دو جنبهی مهم کیفیت، کیفیت محصول و خدمات میباشد. محصول و خدمتدهی به مشتری ارائه میگردد، باید فراتر از انتظارات مشتری باشد. تأکید بر روی افزایش کیفیت محصولات و خدمات توسط شرکتها در واکنش به محیط رقابتی شدید افزایشیافته است؛ بهعبارتدیگر کیفیت محصول و خدمات بهعنوان اصول اصلی برای موفقیت و بقای بازار رقابتی امروزی شناختهشدهاند (احمدی جاوید و حسین پور ۲۰۱۰). در هر یک از بخشهای زنجیرهی تأمین باید به کیفیت محصول و خدمات توجه گردد یعنی هرکدام از تأمین کنندگان، تولیدکنندگان و توزیعکنندگان باید به موضوعاتی توجه کنند که باعث افزایش کیفیت محصول و خدمات و درنهایت رضایت مشتری گردد. [۳]
مکانیسمهای کارایی برای ارائه خدمت به مشتریان در مقالات گوناگونی بررسیشدهاند (هوسنگر و همکاران، ۲۰۰۵؛ هسیو[۱۰۶] و همکاران، ۲۰۰۸؛ رن و ژو[۱۰۷]، ۲۰۰۸). در حقیقت، خردهفروشان در یک زنجیرهی تأمین بر روی فعالیتها و عملیاتی تمرکز میکنند که آن ها را از رقبایشان متمایز نمایند؛ بنابراین آن ها بر روی کیفیت خدمات بهعنوان ابزاری برای ارتقای کارایی کل زنجیرهی تأمین سرمایهگذاری میکنند.
مرور بر ادبیات در نظر گرفتن کیفیت تأمین کنندگان در زنجیرهی تأمین
معیارهای متفاوتی ممکن است از طرف تولیدکننده برای انتخاب تأمین کنندگان و ارزیابی عملکرد آن ها وجود داشته باشند [۲]. هو[۱۰۸] و همکاران (۲۰۱۰)، مروری بر روی همه معیارهای موجود برای انتخاب تأمین کنندگان داشتهاند و در بررسی ۱۹۵ مقالاتی که در مورد ارزیابی و انتخاب تأمین کنندگان بوده، بدین نتیجه رسیدند که در بیشتر مقالات، کیفیت تأمین کنندگان نقش مهمی را برای انتخاب آن ها به عهده دارد. معیارهای متفاوتی برای کیفیت تأمین کنندگان در نظر گرفتهشده است که برخی از آن ها در زیر آمده است: [۲۱]
-
- مطابقت باکیفیت (براگلیا[۱۰۹] و همکاران، ۲۰۰۰)
-
- برنامهی بهبود مستمر (لیو[۱۱۰] و همکاران، ۲۰۰۰)
-
- برنامهی شش سیگما و مدیریت کیفیت جامع (تالوری[۱۱۱] و همکاران، ۲۰۰۸)
-
- مستندسازی و ممیزی، بازرسی و کنترل (مندوزا[۱۱۲] و همکاران، ۲۰۰۸)
-
- سیستم کنترل مواد خام نامنطبق (چن و کومار، ۲۰۰۷)
-
- درصد اقلامی که در بازرسی رد نمیگردند (رس و همکاران، ۲۰۰۶)
-
- کیفیت حمل و نقل (بارلا، ۲۰۰۳)
-
- کیفیت خدمات ارائهشده (سیدل، ۲۰۰۵)
-
- اکثریتقریببهاتفاق مقالات به موضوعات مرتبط با تحویل بهموقع کالا و شرایط حمل کالا از طرف تأمین کنندگان اشارهکردهاند. برخی از مقالات نیز به معیار هزینه/قیمت اشارهکردهاند. برخی از این معیارها عبارتاند از:
-
- قیمت مناسب مواد خام برای بازار
-
- رقابتپذیری هزینه
-
- توانایی کاهش هزینه
-
- عملکرد کاهش هزینه
-
- لواسانات در هزینه
-
- هزینهی لجستیک
-
- هزینهی سفارش دهی مواد
درواقع، مهمترین معیارهایی که در خصوص تأمین کنندگان موردتوجه بوده است، معیار هزینه کیفیت تأمین کنندگان و تحویل بهموقع کالا از تأمین کنندگان به مشتریان میباشند و معیار هزینه/قیمت کمتر موردتوجه قرار گرفتهاند.
