹۳۴۷۲۸-

آماره t

۰٫۰۰۹

۰٫۰۰۰۰

۰٫۱۸

۰٫۰۰۰۰

۰٫۰۰۲

احتمال

منابع
منابع فارسی ۱۱۷
منابع لاتین ۱۱۸
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۲-۱ : ملاک های تشخیصی دوره افسردگی اساسی براساس DSM-IV-TR 15
جدول۲-۲ : اجزا نظریه شناختی در اختلال افسردگی اساسی ۲۱
جدول۲-۳: تفاوت های بین معنا و مضمون در GAD 42
جدول۲-۴: ملاکهای تشخیصی GAD 45
جدول۲-۵ : فراوانی علایم شناختی و رفتاری در بیماران مبتلا به GAD 50
جدول۲- ۶: ویژگیهای سبک پردازش فراشناختی و عینی در S-REF 62
جدول ۲-۷ : مقایسه اختلال و سبک شخصیت خودشیفته ۷۱
جدول ۲-۸: ویژگیهای اختلال شخصیت خودشیفته ۷۲
جدول ۲-۹: روی آوردهای مختلف به خود شیفته ۷۹
جدول ۲-۱۰: تفاوت بین طرح واره های شرطی و غیرشرطی ۸۲
جدول۲-۱۱: معرفی طرحواره های چهار ذهنیت کودکانه ۹۰
جدول ۲-۱۲: ذهنیت های مقابله ای ناسازگار ۹۱
جدول ۲-۱۳: ذهنیت های والد ناکارآمد ۹۱
جدول ۴-۱ توزیع فراوانی و درصد وضعیت جنسیت در سه گروه مورد مطالعه ۱۰۰
جدول ۴-۲ توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل در سه گروه مورد مطالعه ۱۰۰
جدول ۴-۳ توزیع فراوانی و درصد وضعیت تحصیلات در سه گروه مورد مطالعه ۱۰۱
جدول۴-۴: میانگین و انحراف استاندارد مولفه های شخصیت خودشیفته در سه گروه ۱۰۲
جدول۴-۵: میانگین و انحراف استاندارد مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۳
جدول ۴-۶: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های خودشیفته ۱۰۴
جدول ۴-۷: نتایج آزمون لوین برای مولفه های شخصیت خودشیفته در سه گروه ۱۰۵

