ب – فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………….3
ج – اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………….4
د – اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………4
هـ – پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………5
و – روش تحقیق…………………………………………………………………………………………..5
ز – سامانه تحقیق………………………………………………………………………………………..5
فصل اول: کلیات
مبحث اول: مفاهیم………………………………………………………………………………………8
گفتار اول: مفاهیم اصلی………………………………………………………………………………..8
الف – تسهیلات بانکی……………………………………………………………………………………8
ب – تضمینات………………………………………………………………………………………………8
گفتار دوم: مفاهیم مرتبط………………………………………………………………………………..9
الف – وثیقه………………………………………………………………………………………………..9
ب – رهن………………………………………………………………………………………………….10
ج – ضمان…………………………………………………………………………………………………12
مبحث دوم: نحوه شکل گیری نظام بانکی و شرایط اعطای تسهیلات……………………………14
گفتار اول: نحوه شکل گیری نظام بانکی……………………………………………………………..14
الف – بانکداری در دوره قدیم…………………………………………………………………………..14
ب – بانکداری در قرون وسطی (از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی)…………………………………15
ج – بانکداری در دوره جدید (از قرن پانزدهم به بعد)………………………………………………..16
د – بانکداری در ایران……………………………………………………………………………………16
1- بانکداری قبل از انقلاب اسلامی ایران…………………………………………………………….16
2- بانکداری بعد از انقلاب اسلامی در ایران………………………………………………………….17
گفتار دوم: شرایط اعطای تسهیلات…………………………………………………………………..18
الف – بررسی اهلیت و اعتبار متقاضی……………………………………………………………….19
ب – بررسی طرح یا عملیات موضوع اعطای تسهیلات و نظارت بر حسن اجرای آن…………….24
ج – اخذ تضمین و وثیقه………………………………………………………………………………..25
فصل دوم: انواع تضمینات تسهیلات بانکی
مبحث اول: وثائق عینی……………………………………………………………………………….30
گفتار اول: اموال منقول………………………………………………………………………………..30
الف – سپرده ها………………………………………………………………………………………..31
1- قرض الحسنه……………………………………………………………………………………….32
2- سپرده های سرمایه گذاری……………………………………………………………………….33
ب – طلاجات و اشیاء قیمتی………………………………………………………………………….34
ج – ماشین آلات………………………………………………………………………………………..36
گفتار دوم: اموال غیرمنقول……………………………………………………………………………36
الف – املاک داخل شهری…………………………………………………………………………….44
ب – املاک روستایی…………………………………………………………………………………..45
ج – محل های اجرای طرح های سرمایه گذاری……………………………………………………45
د – املاک وقفی……………………………………………………………………………………….50
مبحث دوم: وثائق دینی و تضمین اشخاص………………………………………………………..51
گفتار اول: وثائق دینی………………………………………………………………………………..51
الف – سفته……………………………………………………………………………………………51
ب – چک………………………………………………………………………………………………..58
ج – قبض انبار………………………………………………………………………………………….62
د – اوراق بهادار……………………………………………………………………………………….64
هـ – قراردادهای داخلی بانک……………………………………………………………………….67
1- سند رسمی………………………………………………………………………………………68
2- سند عادی………………………………………………………………………………………..70
گفتار دوم: تضمین اشخاص…………………………………………………………………………72
الف – اقسام ضمانت از اشخاص……………………………………………………………………73
ب – مسئولیت ضامن و مضمون عنه از دیدگاه های مختلف…………………………………….74
ج – عقد ضمان از دیدگاه قوانین ایران……………………………………………………………..75
د – تفاوت های ضمان وثیقه با ضمان تضامنی……………………………………………………78
هـ – حق تعقیب ضامن از مضمون عنه در صورت پرداخت بدهی……………………………….79
فصل سوم: شرایط وصول طلب از وثیقه