مرور بر ادبیات در نظر گرفتن کیفیت تولیدکنندگان در زنجیرهی تأمین
هسیه و همکاران (۲۰۱۰) به بررسی زنجیرهی تأمینی پرداختند که از یک تولیدکننده و یک تأمینکننده تشکیلشده است و فرایندهای بازرسی و تولید این زنجیره دارای مشکلات و ایرادهای کیفیتی میباشند. هردوی تولیدکننده و تأمینکننده در فعالیتهای بهبود کیفیت در فرایندهای تولید خود سرمایهگذاری کردهاند تا تولید اقلام معیوب را کاهش دهند. علاوه بر سرمایهگذاری در برنامههای کیفیتی، تأمینکننده قبل از اینکه محصول خود را به تولیدکننده تحویل دهد یکبار بازرسی انجام میدهد و تولیدکننده نیز دو بار بازرسی انجام میدهد یکبار هنگام دریافت محصولات از تأمینکننده و یکبار هنگام تحویل کالای نهایی به مشتریان. آن ها سرمایهگذاری کیفیتی و استراتژیهای بازرسی تولیدکننده و تأمینکننده را با توجه به تکنیک تئوری بازیها موردبررسی قراردادند و میزان سودآوری آن ها را تحت شرایط مختلف بررسی کردهاند.
در تحقیقاتی که به کیفیت محصول اشارهکردهاند، نقش تولیدکنندگان یک نقش مهم و اساسی میباشد. برخی از این مقالات به قراردادهای مرتبط با گارانتی اشارهکردهاند تا هزینهی ایجادشده توسط کیفیت پایین محصولات مختلف در یک زنجیرهی تأمین بین اعضای زنجیره تسهیم شود (باشلسا و همکاران، ۲۰۰۹؛ باربر و همکاران، ۱۹۹۶؛ رینیرز و تاپیرو، ۱۹۹۵؛ من و ویسینک، ۱۹۹۰؛ جارل و پلتزمن، ۱۹۸۵؛ ژو و همکاران، ۲۰۰۷؛ روپ، ۲۰۰۴؛ تونکا و جانسون، ۲۰۰۷؛ لیم، ۲۰۰۱). برخی از مقالات طراحی فرایندهای کنترل کیفیت را دز نظر گرفتهاند. این مقالات مدلهایی را ارائه میدهند که شامل اندازهی بسته، مقدار سفارش، اندازهی نمونهگیری و مقدار بحرانی برای پذیرش یا رد یک دسته جهت کمینه کردن هزینهی کل میباشد (رینیرز و تاپیرو، ۱۹۹۵؛ تایپرو، ۲۰۰۷؛ پورتس، ۱۹۹۰؛ چونگ و لونگ، ۲۰۰۰، استاربیرد و ولی ۱۹۹۶). مقالات دیگری نیز وجود دارند که به مطالعهی روابط میان کیفیت محصول و کنترل موجودی میپردازند. این دسته از مقالات به تعیین مقدار سفارش و احتمال خارج از کنترلشده فرایندهای تولید برای کمینه کردن هزینهی کل میپردازند که شامل هزینهی راهاندازی، هزینهی سفارش، هزینهی نگهداری و تنظیم فرایندهای تولید میباشد (ایسدانی و جابر، ۲۰۰۸؛ یانگ و پن، ۲۰۰۴). برخی از مقالات از رابطهی میان قیمت و کیفیت برای انتخاب بهترین تأمین کنندگان استفاده کردهاند (تاگاراس و لی، ۱۹۹۶؛ لی و همکاران، ۲۰۰۳). برخی مقالات تأثیر قیمت و کیفیت را بر روی تقاضا موردبررسی قرار داده اند و برخی دیگر نشان داده اند که چگونه تقاضا با تغییر قیمت، کیفیت و مکان کارخانه تغییر میکند (چمبرز، ۲۰۰۶؛ کیم و لین، ۲۰۰۶؛ ایسکو، ۲۰۰۹؛ سانجو، ۲۰۰۷) اما مقالات کمی وجود دارند که کیفیت محصول را در طراحی زنجیرهی تأمین دخیل کردهاند. (احمدی جاوید و حسینپور، ۲۰۱۰؛ المراقی و ماجتی[۱۱۳]، ۲۰۰۸؛ باشلوسا، ۲۰۰۹؛ رامودهین، ۲۰۰۸). [۱۹، ۲۰]
مرور بر ادبیات در نظر گرفتن کیفیت توزیعکنندگان در زنجیره تأمین
در این پایان نامه، به علت اینکه از مدل هاف و سروکوال برای مدلسازی کیفیت خدمات توزیع استفادهشده است، در بخشهای جداگانه مرور ادبیات هرکدام بهصورت خلاصه مرور ادبیات هرکدام بهصورت خلاصه موردبررسی قرارگرفته است.
مرور بر ادبیات استفاده از رویکرد هاف در ادبیات مکانیابی
در ادبیات حوزهی مکانیابی رقابتی، سالها، از قانون نزدیکترین فاصله برای انتخاب تسهیلات توسط مشتریان استفاده میشد بدین معنی که هر مشتری جذب نزدیکترین تسهیل میشد اما هاف در سال ۱۹۶۴ مدلی را پیشنهاد کرد که در آن احتمال اینکه یک مصرفکننده، مشتری یک تسهیل شود با مساحت آن تسهیل نسبت مستقیم و با توانی از فاصلهاش تا تسهیل موردنظر نسبت معکوس دارد. در حقیقت، هاف نشان داد که معیار یک مصرفکننده برای اینکه یک تسهیل خاص را انتخاب کند فقط به فاصلهاش تا آن تسهیل بستگی ندارد و ممکن است به معیارهای دیگری نیز وابسته باشد. هاف، مدل خود را بر مبنای مدلهای اولیهی مکانیابی خردهفروشی که بر مبنای مدل جاذبه[۱۱۴] هستند توسعه داد. مدل جاذبه بر مبنای این فرض استوار است که احتمال اینکه یک مصرفکننده، مشتری یک تسهیل خاص شود یا جذابیت آن، رابطهی مستقیم و با توانی از فاصلهی آن رابطهی معکوس دارد. مدلهای او شامل این فرض میشدند که دو شهر با یک شهر میانی مبادله کالا دارند (بهصورت خردهفروشی) که مقدار این مبادله نسبت مستقیم با جمعیت دو شهر و نسبت معکوس با توانی از فاصلهی دو شهر با شهر میانی دارد. [۲۳]
مطابق با مدل هاف، نحوهی جذب مشتریان توسط تسهیلات مختلف، بستگی به میزان جذابیت تسهیلات و بستگی معکوس به فاصله مشتریان تا تسهیلات دارد. این بدان معنی است که مشتریان همیشه جذب یک تسهیل خاص نمیشوند و ممکن است مشتری تسهیلی شوند که فاصلهی بیشتری از آنان دارد اما دارای جذابیت بیشتری است. ناکانیشی و کوپر[۱۱۵] (۱۹۷۴) این ایده را با افزودن تعداد بیشتری از مشخصه های کیفی برای تسهیلات و محاسبهی جذابیت تسهیلات توسط مدلهای برهمکنش افزاینده[۱۱۶] توسعه دادند. پژوهشهای گوناگونی وجود دارد که همگی بر مبنای مدل توسعهیافته توسط هاف و ناکانیسی و کوپر به رفتار احتمالی مشتریان در قبال تسهیلات پرداختهاند. مدل هاف میتواند با انجام دادن تغییراتی در آن برای بررسی رضایت مشتریان از یک مرکز توزیع نیز بکار گرفته شود. [۲۳]
مرور ادبیات در نظر گرفتن کیفیت خدمات با بهره گرفتن از مدل سروکوال
درک مشتریان از کیفیت خدمات، یک فرایند پیچیده است. تاکنون ابعاد گوناگونی از کیفیت خدمات پیشنهادشده است (برادی و کرنین[۱۱۷]، ۲۰۰۱). یکی از معروفترین مدلهایی که در بازاریابی خدمات مورداستفاده واقع میشود سروکوال[۱۱۸] است که توسط پاراسورامن[۱۱۹] در سال ۱۹۸۵ و ۱۹۸۸ توسعهیافته است. این مفهوم، نتیجهی مقایسهی انتظارات مشتری از کیفیت خدمات با ادراک او از کیفیت ارائهشدهی خدمات میباشد. پاراسورامن عقیده دارد که کیفیت خدمات شامل انتظارات قبل از خرید مشتری، کیفیت ادراکشده از فرایند خرید و کیفیت ادراکشده از نتیجه است. او کیفیت خدمات را بهعنوان فاصله و شکاف بین انتظارات مشتری از خدمت و ادراکات او از خدمات ارائهشده معرفی میکند. مقیاس کیفیت خدمات یا سروکوال بهطور گسترده توسط مدیران و محققان برای ارزیابی ادراک مشتری از کیفیت خدمات، استفاده میشود. «مقیاس کیفیت خدمات» دارای ۵ بعد اساسی میباشد که هرکدام از این ابعاد دارای چندین مؤلفه استانداردشده هستند. این ابعاد عبارتاند از:
-
- ملموسات
-
- قابلیت اطمینان
-
- پاسخگویی
-
- تضمین
-
- همدلی
محققان زیادی به بررسی این موضوع پرداختند که آیا استفاده از این ابعاد در همه صنایع خدماتی کاربرد دارند یا خیر (کوئین و تیلر، ۱۹۹۲) و بدین نتیجه رسیدهاند که از این عناصر میتوان در بسیاری از صنایع خدماتی برای بررسی میزان کیفیت خدمات بر روی رضایت مشتریان استفاده کرد.SERVQUAL در خدمات دندانپزشکی (کارمن، ۱۹۹۰)، هتلها (صالح و ریان، ۱۹۹۲)، توریسم و گردشگری (فیک و ریتچی، ۱۹۹۱) شرکتهای حسابداری (فریمن و دارت، ۱۹۹۳)، بیمارستانها (سلیمان، ۱۹۹۲)، بانکداریی (ونگ و پری، ۱۹۹۱) و بسیاری از صنایع دیگر بکار رفته است. کیفیت خدمات بهعنوان یک موضوع بسیار مهم در بسیاری از پژوهشها موردبررسی قرارگرفته است؛ زیرا این موضوع ارتباط آشکاری با هزینه (کرازبی، ۱۹۷۹)، سودآوری (بوزل و گیل، ۱۹۸۷، زاهوریک و روست، ۱۹۹۲)، رضایت مشتری (بلتن و درو، ۱۹۹۱، بلدینگ و همکاران، ۱۹۹۳) و حفظ مشتری (ریچهلد و ساسر، ۱۹۹۰) دارد. کیفیت خدمات بهعنوان عامل بازاریابی شرکتها و عملکرد آن ها در نظر گرفته میشود.
مرور بر ادبیات مدلهای چندهدفه دارای تابع هدف کیفیت در زنجیرهی تأمین
در اکثر مدلهای چندهدفه در زنجیرهی تأمین، یکی از اهداف، کمینه کردن هزینهی کل زنجیرهی تأمین است که هدف واضح و ابتدایی هر زنجیرهی تأمینی است و با برآورده شدن این هدف، زنجیرهی تأمین به یک زنجیرهی کارا تبدیل خواهد شد. اهداف دیگر زنجیره با توجه به شرایط زنجیره و خواستههای ذینفعان پروژه تعریف خواهد شد. یک هدف اصلی که یک زنجیرهی تأمین ممکن است به دنبال آن باشد، افزایش سطح خدمتدهی به مشتریان است تا رضایت مشتریان را بتواند به نحو احسن برآورده نماید (سعیدی، تیموری و پهلوانی، ۲۰۱۰). کیفیت در زنجیرهی تأمین از عواملی است که میتواند رضایت مشتریان را برآورده سازد.
در اکثر پژوهشهایی که افزایش کیفیت، در زنجیرهی تأمین مدنظر قرارگرفته است، کیفیت بهعنوان کاهش زمان تحویل کالا به مشتریان و یا عدم وجود نقص در کالا یا مواد خام موردتوجه قرارگرفته است.
والدس[۱۲۰] و همکاران (۲۰۱۱) به طراحی یک زنجیرهی تأمین دوسطحی پرداختهاند که از تعدادی کارخانهی تولیدی، مراکز توزیع بالقوه و مشتریان تشکیلشده است. آن ها به بررسی عدم قطعیت در تقاضای مشتریان، انتخاب مکان بهینه برای مراکز توزیع و تصمیم گیری در مورد انتخاب حالت حملونقل مناسب پرداختند. منظور آن ها از حالت حملونقل، گزینههای گوناگونی میباشد که زنجیره برای حملونقل مناسب پرداختند. منظور آن ها از حالت حملونقل، گزینههای گوناگونی میباشد که زنجیره برای حمل کالاهای خود میتواند از آن ها استفاده کند و هرکدام از آن ها کیفیت، هزینه و مدتزمان تحویل خاص خود رادارند. درنهایت، آن ها به طراحی زنجیرهی تأمینی پرداختند که هم بتوانند هزینهی کل زنجیره را حداقل کند و هم کیفیت خدمات زنجیره را به حداکثر خود برساند؛ بهعبارتدیگر، هدف آن ها، ازیکطرف، انتخاب مکانهای مناسب برای گشایش مراکز توزیع و تعیین جریان بهینهی کالاها میان آن ها و از طرف دیگر، حداقل کردن زمان حملونقل کالاها از کارخانه برای مشتریان میباشد-که این موضوع بهصورت عامل کیفیت خدمات زنجیره در نظر گرفتهشده است. عدم قطعیت در تقاضای مشتریان از فرضیات این پژوهش میباشد. در این مقاله، زمان تحویل کالا به مشتریان، تحت تأثیر انتخاب کانال توزیع و حالت حملونقل میان تسهیلات توسط زنجیره میباشد، زیرا گزینههای گوناگونی برای انتقال کالاها میان تسهیلات وجود دارد که هرکدام از آن ها دارای یک سطح خاصی از کیفیت به همراه زمان و هزینه های مربوط به خودشان هستند. بدیهی است که اگر از حالت حملونقلی استفاده شود که کالاها را سریعتر به مقصد موردنظر برساند، هزینهی مربوط به آن نیز بیشتر خواهد شد. درنتیجه، یک مدل دو هدفه با در نظر گرفتن زمان و هزینه ایجادشده است. روش حلی که آن ها برای مدل خود انتخاب کردند، الگوریتم ال-شکل در چارچوب اپسیلون-بهینگی میباشد. [۳۱]
بنیتز و همکاران (۲۰۱۰) نیز به ارائه مقالهی مشابه با مقالهی والدس و همکاران پرداختند. [۱۰] آن ها نیز یک مدل دو دهه را در نظر گرفتند که حداقل کردن هزینه بهعنوان یک تابع هدف و حداقل کردن زمان تحویل کالا از کارخانه به مشتری بهعنوان تابع هدف دیگر در نظر گرفتهشده است. در این مقاله نیز از گزینههای حملونقلی مختلفی استفادهشده است که هر چه گزینهی حملونقل انتخابشده از کیفیت بهتر و زمان تحویل کمتر بهره ببرد، هزینهی آن بیشتر خواهد بود. در این مقاله، سه حالت از تکنیک اپسیلون-محدودیت برای ایجاد جوابهای بهینهی پارتویی مورداستفاده قرارگرفته است.