جدول ۴-۸: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های خودشیفته ۱۰۶
جدول ۴-۹: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۷
جدول ۴-۱۰: نتایج آزمون لوین برای مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۸
جدول ۴-۱۱: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۹
جدول ۴-۱۲: مقایسهی طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه با بهره گرفتن از آزمون LSD 110
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل۲-۱: نظریه طرحواره‌ها از اختلالات هیجانی ۲۶
شکل۲-۲: حلقه معیوب بر پایه رابطه متقابل بین تفسیرهای منفی از تجارب و خلق افسرده ۳۲
شکل۲-۳: فعال سازی شیوه فقدان اولیه در افسردگی ۳۶
شکل۲-۴: پیکربندی قفل درونی افسرده ساز در دیدگاه زیرسیستم های شناختی متعامل……………………… ۴۰
شکل۲-۵: فرایند بیمناکی اضطراب برانگیز ۵۲
شکل۲-۶: مدل شکل گیری آسیب پذیری در برابر اضطراب ۵۴
شکل۲-۷: مدل آسیب پذیری GAD 55
شکل۲- ۸ : مدل فراشناختی GAD 64
شکل۲-۹ : شکل بندی مشکل بیمار GAD در قالب مدل فراشناختی ۶۵
مقدمه
اضطراب و افسردگی دو اختلال روانی شایع محسوب می شوند که در قلمرو آسیب شناسی روانی پژوهش های فراوانی را به خود اختصاص داده اند، لیکن هنوز هم عوامل موثر بر بروز و تداوم این اختلالات به خوبی روشن نشده است. مشخص است که افسردگی و اضطراب با هم ارتباط نزدیکی دارند اما علل، پیامدها و عملکردهای متفاوتی می توانند داشته باشند، مثلا اضطراب و افسردگی اثرات متفاوتی بر پردازش اطلاعات دارند(بک، فریمن و دیویس^[۱]، ۲۰۰۳).
اختلالات خلقی یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی است که به صورت خلق پایین در دوره های افسردگی و خلق بالا در دوره های شیدایی نمود پیدا می کند (سادوک و سادوک^[۲]، ۲۰۰۳).
اختلالات خلقی به اختلالات افسردگی ، اختلالات دو قطبی و دو اختلال مبتنی بر آسیب شناسی (اختلال خلقی به علت یک حالت طبی عمومی و اختلال خلقی ناشی از مصرف مواد) تقسیم می شود (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰).
دامنه بالینی افسردگی از افسرده خویی^[۳] تا افسردگی عمده^[۴] می باشد. شیوع طول عمر اختلال افسردگی اساسی ۲/۱۶ درصد و شیوع سالیانه آن ۶/۶ درصد می باشد. این اختلال در زنان دو برابر مردان می باشد و بیشترین احتمال خطر برای ابتلا به افسردگی بین ۴۰-۲۰ سالگی می باشد (بلازر۵، ۲۰۰۰) که با نشانه هایی چون خلق افسرده، از دست دادن علاقه، کاهش قابل ملاحظه وزن ، انرژی و غیره مشخص می شود (سادوک و سادوک، ۲۰۰۳). اختلالات اضطرابی نیز از جمله شایع ترین اختلالات روانپزشکی است. میزان شیوع طول عمر اختلالات اضطرابی ۵/۳۰ درصد و شیوع سالیانه آن ۷/۱۷ درصد می باشد(سادوک و سادوک، ۲۰۰۳).اختلالات اضطرابی نیز انواع مختلفی دارد که از آن جمله میتوان به اختلال اضطراب فراگیراشاره کرد. این اختلال با اضطراب مداوم و فراگیر مشخص می شود که وابسته به شرایط خاص نیست هرچند به وسیله برخی از شرایط وخیمتر می شود. این اختلال در زنان دو برابر مردان می باشد و شیوع طول عمر این اختلال ۵ درصد شیوع سالیانه آن ۳ درصد میباشد (تایرر و بالدوین
^[۵]، ۲۰۰۶). به نظر می رسد پرداختن به عوامل زمینه ساز و مسبب در بروز این دو اختلال شایع می تواند نقش بسزایی در پیشگیری از بروز و بهبود و ارتقائ روش های درمانی داشته باشد. از جمله عوامل تاثیرگذار بر بروز، تشدید و یا عود اختلالات میتوان به شخصیت فرد اشاره داشت که به عنوان الگوی پایدار تجربه درونی تعریف می شود و الگوی رفتاری است که انحراف قابل توجهی از فرهنگ دارد و منجر به ناراحتی و کاهش عملکرد می گردد. اختلالات شخصیت در طول زمان پایدار است و شروع آن مربوط به اوایل بلوغ و نوجوانی است. از جمله این اختلالات می توان به اختلال شخصیت خودشیفته اشاره داشت که الگوی فراگیر بزرگ منشی، نیاز به تحسین و فقدان همدلی است که با نشانه هایی چون اعتقاد به بی همتایی، انتظارات غیرمنطقی از دیگران، خیال پردازی های مربوط به قدرت و غیره مشخص می گردد (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰). همچنین از عوامل اساسی دیگر در ایجاد و حفظ یک اختلال ساختارهای شناختی افراد است. طبق نظر بک باید به طرحواره های ناسازگار اولیه به عنوان پایه ای ترین و اساسی ترین سطوح شناختی توجه نمود (بک و همکاران، ۲۰۰۳). بنا به نظر یانگ آسیب روانی از شکل گیری و ثبات طرحواره های ناسازگارانه اولیه ناشی می شود (استفا و واترز^[۶] ، ۲۰۰۵).
بنابراین هدف این پژوهش مقایسهی طرحوارههای ناسازگار اولیه و شخصیت خودشیفته در بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر و افسرده عمده و افراد بهنجار میباشد.
بیان مساله
با توجه به میزان شیوع بالای اختلالات افسردگی اساسی و اضطراب فراگیر جالب توجه است که اختلال افسردگی اساسی با اختلال اضطراب فراگیر همپوشی بالایی دارد و این موجب افزایش بی اعتمادی در رابطه با یک تشخیص مجزا و جداگانه برای اختلال اضطراب فراگیر می شود (کسلر، نلسون، گوناگل، لیو، شوارت و بلازر^[۷]، ۱۹۹۶). برخی از تحقیقات نشان دهنده ی آن است که این دو اختلال از بسیاری از لحاظ مانند عوامل نگهدارنده و ایجادکننده آن یا حداقل از لحاظ ژنتیکی یکسان می باشند و ممکن است دو اختلال جداگانه نباشند (کندلر، نیل، کسلر، هیث و ایرث^[۸]، ۱۹۹۲).
از این رو برای تفکیک این دو اختلال لازم است که به بررسی عوامل اساسی در ایجاد و نگهداری آنان پرداخت که از آن جمله می توان به تیپ شخصیتی افراد اشاره کرد.

