طبقهبندی هزینه های موجود در زنجیره تأمین
هزینه های موجود در زنجیره تأمین را میتوان در دودسته هزینه های ملموس و ناملموس طبقهبندی کرد:
الف) هزینه های ملموس: هزینه مدیریت سفارشها[۱۳] (هزینه خدمتدهی به مشتریان، هزینهی انبارداری کالاهای نهایی، هزینهی حمل ونقل خارجی[۱۴]، هزینه مدیریت برنامهها و قراردادها و هزینهی نصب کالا در محل مشتریان و …)
-
- هزینه مرتبط با مواد خام (هزینهی مواد خام، هزینهی انبارداری مواد خام، هزینه کیفیت تأمینکنندگان[۱۵]، هزینه حملونقل داخلی[۱۶] و …)
-
- هزینه برنامه ریزی[۱۷] (هزینه برنامه ریزی تقاضا، هزینه برنامه ریزی عرضه، هزینهی کنترل مالی زنجیره تأمین)
-
- هزینهی موجودی (هزینهی انبارداری و نگهداری موجودی)
-
- هزینهی بیمه و مالیات
-
- هزینه تولید با پردازش مواد خام
-
- هزینهی استفاده از فناوری اطلاعات[۱۸] در زنجیره تأمین
-
- هزینهی حمل ونقل بین مراحل مختلف زنجیره تأمین
ب) هزینه های ناملموس: هزینه های کیفیت[۱۹] بهعنوان هزینه های ناملموس زنجیره های تأمین شناخته میشوند. هزینهی کیفیت، عبارت است از کلیه هزینههایی که یک سازمان به ازای انجام اقداماتی برای پیشگیری از کیفیت پایین، بررسی الزامات کیفیتی موجود و یا درنتیجهی کیفیت بد محصولات یا خدمات متحمل میشود. یک سؤال کاربردی که در اینجا به ذهن خطور میکند این است که مدیران باید به چه میزان، زمان و پول برای انجام فعالیتهای کیفیتی در شرکت اختصاص دهند؟ مطالعات نشان میدهند که تخمین هزینهی کیفیت راهی برای پاسخ دادن به این سؤال است. در حقیقت، هزینهی کیفیت، یک سیستم اندازهگیری میباشد که قادر است زبان مدیریت را به زبان مالی که قابلفهم برای همهی مدیران است ترجمه کند. [۷،۸]
مفهوم هزینهی کیفیت بر روی هزینه های تأسیس، سودآوری و نیازهای مشتریان تأثیر میگذارد. از دههی ۱۹۶۰، ارائه محصولاتی باکیفیت بالاتر، روند معمول تولیدکنندگان کلاس جهانی شده است. مطالعات گوناگون نشان میدهد که هزینهی کیفیت، حدود ۳۰% از هزینه های کل تولید است و بهعنوان یک عامل هزینهای باید در نظر گرفته شود و شرکتها باید آن را برای پایداری مزیت رقابتی بهطور کامل کنترل نمایند. همانطوری که شرکتها تلاش میکنند تا عملکرد خط تولید خود را در شرایط رقابتی شدید، ارتقا دهند، باید برنامه ریزی کیفیت و استراتژیکی را نیز باهم ترکیب کنند. همتراز کردن اهداف و اولویتهای فرایند کسبوکار و کیفیت برای بیشینه کردن سود یک شرکت ضروری است. کیفیت با توسعه تکنولوژی درزمینهی اتوماسیون و رباتیک هزینه های کمتری را در بردارد. بعلاوه، هزینه های بازرسی و آزمایش به دلیل وجود اتوماسیون کاهش پیداکرده است.
بهطورکلی، کیفیت بر روی رضایت مشتریان تأثیر میگذارد و از سوی دیگر، مشتریان ناراضی عامل کاهش فروش میشوند. بسیاری از شرکتها بر این باورند که کیفیت بر روی سودآوری تأثیر میگذارد اما آن ها زمانی به این نکته توجه کافی میکنند که نبود کیفیت باعث بروز هزینه های گزاف گردد.
