تصمیمات سرمایه گذاری
سرمایه گذاری را می توان یکی از ارکان اساسی اقتصاد کشورها دانست. تردیدی نیست افزایش تولید که یکی از نخستین گام های فرایند توسعه محسوب می گردد، مستلزم افزایش سرمایه گذاری خواهد بود. به همین دلیل، نظریه هایی در علم اقتصاد مطرح است که به علت توسعه نیافتگی برخی از کشورها را کمبود سرمایه و سرمایه گذاری پنداشته اند(نخجوانی، ۱۳۸۲). سرمایه گذاری، فعالیتی در قالب به کارگیری وجوهی است که بتواند یک جریان سودآور آتی ایجاد نماید. طبق این تعریف، هر یک از موارد تعهد وجوه دارایی های مالی، دارایی های جنسی و فعالیت های تولیدی معنای سرمایه گذاری پیدا می کند. دارایی های مالی، شامل سپرده گذاری بانکی، خرید اوراق قرضه ملی و اوراق قرضه شرکت ها، خرید سهام و … است. دارایی های جنسی، شامل فلزات قیمتی، زمین، ساختمان و هر نوع کالای بادوام دیگری است که به منظور کسب سود، خریداری شده باشند. در قالب تعریف رسمی، هر سه دسته فعالیتهای مذکور، جنبه مخارج سرمایه ای(اصطلاح معادل سرمایه گذاری) دارد و بودجه بندی سرمایه ناظر به این گروه است و سرمایه گذاری در دو گروه دیگر در سر فصل مدیریت پورتفوی قرار می گیرد(خورشیدی، ۱۳۷۵).
یکی از هدفهای گزارشگری مالی فراهم کردن اطلاعات سودمند به منظور تسهیل تصمیم گیری است. سیستم اطلاعاتی حسابداری به عنوان یکی از منابع تاءمین کننده اطلاعات جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان دارای اهمیت ویژه ای است. به کارگیری اطلاعات حسابداری در تصمیم گیری ها، بدون تجزیه و تحلیل آنها چندان اثر بخش نبوده و حتی ممکن است موجب گمراهی استفاده کنندگان نیز شود، در صورتی که با تجزیه و تحلیل آنها می توان اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار سرمایهگذاران قرار داد و آنها را در اخذ تصمیمات منطقی و آگاهانه یاری رساند. از میان روش های موجود در تجزیه و تحلیل اطلاعات تاکید ویژه ای بر نسبت های مالی شده است. تجزیه و تحلیل مالی همواره به عنوان ابزاری جهت ارزیابی اطلاعات مالی به نحو گسترده ای مورد توجه قرار گرفته است. یکی از عوامل بسیار مهمی که تحلیل گران مالی همواره به دنبال پیش بینی و یا شناسایی تغییرات آن با بهره گرفتن از تکنیک های تجزیه و تحلیل صورت های مالی هستند، فاکتور سودآوری آتی شرکت ها است.
سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده کنندگان علاقه مندند که خالص جریان ورودی وجه نقد به واحد انتفاعی را در دوره های آتی ارزیابی کنند. اما غالبا سود را برای ارزیابی توان سودآوری، پیش بینی سودهای آتی و یا ارزیابی مخاطره سرمایه گذاری یا اعطای وام به واحد انتفاعی مورد استفاده قرار می دهند بنابراین فرض بر این است که ارتباطی بین سود گزارش شده و گردش وجوه نقد، شامل توزیع وجه نقد میان سهامداران وجود دارد.
یکی از مشکلات اساسی سیستم های حسابداری سنتی عدم کفایت و ناتوانی آنها در سنجش و گزارشگری اطلاعات مرتبط با دارایی های نامشهود(ازجمله دانش) و ارزش های پنهان شرکت است. بنابراین این پدیده منجر به ایجاد شکاف عظیمی بین ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت ها شده است. اختلاف فزاینده مشاهده شده بین ارزش بازار و ارزش دفتری در بسیاری از شرکت ها موجب توجه به بررسی ارزش های گم شده(از دست رفته) از صورت های مالی شده است. محدودیت های صورت های مالی در توضیح ارزش شرکت ناشی از این امر است که منبع ارزش اقتصادی تولید کالای مادی است نه ایجاد سرمایه فکری. با توجه به کارهای محققین مختلف، به نظر می رسدکه سرمایه فکری ارزش های مخفی باشد که صورت های مالی را مخدوش می کند و چیزی است که سازمان ها را در دستیابی به مزیتهای رقابتی سوق می دهد. به علاوه اعتقاد برآن است که محدودیت های صورت های مالی توضیح دقیق ارزش شرکت را با مشکل مواجه می سازد. این واقعیت را آشکار می کند که این روزها، منابع ارزش اقتصادی، محصول سرمایه فکری است نه تولیدات کالاهای(مادی پورزمانی و همکاران،۱۳۹۱).