• برخورد انفعالی دولت افغانستان با کشت خشخاش

• نبود ثبات امنیتی در افغانستان

• تأمین منابع مالی دولت از اقتصاد مواد مخدر

• عملی نشدن کمک های مالی غربی ها به کشاورزان

• پیش خرید تریاک توسط تجار مواد مخدر

• وجود رقابت اقتصاد پنهان بین قوم پشتون و دیگر اقوام

• دست نشانده بودن دولت افغانستان

• افزایش گرایش به مصرف مواد مخدر(غنجی،۱۳۸۶ ص ۲۶۵-۲۶۱).

نمودار شماره۴-۱- میزان تحت کشت خشخاش و تولید تریاک طی سال های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ در افغانستان
(Report to Congress, 2009: 97)
قاچاق مواد مخدر و قاچاق کالا از جمله مسائلی است که هر سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان برای مهار آن نیازمند یک همکاری نزدیک و سازنده هستند. مواد مخدر همواره از دغدغه های جدی و اساسی برای ایران بوده است. حال آن که دولتمردان پاکستان و افغانستان به دلیل وجود مشکلات و چالش های سیاست داخلی کمتر به آن پرداخته اند و تا کنون مبارزه با معضل مواد مخدر از اولویت های اساسی در سیاست گذاری این کشورها برخوردار نبوده است.

