چکیده:
بدون شک کارآمدی نظام مالی به عنوان زیرمجموعهای از نظام اقتصادی یک کشور و با توجه به روابط متقابل با دیگر اجزا میتواند تاثیر بسزایی بر کارآیی نظام اقتصادی داشته باشد و بازار سرمایه به عنوان زیرمجموعهای از نظام مالی، دارای جایگاه ممتازی بوده و تاثیر متقابل مولفه های اقتصاد کلان بر روند بازارسرمایه موضوعی است که به برنامه ریزی دقیق اقتصادی واجتناب ازسیاستهای غلط اقتصادی می انجامد.
هدف این پژوهش پاسخگویی به این پرسش کلی که آیامی توان ازشاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک نماگر پیشرو اقتصادی در ارتباط با متغیرهای کلان اقتصادی بهره جست، صورت گرفته است.
جامعه آماری این تحقیق دربرگیرندهی دوره ای 16ساله از سال 1369 لغایت 1384 با استفاده از داده های فصلی اقتصاد کلان برای متغیرهای تولید ناخالص داخلی-نرخ ارز- حجم نقدینگی و نرخ تورم منتشره توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار ایران و شاخص قیمتی بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از نرمافزارهای اطلاعرسانی سازمان بورس و اوراق بهادار می باشد.
جهت آزمون فرضیه اول تحقیق، ارتباط میان شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران و مجموعه چهارگانهای از متغیرهای کلان اقتصادی با استفاده از آزمون همانباشتگی چند متغیره جانسن مورد بررسی قرار گرفته، مضافا اینکه به منظور آزمون فرضیه دوم از احتمال حداکثر درستنمایی و علیت گرنجر بهره گرفته شده است و برای مقایسه نتایج روشهای مختلف، مفروضات تحقیق بوسیله مدل خودرگرسیون وقفه توزیعی یا ARDL و همچنین روش ساده خطی تخمین زده شده است.
این اتفاقات با اتکا به نرم افزار اقتصاد سنجی EViews عملی خواهد شد.
یافته ها دلالت بر آن دارد که بیشترین ارتباط و بهترین رابطه بین نرخ تورم و شاخص قیمتی بازار سهام وجود داشته و ارتباط بین این شاخص قیمتی با وقفه پیشین خود نیز تایید می گردد و از سوی دیگر ارتباطی بین تولید ناخالص داخلی و حجم نقدینگی و نرخ ارز با متغیر وابسته نشان داده نشد.
فهرست مطالب:
فصل اول: کلیات
1-1-بیان مسئله………………………………………………………………………………………………. 2
1-2- اهمیت موضوع……………………………………………………………………………………….. 3
1-3- سوالات و فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………….. 4
1-3-1- سوال مورد تحقیق……………………………………………………………………………….. 4
1-3-2- فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………. 4
1-4- توضیحاتی در مورد متغیر های تحقیق4………………………………………………………… 5
1-4-1- شاخص کل قیمتی……………………………………………………………………………….. 5
1-4-2- عوامل کلان اقتصادی……………………………………………………………………………. 6
1-5- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………… 7
1-6- روش تحقیق………………………………………………………………………………………….. 8
1-7- نوع طرح و تحقیق………………………………………………………………………………….. 9
1-8- منابع آماری تحقیق …………………………………………………………………………………. 9
1-9- منابع علمی تحقیق…………………………………………………………………………………… 10
1-10- مشکلات و تنگناهای تحقیق…………………………………………………………………….. 10
1-11- سوابق مربوط به تحقیق…………………………………………………………………………… 10
فصل دوم: ادبیات موضوع
2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 13
2-2 نقش نظام مالی در فرآیند توسعه اقتصادی………………………………………………………. 14
2-3- توسعه بازار مالی پیش نیاز رشد اقتصادی با ثبات……………………………………………. 17
2-4- نقش بازار های مالی در تشکیل سرمایه ثابت…………………………………………………. 19
2-5- پس انداز-سرمایه گذاری عامل توسعه بازار های مالی………………………………………. 20
2-6- توسعه بازار مالی…………………………………………………………………………………….. 22
2-7- ارتباط میان متغیر های کلان اقتصادی و بازده سهام………………………………………….. 26
2-8- شاخص های ارزیابی بازار سهام…………………………………………………………………. 34
2-8-1- تعریف شاخص………………………………………………………………………………….. 35
