با گسترش استفاده از این فناوریها امكان آموزش متقاضیانی كه به صورت پراكنده در مناطق مختلف قرار دارند نیز فراهم شده است. در كشورهای پیشرفته استفاده از اینترنت در اكثر مدارس و دانشگاه ها با سرعت بسیار زیاد رو به افزایش است. از سال 1997 كلیه كالج ها و اكثر دبیرستانها و حتی بعضی از دبستانهای كشور انگلستان به اینترنت دسترسی دارند و پیش بینی می شود تا پایان سال 2002 كلیه مدارس نیز به صورت online از اینترنت استفاده كنند. مراكز علمی بااستفاده از اینترنت به راحتی به منابع عظیم علمی، افراد مختلف و موارد درسی دسترسی دارند و همچنین اطلاعات علمی و تحقیقاتی خود را از طریق سایت های ایجاد شده توسط دانش آموزان و مدرسین به دیگران نمایش می دهند. استفاده از ویدیو كنفرانس نیز در حال رشد است و این تكنولوژی سبب می شود كه دانش آموزان با افراد و یا دانش آموزان دیگر كشورها ارتباط برقرار كرده و زبان های یكدیگر را یاد بگیرند. نقش فناوری اطلاعات در آموزش كشورهای امریكا و كانادا در آمریكا كلیه هزینه ها و سرمایه گذاری ها در فناوری اطلاعات توسط دولت فدرال فراهم می شود. البته میزان استفاده از كامپیوتر در مراكز علمی با یكدیگر متفاوت است. بین 15 تا 20 درصد مدارس از كامپیوتر و تكنولوژی چند رسانه ای برای دروس خود استفاده می كنند تا دانش آموزان بتوانند مهارتهای خود را در طراحی و توید گزارش هایی كه دارای متن، صدا و تصاویر متحرك هستند، افزایش دهند. استفاده از سیستم های الكترونیكی ارتباطی مانند اینترنت دراكثر مدارسی كه در آن دانش آموزان سنین 12 تا 18 سال تحصیل می كنند، مهیاست. در كشور كانادا نیز كلیه مدارس و دانشگاه ها به تكنولوژی اطلاعات تجهیز شده اند. در این كشور به علت فواصل زیاد بین شهرها و مناطق مسكونی، از شبكه بین المللی به نام school.net استفاده می شود تا دانش آموزان بتوانند از منزل، مطالب درسی را یاد بگیرند و یا تكالیف خود را تحویل دهند. تمایلات آینده در فناوری و یادگیری توسعه سریع تكنولوژی درمینیاتورسازی وسایل الكترونیكی، ارتباطات الكترونیكی و چندرسانه ای و همچنین حركت به سمت داده های دیجیتالی، منجر به از بین رفتن مرزهای بین انتشار رادیویی و انتشارات و ارتباط تلفنی شده و تمامی این واسطه ها، به طور یكجا در شبكه های كامپیوتری در دسترس همگان است. این فناوری نه تنها باعث دستیابی دانش آموزان به منابع عظیم چند رسانه ای و كتابخانه ها می شود. بلكه سبب دستیابی مستقیم و بی واسطه به مدرسین و پدیده های طبیعی در تمامی جهان خواهد شد. ( شفیعی ، 1388 ، 23 )

سؤال اصلی این تحقیق ایت است كه آیا IT  در آموزش بر میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع راهنمایی و متوسطه تاثیر خواهد داشت یا نه ؟

اهمیت و ضرورت پژوهش :

هنگامی كه مربیان برای اولین بار از كامپیوترها در كلاس استفاده كردند محققان این موضوع را مورد ارزیابی قرار دادند كه آیا استفاده از فناوری آموزشی تاثیری مطمئن و چشمگیر روی پیشرفت دانش آموزان دارد یا خیر؟ به منظور یافتن جواب محققان پی برده اند كه فناوری تنها عامل در ارزیابی پیشرفت دانش آموز نمی باشد و باید دو مورد دیگر را هم در نظر گرفت:
اولا : دانش آموز تا چه اندازه آزمون های استاندارد شده را درست انجام می دهد.
ث\ انیا: توانایی اش در به كارگیری مهارت های فكری در سطح بالاتر (مانند : تفكر انتقادی ، تجزیه و تحلیل كردن ، استنباط كردن و حل كرن مشكلات) چقدر می باشد.
شواهد نشان می دهد كه كاربردهای فناوری در صورتی تفكر در سطوح بالاتر را پشتیبانی می كنند كه بتوانند دانش آموزان را از طریق محتواهای یادگیری گروهی در كارهای پیچیده و معتبر درگیر كنند. ( حمیدی ، 1388 : 11 )

اگر مربیان از دانش جمعی هنگامی استفاده كنند كه فناوری پیشرفت زیاد دانش آموز را پشتیبانی می كند در این صورت می توانند بهترین فناوری ها را برای مدارس یا حوزه های خاص ، با توجه به نیازهای ویژه ی آنها ، در نظر بگیرند. آنها همچنین می توانند تضمین كنند كه معلمان ، خانواده ها ، دانش آموزان و اعضای جامعه درك خواهند كرد كه فناوری چه نقشی در مدرسه یا منطقه بازی می كند و چگونه اثرش ارزیابی می شودو بالاخره اینكه قادر به توجیه كردن سرمایه گذاری كه برای فناوری صرف می كنند می باشند. ( همان منبع ، 12 )

چگونه مدارس می توانند تضمین كنند كه تكنولوژی در پیشرفت دانش آموز موثر است؟
برای پشتیبانی از كاربرد موثر فناوری به چه عواملی نیاز است ؟ حوزه های آمزشی با استفاده از چه منابعی می توانند فناوری را برنامه ریزی كهند كه تاثیر مثبت روی پیشرفت دانش آموز داشته باشد و چگونه می توانند این سرمایه گذاری را توجیه كنند ؟
برای پاسخ به این سوالات مربیان باید روی فناوری و پیشرفت دانش آمورش و عوامل بافتی موثر بر اهداف یادگیری تحقیق كنند. پیشرفت های سریع در فناوری چند رسانه ای و ارتباط از راه دور كه به دلیل نیاز برای توسعه ی استاندردهای آموزشی برای پیشرفت دانش آموز انجام می شود و مورد توافق مربیان است منجر به توقعات جدید ی شده است مبنی بر اینكه چگونه فناوری آمزشی می تو اند یادگیری فعال و معنی داری را برای دنش آمزان پشتیبانی كند.
اكنون محققان تحقیق پیچیده تری را آغاز كرده اند كه تاثیر استفاده از فناوری را روی یادگیری دانش آموزان بررسی می كند. آنها همچنین در حال ارزیابی توانایی دانش آموزان برای درك پدیده های پیچیده تجزیه ، تحلیل و تركیب كردن چند منبع اطلاعاتی و آماده كردن نمونه هایی از دانش آنها می باشند. این نمونه ها از یادگیری تلفیقی و پشتیبانی شده به وسیله ی فناوی ، جای حفظ كردن طوطی وار و كسب مهارت های مجزا ، روی توانایی دست یافتن به اطلاعات و تفسیر و تركیب كردن آنها تاكید می كند. ( غفاری ، 1387 : 21 )

مزایا و معایب پژوهش :

امروزه نقش اینترنت در زندگی اجتماعی و در عرصه های علمی و فنی امكان ناپذیر است و در برنامه ریزی توسعه ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصای ، جایگاه ویژه ای به فن آوری اطلاعات داده است . اینترنت موجب كاهش فاصله طبقاتی شده است.و در فضای مجازی پایگاه اجتماعی جدیدی به كاربران اعطا می كند ، و حتی تفاوت های جنسیتی را نیز كاهش می دهد . افزایش توانایی اعمال قدرت ، همگن سازی ، سلیقه ها نزدیكی خواستها و انتقادات افراد افزایش مشاركت اجتماعی ، گذراندن اوقات فراغت و ورود به مفاهیم جدید زندگی  روزمره امكان برقراری ارتباط ، اطلاع از اخبارو رویدادهای جهان تبادل فرهنگی دستیابی به اطلاعات ، افزایش میزان آ گاهی  عمومی و غیره و…. مزایای عمده كاركردهای قابل توجه گسترش  استفاده از ارتباطات اینترنتی به كا  میرود ، آثار اجتماعی و روانی مانند اعتیاد به مواد مخدر ، اكس ، سیگار ، اعتیاد به اینترنت در بین كودكان و نوجوانان نیز با علائمی چون افزایش نوسانات اخلاقی ، سخن نگفتن بادیگران ، قطع روابط اجتماعی ، كم خوابی ، نگرانی و استرس در كنار ضعف بینایی همراه است كودكان و نوجوانان كه به اینترنت وابستگی دارند در حقیقت به آن معتاد هستند ، برای ارضای خود ساعت های متوالی بدون وقفه روی خط باقی می مانند و هر زمانی كه امكان دسترسی به اینترنت را نداشته باشند دچار فكر كردن و خیال پردازی می كنند . وقتی كه یك نوجوان در محیط خانواده معتاد به استفاده از اینترنت باشد فرصت فرد هر روز بیشتر از گذشته از نظر عاطفی و روانی با سایر افاد خانواده فاصله بگیرد و به تنهایی خود و استفاده از تضعیف كرده یا آن را از دست بدهد . وقتی دو فرد مجازی در یك فضای مجازی كنار هم قرار می گیرند بدون اینكه از شرایط اجتماعی ، فرهنگی ، مذهبی ، خانوادگی ، فردی ، هم باخبر باشند.

کلید واژه‌ها: کیفیت زندگی کاری، تعهد سازمانی، رضایت شغلی، دبیران مرد دوره متوسطه شهرستان رباط کریم.