پدیده مواد مخدر به عنوان یک مشکل ملی در اکثر کشورهای جهان و تنوع گونه های مواد مخدر و قاچاق بین المللی آن ، مشکل جهانی است . پیامد استعمال مواد مخدر، نابودی نیروی انسانی که مهم ترین سرمایه هر جامعه است ، می باشد.
کشت خشخاش در افغانستان یک کشت سنتی محسوب می شود. تولید مواد مخدر و ترانزیت آن در دوره های زمانی مختلف بسته به شرایط افغانستان افزایش یا کاهش داشته است. حمله اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال ۱۹۷۹ و از دست دادن کنترل مناطق روستایی توسط دولت افغانستان تولید مواد مخدر را در این کشور سال به سال افزایش داد.
تولید مواد مخدر در افغانستان همواره برای ایران دردسر ساز بوده است. با توجه به قرار گرفتن ایران در مجاورت این کشور و داشتن مرز طولانی با آن ، ایران به عنوان یکی از مسیرهای عمده ترانزیت مواد مخدر مورد استفاده قرار گرفته و مقداری از این مواد نیز به عنوان مصرف داخلی در ایران توزیع می گردد که پیامدها و خسارات سنگینی بر ایران و امنیت آن وارد نموده است.
افغانستان کشوری است که حدود ۷۰ درصد از کل مواد مخدر دنیا را تأمین می کند بدیهی است معضل سیاسی – امنیتی مواد مخدر در شرق ایران، ریشه در کشور افغانستان دارد.
برخلاف تصویری که در ایران وجود دارد ، میزان کشت و برداشت مواد مخدر در افغانستان در دوره حکومت طالبان محدود تر شده بود. ولی طالبان به صورت جدی با کشت خشخاش برخورد نکردند و این احتمال وجود دارد که طالبان از منافع قاچاق مواد مخدر برخوردار بوده اند.
اطلاعات نسبتاً موثقی وجود دارد که کشت خشخاش در دوره حکومت طالبان محدود تر بوده و قبل و بعد از آنها مزارع بیشتری به کشت خشخاش و تولید مواد مخدر اختصاص یافته است . واقعیت مهم آن است که هر وقت افغانستان دچار هرج و مرج و فاقد دولت کارآمدی در کابل بوده است ، کشاورزان افغانی با خیال راحت تری به کشت خشخاش مبادرت کرده و بر میزان تولید مواد مخدر افزوده اند.
مسئله مواد مخدر ناشی از کشت خشخاش و مشتقات آن برای ایران ، یک مقوله امنیتی است که نه تنها باعث تحمیل هزینه های مادی و انسانی و افزایش مواد مخدر در کشور شده و می شود، بلکه در مناطق شرقی کشور ابعاد گسترده تر امنیتی می یابد و به نوعی با مطالعات قومی و محلی پیوند می خورد و احتمالاً‌در بلند مدت به گرایش های گریز از مرکز در میان قومیت بلوچ دامن خواهد زد.
البته روشن است که در چنین حالتی اختصاص به دوران حکومت طالبان نداشته و حتی در مقابل قبل و بعد از حکومت طالبان این مشکل مطرح بوده است. اما آنچه دوره قدرت طالبان را تا حدی متفاوت تر از مقاطع دیگر می کرد بهره گیری آگاهانه تر سیاسی از مقوله قاچاق بوده است.
قاچاق مواد مخدر از طریق خاک ایران به اروپا و توزیع مقداری از این مواد در ایران، یکی از عوامل بحران زا بین ایران و افغانستان است که علاوه بر تحمیل هزینه های سنگین اقتصادی به ایران، ‌به طور مشخص توانایی ایجاد یک بحران نظامی – امنیتی را داراست.
پس از ۱۱ سپتامبر ، تولید مواد مخدر و ترانزیت آن افزایش یافته است زیرا کشاورزان افغانی طرز تلقی منفی از کشت خشخاش ندارند و آن را در ردیف سایر اقلام کشاورزی و صرفاً به عنوان یک منبع درآمد به حساب می آورند. برای کشاورزان افغانی تفاوتی بین کشت خشخاش و گندم وجود ندارد. بنابراین مقابله با این طرز تلقی نیازمند کار فرهنگی در دراز مدت خواهد بود. بنابراین وقتی به لحاظ روانی و فرهنگی برای کشت مواد مخدر قبحی وجود ندارد ، چگونه می توان کشاورز افغانی را از کشتی بازداشت که منافع مادی آن اساساً قابل قیاس با سایر کشت ها نیست.
علاوه بر این کشت خشخاش بعد از سقوط طالبان و در شرایط حضور آمریکا و انگلیس افزایش یافت. این مسئله از طرف سازمان ملل متحد نیز مورد تأیید قرار گرفته است. بر اساس آمار رسمی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۲ بین ۶۹ تا ۷۹ هزار و در سال ۲۰۰۵ بیش از ۳۰۰ هکتار زمین تحت تأثیر شرایط مختلف نوسانات زیادی داشته و پس از ۱۱ سپتامبر افزایش یافته که بیشتر ناشی از حضور نیروهای اشغالگر و به ویژه آمریکا و سیاست های این کشور می باشد. هر چند که نقش فقر و بیکاری گسترده مردم افغانستان و گرایش آنها به تولید موادمخدر ( به عنوان یک کالای با درآمد بالا) در افزایش این مواد را نمی توان نادیده گرفت.