فرایندهای کسبوکار سیستم مدیریت کیفیت میتوانند به لحاظ مالی اندازهگیری شوند و نتایج میتوانند به مدیران و صاحبان فرایند برای انجام اقداماتی در جهت پیشگیری و بهبود مستمر گزارش داده شوند. هدف تکنیکهای هزینهی کیفیت، فراهم کردن ابزار مدیریت، جهت تسهیل کردن فعالیتهای بهبود کیفیت میباشد. گزارشها هزینهی کیفیت، میتوانند برای نشان دادن نقاط قوت و ضعف یک سیستم کیفیت بهکاربرده شوند و گروههای بهبود میتوانند برای تشریح منابع مالی مصرفشده و تغییرات اعمالشده از آن ها استفاده نمایند؛ بنابراین، هزینه های کیفیت در عمل، فعالیتهای بهبود کیفیت را بهگونهای تعریف میکنند که برای مدیریت قابلفهم باشند و آن ها بتوانند بر اساس آن عمل کنند. [۸]
امروزه مشتریان خواهان خدمات باکیفیتتر به ازای هزینه های کمتر هستند. از دیدگاه زنجیرهی تأمین، ارائه محصولات باکیفیتتر باقیمت ارزانتر باعث رضایت مشتریان و افزایش سودآوری زنجیره تأمین میگردد. هدف زنجیره های تأمین، افزایش کیفیت، تحویل بهموقع و کاهش هزینه میباشد. تأکید موجود بر روی مدیریت زنجیرهی تأمین در دنیای رقابتی کنونی باعث شده است که محققان به مطالعه مدلها، ساختارها و چارچوبهایی برای مدیریت کیفیت بپردازند که برای مدیریت عملیات توسعهیافتهاند.
بهطورکلی، هزینهی کیفیت را میتوان به سه گروه کلی به شرح زیر طبقهبندی کرد:
-
- هزینه های پیشگیری[۲۰]: به هزینههایی گفته میشود که به خاطر جلوگیری از بروز عیب، نقص و نارسایی در محصول واقع میشود.
-
- هزینه های ارزیابی[۲۱]: به هزینههایی اطلاق میشود که برای کشف عیب، نقص و نارسایی در محصول رخ میدهد.
-
- هزینه های شکست[۲۲]: این گروه از هزینه های کیفیت هنگامی رخ میدهند که در محصول، اشکال ایجاد گردد، عملکرد آن نامطلوب شود یا محصول از کار بیفتد.
اما هزینهی کیفیت در زنجیره تأمین اینگونه تعریف میشود:
-
- هزینههایی که برای پیشگیری از کیفیت پایین محصولات و یا خدمات ارائهشده به مشتریان ایجاد میگردد;
-
- هزینههایی از اطمینان یافتن و ارزیابی الزامات کیفیتی که در طول زنجیره تأمین حاصل میشود [۸]
-
- هرگونه هزینهای که درنتیجهی کیفیت پایین محصولات و خدمات به وجود آید.
برنامه ریزی تک دورهای و چند دورهای
در مسائل مرتبط با زنجیرهی تأمین دو نوع برنامه ریزی وجود دارد: برنامه ریزی تک دورهای[۲۳] و برنامه ریزی چند دورهای[۲۴]
الف) برنامه ریزی تک دورهای: در برنامه ریزی تک دورهای، مدلهای ریاضی فرایند برنامه ریزی برای یک دورهی زمانی خاص حل میشوند. در مواردی که پارامترهای یک مدل مانند تقاضا، سطح تولید، قیمت و دیگر عاملهای مشابه از دورهای به دورهی دیگر دارای تغییرات غیرقابلپیشبینی باشند و نوسان داشته باشند
ب) برنامه ریزی چند دورهای: پارهای از مسائل برنامه ریزی شامل چند دوره میباشند. در برنامه ریزیهای چند دورهای یک افق چند دورهای برای برنامه ریزی زنجیرهی تأمین در نظر گرفته میشود. در مسائل برنامه ریزی چند دورهای میتوان دید برنامه ریزی استراتژیک برای زنجیرهی تأمین قائل شد و با یک نگاه جامع و بلندمدت برای زنجیره برنامه ریزی کرد.