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

                              فصل اول: کلیات پژوهش

1-1-مقدمه 13

1-2- بیان مسأله 14

1-3-ضرورت انجام تحقیق 16

1-4- اهداف پژوهش 18

1-5- سؤال‌های تحقیق 19

1-6-تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش 20

1-6-1-تعاریف نظری متغیرهای پژوهش: 20

1-6-2- تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش: 21

فصل دوم: مبانی نظری و  پیشینه پژوهش

2-1-مقدمه 24

2-2- مبانی و مفاهیم و تعاریف كیفیت زندگی كاری 24

2-2-1-سرچشمه های نهضت كیفیت زندگی كاری 24

2-2-2- مفاهیم و تعاریف کیفیت زندگی کاری 26

2-3- تعریف عملیاتی كیفیت زندگی كاری 30

2-4- نظریه های كیفیت زندگی كاری از دید تئوریسین های مدیریت: 31

2-4-1- نظریة هارولد كنتز: 31

2-4-2- نظریة مینتزبرگ: 31

2-4-3 -نظریة استیفن رابینز 32

2-4-4- نظریه لاولر: 32

2-4-5-نظریه ورتر: 33

2-5- اهمیت كیفیت زندگی كاری: 33

2-6-شاخص‌های كیفیت زندگی كاری: 35

2-6-1- شاخص‌های کیفیت زندگی کاری از نظر مورتون : 35

2-6-3- شاخص‌های کیفیت زندگی کاری از نظر گری دسلر: 36

2-6-4- شاخص‌های کیفیت زندگی کاری از نظر ارزیل: 37

2-6-5- شاخص‌های کیفیت زندگی کاری از نظر  ریچارد والتون: 38

2-7- تعابیر نوین كیفیت زندگی كا ری 40

2-7-1 مدیریت كیفیت فراگیر: 40

2-7-2- قدرتمند سازی كاركنان 41

2-7-3- مهندسی دوباره سازمان: 43

2-8- وضعیت جاری تلاش های كیفیت زندگی كاری 45

2-9-ویژگی های یك محیط برخوردار ازكیفیت زندگی كاری بالا: 46

2-10- راهبردهای بهبود كیفیت زندگی كاری 47

2-11- ماهیت برنامه های كیفیت زندگی كاری 51

2-12- اثر بخشی (موفقیت) برنامه‌های كیفیت زندگی كاری 52

2-13- عوامل پیش بینی كننده موفقیت 53

2-14- مفاهیم و تعاریف تعهد سازمانی 55

2-15- اهمیت تعهد سازمانی 57

2-16- دیدگاه های تعهد سازمانی 57

2-16-1- دیدگاه مارکس 57

2-16-2- دیدگاه وبر 58

2-16-3- دیدگاه ریچرز 58

2-16-4- دیدگاه بكر و بیلینگس 58

2-16-5- دیدگاه هرسی و بلانچارد 59

2-17- الگو ها و مدل های تعهد سازمانی 60

2-17-1- مدل اریلی و چتمن: 60

2-17-2- مدل می یر و آلن: 60

2-17-3- مدل آنجل و پری: 61

2-17-4- مدل مایر و شورمن: 61

2-17-5- مدل پنلی و گولد: 62

2-18- عوامل تعیین کننده تعهد سازمانی از دیدگاه آلن و مایر : 62

2-19- روش های افزایش تعهد کارکنان به سازمان: 63

2-19-1- مشارکت 63

2-19-2- حمایت مدیریت 63

2-19-3- وضوح اهداف سازمانی 63

2-19-4- امنیت شغلی 63

2-20- مفاهیم  و تعاریف رضایت مندی شغلی 64

2-20- نظریه های رضایت شغلی 65

2-20-1- نظریه بروفی : 65

2-20-2- نظریه كورمن : 66

\

2-20-3- نظریه پارسون : 66

2-20-4- نظریه پورتر و لاولر : 67

2-21- ابعاد رضایت شغلی: 67

2-22- عوامل مؤثر بر رضایت شغلی 68

2-23- پیشینه تحقیق 70

2-23-1-پیشینه داخلی: 70

2-23-2-پیشینه خارجی: 71

2-24- خلاصه فصل 73

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

3-1-مقدمه 75

3-2- روش تحقیق 75

3-3- جامعه مورد پژوهش 76

3-4- نمونه و روش نمونه گیری 76

3-5- ابزار اندازه گیری یا روش های عملی جمع آوری دادهها: 76

3-6- روایی / اعتبار پرسشنامه ها 78

3-7- پایایی / اعتماد پرسشنامه ها 78

3-8- روش اجرای پژوهش 79

3-9-روش تحلیل  یافته ها 79

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1-مقدمه 82

4-2-1- ویژگی جمعیت شناختی آزمودنی ها 82

4-2-1-1-وضعیت تاهل: 82

4-2-1-2- وضعیت سن: 83

4-2-1-3-مدرک تحصیلی: 84

4-2-1-4-سابقه شغلی: 85

4-3 – تحلیل توصیفی از یافته‌های تحقیق 86

4-4 – تحلیل آماری سوال های تحقیق 86

4-4-1- آزمون سوال اصلی: 87

4-4-2- آزمون سوال فرعی اول: 87

4-4-3- آزمون سوال فرعی دوم: 88

4-4-4- آزمون سوال فرعی سوم: 88

4-4-5- آزمون سوال فرعی چهارم: 89

4-4-6- آزمون سوال فرعی پنجم: 90

4-4-7- آزمون سوال فرعی ششم: 91

4-4-8- آزمون سوال فرعی هفتم: 91

فصل پنجم: بحث و نتیجه ‌گیری

5-1- مقدمه 94

5-2-خلاصه نتایج حاصل از تحلیل آمار توصیفی: 94

5-3- خلاصه یافته های پژوهش 94

5-3-1- خلاصه یافته‌های سوال اول و بحث در مورد آن 94

5-3-2- خلاصه یافته های سوال دوم و بحث در مورد آن 95

5-3-3- خلاصه یافته های سوال سوم و بحث در مورد آن 95

5-3-4- خلاصه یافته های سوال چهارم و بحث در مورد آن 96

5-3-5- خلاصه یافته های سوال پنجم و بحث در مورد آن 97

5-3-6- خلاصه یافته های سوال ششم و بحث در مورد آن 97

5-3-7- خلاصه یافته های سوال هفتم و بحث در مورد آن 98

5-4 – نتیجه گیری کلی 98

5-5- محدودیت‌های تحقیق 99

5-6-پیشنهادات 99

5-6-1- پیشنهادهات کاربردی 99

5-6-2- پیشنهادهایی برای پژوهشگران آینده 99

منابع و مآخذ

الف) منابع داخلی: 101

ب) منابع انگلیسی: 105

 

 

پیوست‌ها

پرسشنامه کیفیت زندگی کاری………………………………………………………………………………………………………………..104

پرسشنامه تعهد سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………………116

پرسشنامه رضایت شغلی…………………………………………………………………………………………………………………………….117

 

فهرست جداول

جدول 2-1: تعاریف كیفیت زندگی كاری 29

جدول 3-1: مولفه‌های کیفیت زندگی کاری 78

جدول 3-2: ابعاد تعهد سازمانی

جدول 3-3: مولفه‌های رضایت شغلی 79

جدول4-1: توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه به تفکیک تاهل .

جدول 4-2: توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه  به تفکیک سن 85

جدول 4-3: توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه برحسب مدرک تحصیلی 86

جدول 4-4: توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه برحسب سابقه خدمت………………………………………………………….87

جدول 4-5: آماره های توصیفی 88

جدول4-6: ضریب همبستگی بین کیفیت زندگی کاری با تعهد سازمانی و رضایت شغلی 89

جدول4-7: آزمونt  تک نمونه‌ای کیفیت زندگی کاری دبیران دوره متوسطه……………………………………………..90

جدول4-8:آزمونt  تک نمونه ای رضایتمندی شغلی دبیران دوره متوسطه………………………………………………..90

جدول4-9: آزمونt  تک نمونه ای تعهد سازمانی دبیران دوره متوسطه……………………………………………………….91

جدول4-10:  بررسی ضریب همبستگی بین ابعاد کیفیت زندگی کاری و تعهد عاطفی………………………………91

جدول4-11:  بررسی ضریب همبستگی بین ابعاد کیفیت زندگی کاری و تعهد مستمر……………………………..92

جدول4-12:  بررسی ضریب همبستگی بین ابعاد کیفیت زندگی کاری و تعهد هنجاری……………………………93

جدول4-13:  بررسی ضریب همبستگی بین ابعادکیفت زندگی کاری با رضایتمندی شغلی……………………..94

فهرست نمودارها

نمودار4-2: توزیع فراوانی افراد شرکت کننده در پژوهش به تفکیک تاهل 84

نمودار 4-3: توزیع فراوانی افراد برحسب مدرک تحصیلی…………………………………………………………………………….85

نمودار 4-4: توزیع فراوانی افراد برحسب سن86

نمودار 4-5: توزیع فراوانی افراد برحسب سابقه خدمت…………………………………………………………………………………87

 

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 
 

1-1-مقدمه
آموزش و پرورش سنگ زیربنای توسعه اجتماعی،اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه است.  بررسی عوامل مؤثر در پیشرفت و ترقی در جوامع پیشرفته نشان می دهد كه اكثر این كشورها از آموزش و پرورش توانمند و كارآمد برخوردار بوده­اند.

نهادهای آموزشی به تدریج پی­برده اند که در شرایط پیچیده و دشوار امروز بدون داشتن نیروی انسانی خبره، مؤثر و متعهد،متخصص وفادار قادر نخواهد بود پاسخگوی نیازهای روزافزون آموزش و پرورش جامعه خود باشند.از این رو نیاز به نیروی انسانی متعهد و مؤثر در تمام سطوح و مقاطع تحصیلی ،برای تداوم و بقای نظام آموزشی امری حیاتی به حساب می­آید (مشبکی،1375).

نیروی انسانی، مهم ترین سرمایه سازمان هاست و هر چه این سرمایه کیفیت مطلوب تری داشته باشد، احتمال موفقیت، بقا و ارتقای سازمان، بیشتر خواهد شد. لذا باید در مورد بهبود کیفی نیروی انسانی سعی فراوان کرد؛ چرا که این اقدام هم به نفع سازمان است و هم به نفع افراد. نیروی انسانی وفادار، سازگار با اهداف و ارزش های سازمانی و متمایل به حفظ عضویت سازمانی که حاضر است فراتر از وظایف مقرر، فعالیت کند، می­تواند عامل مهمی در اثربخشی سازمان باشد. وجود چنین نیرویی در سازمان توأم با بالا رفتن سطوح عملکرد و پایین آمدن میزان غیبت، تأخیر و ترک خدمت کارکنان است و وجهه سازمان را در اجتماع، مناسب جلوه داده و زمینه را برای رشد و توسعه سازمان فراهم می­آورد. (حسینیان و همکاران، 1386)

یكی از ضرورتهای تحقق اهداف آموزش و پرورش ، رغبت و تمایل معلمین در جهت انجام وظایف آموزشی و پرورشی تعیین شده می باشد، بر این اساس آموزش و پرورش وظیفه دارد عوامل تأثیر گذار بر کیفیت زندگی کاری معلمان در هر دوره را تعیین و سپس با كنترل دقیق و همه جانبه این عوامل ، انگیزه و رغبت لازم برای تلاش معلمان را در سطح مطلوب فراهم نماید (اینگرسول[1] ، 2003).

کیفیت زندگی کاری همواره  به عنوان یکی از عوامل موثر در کیفیت انجام کارهای افراد در یک سازمان، در ادبیات سازمانی مطرح بوده است (کرونکا[2] و همکاران، 2008).

لذا با توجه به اهمیت کیفیت زندگی کاری و ارتباط آن با تعهد سازمانی و رضایت شغلی، در این پژوهش محقق بر آن است تا رابطه بین کیفیت زندگی کاری با تعهد سازمانی و رضایت شغلی را مورد بررسی قرار دهد.

 

 

1-2- بیان مسأله
آموزش و پرورش سنگ زیربنای توسعه اجتماعی،اقتصادی، سیاسی، فرهنگی هر جامعه است. بررسی عوامل مؤثر در پیشرفت و ترقی در جوامع پیشرفته نشان می دهد كه اكثر این كشورها از آموزش و پرورش توانمند و كارآمد برخوردار بوده­اند.

نهادهای آموزشی به تدریج پی­برده اند که در شرایط پیچیده و دشوار امروز بدون داشتن نیروی انسانی خبره، مؤثر و متعهد، متخصص وفادار قادر نخواهد بود پاسخگوی نیازهای روزافزون آموزش و پرورش جامعه خود باشند. از این رو نیاز به نیروی انسانی متعهد و مؤثر در تمام سطوح و مقاطع تحصیلی، برای تداوم و بقای نظام آموزشی امری حیاتی به حساب می­آید (انگمبی هلیسی[3]، 2003).

دستیابی به اهداف آموزشی صرف، نیازمند استفاده‌ی بهینه منابع انسانی، مالی و تجهیزاتی است، اما پویایی نظاو آموزش و پرورش وابسته به عوامل مختلفی از جمله داشتن کارکنانی خشنود، برخوردار از تعهد و وفاداری بالا نسبت به سازمان است تا در محیطی پویا و سالم، و با به کار بستن تمام توان خویش، برای کارایی بیشتر و بهتر این سازمان فرهنگی گام بردارند (محمدی، 1390).

بنابراین، امروزه، در مدیریت معاصر كیفیت زندگی كاری به موضوع اجتماعی عمده ای در سراسر دنیا مبدل شده است، در حالی كه در دهه ها ی گذشته فقط بر زندگی شخصی (غیركاری) تاكید می شد. (شهبازی، واعظی، ثنائی پور، 1388) طرفداران نظریه كیفیت زندگی كاری در جستجوی نظام های جدیدی برای كمك به كاركنان هستند تا آنها بتوانند بین زندگی كاری و زندگی شخصی خود تعادل برقرار كنند(آکدر موست[4]، 2006).

کیفیت زندگی کاری به عنوان ادراك کارکنان از بهداشت فیزیکی و روانی خود در کار مطرح می شود. همچنین به میزان توانایی کارکنان در ارضای نیازهای شخصی مهم خود با استفاده از تجربیاتی که در سازمان کسب کرده اند، اشاره دارد(الوانی و معمارزاده، 1390).

موضوع کیفیت زندگی کاری و تعهد سازمانی  و رضایت شغلی از مقوله های مهم و اساسی در رفتار سازمانی و سازمان های امروزی می باشد. سازمانها به عنوان یک سیستم، برای تحقق اهداف خود نیازمند هماهنگی و کارآمدی خرده سیستمهای خود هستند که یکی از مهمترین این خرده سیستمها، نیروی انسانی بوده و توجه به آن از مهمترین اولویتهای سازمان محسوب میشود.  توجه کافی به نیروی انسانی، سبب شکوفا شدن بسیاری از استعدادهای آنها شده و از بروز مشکلاتی برای سازمان و مدیریت، جلوگیری می کند(طالقانی، نگهداریان، 1389).

کیفیت زندگی کاری شامل هر گونه بهبود در فرهنگ سازمانی است که حامی رشد و تعالی در سازمان می باشد(فیلیپو[5]، 1987).

سازمان‌ها می‌توانند با برآورده کردن نیازهای اساسی کارکنان، برقراری اعتماد متقابل میان خود و آنان و ایجاد یک فرهنگ سازمانی متناسب آنها را نسبت به سازمان متعهد کنند. تعهد و پایبندی می تواند پیامدهای مثبت و متعددی داشته باشند، کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند، نظم بیشتری در کار خود دارند. مدت زمان بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. مدیران باید تعهد و پایبندی کارکنان را به سازمان حفظ کنند و برای این امر باید بتوانند با استفاده از مشارکت کارکنان در تصمیم گیری و فراهم کردن سطح قابل قبولی از امنیت شغلی برای آنان، تعهد و پایبندی را بیشتر کنند(الوانی و معمارزاده،1390).

از ا ین رو نظام ارزشی کیفیت ز ندگی کاری سرمایه گذاری بر روی افردا به عنوان مهم ترین متغیر در معامله مدیریت راهبردی مورد توجه قرار می دهد. یافته های مطالعاتی نشان می دهد که اجرای برنامه های مدیریت کیفیت فراگی موجب کاهش میزان شکایت کارکنان٬ کاهش نرخ غیبت از کار، کاهش میزان اعمال مقررات انضباطی٬ افزایش نگرش مثبت کارکنان و افزایش مشارکت آنان در برنامه ها می شود(ترابی و همکاران، 1391).

کیفیت زندگی کاری که به عنوان یکی از رویکرد های بهبود عملکرد و از جمله عناصر مهم و کلیدی فرهنک تعالی به شمار می رود، رویکردی است که موجب هم سویی کارکنان و سازمان می شود. امروزه توجهی که کیفیت زندگی کاری می شود بازتابی است از اهمیتی که همگان برای آن قائلند(عنایتی و همکاران، 1389).

مفهوم كیفیت زندگی كاری در حال حاضر مربوط به فلسفه ای در سازمان هاست كه می خواهد شأ ن و منزلت كاركنان را افزایش دهد، تغییراتی در فرهنگ سازمانی ایجاد كند و رفاه فیزیكی و روحی كاركنان را افزایش دهد(انگمبی هلیسی [6]، 2003).

سازمان ها میتوانند با برآورده کردن نیازهای اساسی کارکنان ، برقراری اعتماد متقابل میان خود و آنان و ایجاد یک فرهنگ سازمانی متناسب آنها را نسبت به سازمان متعهد کنند. تعهد و پایبندی می تواند پیامدهای مثبت و متعددی داشته باشند ، کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند ، نظم بیشتری در کار خود دارند، مدت زمان بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. مدیران باید تعهد و پایبندی کارکنان را به سازمان حفظ کنند و برای این امر باید بتوانند با استفاده از مشارکت کارکنان در تصمیم گیری و فراهم کردن سطح قابل قبولی از امنیت شغلی برای آنان ، تعهد و پایبندی را بیشتر کنند(الوانی، معمارزاده، 1390).