آمارها در سال ۱۳۸۵ حکایت از آن دارد که میزان تولید مواد مخدر در افغانستان به ۶۱۰۰ تن رسیده است . براین اساس می توان گفت بین ثبات و امنیت افغانستان و میزان کشت و تولید مواد مخدر رابطه تنگاتنگی وجود دارد و نمی توان در ایران مبارزه ای جدی و قاطع و باز دارنده علیه ترانزیت و حمل ونقل مواد مخدر انجام داد بدون آن که در داخل افغانستان ثبات کافی و دولت مرکزی قدرتمند ومسئول به وجود آید که بتواند با کشت خشخاش مبارزه کند. در هر حال این واقعیت که کشت مواد مخدر و ترانزیت آن از طریق ایران که ارتباط نزدیکی با وضعیت ثبات و بی ثباتی ، وجود امنیت در سایه دولتی قوی در کابل یا فقدان دولتی قدرتمند دارد، مورد تأیید اغلب صاحب نظرانی است که در این باره اظهار نظر کرده اند.
از نظر منافع ملی و امنیتی ، زیانهایی که ترانزیت مواد مخدر از ایران به سایر نقاط،‌ به ایران تحمیل می کند، قابل بررسی است. در سایه قاچاق مواد مخدر از افغانستان به ایران، تعداد مبتلایان به مواد مخدر در ایران افزایش یافته است که از نظر زیان های مالی و جانی خسارت قابل توجهی را به ملت ایران تحمیل کرده است.
هزینه های تحمیل شده به ایران از طریق مبارزه با قاچاق مواد مخدر سالانه بالغ بر ۵۶۱ میلیون دلار است که صرف بستن مرزها و مقابله با قاچاقچیان مواد مخدر در شرق کشور می شود. گذشته از این مقدار تلفات انسانی نیروهای انتظامی در مقابله با قاچاقچیان بالغ بر ۲۳۰۰ نفر اعلام شده است. در طول این سالها ورود مواد مخدر به کشور ، تعداد معتادان و زندانیان مصرف مواد مخدر و گستره جغرافیایی آن افزوده شده است. به طوری که ۷۵ درصد فضای زندان ها به این امر اختصاص داده شده است.
از سویی با توجه به جوان بودن بافت جمعیتی کشور و گسترش روز افزون اعتیاد در میان جوانان باید آن را یک تهدید جدی امنیتی که کل جامعه را تهدید می کند تلقی نمود. هزینه کشف هر کیلو مواد مخدر چیزی در حدود ۲۰۰ دلار می باشد که این مسئله هزینه های زیادی را بر کشور تحمیل می کند. هزینه هایی که به صورت مستقیم جهت مبارزه با مواد مخدر پرداخته شده است، بر اساس اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر ، تا سال ۱۳۸۴ به شرح زیر است:
ساخت برج دیده بانی ، سیم خاردار، جاده سازی ، استقرار نیرو (۳۵ میلیون دلار) – حقوق و دستمزد، جیره، پوشاک و محل استقرار (۶۵ میلیون دلار)- استهلاک، از دست دادن خودرو ادوات نظامی (۶۱ میلیون دلار)- پرداخت به خانواده های ۳۲۰۰ شهید و ۵۰۰ معلول ( ۱۲ میلیون دلار)- هزینه های درمانی ، باز پروری
معتادان و هزینه های دستگیری و بازداشت (۱۱۰ میلیون دلار ) – هزینه های پیشگیری و سوء­مصرف
­(۳۳ میلیون دلار ). در مجموع کل هزینه های مستقیم ۳۱۶ میلیون دلار می باشد.
از دیگر پیامدهای تجارت مواد مخدر این است که به علت سود بالای آن ، شرکت های قانونی و دولتی را از رقابت خارج کرده و باعث تضعیف آنها می شود.
پیامد دیگر تجارت مواد مخدر پولشویی است. این پدیده باعث تغییرات غیر قابل پیش بینی در عرصه و تقاضا گردیده و سبب نوسان های شدید در بازار سرمایه ، نرخ ارز و بهره و کاهش کنترل دولت بر سیاست های اقتصادی می شود. از سویی دیگر در این حالت ریسک اقتصادی کشور بالا رفته و تمایلی برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی به علت نوسانات اقتصادی باقی نمی ماند .
دیگر اینکه، مجاورت ایران با افغانستان به عنوان بزرگترین مرکز تولید و انتقال مواد مخدر ، سبب نا امن
جلوه دادن ایران در نزد جهانیان می شود که این خود باعث نظر منفی سرمایه ­گذاران خارجی و جلب توریسم گردیده است.