ایکسو و همکاران (۲۰۰۸) زنجیرهی تأمینی را برای صنعت نوشیدنی در چین طراحی کردند که در آن علاوه بر هزینه کل زنجیره به رضایت مشتریان نیز توجه شده است. آن ها مدل دوهدفهای را ایجاد کردند و مینیمم کردن هزینه و ماکسیم کردن سطح خدمتدهی به مشتریان را بهعنوان تابع هدف در نظر گرفتند. در مدل آن ها هزینه های حملونقل و تقاضای مشتریان بهصورت متغیرهای فازی در نظر گرفتهشدهاند. در تابع هدف هزینهی آن ها متشکل از هزینهی ثابت ایجاد مراکز توزیع و کارخانهها و هزینه های توزیع میباشد. تابع حداکثر کردن خدمتدهی به مشتریان نیز شامل ارائه کالاها به مشتریان در زمان قابلقبول میباشد. مدل آن ها بهوسیلهی عامل ارزش مورد انتظار و عامل محدودیت احتمالی از حالت مدل برنامه ریزی چندهدفه عدد صحیح مختلط قطعی تبدیلشده است. روش حل مورداستفادهی آن ها الگوریتم ژنتیک مبتنی بر درخت پوشا میباشد.
سلیم و همکاران (۲۰۰۸) به طراحی مدل شبکهی یک زنجیرهی تأمین پرداختند. هدف آن ها انتخاب تعداد، مکان و ظرفیت بهینهی کارخانهها و انبارها میباشد تا کالاها با کمترین هزینه و بیشترین کیفیت به خردهفروشان تحویل داده شوند. در این مسئله رویکرد پوشش در بیان سطح کیفیت به کار گرفتهشده است. مدل موجود در این مقاله از سه تابع هدف تشکیلشده است. تابع هدف اول آن ها کمینه کردن هزینه ها میباشد که این هزینه ها شامل هزینهی حمل مواد از کارخانهها به انبارها و از انبارها به خردهفروشان و هزینه های ثابت مرتبط به کارخانهها و انبارها میباشد کمینه کردن سرمایهگذاری جهت احداث کارخانهها و انبارها بهعنوان تابع هدف دوم مسئله در نظر گرفتهشده است. بیشینه کردن سطح خدمات ارائهشده برای خردهفروشان نیز تابع هدف سوم مسئله است رویکرد پوشش برای آن در نظر گرفتهشده است. تکنیک ماکسی-مین و برنامه ریزی لکسکوگراف برای حل مدل چندهدفهی این مقاله استفادهشده است. [۳۹]
پیشوایی و همکاران (۲۰۱۰) به موضوع یکپارچهسازی طراحی شبکهی لجستیک پرداختند و آن عامل مهمی برای کارایی و پاسخگویی شبکه در نظر گرفتند و مدیریت کارای فعالیتهای لجستیک را یک منبع مهم برای خلق مزیتهای رقابتی میدانستند که میتواند موجب رضایت مشتریان است. پاسخگویی به نیازهای خاص آنان را نیز فراهم آورد. یکی از زمینههای مناسب برای یکپارچهسازی در شبکههای لجستیک، طراحی یکپارچه شبکه لجستیک مستقیم و معکوس است که میتواند باعث جلوگیری از بهینگی ناشی از طراحی جدا از هم شبکه لجستیک مستقیم و معکوس شود. در این مقاله یک مدل برنامه ریزی خطی عدد صحیح مختلط برای طراحی شبکه یکپارچه لجستیک مستقیم و معکوس باهدف حداقل هزینه ها و بیشینه کردن پاسخگویی شبکهی لجستیک ارائهشده است. با توجه به اینکه مدل ارائهشده به دسته مسائل سخت تعلق دارد، یک الگوریتم ژنتیک بر پایه استفاده از سه نوع جستجوی همسایگی بهطور پویا برای حل مدل توسعه دادهشده است.