اهمیت نیروی انسانی در پیشبرد امور یک جامعه به قدری زیاد است که می توان آن را مؤثّرترین رکن تحولات علمی ، فرهنگی و اقتصادی در یک کشور دانست. بااین اوصاف، اگرچه نیروی انسانی در هر واحد سازمانی یکی از منابع زیر بنایی به شمار می رود، ولی در نظام آموزش ­و ­پرورش، اهمیت و نقش نیروی انسانی در رسیدن به اهداف سازمانی از سایر سازمان ها مهم تر و حساس تر می باشد، از این رو این پژوهش در صدد آنست که به بررسی رابطه بین کیفیت زندگی کاری با رضایت شغلی و تعهد سازمانی در میان دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم بپردازد.

 

1-3-ضرورت انجام تحقیق
كیفیت زندگی كاری یكی از متغیرهایی است كه اخیرا به لحاظ اهمیت ، مورد توجه بسیاری از مدیران كه در صدد ارتقا كیفیت منابع انسانی خود هستند قرار گرفته است ؛ گرچه مطالعه شاخص‌هایی كه برای كیفیت زندگی كاری سودمند و یا مضر هستند تاریخچه‌ای دیرینه دارد (ماو، سموئلز و الکساندر[7] 2003)، اما منبع دقیق عبارت کیفیت زندگی کاری مشخص نیست و احتمالا اولین بار در موسسه تحقیق اجتماعی دانشگاه میشیگان در کارهای اولیه رنسیس لیکرت و رویکرد او برای تغییر سیستمی به كار برده  شده است(هود و اسمیت[8]، 1994).

 كیفیت زندگی كاری توجه بیشتری را بعد از آنكه كاركنان اتومبیل متحده و جنرال موتورز شروع به یك برنامه كیفیت زندگی كاری برای بازساخت و رفرم كاركردند به خود اختصاص داد(لاو  و می[9] 1998). ابتدا نگرانی برای كیفیت زندگی كاری در دهه 1970 اوج می‌گیرد. این نگرانی بعد از عواقب حیطه سنتی مدیریت علمی و بوروكراسی ناشی از ان كه محیط كاری ضد انسانی ، وظیفه محور، غیر شخصی، بدون پاداش و عموما غیركارا ایجاد می‌كرد و همه سطوح شان و منزلت شخصی را مورد هتك  قرار می‌داد و منابع انسانی را ضایع می‌نمود حاصل شد و بعد از فروكش نمودن در دهه 1980 مجددا در دهه 1990 غالب می‌شود ؛به عبارتی مفهوم كیفیت زندگی كاری حدود 30 سال قبل به كار رفته است. كیفیت زندگی كاری با واكنش و پاسخ  به نیازهای فردی و اشتیاق می‌تواند افزایش یابد(مارتل و دوپویس[10] 2006 ؛ تراویس[11] 1995؛ كیمبرلی[12] 1991).

 

رابینز كیفیت زندگی كاری را به عنوان فرایندی كه به وسیله آن یك سازمان با گسترش مكانیسم‌هایی به نیازهای كاركنان واكنش نشان می‌دهد تا به انها اجازه دهد كاملا در تصمیم‌گیری‌هایی كه زندگی شان در كار را طرح می‌ریزد  مشاركت داشته باشند تعریف نموده است. كیفیت زندگی كاری سازه چند بعدی است و ممكن است یك سازه جهانی و فناناپذیر نباشد (لاوومی[13]، 1998).

از دهه ی 1920 تا کنون، رضایت شغلی به طور وسیعی مورد بررسی قرار گرفته و نظریه های متعددی درباره آن ارایه شده است. تنوع رویکردها و نظریه های مربوط به رضایت شغلی را می توان ناشی از سه دیدگاه  نهضت روابط انسانی، اتحادیه های کارگری و دیدگاه رشد یا ماهیت کار دانست که در دهه های 1920 و 1930 شکل گرفت و پیش هر چیز مفهوم رضایت شغلی را تحت تاثیر قرار داد(کورمن[14]،1378).

به اعتقاد رولینسون، براد فیلد و ادواردز، مرور پیشینه ی مطالعاتی و پژوهشی رضایت شغلی نشان می دهد که بیشتر صاحب نظران و نظریه پردازان، به طور کلی این مفهوم را از دو دیدگاه نگرشی و انگیزشی مورد بررسی قرار داده اند(خدایاری فرد، 1388)

رضایت شغلی، مجموعه ای از احساس های سازگار و ناسازگار است که کارکنان با آن احساس ها به کار خود می نگرند. وقتی کارکنان به سازمان می پیوندند، مجموعه ای از خواست ها، نیازها، آرزوها و تجربه های گذشته را که بر روی هم، انتظارهای شغلی را می سازند، با خود به همراه دارند که نشانی از ارتباط توقعات نوخاسته ی کارکنان با پاداش هایی است که کار فراهم می آورد(خدایاری فرد، 1388).

 از سویی دیگر، تعهد سازمان یكی ازمسائل مهم انگیزشی است كه بر اساس آن فرد به شدت هویت خود را در سازمان می گیرد، در سازمان مشاركت دارد و با آن در می آمیزد و از عضویت در آن لذت می برد .  تعهد سازمانی یعنی درجه همانند سازی روان شناختی و یا چسبیدگی به سازمانی که ما برای آن کار می کنیم .تعهد سازمانی دارای اجزاء زیر است :قبول ارزش ها و اهداف سازمان ،تمایل تلاش برای سازمان  و دارا بودن میل قوی برای پیوسته ماندن به سازمان (مودی ،پورتر و استیرز[15]،1982). دلایل بسیار زیادی وجود دارد از اینکه چرا یک سازمان بایستی سطح تعهد سازمانی اعضایش را افزایش دهد. اولا تعهد سازمانی یک مفهوم جدید بوده وبه طور کلی با وابستگی و رضایت شغلی تفاوت دارد . برای مثال ، پرستاران ممکن است که کاری را که انجام می دهند دوست داشته باشند ولی از بیمارستانی که در آ؛ن کار می کنند ناراضی باشند که در آن صورت آنها شغلهای مشابه را در محیط های مشابه جستجو خواهند کرد. ثانیا تحقیقات زیادی نشان دادهاند که تعهد سازمانی با پیامدهای از قبیل رضایت شغلی و رفتار سازمانی فرا اجتماعی و عملکرد شغلی رابطه مثبت و با تمایل به ترک شغل رابطه منفی دارد (رابینز و همکاران،1998). همچنین عملكرد بالا در سازمان‌ها، شركت‌ها و مؤسسات ناشی از عوامل مختلف و متنوع است. روش‌های متفاوتی نیز برای رفع مشكلاتی كه منجر به عملكرد پایین شده‌اند وجود دارد كه یكی از این روش‌ها متمركز شدن بر ویژگی های شخصیتی افراد در سازمان‌ها می‌باشد. تعهد سازمانی یكی از نمودهای نگرش است و به عنوان نوعی ارتباط روحی و عقلانی نسبت به برخی مسائل تعریف می‌شود. پس با بهبود نگرش در رابطه با یك مسئله، امكان افزایش تعهد وجود دارد. درك فرایند ایجاد تعهد برای سازمان و جامعه مفید است زیرا موجب نوآوری كاركنان، ماندگاری بیشتر در مؤسسه و قدرت رقابت بیشتر مؤسسه شده و با این حال جامعه نیز از بهره‌وری بیشتر سازمان‌ها و كیفیت بهتر فرآورده‌ها بهره مند می‌شود (قاسم،1384).

بدین ترتیب ایده آل سازمانی بالا بردن میزان رضایت شغلی و به تبع آن افزایش راندمان و تعهد پرسنل تحت نظر می باشد که کیفیت زندگی کاری مطلوب می تواند از عوامل موثر در آن باشد و موجب بروز رفتار رضایت شغلی و افزایش تعهد در افراد بشود.

اکنون باتوجه به نکات فوق، مسئله اساسی پژوهش حاضر بررسی رابطه بین کیفیت زندگی کاری با رضایت شغلی و تعهد سازمانی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم می باشد. در واقع از آنجا که کیفیت زندگی کاری مبین نوعی سبک رفتار می باشد که می تواند کارایی و اثربخشی سازمان را افزایش دهد و این امر به اذعان مبانی نظری، احتمالاً  می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم با رضایت شغلی و تعهد سازمانی ارتباط داشته باشد، در پژوهش حاضر رابطه بین متغیرهای فوق در بین دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم، مورد سوال و بررسی قرار گرفته و مسئله پژوهشی حاضر تدوین شده است.

 

1-4- اهداف پژوهش
الف- هدف کلی

تعیین رابطه کیفیت زندگی کاری با رضایت شغلی و  تعهد سازمانی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم

ب- اهداف جزئی

تعیین میزان کیفیت زندگی کاری دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
تعیین میزان رضایتمندی شغلی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
تعیین میزان تعهد سازمانی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
تعیین رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و تعهد عاطفی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
تعیین رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و تعهد مستمر دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
تعیین رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و تعهد هنجاری دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
تعیین رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و رضایتمندی شغلی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم
 

1-5- سؤال‌های تحقیق
سوال اصلی

آیا بین کیفیت زندگی کاری و رضایتمندی شغلی و تعهد سازمانی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم رابطه وجود دارد؟

سوالات فرعی

میزان کیفیت زندگی کاری دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم در چه حدی است؟
میزان رضایتمندی شغلی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم در چه حدی است؟
میزان تعهد سازمانی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم در چه حدی است؟
آیا بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و تعهد عاطفی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم رابطه وجود دارد؟
آیا بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و تعهد مستمر دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم رابطه وجود دارد؟
آیا بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و تعهد هنجاری دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم رابطه وجود دارد؟
آیا بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و رضایتمندی شغلی دبیران مدارس دوره متوسطه پسرانه شهرستان رباط کریم رابطه وجود دارد؟
 

 

1-6-تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش
1-6-1-تعاریف نظری متغیرهای پژوهش: 
کیفیت زندگی کاری: درک ذهنی کارکنان از مطلوبیت فیزیکی و روانی در محل کار است و به عواملی مانند پاداش کافی و عادلانه، شرایط کاری امن و سالم و یکپارچگی اجتماعی و… در سازمان اشاره می‌کند، که فرد را قادر می‌سازد همه ظرفیت‌های خود را توسعه داده و از آنها استفاده نماید (گوپتا و شارما[16]، 2012).

مولفه های کیفیت زندگی کاری:

1- پرداخت منصفانه و کافی[17]: مبلغی که کارمند در مقابل کار فکری یا جسمی  و یا ترکیبی از فعالیت‌های فکری و جسمی متناسب با معیارهای اجتماعی، حجم کار و مشاغل مشابه دریافت می‌کند.

2- محیط کار ایمن و بهداشتی[18]: منظور شرایط کاری ایمن از نظر فیزیکی و نیز تعیین ساعات کار منطقی است.

3- تامین فرصت رشد و امنیت مداوم[19]: فراهم نمودن زمینه توانایی‌های فردی، فرصت‌های پیشرفت و فرصت به کارگیری مهارت‌های کسب شده و تامین امنیت درآمد و شغل می‌باشد.

4– قانون گرایی در سازمان[20]: فراهم نمودن زمینه آزادی کارکنان، بدون ترس از انتقام مقام بالاتر.

5- روابط اجتماعی زندگی کاری[21]: به نحوه برداشت کارکنان در مورد مسئولیت‌های اجتماعی سازمان اشاره می‌کند؛ یعنی تعهد سازمان در خصوص رعایت رفتار اخلاقی به عنوان نهاد‌های اجتماعی به معنای وسیع آن.

6- فضای کلی زندگی[22]: برقراری تعادل و توازن بین زندگی کاری و دیگر مسئولیت‌های زندگی کارکنان.

7- یکپارچگی و انسجام اجتماعی در سازمان[23]: با ایجاد فضا و جو کاری که احساس تعلق کارکنان به سازمان و این که آنان مورد نیاز سازمان می باشند، را تقویت می‌کند.

8- توسعه قابلیت های انسانی[24]: فراهم نمودن فرصت هایی هم چون استفاده از استقلال و خود کنترلی در کار، به دست آوردن مهارت‌های گوناگون و دسترسی به اطلاعات مناسب کار (میرکمالی و نارنجی،1387).

 

رضایت شغلی: رضایت شغلی، مجموعه‌ای از احساس‌های سازگار و ناسازگار است که کارکنان با آن احساس‌ها، به کار خود می‌نگرند (خدایاری فرد، 1389).

 

تعهد سازمانی: نوعی نگرش و احساس درونی فرد نسبت به سازمان، شغل یا گروه است. که در قضاوت ها، عملکرد و وفاداری وی نسبت به سازمان تاثیر می گذارد (کریم زاده، 1378).

 

مولفه‌های تعهد سازمانی:

تعهد عاطفی[25]: یعنی رضایت افراد از کار و همکاران خود و تمایل برای فراتر رفتن از وظایف‌شان به خاطر سازمان.
تعهد مستمر[26](عقلانی): دلیل ماندن فرد در سازمان این است که بر اساس تحلیل هزینه- منفعت نتیجه می گیرد که در سازمان بماند.
3-تعهد هنجاری[27]: در این صورت کارمند احساس می کند که باید در سازمان بماند و ماندن او در سازمان عمل درستی است (انجل و پری، 1981، به نقل از نورحرانی و همکاران، 2012).