مبحث اول: شرایط وصول از طریق اجرای ثبت…………………………………………………..81
گفتار اول: شرایط وصول طلب به استناد اسناد رهنی و لازم الاجراء…………………………81
گفتار دوم: آیین اقدامات اجرایی از طریق اجراهای ثبت………………………………………..84
الف – تقاضا نامه و نحوه صدور اجراییه……………………………………………………………84
ب – ابلاغ اجرائیه و ترتیب اجرا…………………………………………………………………….86
ج – ارزیابی، مزایده و تخلیه………………………………………………………………………..88
د – ختم عملیات اجرایی و نحوه شکایت از آن…………………………………………………..89
مبحث دوم: شرایط وصول طلب از طریق دادگاه های عمومی حقوقی………………………91
گفتار اول: شرایط وصول طلب به استناد تضمینات ماخوذه از مشتریان و قراردادهای داخلی..91
گفتار دوم: آئین اقدامات قضایی و اجرایی از طریق مراجع قضایی (دادگاه ها)……………..92
الف – اقامه دعوی………………………………………………………………………………….92
ب – روش رسیدگی در دادگاه…………………………………………………………………….95
ج – تجدید نظرخواهی……………………………………………………………………………..95
د – اجرای احکام……………………………………………………………………………………96
نتیجه گیری و پیشنهاد……………………………………………………………………………98
نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………98
فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………..99
الف: کتب……………………………………………………………………………………………99
ب: جزوات و مقالات……………………………………………………………………………….100
چکیده:
از بدو پیداش بانکداری در جهان یکی از وظایف مهم نظام بانکداری، پرداخت تسهیلات یا وام بانکی بوده تا از این طریق علاوه بر تأمین هزینه‌های عملیات بانکی، سود آوری نیز داشته باشد و مسئولین امر باید اطمینان خاطر از بازگشت سرمایه به دست آورند چرا که منابع بانکی محدود بوده و سرمایه بانک باید در گردش باشد. به همین منظور از گیرندگان تسهیلات تأمین یا تضمین گرفته می‌شود تا چنانچه مشتری، بدهی خود را مسترد نکند با توسل به تأمین اخذ شده، سرمایه بانک اعم از اصل وفرع وصول گردد و نهایتاً چرخه اقتصادی بانک تداوم و جریان داشته باشد لذا ضروری به نظر رسید که تضمینات تسهیلات بانکی تحلیل و موارد مبهم یا مجمل از جمله تأمین کافی مورد نظر در ماده 6 آیین‌نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا با بهره گرفتن از منابع معتبر و قوانین مربوطه مورد بررسی قرار گیرد تا از این طریق راهکار مناسبی برای حل مشکلات پیدا و مشکلات نظام بانکی و مشتریان بانک‌ها کاهش یابد، در این تحقیق باکلیات تضمینات بانکی، انواع تضمینات وشرایط اعطای تسهیلات، شرایط وصول طلب از وثیقه و آیین رسیدگی در اجرای ثبت و دادگاه‌ها آشنا خواهیم شد.
مقدمه:
الف- بیان مسأله و سؤال‌های اصلی تحقیق
بانکداری یک فعالیت تجاری عام و اقتصادی بوده و ارتباط آن با منافع عمومی و سیاست‌های دولت تفكیك‌ناپذیر است، بانكداران ناگزیر به انجام برخی سیاست‌های اقتصادی دولت مبنی بر پرداخت تسهیلات به معرفی شدگان از طرف سازمان‌های دولتی هستند و از طرف دیگر بانك‌ها به منظور جلوگیری از ضرردهی بایستی تسهیلات بانکی به مشتریان خود بدهند تا از محل سود تسهیلات پرداختی اعم از تسهیلات تکلیفی و عادی، هم هزینه‌های خود را درآورند و هم سودآوری داشته باشند تا به عنوان یک تاجر بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند چرا که بانکداری یک شغل تجاری محسوب می‌گردد و مؤید این امر بند 8 ماده 2 قانون تجارت است که تصدی به هر نوع عملیات صرافی و بانکی را از جمله اعمال تجاری دانسته است.
در نظریه‌های جدید، حقوق بانکی را در زمره حقوق حرفه‌ای دسته‌بندی کرده‌اند و حقوق حرفه‌ای را بدین گونه تعریف نموده‌اند: «حقوق حرفه‌ای عبارتست از رشته‌ای از حقوق که اعمال کسانی که به طبقه اجتماعی خاص تعلق داشته و به واسطه یک حرفه خاص و یا یک فعالیت تجاری دور هم گرد آمده‌اند را مورد بررسی قرار می‌دهد».
با توجه به توضیحات بالا، ارائه خدمات بانکی به مردم و مشتریان توسط بانك‌ها الزامی‌است و از جمله این خدمات پرداخت تسهیلات (وام) است که مهمترین بخش فعالیت بانکی را تشکیل می‌دهد در راستای این نوع خدمات، نقدینگی موردنیاز مشتریان و مردم توسط بانک‌ها تأمین می‌گردد تا هم فعالیت‌های اقتصادی گیرندگان تسهیلات رونق یابد و هم چرخه بانک از محل کسب منفعت و سود متوقف نگردد. اما برگشت نقدینگی پرداخت شده تحت عنوان تسهیلات توأم با ریسک است. و احتمال دارد تعدادی از گیرندگان تسهیلات نخواهند اصل و متفرعات بدهی خود را مسترد نمایند لاجرم اعمال سیاستی برای بانک‌ها لازم می‌آید تا ریسک ناشی از جلوگیری از عدم برگشت وجوه خود را به حداقل برسانند. به همین منظور در مقابل پرداخت تسهیلات به مشتریان، تضمین یا وثیقه می‌گیرند که موضوع بحث ما این بخش از عملیات بانکداری است هر چند که یک عمل فرعی نسبت به خدمات بانکی است اما بسیار مهم بوده و توجه به این بخش مایه دوام و قوام بانکداران می‌باشد.
– سؤالات اصلی تحقیق
به طور کلی عبارتند از:
1- مفهوم و ماهیت تضمینات بانکی چیست؟
2- نحوه اخذ وثیقه‌ها و تضمینات از گیرندگان تسهیلات بانکی چگونه می‌باشد؟
3- ضمانت اجرای تضمینات بانکی هنگامی که مشتری بدهی خود را نپردازد چیست؟
– سؤالات فرعی تحقیق
اما سؤالات فرعی در این تحقیق در نظر گرفته شده که به شرح زیر بوده و در لابلای موضوعات به آنها پرداخته شده است که عبارتند از:
1- در بعضی از بانک‌ها مشاهده می‌گردد بیش از یک نوع وثیقه یا تضمین از مشتری گرفته می‌شود که اصطلاحاً تغلیظ وثیقه عنوان می‌گردد و هر یک از وثائق اصل و متفرعات بدهی را پوشش می‌دهد آیا عمل بانک‌ها در اخذ تضمینات اضافی صحیح است یا خیر؟ و بانک‌ها چگونه می‌توانند به استناد این تضمینات مطالبات خود را وصول نمایند؟
2- با توجه به ماده 284ق.ت که مقرر نموده برات و سفته در موعد ده روز از تاریخ سررسید، بایستی واخواست گردند در غیر این صورت حق رجوع به ظهرنویس از دارنده سلب می‌گردد چنانچه این موارد در بانک‌ها رعایت نگردد آیا می‌توان به استناد ماده 249ق.ت مجتمعاً علیه ظهرنویس و متعهد اقامه دعوی نمود یا خیر؟
3- در قراردادهای رهنی بانک‌ها با وثائق متعدد، بعضاً ارزش رقبات (گروگانها) مشخص نمی‌شود و کل رقبات در مقابل کل تسهیلات ترهین می‌گردند وبانك‌ها قبل از تسویه كامل بدهی، از وثائق فك رهن نمی‌كنند راهن نیز نمی‌تواند به میزانی که ملک یا مال وی در مقابل آن ترهین گردیده به بانک یا اداره ثبت بپردازد و از مورد رهن خود فک رهن بعمل آورد راهکار مناسب برای بیرون رفت از این رویه چیست؟ و چه اقداماتی می‌تواند هم منافع مشتری و هم منافع بانک را توامان حفظ کند و از بروز مشکلات جلوگیری نماید؟
4- آیا تضمینات تسهیلات بانکی احصاء شده‌اند یا می‌توان هر نوع مال یا اسناد و یا اوراق بهادار را به عنوان تضمین وام پذیرفت یا ضمانت هرشخص یا اشخاصی را قبول کرد؟
5- چگونه بانک‌ها در مقابل عقودمشارکتی با مشتریان تضمین می‌گیرند؟
6- آیا بانک‌ها املاک مشاعی را به عنوان وثیقه و تضمین تسهیلات قبول می‌نمایند؟
7- در شرکت‌های با مسئولیت محدود، شرکا به‌اندازه سرمایه خود در شرکت مسئول تعهدات شرکت هستند و در شرکت سهامی‌خاص نیز مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی‌سهام اسمی‌آنها است حال اگر چنین شرکت‌هایی از بانک تسهیلات بانکی بگیرند و این تسهیلات بیش از سرمایه ثبت شده شرکت باشد آیا تعهد شرکت به میزان بیش از سرمایه ثبت شده صحیح است و تعهدات ضامن به تبع تعهد اصلی چطور؟
8- آیا بانک‌ها یک وثیقه را در دو بانک متفاوت مثلاً ملت و تجارت یا سپه در مقابل تسهیلات به عنوان تضمین قبول می‌نمایند؟
9- چنانچه تعداد چند باب خانه توامان در رهن بانک قرار گیرد چگونه این اموال از طریق مزایده فروخته شده و مطالبات بانک وصول خواهد شد.
10- زمانیکه بانک در قرارداد رهنی شرط می‌کند که هر گاه بدهکار دارای بدهیهای دیگری غیر از بدهی مورد نظر این قرارداد داشته باشد در صورت تسویه این بدهی نیز، فک رهن از مورد رهن مادامیکه بدهیهای دیگر وی تسویه نشود ممكن نخواهد بود آیا ماده 790ق.م مشمول این موضوع خواهد بود و آیا این شرط صحیح است و اگر باطل است مبطل عقد نیز هست یا خیر؟
11- بعضی از بانک‌ها هنگام پرداخت تسهیلات از راهن وکالتنامه بلاعزل به نفع بانک اخذ می‌کنند آیا این وکالتنامه ضمانت اجراء دارد یا خیر؟
12- در ضمن قرارداد رهنی، شرط سلب حق انتقال به غیر اعم از عین و منافع برای راهن درج می‌شود آیا این شرط صحیح است؟
ب – فرضیه های تحقیق
فرضیه‌های مورد نظر به شرح زیر مطرح شده است:
1- تضمینات اخذ شده از مشتریان، وثیقه به معنای عام بوده و لذا با مفهوم ضمان در حقوق مدنی رابطه عموم و خصوص مطلق دارد.
2- با توجه به نوع تسهیلات بانکی تضمینات ممکن است وثیقه ملکی یا اموال منقول یا اسناد تجاری باشند.
3- بانک‌ها در قبال عدم پرداخت بدهی توسط مشتریان، ممکن است از راه‌های مختلفی از قبیل صدور اجرائیه و یا مراجعه به دادگاه‌ها مطالبات خود را وصول کنند.
ج – اهمیت و ضرورت تحقیق:
بانک‌ها بخصوص بانکداران جمهوری اسلامی‌ایران در رابطه با اخذ تضمین از مشتریان شیوه‌ها و روش‌های متفاوتی را اعمال می‌نمایند که بعضاً مشاهده می‌گردد یکی از بانک‌ها نوعی تضمین را قبول می‌کنند اما این تضمین مورد قبول بانک دیگر نیست.
در حالی که تنها قانون مورد عمل در سیستم بانکداری ایران، قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب دهم شهریور ماه سال 1362 مجلس شورای اسلامی‌ایران است.
این قانون چهارچوب عملیات بانکی را معین و مشخص نموده است هر چند که در حال حاضر جوابگوی تمامی‌نیازهای امور بانکی کشور نیست و نیاز به تجدیدنظر دارد اما در هر حال قابلیت اجرائی دارد ولی در بحث وثائق و تضمینات بصورت کلی سخن به میان آورده و پرداخت تسهیلات را به اخذ تأمین کافی منوط کرده است که در این خصوص ماده 6 آئین نامه فصل سوم همان قانون (تصویب نامه شماره 88620 مورخ 12/10/89 هیأت وزیران) مقرر می‌دارد: «اعطای تسهیلات عنداللزوم به تشخیص بانک، منوط به اخذ تأمین کافی برای حفظ منافع بانک و حسن اجرای قراردادهای مربوطه می‌باشد.
تبصره- در مواردی که تسهیلات اعطایی بانک‌ها در رابطه با اموالی باشد که به تشخیص بانک، مصرف انحصاری و یا محدود داشته و یا در اثر نصب و بهره برداری استفاده