2-8-2- شاخص های ارزیابی بازار سهام……………………………………………………………… 38
2-8-2-1- موارد استفاده عام…………………………………………………………………………….. 39
2-8-2-2- موارد استفاده خاص…………………………………………………………………………. 39
2-8-3- کاربرد شاخص های قینتی سهام……………………………………………………………… 44
2-8-4- شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران……………………………………….. 46
2-8-4-1- محاسبه شاخص قیمت سهام در سطح شرکت، صنعت و کل………………………. 47
2-8-4-2- محاسبه شاخص کل قیمت سهام………………………………………………………….. 47
2-8-4-3- نحوه تعدیل پایه شاخص در بورس اوراق بهادار تهران……………………………… 51
2-8-4-4- تعدیل شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران…………………………… 53
2-8-5- بررسی تاثیر متغیر های خرد اقتصادی بر شاخص قیمت سهام………………………… 54
2-8-5-1- رفتار و انتظارات سرمایه گذاری…………………………………………………………… 54
2-8-5-2- اثر پرداخت سود نقدی بر شاخص قیمت سهام……………………………………….. 55
2-9- بورس اوراق بهادار………………………………………………………………………………….. 58
2-9-1- نگاه بنیادین به شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران…………………………………… 62
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 68
3-2- پرسش و فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………… 69
3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………….. 70
3-4- روش گرد آوری داده ها…………………………………………………………………………… 70
3-5- محدودیت تحقیق……………………………………………………………………………………. 71
\
3-6- متغیر های تحقیق……………………………………………………………………………………. 71
3-7- تصریح مدل…………………………………………………………………………………………… 77
3-7-1- آزمون مانایی متغیر های الگو………………………………………………………………….. 80
3-7-2- رهیافت گریز از مانایی…………………………………………………………………………. 82
3-7-3- امتیازات و نکات مورد توجه در مدل های VAR))…………………………………….. 85
3-7-5- کاربرد مدل های خود رگرسیون برداری در بررسی های اقتصادی……………………. 86
3-8- گام دوم تحقیق: سنجش ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و شاخص قیمتی بورس از طریق آزمون علیت گرنجر………………………………………………………………………………………………………………….. 90
3-9- گام سوم تحقیق: سنجش ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و شاخص قیمتی بورس از طریق آزمون ARDL………………………………………………………………………………………………………………….. 91
فصل چهارم:بر آورد و تجزیه و تحلیل الگو
4-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 94
4-2- طبقه بندی اطلاعات مورد استفاده در آزمون فرضیه ها………………………………………. 91
4-3- فرآیند تحلیل مدل…………………………………………………………………………………… 101
4-4- اجرای الگو……………………………………………………………………………………………. 105
4-4-1- بررسی مانایی متغیر های اصلی مدل…………………………………………………………. 105
4-4-2- آزمون هم انباشتگی یوهانسن………………………………………………………………….. 105
4-4-3- آزمون مدل از طریق تصحیح خطا……………………………………………………………. 108
4-4-4- استنتاج ضرایب مدل خود رگرسیون برداری از مدل تصحیح خطای برآورد شده….. 110
4-4-5- آزمون های بعد از تخمین……………………………………………………………………… 111
4-4-5-1- آزمون نرمال بودن…………………………………………………………………………….. 111
4-4-5-2- آزمون خود همبستگی……………………………………………………………………….. 111
4-4-5-3- عکس العمل آتی با استفاده از مدل تصحیح خطا……………………………………… 112
4-5- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 115
4-6- گام دوم……………………………………………………………………………………………….. 116
4-7- گام سوم……………………………………………………………………………………………….. 118
4-7-1- اجرای مدل خود رگرسیمن وقفه توزیعی…………………………………………………… 118
4-7-2- تصحیح خطای الگوی بالا……………………………………………………………………… 119
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1- خلاصه ای از ادبیات تحقیق………………………………………………………………………. 122
5-2- نتایج اجرای الگوی تحقیق و آزمون فرضیه ها………………………………………………… 128
5-2-1- بهترین نتیجه تخمین. …………………………………………………………………………… 128
5-3- پیشنهاد های کاربردی………………………………………………………………………………. 130
5-4- پیشنهاد هایی برای پژوهش های آینده………………………………………………………….. 130
منابع……………………………………………………………………………………………………………. 131
پیوست…………………………………………………………………………………………………………. 136
چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………. 154
فصل اول: کلیات طرح
1-1- بیان مسأله
بدون شک کارآمدی نظام مالی به عنوان زیرمجموعهای از نظام اقتصادی یک کشور و با توجه به روابط متقابل با دیگر اجزا میتواند تاثیر بسزایی بر کارآمدی نظام اقتصادی داشته باشد. البته این امر منوط به عدم وجود مشکلات ساختاری در درون نظام مالی است، زیرا در این حالت نه تنها موجبات تسهیل روند توسعهای اثر بخش را فراهم نمیآورد، بلکه موانعی نیز در شکلگیری یک نظام اقتصادی کارآمد، فعال و منعطف ایجاد مینماید. در این میان بازار سرمایه به عنوان زیرمجموعهای از نظام مالی، از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و اساسیترین نقش را در رابطه با هدایت و تخصیص پسانداز بلندمدت جامعه به سمت سرمایهگذاری در امور مولد و اشتغالزا بر عهده دارد. حال با توجه به تحولات فزاینده در بازار اوراق بهادار ایران و اینکه بحث اقتصاد کلان و سیاستهای کلان اقتصادی ایران از جمله عوامل اصلی و اثرگذار بر شرایط حاکم بر بازار میباشند، ضرورت اتخاذ نگاهی عمیق و ژرف به تاثیر روند تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی نظیر تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم، عرضه پول و نرخ تبدیل ارز (دلار) بر روی شاخص قیمت سهام (شاخص کل)، بیش از پیش خودنمایی میکند.
در حالت کلی، شاخص هر بورس همچون دماسنج نشاندهنده وضعیت بازار سرمایه و وضعیت اقتصادی یک کشور است. کاهش شاخص سهام عموماً به معنای رکود اقتصادی و افزایش آن به مفهوم رونق اقتصادی است. از اینرو شاخصهای محاسبه شده در سراسر دنیا بعنوان یکی از مهمترین و اصلیترین معیارهای ارزیابی عملکرد بازارها به شمار میروند. به بیان دیگر شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شدهای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام میباشد که بعنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیدههای سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلندمدت در اقتصاد را منعکس مینماید.
در این میان آنچه که کمتر مورد توجه قرار گرفته، پرداختن به تحقیقات جدی و منسجم درخصوص بررسی اثرات متقابل متغیرهای کلان اقتصادی بر روی شاخص کل بورس اوراق بهادار است.
2-1- اهمیت موضوع
از آنجائیکه ضرورت دارد تا شاخصها میزان و جهت حرکت بازار سرمایه و به تبع آن اقتصاد ملی را بدرستی نشان دهند و بعبارتی تغییرات شاخص، نشان دهنده جهت و میزان دسترسی به سرمایه توسط شرکتهای بورسی به عنوان نماینده شرکتهای فعال در اقتصاد ملی است در واقع جهت و سمت وسوی سرمایه گذاری در اقتصاد کشور با تغییرات شاخص بورس اوراق بهادار قابل شناسایی است، لزوم مطالعه و بررسی آن از جنبههای مختلف بیش از پیش احساس میشود. تاثیر متقابل مولفه های اقتصاد کلان بر روند بازار سرمایه موضوعی است که به برنامه ریزی دقیق اقتصادی و اجتناب از سیاستهای غلط اقتصادی می انجامد.
همچنانکه میدانیم میزان ریسک و بازده، مهمترین معیارهای تصمیمگیری در هر سرمایهگذاری میباشند، بنابراین شناخت عواملی که موجب افزایش بازده و یا کاهش ریسک میگردند از اهمیت بسیاری برخوردارند. توان شناخت شرایط اقتصادی کشور در حال و آینده از جمله عواملی است که میتواند در افزایش بازده و کاهش ریسک به سرمایهگذار کمک کند.
همچنین از منظر مبانی نظری و نیز در عرصه عمل، شرایط اقتصادی کشور را با استفاده از شاخصها بیان میکنند، که به نوبه خود میتوانند پیشرو، همزمان و یا تاخیری باشند. شاخصهای پیشرو اولین شاخصهایی هستند که بروز تغییرات اقتصادی را نشان میدهند.
