فصل دوم: مبانی نظری و تحقیقات پیشین

2- مبانی نظری و تحقیقات پیشین

2-1- مبانی نظری پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 6

2-1-1- علم چیست؟………………………………………………………………………………………………….. 6

2-1-1-1- تحولات علم در ایران…………………………………………………………………………….. 9

2-1-1-2- علم و فن آوری……………………………………………………………………………………. 10

2-1-2- دانشگاه و تولید علم…………………………………………………………………………………….. 11

2-1-2-1- اعضای هیات علمی……………………………………………………………………………… 12

2-1-2-2- ارتباطات علمی…………………………………………………………………………………….. 14

2-1-3- موانع تولید علم……………………………………………………………………………………………. 17

2-1-4- علم سنجی ………………………………………………………………………………………………….. 22

2-1-4-1- اهمیت علمی سنجی …………………………………………………………………………. 23

2-1-5- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………… 24

2-2- پیشینه پژوهش

2-2-1- تحقیقات داخلی……………………………………………………………………………………………. 25

2-2-2- تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………….. 34

2-3-3- جمع بندی……………………………………………………………………………………………………. 38

2-3- سوالات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………… 39

2-4- تعریف مفاهیم و متغیرها

2-4-1- تعاریف مفهمومی………………………………………………………………………………………….. 39

2-4-1-1- پایگاه موسسه اطلاعات علمی(ISI)……………………………………………….. 39

2-4-2-2- پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)……………………………………….. 40

2-4-1-3- تولیدات علمی………………………………………………………………………………….. 40

2-4-1-4- عوامل سازمانی………………………………………………………………………………….. 40

2-4-1-5- عوامل فردی……………………………………………………………………………………… 41

2-4-2- تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………………………. 41

2-4-2-1- پایگاه موسسه اطلاعات علمی…………………………………………………………. 41

2-4-2-2- پایگاه استنادی علوم جهان اسلام…………………………………………………… 41

2-4-2-3- تولیدات علمی………………………………………………………………………………….. 41

-4-1-4- عوامل سازمانی…………………………………………………………………………………….. 42

2-4-1-5- عوامل فردی……………………………………………………………………………………… 42

2-4-1-6- ارتباط علمی……………………………………………………………………………………… 42

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

3- روش شناسی پژوهش

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 44

3-2- روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………. 44

3-3- جامعه مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………………… 44

3-4- روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………….. 45

3-5- ابزار جمع آوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………. 45

3-5-1- پایایی……………………………………………………………………………………………………………… 46

3-5-2- روایی……………………………………………………………………………………………………………… 47

3-6- روش گردآوری داده ها از پایگاه های ISIو ISC…………………………………………………….. 47

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………… 49

فصل چهارم: یافته ها

4- تجزیه و تحلیل یافته ها

4-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

4-2- یافته های توصیفی پژوهش……………………………………………………………………………………….. 51

4-2-1- توزیع اعضا برحسب مهارت های اطلاعاتی……………………………………………………… 53

4-2-2- توزیع اعضا برحسب رضایت خدمات رفاهی دانشگاهی………………………………….. 52

4-2-3- توزیع اعضا برحسب رضایت امکانات و تجهیزات پژوهشی…………………………….. 53

4-2-4- توزیع اعضا برحسب میزان ارتباط علمی ……………………………………………………….. 54

4-3- پاسخ به سوالات پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 55

4-3-1- سوال اول……………………………………………………………………………………………………………. 55

4-3-2- سوال دوم ………………………………………………………………………………………………………….. 57

4-3-3- سوال سوم ………………………………………………………………………………………………………… 58

4-3-4- سوال چهارم……………………………………………………………………………………………………….. 60

4-3-5- سوال پنجم…………………………………………………………………………………………………………. 61

4-3-6- سوال ششم ……………………………………………………………………………………………………….. 62

4-3-7- سوال هفتم ……………………………………………………………………………………………………….. 64

4-3-8- سوال هشتم ……………………………………………………………………………………………………… 64

4-2-9- سوال نهم …………………………………………………………………………………………………………. 64

4-3-10- سوال دهم ………………………………………………………………………………………………………. 65

4-3-11- سوال یازدهم……………………………………………………………………………………………………. 66

4-3-12- سوال دوازدهم ……………………………………………………………………………………………….. 66

فصل پنجم: بحث، نتایج، و نتیجه گیری

5- بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 70

5-2- خلاصه نتایج پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 70

5-3- بحث از یافته های حاصل از پژوهش……………………………………………………………………….. 71

5-4 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………… 76

5-5- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………. 77

5-6-1- پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………. 77

5-6-2- پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده………………………………………………………….. 78