اهداف پژوهش
هدف این پژوهش، ایجاد مدلی جامع و یکپارچه برای برنامه ریزی زنجیرهی تأمین است که بهصورت همزمان کارایی زنجیره را افزایش داده و از سوی دیگر خواستههای مشتریان را به نحو احسن برآورده نماید. برای این منظور دو هدف برای زنجیره تأمین فوق در نظر گرفتهشده است. هدف اول کمینه کردن هزینه های کل زنجیره تأمین و هدف دوم بیشینه نمودن کیفیت کل زنجیره تأمین که هدف اول در راستای کارایی زنجیره بوده و تمرکز هدف دوم بر پاسخگویی زنجیره تأمین میباشد که هر دو هدف بهطور همزمان در این پایان نامه موردتوجه قرارگرفته است.
برای هزینه های زنجیره تأمین علاوه بر در نظر گرفتن هزینه های ملموس که در اکثر پژوهشها موردبررسی قرار گرفتهاند، هزینه های ناملموس مانند هزینه های کیفیت تولیدکننده-بهعنوان یک عامل هزینهای بسیار مهم که بههیچعنوان قابلچشمپوشی نمیباشد-در نظر گرفتهشده است.
در این پایان نامه، هزینه های کیفیت در سه گروه هزینه های پیشگیری، ارزیابی و شکست بهصورت توأماً در نظر گرفته میشوند. علاوه بر هزینهی کیفیت تولیدکننده، هزینهی کیفیت مواد خامی که از سوی تأمین کنندگان به زنجیرهی تأمین، تحمیل میشود و هزینهی کیفیت خدمات نیز در هزینه های کل زنجیرهی تأمین در نظر گرفتهشدهاند.
همانطور که در بالا ذکر شد، علاوه بر کمینه نمودن هزینهی کل زنجیرهی تأمین، در این پایان نامه به کسب رضایت مشتریان که در دنیای رقابتی امروزه، بهعنوان یک مزیت برجسته محسوب میشود، توجه میگردد. رضایت مشتریان از طریق ارائه ۱) محصولات و ۲) خدمات باکیفیت حاصل میگردد؛ بنابراین تابع هدف دوم پیشنهادی در این پایان نامه، بیشینه کردن کیفیت در کل زنجیرهی تأمین هست که در این راستا کیفیت تأمین کنندگان، تولیدکنندگان و توزیعکنندگان در نظر گرفتهشده است. کیفیت تأمین کنندگان شامل کیفیت مواد خام ارائهشده توسط تأمینکننده و زمان تحویل مواد خام از تأمین کنندگان به تولیدکننده هست. کیفیت تولیدکننده نیز بهصورت درصد محصولات سالم تولیدشده بیان میگردد و کیفیت خدمتدهی مراکز توزیع و زمان تحویل کالاها از توزیعکننده به مشتریان نیز بهعنوان عاملهای کیفیتی برای توزیعکننده در نظر گرفته میشوند. [۱۷]
برای بیان رضایت تولیدکننده از تأمین کنندگان و همچنین مشتریان از توزیعکنندگان که از طریق کیفیت ارائهشده از سوی آن ها حاصل میگردد، از مدل هاف[۲۵] با ایجاد تغییراتی در آن استفادهشده است که تاکنون، مدل هاف فقط در حوزهی مکانیابی تسهیلات به کار گرفتهشده است و این اولین بار است که از آن برای مدل نمودن رضایت در زنجیرهی تأمین استفادهشده است. همچنین، از مدل سروکوال برای بررسی کیفیت خدمات مراکز توزیع استفادهشده است که نقش مهمی را در ارتقای کیفیت خدمات ایفا میکند. [۲۳]
بهطورکلی در این پایان نامه به طراحی زنجیرهی تأمین چهار سطحی پرداخته شده است که از تأمین کنندگان، تولیدکنندگان، توزیعکنندگان مشتریان تشکیلشده و مدل جامعی برای زنجیرهی تأمین در نظر گرفتهشده است که بهطور همزمان، کمینه کردن هزینهی کل و بیشینه کردن کیفیت کل زنجیره را مدنظر قرار داده است. بعلاوه، در این مدل از انتخاب تأمین کنندگان و برنامهریزی چند دورهای استفادهشده است که با توجه به چهار سطحی بودن زنجیرهی تأمین و پیچیدگی موجود در آن به جامعیت مدل فوق میافزاید.
ضرورت پژوهش
تاکنون پژوهشهایی بسیار کمی بودهاند که هزینهی کیفیت را در طراحی زنجیرهی تأمین دخیل کردهاند و آن دسته از تحقیقاتی که وجود داشتهاند نیز، همه ابعاد هزینهی کیفیت (پیشگیری، ارزیابی، شکست) را مدنظر قرار ندادهاند. در این پایان نامه، برای اولین بار همه ابعاد هزینهی کیفیت در طراحی زنجیرهی تأمین مدنظر قرار گرفتهاند. بعلاوه، هزینهی کیفیت تأمین کنندگان و هزینهی کیفیت خدمتدهی مراکز توزیع در تابع هدف هزینه در نظر گرفتهشده است که این دو هزینه نیز برای اولین بار به این شکل، در زنجیره های مورداستفاده قرار گرفتهاند.
از ویژگیهای اصلی دیگر این پژوهش این است که با رویکردی جدید به کیفیت کل زنجیره نگاه شده است. در این پایان نامه، کیفیت تأمین کنندگان، تولیدکننده و توزیعکنندگان بهطور همزمان موردبررسی واقع میشوند که از این حیث، بیهمتا هست. درواقع، در این پایان نامه با در نظر گرفتن کیفیت در همه اجزاء زنجیره و مطلوبیت مشتریان توجه زیادی شده است. در حقیقت، توجه به خواستههای مشتریان در بلندمدت سبب منفعت زنجیرهی تأمین میشود چراکه مشتریان از سرمایههای سازمان بوده و حفظ مشتریان و جذب مشتریان جدید همگی به پایداری و افزایش سهم بازار در یک بازار رقابتی کمک شایان توجهی مینماید.
در بیشتر پژوهشهای صورت گرفته حوزهی زنجیرهی تأمین که از برنامه ریزی چند دورهای استفاده کردهاند، زنجیرهی تأمین دارای سطوح کمتر (یک سطح یا دو سطح) هست. دلیل این امر، مشکل بودن استفاده از این نوع برنامه ریزی به دلیل پیچیدگی زنجیرهی تأمین هست اما در این پایان نامه، به علت اینکه هدف، ارائه مدلی جامع و فراگیر هست برنامه ریزی چند دورهای برای زنجیرهی تأمین پیشنهادی در نظر گرفتهشده است.
بهطورکلی میتوان گفت، خدا وجود مدلی جامع که کلیهی وجوه زنجیرهی تأمین را در برگرفته باشد، بهشدت حس شده و در این پایان نامه تا آنجا که ممکن است این خلأ پرشده است.
جمعبندی
در این فصل بهصورت اجمالی به بررسی و تعریف مفاهیم بنیادین موجود در زنجیرهی تأمین پرداخته شده است. هدف از مطالعات انجامگرفته در این فصل آشنایی مختصر با موضوعاتی هست که در این پایان نامه از آن ها استفاده میشوند.
در این پژوهش، با توجه به خلأ موجود، به طراحی زنجیرهی تأمین سه سطحی (تأمین کنندگان-تولیدکنندگان -توزیعکنندگان-مشتریان) پرداخته میشوند که بهصورت همزمان در یک برنامه ریزی چند دورهای هزینهی کل زنجیره را حداقل و کیفیت کل زنجیره را حداکثر نماید. هزینهی کیفیت در سه گروه اصلی آن (پیشگیری- ارزیابی- شکست) موردبررسی واقع میشوند. هزینهی کیفیت تأمین کنندگان و هزینهی کیفیت دهی مراکز توزیع در نظر گرفتهشدهاند.
کیفیت تأمین کنندگان (کیفیت مواد خام و زمان تحویل مواد خام به تولیدکننده)، کیفیت تولیدکننده (درصد محصولات سالم تولیدشده) و کیفیت توزیعکنندگان (کیفیت خدمتدهی مراکز توزیع و زمان تحویل کالاها به مشتریان) نیز بهعنوان عاملهای کیفیتی برای در این پژوهش مورداستفاده قرار میگیرند.