 

1-6-2- تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش:
کیفیت زندگی کاری

در این تحقیق منظور از کیفیت زندگی کاری، عبارت از میانگین کل سوالات پرسش نامه کیفیت زندگی کاری والتون می‌باشد.که مولفه های آن عبارتند از:

پرداخت منصفانه و کافی: عبارتست از میانگین سوال های 1 تا 3.
محیط کار ایمن و بهداشتی: عبارتست از میانگین سوال های 4 تا 6.
تامین فرصت رشد و امنیت مداوم: عبارتست از میانگین سوال های 7 تا 9.
قانون گرایی در سازمان: عبارتست از میانگین سوال های 10 تا 13.
روابط اجتماعی زندگی کاری: عبارتست از میانگین سوال های 14 تا 16.
فضای کلی زندگی: عبارتست از میانگین سوال های 17 تا 19.
یکپارچگی و انسجام اجتماعی در سازمان: عبارتست از میانگین سوال های 20 تا 23.
توسعه قابلیت های انسانی: عبارتست از میانگین سوال های 24 تا 27.
 

رضایت شغلی:

در این پژوهش رضایت شغلی عبارت از میانگین کل سوالات پرسش نامه رضایت شغلی مارتین جی گانون[28] می‌باشد.

تعهد سازمانی:

در این پژوهش تعهد سازمانی عبارت از میانگین کل سوالات پرسش نامه تعهد سازمانی آلن و می‌یر می‌باشد که با مقیاس پنج ارزشی لیکرت سنجیده می‌شود. و مولفه‌های آن عبارتند از:

تعهد عاطفی: عبارتست از میانگین سوال های 1 تا 8.
تعهد مستمر: عبارتست از میانگین سوال های 9تا 16.
تعهد هنجاری: عبارتست از میانگین سوال های 17تا 24.
 

 

 

 

1Engersool

[2]Cronca

[3] Engambi Helisy

هدف پژوهش­ حاضر بررسی و مقایسه اثربخشی آموزش­های ذهن آگاهی و فراشناخت بر نگرش‌های زیست محیطی، رفتار شهروندی سازمانی و بهزیستی اجتماعی معلمان می­باشد. جامعه آماری کلیه معلمان شاغل به تحصیل در دانشگاه فرهنگیان شهر بجنورد بودند که تعداد 90 نفر به­صورت نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای انتخاب و در سه گروه 30 نفری شامل دو گروه آزمایش­ (آموزش ذهن آگاهی و فراشناخت) و یک گروه کنترل قرار گرفتند. از آموزش ذهن­آگاهی مبتنی بر افزایش رابطه (MBRE) و آموزش مهارت­های اجتماعی بارویکرد فراشناخت (MASST) برای دوره­های آموزشی استفاده شد. برای سنجش متغییرهای مستقل در مراحل پیش­آزمون، پس­آزمون وپیگیری از پرسش­نامه نگرش‌های زیست محیطی تامپسون و برتون (1990)، پرسش­نامه رفتار شهروندی سازمانی پودساکف و همکاران (1994) و مقیاس بهزیستی اجتماعی کییز (1998) استفاده شد. تحلیل نتایج به روش تحلیل واریانس با اندازه­گیری مکرر نشان داد که آموزش­های ذهن­آگاهی و فراشناخت بر نگرش‌های زیست محیطی، رفتار شهروندی سازمانی و بهزیستی اجتماعی معلمان اثر مثبت داشته است(05/.>P). بنابراین می­توان گفت آموزش­های فوق در حوزه اجتماعی نیز اثرات مثبتی دارند و با ارائه این آموزش­ها می­توان اثرات مفید اجتماعی و محیطی را در بین افراد ایجاد کرد.

کلمات کلیدی: ذهن­آگاهی، فراشناخت، نگرش زیست محیطی، رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                          صفحه

فصل اول. 10

کلیات تحقیق.. 10

1-1- مقدمه. 11

1-2- بیان مساله. 13

1-3- اهمیت وضرورت.. 24

1-4- هدف­های پژوهش… 27

1-5- فرضیه­های پژوهش… 28

1-6- تعریف متغییرهای پژوهش… 29

فصل دوم. 33

پیشینه تحقیق.. 33

2-1- مقدّمه. 34

2-2- تعریف ذهن آگاهی.. 37

2-3- آموزش ذهن آگاهی.. 42

2-4- انواع مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی.. 44

2-4-1- ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس… 44

2-5- اثرات فردی و اجتماعی ذهن آگاهی.. 50

2-5-1- تنظیم هیجانی.. 51

2-5-2- انعطاف پذیری.. 52

2-5-3- اثرات بین فردی.. 54

2-6- تعریف فراشناخت.. 54

2-7- تأثیر فراشناخت بر شناخت.. 59

2-8- دیدگاه­های فراشناخت.. 61

2-8-1-  دیدگاه فلاول. 61

2-8-2- نظریه بیکر و براون. 67

2-8-3- نظریه پاریس و کراس… 68

2-9- فراشناخت  ویادگیری اجتماعی.. 70

2-10- آموزش مهارت­های اجتماعی از طریق فراشناخت(MASST-R) 73

2-11- مقایسه فراشناخت و ذهن آگاهی.. 75

2-12- مبانی نظری بهزیستی اجتماعی.. 79

2-13- نظریه بهزیستی اجتماعی کییز. 83

2-14-کیفیت زندگی و بهزیستی اجتماعی.. 94

2-15- مبانی نظری رفتار شهروندی سازمانی.. 97

2-16- دیدگاه­های مختلف در مورد رفتار شهروندی سازمانی(OCB) 102

2-16-1- دیدگاه ارگان در رفتار شهروندی سازمانی.. 103

2-16-2- دیدگاه گراهام در رفتار شهروندی سازمانی.. 106

2-16-3- دیدگاه پودساکف در رفتار شهروندی سازمانی.. 109

2-17- عوامل تأثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی.. 112

2-18- نگرش‌های زیست محیطی.. 115

2-19- تاریخچه نگرش‌های زیست محیطی.. 117

2-20- محیط گرایی: انواع و دیدگاه­ها 119

2-20-1- دیدگاه آرن نیس… 119

2-20-2 -دیدگاه اریردن: محیط محوری و فن محوری.. 120

2-20-3- دیدگاه مرچنت: خود محوری و محیط محوری.. 121

2-20-4 – دیدگاه ترنر. 122

2-20-5- دیدگاه تامپسون و برتون. 123

2-21- توسعه پایدار و نگرش‌های زیست محیطی.. 124

2-22- آموزش و سواد زیست محیطی.. 125

2-23- هویت محیطی.. 127

فصل سوم. 142

\

روش تحقیق.. 142

3-1-جامعه آماری.. 143

3-2-نمونه گیری.. 143

3-3-طرح تحقیق.. 144

3-4-آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر رفتار اجتماعی.. 145

3-5-آموزش مهارت­های اجتماعی با رویکرد فراشناختی.. 145

3-6-ابزارهای پژوهش… 146

3-7-روش تجزیه وتحلیل داده ها 148

فصل چهارم. 150

یافته های تحقیق.. 150

4-1– مقدمه. 151

4-2– تجزیه و تحلیل داده‌ها 151

4-3– تجزیه و تحلیل توصیفی داده‌ها 152

4–4– تجزیه و تحلیل استنباطی داده‌ها 155

4–5– بررسی و مقایسه اثر بخشی دو روش آموزشی بر نگرش‌های زیست محیطی   157

4-6– تحلیل و مقایسه اثر بخشی دو روش آموزشی بر رفتار شهروندی سازمانی.. 162

4-7- تحلیل و مقایسه اثر بخشی دو روش آموزشی بر بهزیستی اجتماعی معلمان. 167

فصل پنجم. 173

نتیجه گیری.. 173

5-1- نتیجه­گیری و بحث.. 174

5-2- محدودیت­ها 187

5-3- پیشنهادات.. 188

منابع: 190

پیوست­ها. 210

 

فهرست جدول­ها

   عنوان                                                                                                                         صفحه

جدول شماره 2-1: شاخص­های بهزیستی اجتماعی با توجه به سطوح تحلیل منبع: كییز و شاپیرو،2004. 86

جدول4-2:  شاخص‌های توصیفی زیر مقیاسهای بهزیستی اجتماعی دو گروه آزمایش و گروه کنترل. 153

جدول4-3: شاخص‌های توصیفی نگرش‌های زیست محیطی دو گروه آزمایش و گروه کنترل. 154

جدول 4-4- تحلیل واریانس متغییرهای وابسته تحقیق در پیش آزمون در گروه‌ها 156

جدول 4-5- نتایج فرض کرویت موچلی برای نگرش‌های  زیست محیطی در گروهها 157

جدول 4-6- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات درون آزمودنی‌ها در نگرش‌های زیست محیطی.. 158

جدول 4-7- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات بین آزمودنی‌ها در نگرش زیست محیطی.. 159

جدول 4-8- مقایسه میانگین‌های اصلاح شده نگرش زیست محیطی در دو گروه آزمایش و گروه کنترل. 159

جدول 4-9- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه میانگین­های گروه­های آموزش وکنترل. 160

جدول 4-10- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زیرمولفه­های نگرش­های زیست محیطی.. 161

جدول 4-11- نتایج فرض کرویت موچلی برای رفتارشهروندی سازمانی درگروهها 162

جدول 4-12- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات درون آزمودنی‌ها در رفتارشهروندی سازمانی.. 163

جدول 4-13- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات بین آزمودنی‌ها در رفتارشهروندی.. 163

جدول 4-14- مقایسه میانگین‌های اصلاح شده رفتارشهروندی سازمانی در گروه­ها 164

جدول 4-15- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه میانگین­های گروه­ها رفتار شهروندی سازمانی.. 165

جدول 4-16- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زیر مولفه­های رفتار شهروندی سازمانی.. 166

جدول 4-17- نتایج فرض کرویت موچلی برای بهزیستی اجتماعی در دو گروه آزمایش و گواه 167

جدول 4-18- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات درون آزمودنی‌ها در بهزیستی اجتماعی.. 168

جدول 4-19- نتایج آزمون تحلیل اندازه گیری مکرر اثرات بین آزمودنی‌ها در بهزیستی اجتماعی.. 169

جدول 4-20- مقایسه میانگین‌های اصلاح شده بهزیستی اجتماعی در بین گروه­ها 169

جدول 4-21- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه میانگین­های گروه­ها در بهزیستی اجتماعی.. 170

جدول 4-22- نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زیرمولفه­های بهزیستی اجتماعی.. 171

 

 

فصل اول
 کلیات پژوهش
1-1-  مقدمه
از زمان ظهور روانشناسی به عنوان یک علم، رویکردهای نظری مختلفی جهت توصیف[1]، تبیین و پیش بینی[2] فرایندهای روان­شناختی و رفتار انسان مطرح شد و به پیروی از این رویکردها روش­ها و فنون درمانی مختلفی جهت ارائه مداخلات مورد نیاز به ویژه در زمینه آموزش و درمان تهیه شد نگاه روان­شناسی امروزی به پدیده­های روان­شناختی، نگاهی است چند بعدی و التقاطی. مفهوم ذهن آگاهی[3] و فراشناخت[4] به­ویژه از نظر رویکردهای آموزشی[5] و درمانی مبتنی بر این مفهوم از این قاعده مستثنی نیستند (گلپور، سلیمانی، 1392).

به واسطه تمرین­ها و تكنیك­های مبتنی بر ذهن آگاهی فرد نسبت به فعالیت­های روزانه خود آگاهی پیدا می­كند، به كاركرد اتوماتیك ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی می­یابد و از طریق آگاهی لحظه به لحظه[6] از افكار، احساسات و حالت­های جسمانی بر آنها كنترل پیدا می­كند و از ذهن روزمره و اتوماتیك متمركز بر گذشته و آینده رها می­شود. آموزش ذهن آگاهی مستلزم یادگیری فراشناختی واستراتژی­های رفتاری جدید برای متمرکز شدن روی توجه و جلوگیری از افکار خودکار و باعث گسترش افکار و نگرش‌های جدید وکاهش هیجانات ناخوشایند[7] ودرنتیجه ایجاد رفتارهای جدید است. همین که فرد در ذهن آگاهی آموزش دید، می­تواند آن را در طی انواع فعالیت­ها به کار گیرد. ذهن آگاهی باعث می­شود هر فعالیتی که فرد در آن درگیر است به چشم انداز وسیعی در فهم وجود خودش منجر شود و افراد را قادر می­کند به موقعیت­ها با تفکر پاسخ دهند و تکانشی[8] عمل نکنند (کارجد، 2003) .

همچنین مفهوم دیگری که با ذهن آگاهی همپوشی[9] دارد فراشناخت می باشد. شناخت بخش مرکزی فردیت انسان است. در منظر روان­شناسی شناخت[10] عبارتنداز: دریافت[11]، پردازش[12]، نگهداری[13] و انتقال[14] اطلاعات، فراشناخت فعالیتی است كه كنش­های مربوط به چهار عنصر یادشده را در بر می­گیرد و بر آن­ها نظارت دارد (سیف، 1380).

چنانکه ازتوضیحات فوق در مورد فراشناخت و ذهن آگاهی استنباط می­شود بین دو مقوله فراشناخت و ذهن آگاهی از لحاظ نظری شباهت­های فراوانی دیده می­شود. از جمله در مورد مفاهیمی مانند، نظارت، کنترل و ارزیابی که می­توانند در تغییر نگرش و رفتار افراد نقش مهمی داشته باشند. بنابراین می­توان انتطار داشت که افراد با آموختن ذهن آگاهی در زمینه­های اجتماعی به خلق مثبت و بهزیستی اجتماعی بیشتری برسند. هم­چنین درموقعیت­های شغلی و شهروندی رفتارهای فرانقشی مفیدی از خود نشان دهد و با افزایش سوگیری مثبت نسبت به محیط زندگی و محرک­های محیطی، نگرش زیست محیطی مثبت­تری کسب کنند.

 

1-2-بیان مساله
در جوامع امروزی با رشد سریع تکنولوژی و افزایش پیوندهای اجتماعی ظهور مسایل و مشکلات فردی و اجتماعی مانند؛ آسیب­های فردی و اجتماعی[15]، معضلات زیست محیطی[16] و مسایل شهروندی نیز افزایش یافته است. بسیاری از مشكلات عدیده جامعه امروز، بازتاب مسائل و ناهنجاری‌های[17] فردی است كه در جامعه ظهور و بروز كرده است. این ناهنجاری‌ها ریشه در ضعف تربیتی است كه در اصلی‌ترین نهاد اجتماع ـ خانواده ـ وجود دارد و همزمان با رشد فرد، در همه سطوح جامعه ـ تا سطح دولت‌ها ـ حركت می‌كند و تسری می‌یابد (سروستانی، 1387).