پدیده مواد مخدر تأثیرات عمیقی بر تمام ارکان جامعه دارد. افراد معتاد بعد از طی دوره­ای کوتاه که مواد مخدر را اساسی مصرف می کنند به شخصی ناکارا تبدیل می­شوند. چنین افرادی اگر در واحدهای صنعتی و اقتصادی مشغول به کار باشند، تأثیرات بیشتری به جای خواهند گذاشت.
وجود افراد معتاد در محیط کار ، غیبت ها را افزایش می دهد. حادثه برای مصرف کنندگان مواد مخدر در محیط کار ۴ برابر و در خارج از کار ۱۲ برابر بیش از دیگران بوده است. به این ضررهای اقتصادی پنهان ، باید هزینه سنگین درمان معتادان را هم اضافه کرد و با توجه به وجود حداقل ۴ میلیون معتاد رسمی حداقل هزینه درمان ترک اعتیاد (۵۰۰ دلار) تنها این هزینه بالغ بر ۳۹۹ میلیون دلار خواهد بود. البته این هزینه در صورتی است که افراد به بیماریهای مانند ایدز و هپاتیت «C» دچار نشده باشند.
بعد دیگر بحران مواد مخدر تأثیر آن بر خانواده ها می باشد. اگر وجود ۴ میلیون نفر را به عنوان معتاد بپذیریم حداقل ۴ میلیون خانواده با این معضل درگیر می باشند به طوری که ۵۰ درصد طلاق ها، ۳۰ درصد کودک آزاری ها و ۶۵ درصد بزهکاری های مختلف تحت تأثیر مصرف مواد مخدر صورت می گیرد.
از سوی دیگر در دو دهه اخیر حدود ۱۰ هزار قاچاقچی طی عملیات نیروهای نظامی یا پس از دستگیری کشته و اعدام شده اند ، خود باعث درگیر شدن ۱۰ هزار خانواده با مشکل مواد مخدر گردیده و عوارض زیادی را بر جامعه تحمیل نموده است.
علاوه بر این تولید مواد مخدر در ایران وجود ندارد و کل مواد مخدر مصرفی از خارج وارد می گردد. سالانه در حدود ۳۲۰ میلیون دلار صرف خرید مواد مخدر می شود که حداقل ۷۵ درصد این پول توسط کارتل های مواد مخدر از ایران خارج می گردد .
علاوه بر این هزینه ها، در سال ۱۳۸۴ ستاد مبارزه با مواد مخدر تقاضای بودجه ای به میزان ۱۲۰ میلیارد تومان را داشته که خود نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد این موضوع می باشد.
زیان های اقتصادی مواد مخدر در جامعه ما بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد تومان تخمین زده می شود که شاید فراتر از زیان های اقتصادی نابودی شمار فراوانی از انسان ها در این راستا می باشد بنابراین مواد مخدر ، تولید و ترانزیت آن از ایران به دیگر نقاط جهان ، یکی از تهدیدات بسیار خطرناکی است که از نظر امنیتی هزینه های گزافی را بر ایران تحمیل کرده و پیامدهای ناگواری را برای ایران در نظام بین المللی خواهد داشت(شفیعی ،۱۳۸۷،۳-۱).
۴-۱-۲- پناهندگان افغانی
یکی دیگر از مشکلاتی که کشور ایران از گذشته های دور تا به امروز با آن دست به گریبان بوده و هنوز نیز
می باشد، اوضاع آشفته کشور افغانستان است. این کشور در همسایگی ایران و پاکستان قرار گرفته و مرزهای طولانی با هر دو کشور دارد. وجود ثبات و امنیت در افغانستان به عنوان همسایه مشترک دو کشور از دغدغه های اساسی ایران و پاکستان است. کشور ایران جمعیت کثیری از پناه جویان افغانی را پذیرفته که به علت وجود ناامنی در افغانستان و نبود زیر ساخت های اقتصادی جهت ادامه معیشت قادر به بازگشت به کشور خود نیستند و این امر هزینه سنگینی را به کشور تحمیل ساخته است. هم چنین وجود ناامنی داخلی در افغانستان تأثیر به سزایی بر امور امنیتی کشورمان خواهد داشت و زمینه ساز به وجود آمدن بحران امنیتی خواهد شد(احمدی پور،۱۳۹۰: ۵۰۲). هجوم مهاجران افغانی جدای از آن که ثبات داخلی را تهدید می کند، موجی از تنش های داخلی را به وجود می آورد که موجب می شود یک هزینه اضافی بر سیستم های اقتصادی دولت های این منطقه، برای جواب گویی به حداقل نیازهای معیشتی این مهاجران تحمیل شود. هم چنین روی آوردن
گروه هایی از این مهاجرین به کارهای خلاف مثل قاچاق مواد مخدر، سرقت، آدم ربایی و غیره، هراس و وحشت را در بین مردم دو کشور ایران و پاکستان ایجاد و امنیت داخلی را شکننده می سازد. زاغه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ و تکدی گری از پیامدهای حضور مهاجرین افغانی در فضای جغرافیایی ایران است.