بسیاری از سیستمهای حسابداری فعلی از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمانهایی عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی داراییها در محاسباتشان ناتوانند. به عبارت دیگر، صورتهای مالی در تشریح ارزش واقعی شرکتها از محدودیتهای بسیاری برخوردار هستند. در جوامع دانشمحور کنونی، بازده سرمایه فکری بکار گرفتهشده بسیار بیشتر از بازده سرمایههای مالی به کار گرفتهشده، اهمیت یافته است. این به آن معناست که در آینده در مقایسه با سرمایههای فکری، نقش و اهمیت سرمایههای مالی در تعیین قابلیت سودآوری پایدار، کاهش چشمگیری خواهد یافت. این موضوع موجب ایجاد فاصله بین ارزش واقعی شرکتها و سازمانها با آنچه که در محاسبات حسابداری سنتی اعمال میگردد، شده است.
از طرف دیگر بیان فرایند سرمایه گذاری در یک حالت منسجم، مستلزم تجزیه و تحلیل ماهیت اصلی تصمیمات سرمایه گذاری است. در این حالت فعالیت های مربوط به فرایند تصمیم گیری آن ها تاثیر می گذارد مورد بررسی قرار می گیرد. به طور کلی سرمایه گذاری به عنوان فرایند تبدیل وجوه مالی به یک یا چند نوع دارایی که برای مدتی در زمان آتی نگهداری خواهد شد، تعریف می شود. سرمایه گذار مستلزم مطالعه فرایند سرمایه گذاری و مدیریت ثروت سهامداران است و فرایند سرمایه گذاری در یک حالت منسجم، مستلزم تجزیه و تحلیل ماهیت اصلی تصمیمات سرمایه گذاری است(جونز، ۱۹۹۶).
افراد جهت تصمیم گیری نیاز به اطلاعات مالی دارند. یکی از منابع اطلاعاتی اطلاعات حسابداری است. در مبانی نظری گزارشگری مالی به نقش اطلاعات مالی و مفید بودن آن در تصمیم گیری افراد اشاره شده است. هیات استانداردهای حسابداری مالی و هیات تدوین استاندارهای حسابداری ایران در مبانی نظری گزارشگری مالی به لزوم تهیه اطلاعات مالی به گونه ای که در تصمیم گیری افراد مفید واقع شود تاکید کرده اند(خوش طینت و اسماعیلی، ۱۳۸۵).
امروزه با گسترش سطح کیفی فعالیت و همچنین توسعه گستره امور اقتصادی، تصمیم های مالی شرکتها از جمله مسایل پیچیده ای است که در راستای کسب بهترین بازده و مطلوبیت در بهترین شرایط به وجود می آید. در این راستا مدیران مالی با توجه به آن که مسئولیت اصلی این تصمیم ها به آن ها بر می گردد در پی دستیابی به روابط بین عوامل شاخص در شرکت ها هستند. از جمله این مسائل مبحث تصمیمات سرمایه گذارای است(آئون و هوانگ، ۲۰۰۸).
عملکرد مالی
هدف این پژوهش ارزیابی روابط علی و ساختاری میان سه گروه متغیرهای عملکرد مالی، سرمایه فکری و تصمیمات سرمایه گذاری برای بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادرار تهران طی دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۶ است. تا کنون در خصوص تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی تحقیقات گسترده ای صورت گرفته اما پژوهش حاضر با وارد کردن متغیرهای مختلف موثر بر هر کدام از سه متغیر اصلی پژوهش یعنی عملکرد مالی، سرمایه فکری و تصمیمات سرمایه گذاری و استفاده از تحلیل مسیر رابطه علی این متغیرها را بررسی خواهد کرد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
سرمایه فکری زاده عرصه علم و دانش است. هنوز این واژه در دوران تکوین خود بسرمی برد. علی رغم این که، سیستم های بیشتری در حال استفاده از سرمایه فکری هستند، اما هنوز هم بسیاری از افراد شاغل در سازمان ها و بنگاه های اقتصادی اطلاعی از این مفهوم ندارند(زنجیردار و همکاران، ۱۳۸۷).
امروزه ایجاد ارزش و نوآوری مورد توجه خاص مدیران، سرمایه گذاران و نهادهای اقتصادی و دولت است . بسیاری از شرکت ها در آموزش کارکنان، تحقیق و توسعه، روابط مشتری، سیستم های اداری و رایانه ای و… سرمایه گذاری می کنند. این نوع سرمایه گذاری ها که با نام سرمایه فکری از آن نام برده می شود در حال رشدند و در برخی از کشورها حتی از سرمایه گذاری مالی و فیزیکی پیشی گرفته است. این تغییر در ساختار سرمایه گذاری به ظهور اقتصاد جدید مبتنی بر دانش نسبت داده شده است که سرمایه فکری منبع اصلی ایجاد ارزش در اقتصاد جدید درنظر گرفته می شود.
بسیاری از سیستمهای حسابداری فعلی از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمانهایی عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی داراییها در محاسباتشان ناتوانند. به عبارت دیگر، صورتهای مالی در تشریح ارزش واقعی شرکتها از محدودیتهای بسیاری برخوردار هستند. در جوامع دانشمحور کنونی، بازده سرمایه فکری بکار گرفتهشده بسیار بیشتر از بازده سرمایههای مالی به کار گرفتهشده، اهمیت یافته است. این به آن معناست که در آینده در مقایسه با سرمایههای فکری، نقش و اهمیت سرمایههای مالی در تعیین قابلیت سودآوری پایدار، کاهش چشمگیری خواهد یافت. این موضوع موجب ایجاد فاصله بین ارزش واقعی شرکتها و سازمانها با آنچه که در محاسبات حسابداری سنتی اعمال میگردد، شده است.
لذا با توجه به اهمیت و میزان تاثیرگذاری سرمایه فکری بر سودآوری و تصمیمات سرمایه گذاری در این مطالعه به بررسی تاثیر سرمایه فکری بر دو متغیر تصمیمات سرمایه گذاری و پیش بینی سودآوری پرداخته می شود و نیز از دیگر جنبه های نوآوری این تحقیق بررسی الگو در یک صنعت خاص است.
در این پژوهش براساس روش ضریب ارزش افزوده فکری، مفهوم ارزش افزوده به عنوان شاخص اندازه گیری سرمایه فکری مورد استفاده قرار می گیرد و به بررسی ارتباط سرمایه فکری تصمیمات سرمایه گذاری و پیش بینی قابلیت سود آوری در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته خواهد شد.
افزایش شکاف بین ارزش واقعی و دفتری شرکتها، توجه محققان را برای توضیح ارزش نامرئی که در این بین از صورتهای مالی حذف شده، جلب کرده است. ارزشی که ما از آن تحت عنوان سرمایه فکری نام میبریم و در تمامی ابعاد سازمان همچون یک پیکره دانش حضور دارد، اما نادیده گرفته میشود. بر اساس تحقیقات صورتگرفته بین ۵۰۰ شرکت تایوانی، نسبت ارزش بازار(واقعی) شرکتها به ارزش دفتری آنها به تدریج از ۱ تا بیش از ۵ برابر بین سالهای ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱ افزایش یافته است. تحقیقات نشان دادهاند که در حدود ۸۰ درصد ارزش بازار شرکتها در گزارشهای مالی آنها منعکس نشده است(مدهوشی و اصغری نژاد،۱۳۸۸). اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر ناشی از اهمیت و فزایندهای است که این سرمایه کمتر شناختهشده(سرمایه فکری) در ارزش واقعی شرکتها و عملکرد مالی آنها و به تبع آن موفقیت و شکست آنها در محیط رقابتی و پیچیده امروزی دارد.
۱-۴- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
در ایران مطالعات در این حوزه انگشت شمارند و در اکثر موارد تقلیدی صرف از مقالات خارجی میباشد ضمن اینکه هیچ پایان نامهای مرتبط با این موضوع در ایران کار نشده است. تحقیق در خصوص موضوع ترکیبی تاثیر سرمایه فکری و تصمیمات سرمایه گذاری بر عملکرد مالی برای اولین بار انجام شده است و نیز از دیگر جنبه های نوآوری این تحقیق بررسی الگو در یک صنعت خاص است.
۱-۵- اهداف تحقیق
اهداف این تحقیق عبارتند از:
- بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
- بررسی تاثیر تصمیمات سرمایه گذاری بر عملکرد مالی بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
- بررسی تاثیر سرمایه فکری بر تصمیمات سرمایه گذاری بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.
۱-۶- فرضیه های تحقیق
- سرمایه فکری بر عملکرد مالی بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است.
- تصمیمات سرمایه گذاری بر عملکرد مالی بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است.
- سرمایه فکری بر تصمیمات سرمایه گذاری بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیرگذار است.
۱-۷- روش تحقیق
روششناسی تحقیق برحسب هدف: نوعی پژوهش کاربردی است.
روش تحقیق برحسب نوع دادهها: توصیفی است که در آن به تشریح ارتباط بین متغیرهای موجود با بهره گرفتن از آزمون ضریب همبستگی و رگرسیون میپردازد.
تحقیق ها براساس هدف به سه دسته تقسیم می شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. تحقیق کاربردی،تحقیقی است که با بهره گرفتن از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روشها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام میشود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است. از این رو تحقیق حاضر یک تحقیق کاربردی است.(سرمد و همکاران ۱۳۸۲).
تحقیق توصیفی در معنای لغوی آن برای توصیف موقعیتها یا رویدادها به کار برده میشود. این روش غالباً با دادههای نسبتاً زیادی سر و کار دارد و ضرورتاً در صدد تشریح همبستگیها، آزمون فرضیهها و ارائه پیشبینیها و دستیابی به معانی و نکات صنفی نیست. اگر چه در تحقیقهایی که این اهداف دنبال میشود غالباً روشهای توصیفی به کار میروند. با وجود این، محققان و پژوهشگران در مورد محتوای «تحقیقهای توصیفی» توافق نظر ندارند و اغلب فرض میکنند تحقیق توصیفی، همه انواع تحقیقها به استثناء تحقیق تاریخی و آزمایشی را در بر میگیرد. بنابراین محققان در عمل از اصطلاح مطالعههای زمینهیابی استفاده میکنند.
۱-۸- قلمرو تحقیق
هر پژوهشی باید دامنه مشخص و تعریف شدهای داشته باشد تا پژوهشگر در تمامی مراحل پژوهش احاطه کافی بر کار خود داشته باشد و بتواند پیامدهای حاصل از نمونه را به جامعه بسط دهند. قلمرو پژوهش از لحاظ موضوعی، زمانی و مکانی به شرح زیر میباشد.
۱-۸-۱- قلمرو موضوعی: از لحاظ قلمرو موضوعی در پی تاثیر سرمایه فکری و تصمیمات سرمایه گذاری بر عملکرد مالی بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
۱-۸-۲- قلمرو زمانی: داده های این تحقیق در طی دوره ۱۳۹۲-۱۳۸۶ جمع آوری شده است.
۱-۸-۳- قلمرو مکانی: قلمروی مکانی پژوهش، بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد.
۱-۹- تعاریف متغیرها
سرمایه فکری(Intellectual Capital): منظور از سرمایه فکری در این پژوهش، آن نوع از سرمایه فکری است که با روش ضریب ارزش افزوده فکری پالیک[۱](۲۰۰۴) محاسبه می شود، در واقع در این روش به جای ارزش گذاری محض سرمایه فکری، اساساً راندمان و بازده شرکت توسط سه منبع عمده اندازه گیری می شد. این سه منبع ورودی عبارتند از: سرمایه مالی و فیزیکی، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری.
تصمیمات سرمایه گذاری(Investment Decisions): در این پژوهش منظور از تصمیمات سرمایه گذاری عبارت است از نسبت کل سرمایه گذاری شرکت i در سال t به دارایی های ثابت(یوماتلو، ۲۰۱۰).
عملکرد مالی(Financial Performance): منظور از عملکرد مالی در این پژوهش چهار متغیر بازده حقوق صاحبان سهام(ROE)، بازده داراییها(ROA)، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری هر سهم(RI)، سود هر سهم(EPS) است.
.سنجش سرمایه فکری
امروزه سیستمهای سنجش فراوانی جهت اندازهگیری سرمایه فکری طراحی شده است، اما هنوز یک روش جامع جهت سنجش وجود ندارد. به رغم کوششهای زیاد اخیر برای سنجش کیفی و در برخی موارد کمی داراییهای نامشهود، هنوز یک سیستم جامع و کامل که تمامی جنبههای سنجش را در بر بگیرد طراحی نشده است. در این بخش سیر تکامل و روشهای سنجش سرمایه فکری به صورت خلاصه و در مقایسه با یکدیگر نشان داده شده است.