مسأله اجتماعی[18] ، عبارت از وضعیتی است که به نظر تعداد افراد جامعه؛ چه آنان که درگیر مسأله‌اند، یا افراد دیگر که مبتلابه مسأله نیستند، مایه سختی  تلقی شود، هرچند امکان بهبود داشته باشد. مسأله اجتماعی، هم شامل موقعیت عینی[19] و هم تفسیر ذهنی[20] از وضعیت اجتماعی است، که جامعه را در حالت بحرانی قرار می‌دهد (گولد[21] و همکاران، 1384).

شناخته شدن مسائل اجتماعی از سوی مردم، بعد ذهنی مسأله اجتماعی را تشكیل می‌دهد و محدود كردن مسأله اجتماعی به آن، باعث از دست دادن آن دسته از مسائل اجتماعی می‌شود كه مردم آنها را درك نمی‌كنند ولی عملا  به علت اختلاف میان واقعیت اجتماعی و ارزش‌های اجتماعی[22] در یك زمینه مشخص­- بعد عینی مسأله اجتماعی- می‌توان گفت كه مسأله اجتماعی وجود دارد (مرتون[23]، 1387). عوامل اجتماعی به عنوان مؤثرترین عناصر در بروز و پیدایش مسئله و آسیب‌های اجتماعی نقش اساسی دارند. زیرا فرد، خانواده و جامعه یک مثلث را تشکیل می­دهند که اختلالات رفتاری در هریک از آن­ها سبب ایجاد آسیب‌ها و پیدایش مسئله بسیاری در جامعه می‌گردد (ستوده، 1385).

انسان در زندگی اجتماعی[24] و در تعامل با دیگران است که خود را می­شناسد و از وجود خود آگاه می­شود. اما خودآگاهی[25] او ابعاد دیگری نیز دارد که در رابطه او با محیط­های گوناگون و پیچیده شکل میگیرد، مانند محیط روانی و فیزیولوژی، محیط طبیعی، محیط اجتماعی، محیط فرهنگی که ازآنها متاثر می­شود. به همین علت خودآگاهی او شامل دایره­های متعددی است، مانند آگاهی از وجود خودش، آگاهی از تعلقش به گروه، قشر یا ملیت خاص، آگاهی او از این که به شهر، منطقه یا جغرافیای طبیعی خاصی تعلق دارد. اما چگونگی تعامل انسان با این محیط­های گوناگون، به مقدار زیادی، ناخودآگاهانه است و میزان و چگونگی روابط متقابل و تاثیر و تاثر انسان با این محیط­ها برای او روشن نیستند (هانت[26]، 1987). بنابراین، لزوم آموزش مهارت‌های شناختی، اجتماعی، محیطی در زندگی فرد مطرح می‌شود. این‌که چگونه و با چه‌ کیفیتی در جمع حضور یابد و رفتارهای گروهی‌ متناسب و مقبولی را از خود بروز دهد و آگاهی بیشتری در زمینه­های مختلف کسب کند. سه مفهوم رفتار شهروندی سازمانی[27]، بهزیستی اجتماعی[28] و نگرش‌های زیست[29] محیطی هرکدام جنبه هایی از آگاهی انسان در محیط اجتماعی را بیان می­کنند و می­توان گفت وجه مشترک همه آنها آگاهی یا شناخت می­باشد.

باتمان و ارگان[30] (1983) برای اولین بار اصطلاح رفتار شهروندی سازمانی (OCB) را وضع کردند و آن را این گونه تعریف نمودند: رفتار فردی که داوطلبانه[31] است، بطور صریح یا ضمنی  توسط سیستم رسمی پاداش برانگیخته نشده­است، و کارایی سازمان را افزایش خواهد داد. هم­چنین تمایل کارکنان به انجام رفتارهایی که فراتر از الزامات رسمی نقش و جایگاه­شان می­باشد نیز به عنوان یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده رفتار شهروندی سازمانی شناخته شده­است در دنیای پر رقابت کنونی، سازمان­ها پیوسته در جستجوی شیوه­های جدیدی برای حداکثر کردن عملکرد و تلاش کارکنان­شان هستند. با وجود افزایش استفاده از تکنولوژی اطلاعات، بازهم در عملکرد کارایی سازمان شکاف وجود دارد. اکنون قویاً این اعتقاد وجود دارد که عملکرد کارایی سازمان تا حدود زیادی به تلاش کارکنان که فراتر از الزامات تعریف شده، نقش می­باشد بستگی دارد.

سازمان­ها به ویژه سازمان­ها در کشورهای جهان سوم که نیازمند جهشی عمده در کارآمدی می­باشند بایستی زمینه را به گونه­ای فراهم کنند که کارکنان و مدیران­شان با طیب خاطر تمامی تجربیات، توانایی­ها و ظرفیت­های خود را در جهت اعتلای اهداف سازمانی[32] بکار گیرند. این امر میسر نخواهد شد مگر آنکه اصول و قواعد مربوط به رفتار شهروندی سازمانی شناسایی و بسترهای لازم برای آموزش و پیاده سازی اینگونه رفتارها فراهم گردد(همان منبع).

مفهوم دیگری که به آگاهی اجتماعی فرد مربوط می­شود، بهزیستی اجتماعی است. کییز[33] (1998) بهزیستی اجتماعی را به عنوان گزارش شخصی افراد از کیفیت ارتباطات آنها با دیگران تعریف می‌کند. مدل چند وجهی کییز و شاپیرو[34](2004) از بهزیستی‌ اجتماعی شامل پنج جنبه می‌شود که میزان کارکرد بهینه‌ افراد را در عملکرد اجتماعی آنها معلوم می‌کند. پنج عنصر یا جنبه‌ بهزیستی اجتماعی از نظر کییز، یعنی پیوستگی[35]‌، یکپارچگی[36]، پذیرش[37]، مشارکت[38] و شکوفایی[39] تا اندازه‌ای به سلامت روان مربوط هستند. از نظر او شناخت و پذیرش دیگران، عنصر پذیرش و ارزش فرد به عنوان یک شریک اجتماع‌ عنصر تشریک مساعی و سرانجام باور به تحول مثبت اجتماعی عنصر شکوفایی بهزیستی اجتماعی‌ است. این عناصر می‌توانند وحدت اجتماعی، تشریک مساعی، پیوند اجتماعی[40] و حس ظرفیت برای‌ رشد مداوم جامعه و میزان راحتی افراد را در پذیرش دیگران ارزیابی کنند و در مجموع وجود یا عدم وجود سلامت روان را مطرح می‌کنند (کییز، 2005).

بعد دیگری ازآگاهی که امروزه با سرعت زیاد تکنولوژی و صنعت به کنترل و نظارت مداوم نیاز دارد، نگرش‌های زیست محیطی می باشد. مفاهیمی چون شناخت نگرش ورفتار به شدت به یکدیگر مرتبط هستند. چالش­های پیش روی روان­شناسی حفاظت از محیط زیست[41] قابل توجه هستند. یکی از کمک­های اساسی روان­شناسی به نگهداری از محیط زیست را می­توان کمک به تأکید بر قابلیت­های انسان و به کارگیری آن دانست. ما به لحاظ روان­شناختی از طرق بسیاری با دنیای زندۀ بزرگتر پیوند داریم. شاید این به شیوه­هایی که حتی ما از آن آگاه نیستیم (از قبیل مزایای مرتبط با بهداشت روان[42] که از صرف وقت در طبیعت حاصل می­شود یا یک حس غیرقابل نام­گذاری اما نیرومند نسبت به یک مکان)، یا به طرقی که ما کاملاً از آن آگاهیم (مانند زمانی که از یک نوع هویت محیطی برخورداریم که برای تعاملات اجتماعی ما از اهمیت قابل توجه برخوردار است)، اتفاق بیافتد (کلایتون به نقل از؛ صفاری­نیا و همکاران، 1390).

در حوزه رفتارهای زیست محیطی[43] بیشتر از هر موضوع دیگر در مورد نگرش زیست محیطی مطلب و پژوهش انجام شده داریم. بسیاری ازمردم به خاطر نگرش‌های خود حتی جان خود را نیز از دست می دهند. طرفدار حفظ محیط زیست و هوای پاک بودن، طرفدار بازیافت مواد[44] و کنترل جمعیت[45] بودن همه نمونه­هایی از نگرش افراد می­باشد.

همان­طور که ملاحظه می­شود سه مفهوم رفتارشهروندی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی هرکدام جنبه­هایی از آگاهی انسان در محیط اجتماعی را بیان می­کنند و می­توان گفت وجه مشترک همه آنها آگاهی یا شناخت می­باشد. برای کنترل ، تغییر و یا ایجاد هرکدام از این مفاهیم آشنایی با مهارت­های ذهنی یا شناختی و فراشناختی امری ضروری به نظر می­رسد. در دیدگاه یادگیری شناختی، به واسطه­های شناختی در شکل­گیری نگرش­ها تاکید شده است. در این دیدگاه­ها به کیفیت استدلال، تفکر، نحوه پردازش اطلاعات، آموزش مهارت­ها برای تغییر و ایجاد نگرش­ها و پردازش شناختی توجه شده است. طبق این رویکرد شیوه­هایی چون آموزش، آگاهی دادن، تعهد، توافق و تاثیر رفتاری برای تغییر نگرش ارائه شده­اند. بنابراین می­توان از آموزش­های مختلف برای ایجاد و تغییر رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی استفاده کرد. که در این پژوهش به بررسی اثر بخشی دو روش فراشناخت و ذهن آگاهی خواهیم پرداخت. زیرا تحقیقات گذشته نشان داده­اند که این دو روش در زمینه تغییر و اصلاح شناخت­ها و یادگیری مطالب اثرات مفیدی داشته­اند. همچنین هر دو روش از مولفه های مشترکی چون خود تنظیمی[46] و خودکنترلی استفاده می­کنند. در حالی­که تفاوت­هایی در روش­ها و راهبردها با هم دارند (ولز[47]، 2005).

فراشناخت اصلاحی است که اولین بار توسط فلاول[48] (1976) به کار رفت تا دانش فرد در مورد فرایندهای شناختی و اینکه چگونه می­توان از آنها برای دستیابی به یک هدف یادگیری به طور مطلوب استفاده کرد، اشاره دارد. درسال­های اخیرتاکید زیادی برآموزش با هدف پیش­برد مهارت­های فراشناختی[49] و ترغیب فعالیت­های فراشناختی در بین افراد شده­است. یادگیری “راهبردهای شناختی” و “فرا شناختی” را در بر می­گیرد. راهبردهای شناختی به راهبردهایی که افراد برای یادگیری به خاطرسپاری، یاد­آوری و درک مطلب از آنها استفاده می­کنند اشاره دارد. این راهبردها هم برای تکالیف ساده و حفظ کردنی و هم برای تکالیف پیچیده­تر که به درک و فهم نیازمندند کاربرد دارد (بمبوتی[50]، 2008). فراشناخت یک مفهوم چند وجهی است. این مفهوم دربرگیرنده دانش (باورها)، فرایندها و راهبردهایی است که شناخت را ارزیابی، نظارت[51] یا کنترل می­کند (موسس و بیرد[52]، 2002). بیشتر فعالیت­های شناختی به عوامل فراشناختی بستگی دارند که برآنها نظارت دارند و کنترل­شان می­کنند. علاوه براین، اطلاعاتی که از نظارت فراشناخت منشعب می­شوند اغلب به صورت احساسات ذهنی تجربه می­شوند که می­توانند بر رفتار اثر بگذارند. با توجه به تعاریف می­توان دریافت که مهارت­های فراشناختی به عنوان یک پردازشگر اطلاعات، نظم دهنده، مهار کننده و نظارت کننده سایرجنبه­های شناختی محسوب می­شود. راهبردهای فراشناختی‌، تدابیری هستند برای نظارت بر راهبردهای شناختی و هدایت آنها راهبردهای فراشناختی عمده را می‌توان در سه دسته قرار داد:

1- راهبردهای برنامه‌ریزی[53]‌: شامل تعیین هدف برای یادگیری و مطالعه تحلیل‌ چگونگی برخورد با موضع یادگیری و انتخاب راهبردهای یادگیری مفید است.

2- راهبردهای کنترل و نظارت[54]‌: ارزشیابی یادگیرنده از کار خود برای آگاهی یافتن‌ از چگونگی پیشرفت خود، مانند نظارت بر توجه به هنگام خواندن یک متن، از خود سؤال پرسیدن به هنگام مطالعه.

3- راهبردهای نظم‌دهی[55]: این راهبردها، باعث انعطاف‌پذیری در رفتار یادگیرنده‌ می‌شوند و به او کمک می‌کنند تا هر زمان که برایش ضرورت داشته­باشد، روش و سبک یادگیری خود را تغییر دهد (سیف، 1380). برنامه‌ریزی، نظارت و نظم‌دهی، سه مهارت اساسی هستند که به ما اجازه می‌دهند دانش فراشناختی را برای تنظیم تفکر و یادگیری به کار بریم (وولفولک[56]، 2001).

مجهز کردن افراد به مهارت­ها و راهبردهای فراشناختی، آنان را قادر می­سازد با افزایش آگاهی در مورد رفتار شهروندی سازمانی، بهزیستی اجتماعی و نگرش‌های زیست محیطی و سپس کنترل ونظارت مناسب برآنها، خواسته ها و انتظارات عدیده موقعیت­ها ی سازمانی، شرایط اجتماعی و زیست محیطی را برآورده سازند.