3-1- سوالات و فرضیه های تحقیق
1-3-1- سوال مورد تحقیق
این پژوهش با هدف پاسخگویی به پرسشی کلی در خصوص توانمندی شاخص بورس اوراق بهادار تهران در بیان حرکات آتی بازار سرمایه و به دنبال آن اقتصاد کشور صورت میگیرد. بدان معنا که آیا میتوان از شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک نماگر پیشرو اقتصادی در ارتباط با متغیرهای کلان اقتصادی بهره جست؟
2-3-1- فرضیه های تحقیق
در این راستا پژوهش پیشنهادی درصدد آزمون فرضیههای زیر شکل خواهد گرفت؛
فرضیه اول اصلی:
“متغیرهای کلان اقتصادی بر بازده سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس تاثیر دارند.”
فرضیه های فرعی:
– عرضه (حجم) پول بر شاخص قیمتی سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اثر معنادار مثبت دارد.
– تورم برشاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اثر معنادارمثبت دارد.
– تغییرات نرخ ارز(برابری دلار در مقابل ریال) بر شاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اثر معنادار مثبت دارد.
رشد تولید ناخالص داخلی بر شاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اثر معنادار مثبتی دارد.
فرضیه دوم اصلی:
“شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران یک نماگر پیشرو اقتصادی برای متغیرهای کلان اقتصادی است.”
4-1- توضیحاتی در مورد متغیرهای تحقیق
1-4-1- شاخص کل قیمتی
از نظر کاربردی شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن میباشد. به بیان دیگر، شاخص وسیلهای برای اندازهگیری و مقایسه پدیدههایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند. بنابراین برمبنای شاخص میتوان تغییرات ایجاد شده درمتغیرهای معینی رادرطول یک دوره بررسی نمود.
شاخصهای بازار سهام به عنوان مشخصههای اصلی و عمومی بازار، اطلاعات عمومی نسبت به عملکرد بازار را بر اساس قیمت یک مجموعه ثابت از شرکتها اندازهگیری مینماید. در واقع شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شدهای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام میباشد که بعنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیدههای سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلندمدت در اقتصاد را منعکس مینماید. علاوه بر این از آنجایی که قیمت سهام با تغییرات انتظارات سهامداران از وضعیت اقتصادی شرکتها در حال نوسان میباشد و این نوسان قیمتها روی شاخص بازار تاثیر میگذارد لذا میتوان شاخص بازاررا به عنوان نمایانگر وضعیت و عملکرد آتی اقتصاد در سطح ملی دانست.
در بسیاری از بورسهای اوراق سهام برای آگاهی از روند کلی قیمت سهام و بطور کلی برای اطلاع از وضع عمومی بازار و اقتصاد، شاخصی تحت عنوان”شاخص متوسط قیمت سهام” محاسبه میشود. در اقتصادهای پیشرفته، شاخص قیمت سهام را به عنوان یکی از مهمترین نماگرهای اقتصادی به شمار میآورند.
قیمت مورد محاسبه هر سهم غالبا بر اساس آخرین معاملهای است که در یک روز معین روی آن سهم انجام گرفته و میانگین قیمت هر سهم از جمع قیمت سهام مورد محاسبه تقسیم بر مقسوم علیه معینی بدست میآید. بطورکلی شاخص تحت تاثیر دو گروه از عوامل قرار میگیرد.
1- وضعیت شرکتهایی که سهام آنها در بورس مورد معامله قرار میگیرد که عامل درون سازمانی خوانده میشود.
2- عوامل برون سازمانی که غالبا شرکتها و خود بورس بر آنها کنترلی ندارند مانند بحرانهای سیاسی و اقتصادی که باعث سقوط شاخص قیمت سهام میگردد.
در بازارهای سرمایه، نوسانات گسترده در همه حال موجب ورود و خروج انبوهی از سرمایهها میگردد. در کشورهای در حال توسعه، ضربههای وارده بر پیکر اقتصاد به دلیل شوکهای بازار سرمایه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته از عمق بیشتری برخوردار است. زیرا نگرانی از افت سرمایه با نگرانیهای ناشی از بیثباتیهای مشهود در اقتصاد مضاعف میشود. به این دلیل به نظر میرسد که باید بگونهای نوسانات قیمت در بورس در محدوده ای قابل انتظار نگاه داشته شود.