جدول ۱-۱-. مقایسه مفاهیم و الگوهای سرمایه فکری (دسته بندیهای متفاوت سنجش سرمایه فکری)
عنوان طبقهبندی: اجزا و عوامل | کمی یا کیفی بودن | رویکرد گذشته یا رویکرد آینده داشتن | قابلیت الگوبرداری |
ترازنامه مشهود: سرمایه فردی، سرمایه ساختاری | نسبی | هزینههای واقعشده در گذشته | خیر |
ناظر داراییهای مشهود: دیدگاه بیرونی، دیدگاه درونی، شایستگی افراد، داراییهای نامشهود | کیفی | هر دو | خیر |
ارزیابی متوازن: دیدگاه مالی، دیدگاه مشتری، دیدگاه فرایندی، دیدگاه یادگیری و نوآوری | کیفی | هر دو |
خیر
|
ارزش افزوده اقتصادی: برنامهریزی مالی، بودجهبندی، هدفگذاری، پرداختها | کمی | هزینههای واقعشده در گذشته | تنها در بخشهای داخلی |
شاخص سرمایه فکری: راهبرد، معیارهای مالی و غیرمالی | نسبی | استعداد بالقوه خلق ارزش را مد نظر قرار میدهد | به صورت محدود |
واسطه فناوری: داراییهای بازار، داراییهای انسانی، داراییهای فکری، داراییهای زیرساختی | از ارزشهای کیفی به سوی ارزشهای کمی هدایت میشود. | هر دو (نگرش درآمدی/ بازاری/ هزینهای) | به صورت محدود |
بازده داراییها: نسبت درآمد کل به داراییها | کمی | هزینههای واقعشده در گذشته | بله |
روش سرمایهسازی بازار: تمایز بین ارزش بازار و ارزش دفتری | کمی | هزینههای واقعشده در گذشته | بله |
روش سرمایه فکری مستقیم: بازار، دارایی فکری، فناوری، داراییهای ساختاری و انسانی | کمی | مفاهیم داراییهای بازار | بله |
تجارت ناویگیتور اسکاندیا: مالی، مشتری، فرایندی، انسانی، توسعه KPI | نسبی | هر دو | خیر |
FIMIAM: سرمایه انسانی، سرمایه مشتری، سرمایه ساختاری و بخشهای مشترک آنان | کمی | ارزش بازار | بله |
ضریب ارزش افزوده فکری: سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی | کمی | گذشته نگر | بله |
طبقهبندی که در جدول فوق نشان داده شده، توسط رودف و للیارت ارائه شده است و به بررسی روشهای موجود شناسایی و سنجش کمی و کیفی سرمایه فکری از سه بعد کمی یا کیفی بودن روش سنجش، رویکرد به آینده یا گذشته و نیز سهولت قابلیت استفاده از روش در موارد دیگر پرداخته است(شمس و خلیلی، ۱۳۹۰).
۱-۱۰- ساختار تحقیق
فصل یک شامل بیان مسئله و چارچوب نظری تحقیق، اهمیت وضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، فرضیههای تحقیق، روش تحقیق، تعریف عملیاتی واژگان کلیدی و ساختار تحقیق میباشد.
فصل دوم شامل ادبیات و پیشینه تحقیق میباشد. دراین فصل پس از ارائه مفاهیم بنیادی، تحقیقات مختلفی که در ارتباط با موضوع انجام گرفته، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
فصل سوم روش اجرای تحقیق را مورد بحث قرار میدهد در این فصل ابتدا فرضیههای تحقیق، تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق و سپس روش تحقیق شامل جامعه و نمونه آماری تحقیق، قلمرو مکانی و زمانی تحقیق، روش و ابزار گردآوری اطلاعات و روش های تجزیه تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیهها بیان شده است. در نهایت مدلهای تحقیق تشریح خواهد شد.
فصل چهارم تجزیه وتحلیل اطلاعات را مورد بحث قرار میدهد. دراین فصل ضمن ارائه آمار توصیفی متغیرهای تحقیق نتایج حاصل از آزمون فرضیهها موردبحث قرار خواهد گرفت.
فصل پنجم شامل ارائه یافتهها، نتیجهگیری و پیشنهادات میباشد. این فصل با ارائه یافتههای تحقیق شروع شده و سپس به بررسی یافتهها و نتیجهگیری میپردازد. در خاتمه پیشنهاداتی ارائه میگردد.
۱-۱۱- خلاصه فصل
درانجام هر پژوهشی یکی ازمهمترین بخشها، ارائه طرح تحقیق(کلیات) مناسب میباشد. در این فصل سعی شده تا با بیان قسمتهای مختلف مطالعه انجام شده، طرحی کلی از آن ارائه گردد. بدین منظور، در ابتدا با بیان مقدمهای کلیات طرح مشخص گردیده و سپس به بیان مسئله و چارچوب نظری، اهداف، دلایل اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته شده است. در ادامه فرضیههای تحقیق و روش تحقیق ارائه شده است. در انتها نیز ساختار تحقیق بیان شده است.
[۱] Pulic
Umutlu2