مفهوم دیگری که به آگاهی شناختی، اجتماعی ومحیطی انسان کمک می­کند ذهن آگاهی می باشد. ذهن آگاهی به عنوان فرآیند توجه کردن به تجارب لحظه به لحظه و همچنین به عنوان ترکیب خودتنظیمی توجه با نگرش کنجکاوانه، پذیرا بودن، و پذیرش تجارب فرد توصیف شده است. همچنین چنانکه کابات زین[57] (2003) می گوید ذهن آگاهی به معنای توجه کردن به طریقی خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و بدون قضاوت و پیشداوری است. از طریق تمرین ذهن آگاهی فرد می آموزد که در لحظه، از حالت ذهنی خود، آگاهی داشته و توجه خود را به شیوه­های مختلف متمرکز کند.

منطق ذهن آگاهی، حفظ مهارت­هاست که به شخص این امکان را می دهد که به صورت هدفمند از هدایت خودکار[58] که طی فرایند نشخوار فکری عادت شده شکل می­گیرد، رها شود. بدین ترتیب توجه فرد به واقعیت در لحظه جلب می شود واحتمال بازنمایی گسترده برای حل مساله پدید می آید (خوش لهجه، 1390).

آموزش ذهن آگاهی مستلزم یادگیری فراشناختی واستراتژی­های رفتاری جدید برای متمرکز شدن روی توجه وجلوگیری از افکار خودکار وباعث گسترش افکار ونگرش‌های جدید و کاهش هیجانات ناخوشایند و در نتیجه ایجاد رفتارهای جدید است (کارجد[59]، 2003). هم اینکه فرد در ذهن آگاهی آموزش دید، می تواند آن را در طی انواع فعالیت­ها به کار گیرد. ذهن آگاهی باعث می شود هر فعالیتی که فرد در آن درگیر است به چشم انداز وسیعی در فهم وجود خودش منجر شود و افراد را قادر می­کند به موقعیت­ها با تفکر پاسخ دهند و تکانشی عمل نکنند.

تمرین­های ذهن­آگاهی منجر به سوگیری مثبت[60] می­شوند. سوگیری مثبت یک فرآیند ارزیابی شناختی است که با استفاده از آن، افراد هم به محرک­های مثبت تر توجه می­کنند و هم محرک­های خنثی[61] را بیشتر با واژه­های هیجانی مثبت ارزیابی می­کنند. چندین تئوری شرایطی را توصیف کرده­اند که در آن افراد ممکن است سوگیری مثبت را تجربه کنند. وقتی که انگیزه فرد کمتر به طرف آینده متمرکز شود و بیشتر مبتنی بر زمان حال باشد، افراد به گونه ای مثبت تر به طرف همه محرک­ها جذب می­شوند. سوگیری مثبت، توجه به محرک­های موجود در زمان حال را افزایش می­دهد و به این ترتیب محرک­هایی که قبلاً خنثی ارزیابی می­شدند، به گونه­ای مثبت ارزیابی می­شوند (خوش لهجه، 1390).

از جمله آموزش­هایی که می­تواند در این زمینه­ها مفید باشد آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر افزایش رابطه[62] (MBRE) است که توسط کارسون[63] و همکاران (2004) طراحی شده می­تواند در ارتقاء وتغییر مثبت و ارتقاء نگرش­ها و رفتارهای زیست محیطی مفید باشد. تحقیق نشان داده است که درمان ذهن آگاهی به عبارت دیگر ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس[64] (MBSR) و ذهن آگاهی مبتنی برشناخت درمانی[65] (MBCT) می تواند درد را کاهش داده، علائم را کم کند، و سلامت جسمانی کلی را در جمعیت­های بالینی با وضعیت­های سلامتی مختلف افزایش دهد (کارمدی و بیر[66]، 2008، نگتسان[67] و همکاران، 2010). مراقبه ذهن آگاهی با کاهش سوء مصرف مواد و الکل (چیسا و سراتی[68]، 2010)، کاهش اضطراب (سیرس و کراس[69]، 2009)، افسردگی، نگرانی  و استرس (دلگادو[70] و همکاران، 2010) در جمیعیت­های غیر بالینی همراه بوده است.

همچنین آموزش مهارت­ها اجتماعی با رویکرد فراشناختی[71] (MASST)  شینکر[72] و همکاران (2002) نیز در حل مسایل اجتماعی و محیطی اثر گذار است. دیره و بنی جمالی (1388) توسعه راهبردهای شناختی و فراشناختی را لازمه ادراک خود کارآمدی[73] می­دانند.  اثر بخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر اضطراب امتحان (ابولقاسمی و همکاران، 1388) خود کار آمدی (خرازی، 1387، یوسف زاده، 1391) افزایش عزت نفس تحصیلی (زارعی و همکاران، 2012) هشیاری و خود کنترلی (نولن و مورگان[74]، 2000) تایید شده است. مهارت­های اجتماعی رفتارهایی هستند كه فرد را قادر به تعامل مؤثر و اجتناب از پاسخ­های نامطلوب نموده و بیانگر سلامت رفتاری اجتماعی افراد هستند. این مهارت­ها ریشه در بسترهای فرهنگی و اجتماعی داشته و شامل رفتارهایی نظیر پیش­قدم شدن در برقراری روابط جدید، تقاضای كمك نمودن و پیشنهاد برای كمك به دیگران است (گرمارودی و وحدانی، 1385).

بنابراین می­توان انتظار داشت که افراد با آموختن ذهن آگاهی در زمینه­های اجتماعی به خلق مثبت و بهزیستی اجتماعی بیشتری برسند. همچنین درموقعیت­های شغلی وشهروندی رفتارهای فرانقشی مفیدی ازخود نشان دهند و با افزایش سوگیری مثبت نسبت به محیط زندگی و محرک­های محیطی، نگرش زیست محیطی مثبت تری کسب کنند. با توجه به اینکه اکثر پژوهش­های انجام شده قبلی در حوزه فراشناخت بیشتر معطوف به یادگیری وآموزش بوده است، دراین پژوهش جنبه­های جدیدتری از اثرات و فایده­های مهارت­های فراشناخت مانند بهزیستی اجتماعی، ذهن آگاهی و نگرش‌های زیست محیطی به طور نوآورانه­ای دراین پژوهش مورد ارزیابی قرار می گیرند. هم­چنین در مورد ذهن آگاهی هم می­توان گفت اکثر پژوهش­های قبلی بر فایده­های فردی تمرینات ذهن آگاهی پرداخته­اند. اما در این پژوهش جنبه­های اجتماعی و بین­فردی ذهن آگاهی را مورد سنجش قرار می­گیرد که کمتر مورد توجه بوده­اند.

[1] -Describe

[2] -Explain and Predict

[3] -Mindfulness

[4] -Metacognition

[5] -Educational Approaches

[6] -Moment to moment

[7] – Unpleasant emotions

[8] – Impulsive

[9] – Overlap

[10] -Cognition

[11] – Receiving

[12] – processing

[13] – storage

[14]– transmission

[15] – Personal and social trauma

[16] – Environmental problems

[17] – Abnormalities

[18] – Social Problem

[19] – Objective position

[20] – Subjective interpretation

[21] – Gould

[22] -Social values

[23] -Merton

[24] -Social Life

[25] -Self-awareness

[26] -Hunt

[27] -Organizational Citizenship Behavior

[28] -Social Well-being

[29] -Enveronmental Attitud

[30] -Bathman & Organ

[31] -Volunteer

[32]-Organizational goals

[33] -Keyes

[34] -Shapiro

[35] -Coherence

[36] -Integration

[37] -Acceptance

[38] -Participation

[39] -Actualization

[40] – Social Integration

[41] -Conservation Environmental psychology

[42] -Mental Health

[43] -Environmental behavior

[44] – Recycled Materials

[45]– Crowd Control

[46] -Self- regulation

[47] -Wells

[48] -Fallavel

[49] -Metacognitive skills

[50] -Bemboty

[51] -Monitoring

[52] -Moses & Baird

[53] -Planning Strategies

[54] -Control strategies and monitoring

[55] – Regulation strategies

[56] – wolforek

[57] – Kabat Zin

[58] – Automated Guided

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست  مطالب

عنوان                                                                                                             صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

 

فصل نخست: مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….3

1-2-بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………………..5

1-3-اهمیت وضرورت مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………….8

1-4-اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-1-اهداف علمی……………………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-2-اهداف کاربردی…………………………………………………………………………………………………………………………………..10

1-5-تعاریف واصطلاحات………………………………………………………………………………………………………………………………..11

1-5-1- تعاریف مفهومی…………………………………………………………………………………………………………………………………11

1-5-2- تعاریف عملیاتی…………………………………………………………………………………………………………………………………12

فصل دوم: پیشینه پژوهش

2-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………14

2-2- مفاهیم نظری رضایت زناشویی……………………………………………………………………………………………………………..15

2-3- رضایت زناشویی…………………………………………………………………………………………………………………………………….17

2-4-عوامل تاثیرگذاربر رضایتمندی زناشویی…………………………………………………………………………………………………19

2-5-عوامل توفیق وحفظ زناشویی…………………………………………………………………………………………………………………24

2-6-ارتباط جنسی ورضایت زناشویی…………………………………………………………………………………………………………….25

2-7-ارتباط جنسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….27

2-8-نقش های جنسیتی………………………………………………………………………………………………………………………………..28

2-9-رابطه جنسی:یک رخداد جسمی…………………………………………………………………………………………………………….29

2-10-رابطه جنسی یک رخداد روان شناختی……………………………………………………………………………………………….30

2-11-مولفه های جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………..30

2-11-1-حرمت جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….30

2-11-2-اشتغال ذهنی جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………31

2-11-3-آگاهی جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….31

\

2 -11-4-قاطعیت جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………32

2-11-5-کنترل جنسی بیرونی…………………………………………………………………………………………………………………………33

2-11-6-رضایت جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….34

2-11-7-انگیزش جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………..35

2-11-8-اضطراب جنسی………………………………………………………………………………………………………………………………….36

2-11-9-کنترل جنسی درونی………………………………………………………………………………………………………………………….36

2-11-10-نظارت جنسی…………………………………………………………………………………………………………………………………..36

2-11-11-ترس از رابطه جنسی ………………………………………………………………………………………………………………………36

2-11-12-افسردگی جنسی………………………………………………………………………………………………………………………………37

2-12-نظریه ها و مفاهیم …………………………………………………………………………………………………………………………………37

2-12-1-نظریه فمینیستی………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-12-2-نظریه فروید………………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-12-3-نظریه اریک فروم………………………………………………………………………………………………………………………………..39

2-12-4-نظریه فرانکل……………………………………………………………………………………………………………………………………….41

2-12-5-نظریه مزلو…………………………………………………………………………………………………………………………………………..41

2-12-6-نظریه پرلز ………………………………………………………………………………………………………………………………………….42

2-12-7-نظریه هورنای ……………………………………………………………………………………………………………………………………42

2-12-8-نظریه رشدشناختی …………………………………………………………………………………………………………………………..43

2-12-9-نظریه یادگیری اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………43

2-12-10-دیدگاه اسلام …………………………………………………………………………………………………………………………………..44

2-12-11-نظریه وابس……………………………………………………………………………………………………………………………………..45

2-12-12-دیدگاه اریکسون………………………………………………………………………………………………………………………………46

2-12-13-دیدگاه آلفرد آدلر…………………………………………………………………………………………………………………………….46

2-12-14-نظریه میشل ……………………………………………………………………………………………………………………………………47

2-12-15-نظریه سربین……………………………………………………………………………………………………………………………………47

2-13-عوامل موثر بر نارضایتی جنسی در زندگی زناشویی……………………………………………………………………………..48

2-14-ارتباط ومهارتهای ارتباطی……………………………………………………………………………………………………………………..51

2-15-انواع ارتباط…………………………………………………………………………………………………………………………………………….53

2-16-محتوی کلام (موضوع گفتگو)……………………………………………………………………………………………………………….53

2-17-موانع ارتباط مؤثر………………………………………………………………………………………………………………………………….53

2-18-مفاهیم نظری ارتباط……………………………………………………………………………………………………………………………54

2-19-مهارتهای ارتباطی…………………………………………………………………………………………………………………………………55

2-20-مهارتهای ارتباطی ورضایت زناشویی…………………………………………………………………………………………………..57

2-21-پیشینه تحقیقاتی در خصوص ارتباط بین متغیرهای پژوهش…………………………………………………………..61

2-22-فر ضیه ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………66

فصل سوم: روش تحقیق

3-1-طرح پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………70

3-2-جامعه ونمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………..70

3-2-1-جامعه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….70

3-2-2-نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………..70

3-3-داده های جمعیت شناختی پژوهش…………………………………………………………………………………………………….71

3-4-ابزار پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………….73

3-4-1-پرسشنامه رضایت زناشویی……………………………………………………………………………………………………………..73

3-4-2-پایایی پرسشنامه رضایت زناشویی اینریچ ………………………………………………………………………………………73

3-4-3-مقیاس مهارتهای ارتباطی………………………………………………………………………………………………………………..74

3-4-4-پایایی مقیاس مهارتهای ارتباطی…………………………………………………………………………………………………….75

3-4-5-پرسشنامه چندوجهی مسائل جنسی ……………………………………………………………………………………………..75

3-4-6-پایایی پرسشنامه چندوجهی جنسی ………………………………………………………………………………………………76

3-5-نحوه اجرا:……………………………………………………………………………………………………………………………………………..77

3-6-تجزیه وتحلیل داده‌ها……………………………………………………………………………………………………………………………77

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………………………………….79

4-2 – ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………………………………..81

4-3-  بررسی یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………84

فصل پنجم:   نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1-خلاصه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………99