فهرست منابع

منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

منابع انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

پیوست

پیوست 1: پرسش نامه………………………………………………………………………………………………………………… 87

فهرست جدول ها

جدول 3-1- توزیع اعضای هیات علمی مورد مطالعه به تفکیک دانشکده…………………………….. 45

جدول 3-2- نتایج بررسی پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ…………………………. 47

جدول 4-1- توزیع اعضای بر حسب مهارت های اطلاعاتی…………………………………………………….. 52

جدول 4-2- توزیع اعضا بر حسب رضایت از خدمات رفاهی دانشگاهی………………………………… 53

جدول 4-3- توزیع اعضا بر حسب رضایت از فرصت ها و امکانات دانشگاهی……………………….. 54

جدول 4-4- توزیع اعضا بر حسب میزان ارتباطات علمی……………………………………………………….. 55

جدول 4-5- نتایج تحلیل واریانس یک راهه جهت بررسی تفاوت تولیدات علمی

گروه های سنی……………………………………………………………………………………………………………………………. 57

جدول 4-6- نتایج آزمون توکی برحسب گروه های مختلف سنی………………………………………….. 58

جدول 4-7- نتایج تحلیل واریانس یک راهه جهت مقایسه تولیدات علمی

گروه های آموزشی………………………………………………………………………………………………………………………. 58

جدول 4-8- نتایج آزمون توکی بر حسب گروه های مختلف آموزشی…………………………………… 59

جدول 4-9- نتایج تحلیل واریانس یک راهه جهت مقایسه تولیدات علمی مرتبه………………… 60

جدول 4-10- نتایج آزمون توکی برحسب رتبه های مختلف دانشگاهی……………………………….. 60

جدول 4-11- نتایج تحلیل واریانس یک راهه جهت بررسی تفاوت تولیدات علمی

بر حسب سوابق کاری………………………………………………………………………………………………………………….. 61

جدول 4-12- نتایج آزمون توکی بر حسب سوابق کاری مختلف…………………………………………… 61

جدول 4-13- ماتریس همبستگی متغیرهای مورد مطالعه……………………………………………………. 62

جدول 4-14- نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه همزمان جهت پیش بینی میزان

تولیدات علمی………………………………………………………………………………………………………………………………. 62

جدول 4-15- ماتریس همبستگی متغیرهای مورد مطالعه…………………………………………………….. 64

جدول 4-16- ابزارهای و مجراهای ارتباطی برای کسب اطلاعات علمی……………………………….. 65

جدول 4-17- مهم ترین عوامل انگیزشی……………………………………………………………………………….. 66

جدول 4-18- مهم ترین موانع و تنگناها………………………………………………………………………………… 67

فهرست نمودارها

نمودار 4-1-میزان تولیدات مقاله اعضای هیات علمی در پایگاه ISC و ISI……………………….. 56

نمودار 4-2- میزان تولیدات مقاله اعضای هیات علمی در هر دو پایگاه ISC و ISI

چکیده

در این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر تولیدات علمی اعضای هیات علمی دانشگاه شیراز که دارای مقاله های ISC و ISI در سال های 1385-1389بوده اند، پرداخته شده است. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شده است که حاوی سوالاتی درباره ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان، مهارت های اطلاعاتی آنان، خدمات رفاهی و پژوهشی دانشگاه، مجراهای ارتباطی، عوامل انگیزشی، و موانع و تنگناهای علمی بود. نتایج حاصل از محاسبه پایایی و بررسی روایی پرسشنامه مطلوب بود. جامعه آماری شامل تمامی اعضای هیات علمی دانشگاه شیراز که در بازه زمانی 1389-1385 در دو پایگاه موسسه اطلاعات علمی و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام دارای مقاله بوده اند، می باشد که 466 نفر بوده اند. از این تعداد، 250 نفر به طور طبقه ای تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل واریانس یک راهه، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شده است. نتایج پژهش نشان داد که بین میزان تولیدات علمی اعضا بر حسب سن، گروه های آموزشی، مرتبه علمی، و سابقه کار تفاوت معنی داری وجود دارد. بین مهارت های اطلاعاتی اعضای هیات علمی و میزان تولیدات علمی آنان رابطه مثبت و معنی داری وجود داشت اما بین میزان تولیدات علمی با رضایت اعضا از خدمات رفاهی دانشگاهی، رضایت از امکانات و تجهیزات پژوهشی و میزان ارتباطات علمی، رابطه معنی داری وجود نداشت. در مورد مجراهای ارتباطی، اعضای هیات علمی مجلات علمی و تخصصی را مهم ترین مجرای ارتباطی دانسته اند. از بین عوامل انگیزشی، علاقه به دانش افزایی و از بین موانع و تنگناهای انجام فعالیت پژوهشی، کمبود بودجه و اعتبارات پژوهشی به عنوان مهم ترین مانع انجام فعالیت پژوهشی شناخته شده است.

مقدمه

پویایی تفکر علمی با اتکا به خلاقیت نهفته الهی و قوه فعال اندیشه و ارزش بخشیدن به مرتبه تفکر و تعلیم و تعلم به نو آفرینی و پیشرفت فضای عمومی زندگی و ارتقای تمدن بشر منجر شده است. این پیشرفت، حاصل تلاقی فرهنگ­ها و تمدن­های گوناگون و نتیجه فرایند رشد یابنده در ابعاد مختلف است که توانمندی، توسعه و استقلال واقعی کشورها را، که با توانایی آنها در تولید علم و تحقیقات نسبت مستقیم دارد، در برمی­گیرد ( فضل الهی، 1388) .تولیدات علمی به عنوان منابع مهم در کشورها به حساب می آید و عاملی بسیار مهم برای رها شدن از وابستگی ها و استقلال کشورها به حساب می­آیند. در جوامع امروزی توانمندی و توسعه اقتصادی نسبت مستقیم با تولیدات علمی – پژوهشی آن کشورها دارد و تولیدات علمی موتور محرکه برای کشورها به حساب می­آید. امروزه، تحقیقات پس از آموزش نیروی انسانی به مثابه یکی از ستون های لازم برای توسعه سالم فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تلقی می­گردد و فرض توسعه یافتگی در دراز مدت، بدون تاسیس یک نظام تحقیقاتی در کشور، فرض محال است زیرا خود­­اتکایی در علم و فن آوری باعث بوجود آمدن تحرکی کیفی و پویا در چرخه تحقیقات هر جامعه می­باشد (سلیمانی، 1387).

برای تولید علمی و ایجاد تحقیقات و پژوهش نیاز به ایجاد برنامه ریزی و راهبرد­­­های­ست تا بتواند منجر به توسعه علمی و پژوهشی شود. در این راهبردها باید اهداف لازم برای رسیدن به تحقیق و پژوهش با کیفیت لحاظ گردد تا به یک شکوفایی علمی در جامعه دست یافت.

در جامعه ایران امروز، به رغم این که سالانه درصد اندکی از تولید ناخالص داخلی صرف امور پژوهشی می­شود، با این حال، این نسبت به دلیل وجود پاره ای مسایل و موانع از قبیل موانع مالی، تجهیزاتی، مدیریتی، ساختاری و فرهنگی از وضع مطلوبی برخودار نیست. علم و پژوهش در جامعه ایران علاوه بر اصول، روش و ابزارهای پژوهشی دارای الزاماتی است که بدون آن امکان انجام تحقیق عینی و شناخت دقیق پدیده­ها و مسایل وجود نخواهد داشت (طایفی، 1380).

با این حال کشور ما در سال­های اخیر رشد علمی بسیار خوبی داشته است. در مجله ساینس متریکس[1] با عنوان30 years in science: secular Movements in knowledge creation به این مسئله پرداخته شده است که سرعت رشد علمی در کشورهای خاورمیانه افزایش یافته (تقریبا چهار برابر جهانی )که ایران و ترکیه در راس این کشورها می باشند. به طور خاص، ایران یکی از سریع ترین ظرفیت­های علمی را داشته که جهان در طول این دو دهه به خود دیده است ودر توجیه پیشرفت حیرت انگیز ایران این گونه می نویسند که ” شواهد مربوط به رشد و تاکید روی زیررشته ها و راهبردها نشان می­دهد که این امر ممکن است ناشی از برنامه توسعه فن آوری هسته­ای بحث برانگیز ایران باشد”(آرچمبولت[2]، 2010).