یافته ها: در مطالعه مقطعی میانگین نمره آگاهی 71/60 درصد و عملکرد 5/51 درصد بود و در بین سازه ها منافع درک شده بیشترین (6/81 درصد) و راهنماهای عمل کمترین (9/72 درصد) نمره را داشتند. مدل رگرسیون خطی 8 درصد واریانس عملکرد مادران را درخصوص نشانه های خطر، 9 درصد در زمینه عفونت‌های تنفسی، 9 درصد در زمینه اسهال و 8 درصد در زمینه تب و تشنج  تبیین نمود، راهنماهای عمل  و  منافع درک شده مؤثرترین سازه‌های پیشگویی کننده عملکرد مادران بودند. در مطالعه مداخله ایی بر اساس نتایج آزمون تی مستقل بین میانگین نمره آگاهی، سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی و عملکرد مادران در گروه آزمون و کنترل  قبل از مداخله تفاوت معنی دار مشاهد نگردید (05/0p>) اما بعد از مداخله تفاوت معنی داری داشتند (001/0p<).

نتیجه گیری: براساس نتایج این مطالعه، مداخله آموزشی مبتنی بر نیازسنجی اولیه بر مبنای مدل اعتقاد بهداشتی در بهبود عملکرد مادران در خصوص نشانه های خطر، عفونت های تنفسی، اسهال و تب و تشنج در کودکان مؤثر بود و می تواند برای طراحی برنامه های آموزشی مفید باشد.

کلمات کلیدی: رفتار، کودک، نشانه های خطر، مدل اعتقاد بهداشتی، مادر

فهرست مطالب

عنوان
صفحه
فصل اول مقدمه و کلیات
 
1-1) مقدمه
2
1-2) نشانه‌های خطر
3
1-3) عفونت‌های تنفسی
4
1-4) اسهال
7
1-5) تب و تشنج
7
1-6) اهمیت طراحی مداخلات  مدل یا تئوری محور
7
1-7) مدل اعتقاد بهداشتی(HBM)
8
1-8) دلایل به کارگیری مدل اعتقاد بهداشتی
13
1-9) تعاریف نظری و عملی واژه ها
15
فصل دوم مروری بر متون و مطالعات گذشته
 
2-1)مطالعات انجام گرفته داخلی
20
2-2)مطالعات انجام گرفته خارجی
23
فصل سوم مواد و روش ها
 
 3-1) اهداف پژوهش
28
3-1-1) هدف کلی
28
3-1-2) اهداف ویژه
28
3-1-3) اهداف کاربردی
29
3-2) سوالات و فرضیات پژوهشی
29
3-3)قلمرو پژوهش
30
3-3-1) نوع پژوهش
30
  3-3-2) محیط پژوهش
31
3-3-3) جامعه آماری
31
3-3-4) جامعه هدف3-3-5) معیارهای ورود به مطالعه
31   31
3-3-6) معیارهای خروج از مطالعه
31
3-3-7) متغیر های پژوهش
32
3-4) تعیین حجم نمونه
35
   3-5) روش نمونه گیری
36
3 -6) روشگردآوری اطلاعات
37
3-6-1) طراحی پرسشنامه
37
3-6-2) روش سنجش روایی و پایایی ابزار
38
3-6-2-1) تعیین روایی محتوایی پرسشنامه
38
3-6-2-2) تعیین پایایی پرسشنامه
44
3-6-3) معرفی ابزار مورد استفاده
46
3-6-4) امتیازگذاری پرسشنامه
48
3-7) روش انجام پژوهش
49
3-7-1) انجام مطالعه مقطعی
49
3-7-2) انجام مطالعه مداخله ایی
50
3-7-3) طراحی برنامه آموزشی و مداخلات
50
3-7-4) روش، وسیله و ارزشیابی مداخله آموزشی
52
3-7-5)طرح درس و خلاصه جلسات آموزشی
54
3-7-6) طراحی کتابچه وپمفلت آموزشی
63
3 -8) ارزشیابی پژوهش
66
3-9)روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات
66
3-10) ملاحظات اخلاقی
67
3-11) محدودیت ها و مشکلات اجرایی طرح
68
3-12) سازمان های همکاری کننده      
68
فصل چهارم نتایج و یافته ها
 
   4-1)نتایج مطالعه مقطعی
70
   4-2)نتایج مطالعه مداخله ایی
72
فصل پنجم بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات
 
5-1) بحث مطالعه مقطعی
90
5-2) بحث مطالعه مداخله‌ایی
93
5-3) نتیجه گیری
97
5-4)­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­پیشنهادات
98
منابع و مأخذ  
100
ضمائم
111
) مقدمه

کودکان امروز منابع انسانی ارزشمند و سرمایه‌های آینده جامعه هستند و روش پرورش دادن امروز آنها کیفیت منابع انسانی آینده را تامین خواهد کرد و مادران به عنوان گروه هدف برای آموزش، به منظور پرورش کودکان سالم و تندرست بسیار با اهمیت هستند. یکی از شاخص‌های مهم توسعه و سلامت در کشورها میزان مرگ و میرکودکان کمتر از پنج سال می‌باشد(1). در کشورهای در حال توسعه همه ساله بیش از 10میلیون کودک قبل از رسیدن به پنجمین سالروز تولد خود می‌میرند. هفت مورد از هر ده مرگ کودک به دلیل عفونت‌های حاد تنفسی(اغلب پنومونی)، اسهال، سرخک، مالاریا، سوءتغذیه و در اکثر موارد ترکیبی از این حالات می‌باشد. نتایج حاصل از آنالیز بار کلی بیمارها نشان می‌دهد که در سال 2020  نیز علل ذکر شده مهمترین علل مرگ در کودکان باقی خواهد ماند مگر آنکه تلاش قابل توجهی برای کنترل آنها انجام شود(2). علل مهم مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه تقریبا همه قابل پیشگیری هستند (3) و تلاش برای ارتقاء سلامت، کاهش مرگ و میر و عوارض بیماریها و معلولیت‌های کودکان از جنبه‌های مختلف سلامتی، اجتماعی، روانی و اقتصادی، بسیار ارزشمند است (4). بر این \ اساس یکی از اهداف توسعه هزاره سوم، کاهش مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال به میزان دو سوم از سال 1990 تا 2015 در نظر گرفته شد، که کشورهای در حال توسعه بایستی مداخلات لازم را جهت ارتقاء سلامت کودکان به کار گیرند(5). یکی از تعهدات کشور جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین المللی نیز کاهش میزان مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال تا سال 2015 به دو سوم میزان آن در سال 1990 می باشد و اهداف کشوری تعیین شده برای آن، کاهش میزان مرگ و میر نوزادان به کمتر از 17 در هزار تولد زنده و کاهش میزان مرگ و میر کودکان یک تا پنجاه و نه ماهه به کمتر از 10 در هزار تولد زنده است(4). میزان مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال کشور ما کاهش یافته است اما همچنان نسبت به کشورهای در حال توسعه بالاتر است. بالا بردن آگاهی والدین نسبت به علایم و نشانه‌های بیماری‌ها  بخصوص بیماری‌های تنفسی و گوارشی در کاهش این میزان کمک کننده است(1). همه روزه میلیون ها پدر و مادر کودکان بیمار خود را که احتمال مرگ در آنها وجود دارد به مراکز بهداشتی یا مراکز درمانی می برند که در بعضی از کشورها سه مورد از هر چهار کودک بیمار به علت یکی از پنج بیماری ذکر شده می باشد، بسیاری از این کودکان بیمار دارای علایم و نشانه‌هایی هستند(2). بعضی از این علایم، نشانه‌های خطر می باشند. امروزه نقش آموزش در بالا بردن سطح سلامت جامعه مورد تاکید قرارگرفته است و بی اطلاعی و عدم مراقبت و توجه والدین به بهداشت کودکان عامل مؤثری در نارسایی جسمانی و روانی کودک می‌باشد، با آموزش صحیح مادران می توان آنها را قادر ساخت که کودکان خود را در مقابل بسیاری از بیماری‌ها و عوارض آن مصون داشته و به استناد نقش آموزشی خود، مردم را در جهت رفتار مناسب کمک نمایند(3). سازمان ملل متحد استراتژی تحت عنوان مانا (مراقبت‌های ادغام یافته ناخوشی‌های اطفال) تدوین نموده که اهداف مورد نظرآن کاهش مرگ، کاهش دفعات و شدت بیماری و ناتوانی و بهبود رشد و تکامل کودک می‌باشد. مراقبت‌های ادغام یافته به معنی تشخیص بیماری با استفاده از نشانه‌های بالینی ساده و درمان تجربی است. نحوه برخورد با کودک بیمار مطابق با این استراتژی تنها در شرایطی مفید و مؤثر است که خانواده‌ها کودک بیمار خود را در زمان مناسب نزد پرسنل آموزش دیده بیاورند در غیراین صورت احتمال مرگ کودک در اثر بیماری زیاد است. بنابراین آموزش به خانواده‌ها در مورد این که چه زمانی کودک بیمار خود را جهت مراقبت بیاورند بخش مهمی از این استراتژی می باشد(2). پس یکی از راه های رسیدن به این اهداف، آموزش صحیح  مادران در مورد تشخیص و مراجعه به موقع به پزشک (مراکزبهداشتی ودرمانی) در زمان وقوع نشانه‌های خطر در کودکان است که می تواند از عوارض بیماری‌ها، مرگ و هزینه‌های گزاف پیشگیری نماید.

1-2) نشانه های خطر

علایمی در کودک که بیان کننده احتمال وجود یک مشکل جدی در وی می باشد را نشانه خطر می نامند(2). در استراتژی مانا کودکان کمتر از پنج سال را در دو گروه سنی کمتر از دو ماه و دو ماهه تاپنج ساله در نظر می‌گیرند.

نشانه های خطر در کودک کمتر از دو ماه شامل:

کاهش قدرت مکیدن
تشنج
استفراغ مکرر
تنفس تند
توکشیده شدن قفسه سینه
ناله کردن
پرش پره‌های بینی
کاهش سطح هوشیاری
بیقراری و تحریک پذیری
تحرک کمتر از معمول و بی‌حالی
برآمدگی ملاج
درجه حرارت بالا(بیشتر از 37)
درجه حرارت پایین(کمتر از 36)
خون در مدفوع
رنگ پریدگی شدید
سیانوز
زردی 24ساعت اول(2).
نشانه‌های خطردر کودک دو ماهه تا پنج ساله شامل :

قادر به نوشیدن وخوردن نباشد
استفراغ هر چیزی که می خورد
خواب آلودگی غیرعادی یا عدم هوشیاری
تنفس تند یا صدادار
تشنج
ورم کردن
خون در مدفوع(2).
پنج نشانه اصلی در کودکان کمتر از پنج سال شامل :

سرفه یا تنفس مشکل(تنفس تند،تنفس صدادار)
اسهال
ناراحتی گوش
گلودرد
تب(2).
علل اصلی مرگ و میرکودکان کمتر از پنج سال عفونت‌های حاد تنفسی و اسهال می‌باشدکه این بیماری‌ها دارای علایم و نشانه‌هایی هستند و برخی از این علایم، نشانه خطر در کودک می‌باشدکه اگر اقدامات لازم در موردآنها صورت نگیرد عوارض جبران ناپذیر و حتی مرگ را برای کودک در پی خواهند داشت و همچنین هزینه‌های درمانی سنگینی را به جامعه تحمیل خواهد کرد.

1-3) عفونت های تنفسی

در مورد عفونت های حاد تنفسی[1](ARI) باید گفت که شایعترین بیماری در کودکان است(3). به طور متوسط هر کودک کمتر از پنج سال در هر سال پنج بار مبتلا به ARI می‌شود(6). ARI نقش مهمی در ابتلا و میرایی کودکان کمتر از پنج سال در سراسر جهان دارد(7). این بیماری تقریبا باعث مرگ1/4 میلیون کودک در جهان می شود(6). سازمان جهانی بهداشت[2](WHO)در سال1990 تخمین زد که ARI بیشترین دلایل متعارف مرگ در کودکان کمتر از پنج سال را شامل می شود،  ARI در حقیقت علت اصلی مرگ قابل پیشگیری در بین این کودکان در کشورهای در حال توسعه است،30 درصد از مرگ و میر کودکان این کشورها ناشی از ARI می‌باشد(7). امروزه در مقابل هر کودکی که در کشورهای توسعه یافته به علت ARI می میرد در کشورهای جهان سوم 35 کودک به همین دلیل جان می بازد(3). حدود90 درصد از مرگ‌های ناشی از ARI به علت پنومونی است که منشاء میکروبی دارد(6). انواع عفونت‌های تنفسی ممکن است درکودکان اتفاق افتد که شامل نازوفارنژیت، برونشیت، اوتیت میانی و غیره می‌باشد(3). حدود یک سوم علت مراجعه والدین برای ویزیت کودکان خود ابتلا به اوتیت میانی است، اوتیت میانی عفونت گوش میانی است که از عوارض عفونت‌های حاد تنفسی فوقانی می باشد(8). علت عمده ناشنوایی در افراد اوتیت میانی است(6). گلودرد علامت اولیه تقریبا یک سوم از عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی است(8). افتراق گلودرد استرپتوکوکی از گلودرد غیراسترپتوکوکی در کودکان باید مورد توجه قرار گیرد.