5-2-بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..100

5-3 جمع بندی و نتیجه گیری نهایی……………………………………………………………………………………………………….113

5-4-محدودیات………………………………………………………………………………………………………………………………………….114

5-5-پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………….114

پیوست ها

پیوست-الف: پرسشنامه مهارتهای ارتباطی………………………………………………………………………………………………..117

پیوست-ب: پرسشنامه رضایت زناشویی اینریچ …………………………………………………………………………………………121

پیوست-ج: پرسشنامه چند وجهی مسائل جنسی……………………………………………………………………………………125

منابع

منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….135

منابع لاتین …………………………………………………………………………………………………………………………………………………145

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..149

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                      صفحه

جدول 3-1: فراوانی، درصد و درصد تراكمی پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات ………………………..71

جدول 3-2: فراوانی، درصد و درصد تراكمی پاسخگویان بر اساس شغل …………………………………………..71

جدول 3-3: فراوانی، درصد و درصد تراكمی پاسخگویان بر اساس تعداد فرزندان …………………………….72

جدول 3-4- توصیف سن و مدت زمان ازدواج پاسخگویان ………………………………………………………………..72

جدول 4-1: میانگین و انحراف استاندارد مهارتهای ارتباطی ……………………………………………………………..79

جدول 4-2: میانگین و انحراف استاندارد مسائل جنسی ……………………………………………………………………80

جدول 4-3: میانگین و انحراف استاندارد رضایت زناشویی ………………………………………………………………..81

جدول 4-4: ماتریس همبستگی متغیرهای مهارت های ارتباطی با رضایت زناشویی ……………………….82

جدول 4-5: ماتریس همبستگی متغیرهای مسائل جنسی با رضایت زناشویی …………………………………83

جدول4-6 . رگرسیون خطی ساده رضایت زناشویی روی مهارت های ارتباطی زنان متأهل ………………84

جدول 4-7: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی نمره‌ی كلی رضایت زناشویی از روی
مهارتهای ارتباطی ……………………………………………………………………………………………………………………………….85

جدول 4-8: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد رضایت زناشویی از روی مهارتهای
ارتباطی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..86

جدول 4-9: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد ارتباطات از روی مهارتهای ارتباطی ……87

جدول 4-10: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد حل تعارض از روی مهارتهای
ارتباطی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 88

جدول 4-11: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد تحریف آرمانی از روی مهارتهای
ارتباطی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..89

جدول 4-12: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی نمره‌ی كلی رضایت زناشویی از روی مسائل جنسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….90

جدول 4-13: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد رضایت زناشویی از روی مسائل
جنسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..92

جدول 4-14: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد ارتباطات از روی مسائل جنسی ………..93

جدول 4-15: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد حل تعارض از روی مسائل جنسی ……94

جدول 4-16: رگرسیون با ورود همزمان برای پیش‌بینی بُعد تحریف آرمانی از روی مسائل جنسی .95

جدول 4-17: رگرسیون قدم به قدم برای پیش‌بینی رضایت زناشویی از روی مهارتهای ارتباطی و مسائل جنسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………96

 

رابطه بین  مؤلفه‌های جنسی و مهارت‌های ارتباطی با رضایت زناشویی

در زنان متأهل شهر گچساران

به وسیله ی: مرضیه حسینی

چکیده

این تحقیق به منظور بررسی رابطه بین  مولفه های جنسی و مهارتهای ارتباطی بارضایت زناشویی درزنان متاهل انجام گرفت. تحقیق حاضر از نوع همبستگی جامعه مورد نظر کلیه ی زنان (زنان متاهل) شهرگچساران و تعداد نمونه مورد نظر200 نفراز آنهایی که به مراکز مشاوره مراجعه و تمایل به همکاری داشتند به صورت تصادفی در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای  به کار رفته در این پژوهش  شامل: پرسشنامه رضایت زناشویی، مقیاس مهارتهای ارتباطی، پرسشنامه چندوجهی مسائل جنسی می باشد که بر روی آزمودنی ها اجرا شد و داده های بدست آمده به کمک نرم افزارspss  نسخه 19 و با روشهای آمار توصیفی(میانگین، انحراف استاندارد) و آمار استنباطی (مثل ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون ساده، رگرسیون چندگانه همزمان) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که : بین مهارت های ارتباطی و رضایت زناشویی رابطه مثبت معنادار  وجود دارد. بین مولفه های جنسی و رضایت زناشویی رابطه معنادار وجود ندارد. مسائل جنسی و مهارتهای ارتباطی پیش بینی کننده رضایت زناشویی می باشد.از بین ابعاد مهارتهای ارتباطی، تنها مهارتهای ارتباطی سخن گفتن و مهارتهای ارتباطی تفسیر و شفاف‌سازی صحبت‌های مخاطب، پیش‌بین معنی‌داری برای نمره‌ی کلی رضایت زناشویی، بودند. در نتیجه سلامت جامعه به سلامت و پویایی نظام خانواده وابسته است و سلامت و تعادل و تعالی نظام خانواده نیز به کیفیت روابط بین زن و شوهر، و رضایت زناشویی بستگی دارد.

کلمات کلیدی: مهارت های ارتباطی، مولفه های جنسی، رضایت زناشویی

 

فصل اول:

مقدمه و کلیات

 

1-1- مقدمه

ازداوج مقدس ترین و پیچیده ترین رابطه میان دو انسان از دو جنس مخالف است که ابعاد وسیع، عمیق و هدف های متعددی دارد. بی شک هیچ نابهنجاری عاطفی و اجتماعی که از تأثیر خانواده فارغ باشد وجود ندارد(دانش ؛1384).اگر جامعه ای از خانواده های سالم و متعادل برخوردار نباشد، نمی تواند ادعای سلامتی کند. خانواده هایی که در آن زن و شوهر با هم تفاهم دارند و از زندگی احساس رضایت می کنند کارکرد مناسب تری داشته و نقش خود را بهتر ایفا می کنند. رضایت زناشویی یکی از عوامی پیشرفت و دست یابی به اهداف زندگی است( بخشی و همکاران؛1386). رضایت زناشویی عبارت است از وجود یک رابطه دوستانه همراه با حس تفاهم و درک یکدیگر، وجود یک تعادل منطقی بین نیازهای مادی و معنوی زوجین . رضایت زناشویی در خانواده  مهمترین رکن سلامت روانی افراد خانواده است. (کجباف ؛ 1383).

رضایت زناشویی نشانگر استحکام و کارایی نظام خانواده است. خانواده و جامعه سالم از پیوندهای آگاهانه و ارتباط سالم و بالنده زوجین شکل می گیرد. چنانچه پایه خانواده از استحکام لازم برخوردار نباشد تبعات منفی آن نه تنها برای خانواده بلکه برای کل جامعه خواهد بود. (ابراهیمی؛1387).

رضایت زناشویی کیفیتی است که از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد از جمله: عوامل روانی- شخصیتی، اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی. در میان مجموعه ی این عوامل تعامل زناشویی گاه از عواملی نظیر مسائل و روابط جنسی تاثیر می پذیرد و موجب می شود فرد نیازی فزاینده برای تکیه کردن به همسر خویش در انجام مسائل خود احساس کند(دنفورث،2004).

رابطه جنسی با رضایت مداوم از رابطه پیوند دارد (هالفورد، 1384). همسران رضایتمند، همخوانی بیشتری میان فعالیت جنسی که خواهان آن هستند و فعالیت جنسی که تجربه می کنند گزارش می نمایند. هم چنین برای مردان و هم برای زنان، رضایت از رابطه جنسی به طور معناداری با سطح کارکرد خانواده ارتباط دارد (گریف و مالهرب[1]، 2001) پژوهش رزن- گراندن و همکاران [2](2004) حاکی از آن بود که رضایت جنسی مولّفه بسیار مهمی در روابط وفادارانه است. به هر حال رضایت اوّلیّه از رابطه جنسی یک عامل پیش بینی کننده قوی برای رضایت و تداوم رابطه در زمان های بعدی است. طبق نظر اسپنس4 (1997 به نقل از هالفورد، 1384) رابطه جنسی کم و ناخوشایند، منشا تعارضاتی در زوجین مشکل دار است و از سوی دیگر، بنابر نظر مسترز و جانسون1 (1970) مشکلات جنسی اغلب به خاطر ارتباط ضعیف در زندگانی زناشویی است و لذا قسمتی از درمان آنها برای مشکلات جنسی عبارت است از کمک به زوج ها برای بهبود  رابطه کلی خود با طرف مقابل .کار (2000) معتقد است هماهنگی جنسی و نه فراوانی فعالیت جنسی با رضایت زناشویی مرتبط است ( مسترز وجانسون،1970به نقل ازهالفورد،1384).

در زمینة رابطة جنسی نیز می­توان گفت كه اگر چه زندگی زناشویی سعادتمندانه فقط تا اندازه­ای مربوط به رابطة جنسی است ولی این رابطه ممكن است از مهمترین علل خوشبختی یا عدم خوشبختی در زندگی زناشویی باشد. زیرا اگر این رابطه قانع كننده نباشد منجر به احساس محرومیت، ناكامی و عدم احساس ایمنی (به خطر افتادن سلامت روان) و در نتیجه از هم پاشیدگی خانواده می­شود(شاملو، 1380).

زندگی مشترك تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می گیرد كه پاره­ای از آنها ممكن است زوجین را به طرف اختلاف و درگیری، جدایی روانی و حتی طلاق سوق دهد، تحقیقات مختلف نشان داده است كه یكی از مهمترین عوامل مشكل زا، اختلال در ارتباط یا به عبارتی اختلال در فرایند تفهیم و تفاهم ارتباطی است(حیدری، مظاهری، پوراعتماد، 1384).

ارتباط، سراسر زندگی انسان را در بر گرفته است. انسان به كمك ارتباط، زنده می­ماند،رشد و تكامل می یابد و سعادت و خوشبختی وی تا حد زیادی به چگونگی رابطه ی او با دیگران بستگی دارد.در این بین، ارتباط زناشویی به عنوان طولانی ترین و عمیق ترین نوع ارتباط همواره مورد توجه بوده است زیرا ازدواج رضایت بخش، برای سلامت جسمی و روانی همسران بسیار مفید است(سیاوشی و نوابی نژاد،1384).

ارتباط زناشویی می توانددست مایه ی شادی یا منبع بزرگ رنج و تالم باشد. ارتباط، به زن و شوهر این امكان را می دهد كه با یكدیگر به بحث و تبادل نظر بپردازند و مشكلاتشان را حل كنند. زوج هایی كه نتوانند با یكدیگر ارتباط بر قرار كنند در یك وضعیت نامشخص قرار می گیرند (یانگ ولانگ،1998 ).

 

1-2-بیان مسئله

رضایت زناشویی ارزیابی ذهنی و احساس فرد در مورد رابطه زناشویی اش می باشد(برازنده،1384). رضایت زناشویی مفهومی گسترده و چند بعدی است که عوامل مختلفی در آن دخیل و تأثیر گذار است. این مفهوم،بخش وسیعی از پژوهش های منتشر شده در زمینه زناشویی را به خود اختصاص داده است(کدیر وهمکاران،[3] 2005).

در این زمینه توجه به کانون خانواده به عنوان اساسی ترین عنصراجتماعی ضروری به نظرمی رسد خانواده سالم خانواده­ای است که در آن افراد رشد سالم دارند و ارتباطات میان افراد، روال طبیعی دارد یعنی افراد خانواده با یکدیگر روابطی هماهنگ دارند و با آهنگی ملایم و روان با یکدیگر رفتار می نمایند عوامل مختلفی بر دوام این نوع خانواده تأثیر می گذارند که از جمله آنها رضایت بین زوجین است. رضایت زناشویی یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر عملکرد خانواده است رضایت زناشویی، احساسات عینی از خشنودی، رضایت و لذت تجربه شده توسط زن یا شوهر در همه جنبه­های ازدواجشان است بررسی عوامل مؤثر در رضایت زناشویی از این جهت حائز اهمیت است که رضایت فرد از زندگی زناشویی بخش مهمی از سلامت فردی محسوب می گردد. در واقع ارتباط با همسر، جنبه مرکزی زندگی عاطفی و اجتماعی یک شخص است و نارضایتی زناشویی می تواند به توانایی زن و شوهر برای برقراری روابط رضایت­مندانه  با فرزندان و سایر اشخاص خارج از خانواده آسیب برساند(حموله، روزی طلب،1388).

1-1-2-2-  سوالات فرعی………………………………………………………………………………..4

1-1-3- ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………….5

1-1-4-  اهداف و كاربردهای تحقیق…………………………………………………………………..6

1-1-5-  روش انجام تحقیق……………………………………………………………………………….6

1-1-6- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………….7

1-1-7- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………..10

1-1-8-  جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق…………………………………………………………….11

1-2- مفهوم شناسی تحقیق………………………………………………………………………..12

1-2-1- مجالس………………………………………………………………………………………12

1-2-2- مجالس مذهبی……………………………………………………………………………..13

1-2-3- حیات دینی…………………………………………………………………………………..13

1-3- تاریخچه مجالس مذهبی………………………………………………………………………….16

1-3-1- بررسی انواع مجالس مذهبی در زمان پیامبر و ائمه معصومین(علیهم‌السلام)………..16

1-3-1-1- بررسی برگزاری مجالس مذهبی توسط اهل بیت(علیهم السلام)……………………20

1-3-1-2-  جهت‌گیری مجالس مذهبی پس از شهادت امام حسین(علیه‌السلام)………………21

1-3-2-  تاریخچه مجالس مذهبی در ایران…………………………………………………..26

1-3-2-1- هجرت امام رضا‌علیه‌السلام به ایران……………………………………………..27

1-3-2-2- مهاجرت اهل بیت حضرت موسی بن جعفر‌ و امام رضاعلیهم‌السلام به ایران….27

1-3-2-3- استقرار شیعیان مهاجر و شکل گیری شهر مقدس قم………………………..29

1-3-2-4- ورود حضرت فاطمه معصومه‌سلام‌الله‌علیها به قم………………………………29

1-3-2-5- برگزاری مجالس مذهبی بعد از شهادت حضرت امام رضاعلیه‌السلام…………30

1-3-2-6- دوران آل بویه؛ رسمیت یافتن مجالس مذهبی در ایران………………….30

1-3-2-7- دوران سلجوقیان؛ حیات مخفی………………………………………………..32

1-3-2-9- دوران تیموریان؛ پیدایش مجالس مذهبی “روضه”……………………..33

1-3-2-10- دوران صفویه؛ اوج تعظیم شعائر…………………………………………..34

1-3-2-11- دوران افشاریان و زندیان؛ عصر افول و رکود…………………………….34

1-3-2-12- دوران قاجار؛ غلبه ی زواید و حواشی بر اصل……………………………35

1-3-2-13-  دوران پهلوی؛ سیاست دوگانه……………………………………………37

1-3-2-14- نقش مجالس مذهبی در پیروزی انقلاب اسلامی…………………………38

جمع­بندی………………………………………………………………………………………………..39

فصل دوم……………………………………………………………………………………………..40

کارکردهای  مجالس مذهبی در احیای دین با استفاده ازآیات و روایات……………………40

2-1- اهمیت جماعت و مجالس در اسلام………………………………………………….41

2-2-  برپایی مجالس مذهبی از دیدگاه قرآن و روایات…………………………………..44

2-2-1- برپایی مجالس مذهبی از دیدگاه قرآن…………………………………………….45

2-2-1-1- انواع شعائر با توجه به آیات قرآن کریم…………………………………………50

2-2-2- برپایی مجالس مذهبی از دیدگاه روایات……………………………………………..56

2-3- جایگاه مجالس مذهبی مطلوب در حفظ و تداوم حیات دینی جامعه………………62

2-3-1- کارکرد عبادی:…………………………………………………………………………….62

2-3-1-1- تبیین معارف دینی:…………………………………………………………………….64

2-3-1-2- فراهم سازی زمینه تهذیب نفس:…………………………………………..65

2-3-1-3-  بیان روایات و معارف اهل بیت:……………………………………………67

2-3-2- کارکرد سیاسی……………………………………………………………………….68

2-3-2-1-  مجالس مذهبی ابزار مبارزه سیاسی اهل بیت (علیهم السلام)…………….69

2-3-2-2- رزمایش سیاسی…………………………………………………………….71

2-3-2-3- افزایش روحیه جهاد و شهادت طلبی و ظلم ستیزی در برابر دشمنان……..73

2-3-2-4-  افزایش معرفت و بصیرت در مخاطبان……………………………………75

2-3-2-5- افزایش روحیه تولی و تبری…………………………………………………….77

2-3-3- کارکرد تربیتی………………………………………………………………………81

2-3-3-1- ذکر خدا……………………………………………………………………..82

2–3–3–2- معرفی الگو های برتر و نمونه های ناپسند……………………..84

2-3-3-3- یادآوری نعمت های الهی…………………………………………………86

2–3–3–4– یادآوری مرگ و قیامت…………………………………………………..88

2-3-4- کارکرد فرهنگی………………………………………………………………..90

2-3-4-1- حفظ و استمرار هویت و فرهنگ دینی……………………………..90

2-3-4-2-  تقویت و گسترش ادبیات و هنرهای مذهبی…………………..91

2-3-4-3-  شکل گیری مراکز دینی-فرهنگی………………………………………92

2-3-5- کارکرد اجتماعی……………………………………………………………..94

2-3-5-1- افزایش وحدت و همبستگی اجتماعی…………………………94

2-3-5-2- از میان رفتن طبقات اجتماعی ظاهری………………………………..96

2-3-5-3- تقویت ارتباطات دینی……………………………………………….98

2-3-6- کارکرد روانشناختی……………………………………………………….99

2-3-6-1- برانگیختن عواطف دینی…………………………………………………99

2-3-6-2- تکرار و تلقین……………………………………………………………..101

2-3-6-3- برقراری ارتباط مستقیم و چهره به چهره………………………104

2-3-6-4-  ایجاد آرامش  روحی…………………………………………………………108

جمع بندی…………………………………………………………………………………………..112

فصل سوم: آسیب شناسی مجالس مذهبی…………………………………………………113

3-1- واعظان و ذاکران……………………………………………………………………………114

3- 1-1- عدم تجهیز به اندیشه‌های ناب و مستدل………………………………………117

\

3- 1-2-  غفلت از تهذیب نفس……………………………………………………………….118

3- 1-3-  غلو………………………………………………………………………………….121

3- 1-5-  خرافات در مجالس مذهبی……………………………………………………..124

3-1-6- تشدید اختلافات فرقه ای در بین مسلمین………………………126

3- 1-7-  افراط و تفریط در طرح مسایل سیاسی…………………………………..127

3- 1-8- برخورد کاسبکارانه…………………………………………………………..128

3- 1-9-  استفاده از آهنگ‌های نامناسب و سبک‌های مبتذل(غنا)…………………129

3-2- آسیب‌های مربوط به متولیان مجالس مذهبی……………………………………..132

3-2-1- اکتفا به مداحی و کاستن از برنامه‌های محتوایی شعورمحوری……………….132

3-2-2- طولانی شدن برنامه مجالس مذهبی……………………………………………135

3-2-3- بی توجهی به نماز اول وقت……………………………………………………….135

3-2-4- اسراف و چشم و هم‏چشمی…………………………………………………….136

3-3-1-  فراهم آوردن زمینه آزار و اذیت برای دیگران……………………………138

3-3-2-  آسیب رساندن به بدن……………………………………………………….139

3-4- آسیب های مشترک در هر سه رکن…………………………………………………..140

3-4-1- ریا و تظاهر………………………………………………………………………….140

3-5- برخی پیشنهادات به منظور رفع آسیب‌ها………………………………………….142

جمع­بندی…………………………………………………………………………………………145

نتیجه‌گیری نهائی……………………………………………………………………………146

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………….148

الف. منابع عربی………………………………………………………………………..148

ب. منابع فارسی……………………………………………………………………..152

ج. مقالات…………………………………………………………………………….158

د. پایان نامه…………………………………………………………………………….160

ه. منابع مجازی……………………………………………………………………………….160

چکیده:

مجالس مذهبی از مردمی­ترین محافل و مجامع است که حول محور قرآن و سنت اهل بیتعلیهم السلام و تعظیم شعائر دینی فعالیت می­کند. با توجه به گستردگی و فراگیری این مجالس و همچنین دارا بودن ویژگی­های منحصربفردی چون حضور گسترده اقشار مختلف مردم، این مجالس، نقش بالایی در زنده و پویا نگه­داشتن دین در جامعه دارند. در قرآن کریم به ویژه در آیات تعظیم شعائر الهی، خداوند مسلمانان را به برگزاری این مجالس ترغیب و تشویق می­نماید. در روایات معصومین علیهم السلام نیز توصیه و سفارشات فراوانی در این زمینه وجود دارد. در این پژوهش، ما با بکارگیری روش کیفی و جمع­آوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه­ای به دنبال آن هستیم تا بتوانیم نقش مجالس مذهبی در حفظ و تداوم حیات دینی جامعه از دیدگاه قرآن و روایات را تبیین کنیم. اگر مجالس مذهبی آن­گونه که مورد نظر خدا و اهل بیتعلیهم السلام بوده برگزار شوند، آثار و برکات فراوانی به همراه خواهند داشت و باعث زنده نگه داشتن دین در جامعه و انتقال آن از نسلی به نسل دیگر می­شوند. از مهم­ترین کارکردهای این مجالس می­توان به کارکردهای عبادی، سیاسی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی اشاره نمود. البته مجالس مذهبی با آسیب­هائی نیز مواجه است،  که بی­توجهی به این آسیب­ها باعث می­شود که این مجالس از مسیر اصلی خود منحرف شده و حتی باعث کمرنگ شدن دین در جامعه و یا از بین رفتن آن شود. در نتیجه شناخت و توجه به کارکردهای مجالس مذهبی و پیراستن آسیب­ها از آن، باعث می­شود که این مجالس به هدف اصلی خود برسند و دین را در جامعه زنده و پویا نگه دارند و از نسلی به نسل دیگر منتقل کنند.

مقدمه:

در اسلام اساس عبادات بر پایه جمع و جماعت است و هر چند انجام عبادات به صورت فردی هم صحیح می‌باشد، اما عبادات فردی جنبه فرعی و درجه دوم دارد و اساس قرب در عبادات اجتماعی می‌باشد. از جمله عبادات جمعی در دین مبین اسلام، برگزاری مجالس مذهبی است، مجالس مذهبی در اسلام دارای سابقه­ای طولانی است و به زمان پیامبراکرم صلی الله علیه و آله برمی­گردد. نقش و جایگاه و همچنین کارکرد بی­بدیل این مجالس در حراست و حفاظت از مواریث و شعائر دینی، بسیار ممتاز و برجسته است. خداوند، در قرآن کریم نه تنها اصل برگزاری این مجالس را امضا کرده، بلکه مسلمانان را نیز به برگزاری آن تشویق نموده است. همچنین توجه به سیره عملی ائمه اطهار علیهم السلام نیز مارا متوجه اهمیت این موضوع می­کند، زیرا می­بینیم که ایشان در دوران حیات پربرکت خود، بیشترین استفاده را از این مجالس نموده­اند و از طریق همین مجالس، دین را در جامعه زنده و پویا نگه داشته و نسل به نسل منتقل کرده­اند. مجالس مذهبی آثار و برکات فراوانی به همراه دارد و سرمایه­ای عظیم برای مسلمانان به حساب می­آید و قدرت نفوذ و تأثیرگذاری آن تا حدی است که نمی­توان از آن چشم پوشید و به باروری بیشتر آن نیندیشید. البته این مجالس، با همه فواید و برکاتی که دارند، در معرض آفات و آسیب­های بسیاری نیز هستند، که نمی­توان نسبت به آن­ها بی­تفاوت بود، زیرا که غفلت از این آسیب­ها باعث می­شود این مجالس از هدفی که مدنظر خدا و اهل بیت علیهم السلام بوده، که همان حفظ و تداوم حیات دینی در جامعه است دور شود و یا حتی نتیجه عکس داشته باشد و باعث کمرنگ شدن دین در جامعه شود. در نتیجه در این پژوهش پس از مفهوم شناسی و بررسی سیر تاریخی مجالس مذهبی، به تبیین نقش مجالس مذهبی در حفظ و تداوم حیات دینی جامعه در قالب کارکردهای مختلف از جمله کارکردهای عبادی، سیاسی، تربیتی، اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی پرداختیم و در نهایت آسیب­های متوجه به این مجالس را بررسی کردیم، تا بتوانیم با شناخت آثار و برکات این مجالس و زدودن آسیب­ها از آن، این مجالس را به هدف اصلی خود برسانیم و دین را در جامعه زنده و پویا نگه داریم.

فصل اول: کلیات تحقیق و مفهوم شناسی

1-1- کلیات تحقیق

در این بخش بررسی تحقیق در ابعاد مختلف مد نظر قرار گرفته و تلاش گردیده است ابعاد مختلفی چون بیان مسئله تحقیق، سوالات تحقیق، ضرورت انجام تحقیق، فرضیات تحقیق، جنبه نوآوری تحقیق و روش انجام تحقیق مورد بررس و کنکاش قرار گیرند که در ادامه به هر یک از آنها اشاره می­گردد.

1-1-1- بیان مسأله تحقیق

مجالس مذهبی از مردمی‌ترین محافل و مجامع است كه حول محور قرآن و سنت اهل بیت عصمت و طهارت و تعظیم شعائر دینی فعالیت می‌كند. نقش و جایگاه و همچنین كاركرد بی‌بدیل این مجالس در حراست و حفاظت از مواریث و شعائر دینی، بسیار ممتاز و برجسته است.

در روایات تأکید بسیاری به برگزاری این مجالس شده است برای مثال در مورد مجالس ذکر، احمد بن فهد در عده­الداعی نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله ،روزی بر اصحابشان وارد شدند و فرمودند: ارْتَعُوا فِی‏ رِیاضِ‏ الْجَنَّةِ قَالُوا یا رَسُولَ اللَّهِ- وَ مَا رِیاضُ الْجَنَّةِ قَالَ مَجَالِسُ الذِّکْرِ « ارتعوا ریاض الجنه یعنی از باغ‌های بهشت برداشت کنید. پرسیدند: ریاض الجنه چیست؟ فرمودند: مجالس ذکر»[1]

همچنین امام­صادق علیه السلام در روایتی به فضیل فرمودند: تَجلِسونَ وَ تُحَدِثُونَ؟ فقال نعم فقال اِنَّ تِلکَ المَجالِسَ اُحِبَّها. فَاَحیوُا اَمرَنا فَرَحِمَ اللهَ مَن اَحیا اَمرَنا. «آیا با هم می‌نشینید و روایات ما را بیان می‌کنید؟ عرضه داشت: آری. فرمودند: این جلسه‌ها را دوست می‌دارم، پس امر ما را زنده نگه‌ دارید، خداوند رحمت کند کسی­که امر ما را احیا کند.»[2]

حال اگر این مجالس به گونه‌ای که در روایات مطرح شده و مدنظر اهل بیت علیهم السلام بوده برگزار شود برکات و ثمرات ویژه‌ای از جمله تربیت انسان مطلوب اسلام، ایجاد روحیه مجاهدت، شهادت­طلبی و … دارد که نهایتاً به حفظ و تداوم حیات دینی جامعه منجر می‌شود. البته این مجالس با آسیب‌هائی از جمله غلو، تحریف چهره دین، برداشت اشتباه از ایمنی از مجازات الهی به دلیل حب اهل بیت، تجمل‌گرائی،‌ ایجاد آزار و اذیت برای دیگران و… مواجه است که اگر این آسیب‌ها بررسی و برطرف نشوند این مجالس را از هدف اصلی مدنظر اهل بیت علیهم السلام دور خواهند کرد.

2-1-1- سوالات تحقیق

در این بخش سوالات تحقیق ارائه می­گردند: