واژه‌های کلیدی:
حجم معامله، شاخص کل، بازدهی سهم، حجم فوق العاده، بازدهی تجمعی.
1-1) مقدمه:
با توجه به تحولاتی که در جهان امروز رخ داده، بسترسازی خصوصاً در کشورهای در حال توسعه که با تهدیدات عدیده‌ای روبرو می‌باشند، مستلزم وجود بازاری است که به طور نسبی از کارایی لازم برخوردار باشد، بازاری که توانایی جذب افراد سرمایه‌گذار را داشته و قیمت‌های اوراق بهادار آن نیز منعکس کننده همه اطلاعات واقعی باشند بنحوی که کسی نتواند با دسترسی به اطلاعات خاص از بازار سرمایه سوء استفاده نماید.
در بورس اوراق بهادار تهران روزانه تعداد زیادی سهام و اوراق بهادار معامله می‌شوند و طی آن قیمت‌های آنها دچار نوسان میشود. لذا یکی از مهمترین موضوعات برای بررسی و کشف الگوها و قواعد حاکم بر بازار نحوهی قیمت‌گذاری اوراق بهادار مورد معامله است. اکثر مطالعات انجام شده در زمینه بورس به مباحث مالی و حسابداری پرداخته‌اند و کمتر به شرایط بازار و نحوه توزیع حجم معاملات توجه شده است. در این تحقیق سعی میشود به تاثیراتی که حجم معاملات میتواند بر قیمت و بازده سهام در بورس اوراق بهادار بگذارد بپردازیم و توجه بیشتری به شرایط بازار داشته باشیم.
بیان مساله:
بازار سرمایه یکی از بازارهای موجود در اقتصاد هر کشوری میباشد. شکوفایی بازار سرمایه موجب رشد اقتصادی کشور میگردد. مهمترین کالای بازار سرمایه، سرمایه است. بازار سرمایه به مثابه پل ارتباطی بین پسانداز کنندگان و سرمایهگذاران، نیازمند وجوه است. در صورتی که ساز و کارهای بازار سرمایه به صورت کارا بیان شود، نه تنها وجوه سرگردان مردم را به سرمایه گذاریهای مولد تبدیل می سازد و رشد اقتصادی کشور را فراهم می نماید، بلکه موجب تخصیص بهینه وجوه مذکور نیز میگردد.
سرمایهگذاران اعضای اصلی بازار سرمایه را تشکیل میدهند که شامل سرمایهگذاران حقیقی و سرمایهگذاران حقوقی می باشند. سرمایهگذاران در این بازار، سود سرمایه (تفاوت قیمت خرید و فروش سهام) و سود سهام پرداختنی شرکتها را به عنوان بازده به دست میآورند. از مهمترین مواردی را که سرمایهگذاران مورد توجه قرار میدهند میتوان به قیمت سهام اشاره کرد که قیمت تحت تاثیر موارد مختلفی قرار دارد، یکی از عوامل که تاثیر مستقیم بر قیمت دارد، شرایط بازار سرمایه میباشد.
سرمایهگذاران در بازار سرمایه را از نظر خرید و مبادله سهام می توان به سه گروه تقسیم نمود:
گروه اول، سرمایهگذاران برای خرید سهم به اطلاعات اولیه یعنی همان اطلاعات سطح شرکت برای مثال سودآوری شرکت، میزان نقدینگی شرکت،عامل مدیریت و… توجه می نمایند و با توجه به این اطلاعات و تجزیه وتحلیل این اطلاعات، سهم موردنظر را خریداری می نمایند تا بتوانند به بازده مناسبی دست پیدا کنند. با خرید این دسته ازسرمایهگذاران میزان حجم معامله شده درسهم افزایش می یابد.
گروه دوم ، سرمایهگذاران در سهم کمتر به اطلاعات اولیه توجه نموده و بیشتر به اطلاعاتی در خصوص شرایط بازار توجه دارند و وقتی مشاهده مینمایند که حجم معامله سهم شرکتی افزایش پیدا کرده جهت کسب بازده از طریق افزایش قیمت سهم، آن سهم را خریداری میکنند. با خرید سهم توسط سرمایهگذاران جدید، حجم معامله در سهم مورد نظر افزایش مییابد، که این افزایش حجم ممکن است موجب افزایش قیمت شود.
گروه سوم، سرمایهگذاران گروهی هستند که به اطلاعات اولیه سهام توجه ندارند و با توجه به بالا رفتن حجم معامله در سهم (به دلیل خرید سهم توسط گروه اول و دوم سرمایهگذاران)، سهم را میخرند و این استدلال را بیان میدارند که حجم معاملات بالا نشان دهنده قدرت نقد شوندگی سهم است یعنی همیشه برای فروش سهم مشتری وجود دارد و همچنین امکان افزایش قیمت سهم به دلیل افزایش حجم معاملات وجود دارد، با خرید گروه سوم، حجم معامله در سهم مورد نظر بیش از بیش افزایش مییابد که این نیز خود میتواند موجب افزایش قیمت در سهم باشد.
حجم معاملات سهم یکی از معیارهای مورد توجه معامله‌گران سهم است. حجم معاملات سهم نشان دهنده نقدشوندگی و روند کلی قیمت سهم میباشد، که به کمک آن در کنار سایر اطلاعات میتوان تصمیم مناسب سرمایه‌گذاری را اتخاذ کرد. یک تحلیل‌گر به منظور درک بهتر روند افزایشی یا کاهشی قیمت سهم مورد نظر با استفاده از تحلیل تکنیکی به مطالعه الگوهای حجم می‌پردازد. مطالعه حجم معاملات سهم احتمالاً میتواند به معامله‌گران در پیش‌بینی حرکات قیمتی سهم کمک کند.
حجم معاملات یکی از مهمترین معیارهای مورد توجه مسئولان بورس‌ها نیز میباشد زیرا هر چه حجم معاملات بیشتر باشد، بازار به معنی کلی آن از قابلیت نقدشوندگی بیشتری برخوردار است. اهمیت حجم معاملات باعث شده است که مسئولان بورس‌ها همواره سعی در کاهش هزینه‌های معاملاتی داشته‌اند تا بتوانند حجم معاملات و در نتیجه نقدشوندگی بازار را در سطح قابل قبولی حفظ نمایند. مسئله حجم معاملات آن قدر اهمیت دارد که داده‌های حجم معاملات سهام به صورت روزانه منتشر میگردد. انتشار اطلاعات در باره حجم معاملات این سوال را مطرح می‌کند که حجم معاملات سهم شرکتها حاوی چه اطلاعاتی است و آیا با برررسی داده‌های حجم معاملات میتوان به اطلاعات جدیدی در جهت پیش‌بینی قیمت آتی سهم دست یافت (امیدقائمی، 1379).
در این تحقیق ما به دنبال این مطلب هستیم که، آیاافزایش غیرعادی حجم معاملات دارای محتوای اطلاعاتی برای سرمایه گذاران بازاربورس است ؟
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
اهمیت موضوع و کمبود تحقیقات داخلی انگیزه اصلی این پژوهش است. از این رو، تحقیق حاضر با انگیزه غنی‌تر کردن ادبیات پژوهشی موضوع حجم معاملات در ایران به بررسی محتوای اطلاعاتی حجم معاملات غیرعادی سهام شرکت‌های بورس تهران با استفاده از روش‌شناسی حادثه سنجی می‌پردازد
آنچه برای سازمان بورس اوراق بهادار تهران، کارگزاران و مقامات حائز اهمیت است، حجم معاملات است. زیرا کارمزد و منافع همه‌ی سازمان‌های مذکور بر اساس تعرفه‌هایی از حجم معاملات تعیین میشود و در واقع تمام آنها بیش از آنچه که از افزایش یا کاهش قیمت سهام سود ببرند از حجم معاملات سود می‌برند. در حال حاضر بازار سرمایه ایران همانند بازار سرمایه دیگر کشورهای نوظهور، در حال گسترش است. تعداد شرکتها، حجم معاملات، تعداد نفرات خریدار و فروشنده، ارزش کل بازار به عنوان بدنه اصلی بازار سرمایه روز به روز در حال بزرگ شدن است.
بررسی حجم معاملات بازارها از دیدگاه اقتصاد کلان اهمیت زیادی دارد. هر چه حجم معاملات بازار در اقتصاد یک کشور بیشتر باشد سهم بزرگتری از آن اقتصاد را به خود اختصاص میدهد و اهمیت بیشتری در آن اقتصاد دارد. یکی از وظایف اصلی بورس‌ها هدایت نقدینگی مازاد موجود کشور به سوی فعالیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری‌های سالم است و واضح است که افزایش حجم مبادلات در بورس، نیل به این اهداف را هموار می‌سازد. خریداران و فروشندگان نیز میتوانند از حجم مبادلات نتایج موثری کسب کنند. آنها میتوانند از طریق حجم مبادلات وضعیت عرضه و تقاضای هر سهم را بررسی کنند و در تصمیمات خود از این ابزار استفاده کنند. از سوی دیگر با توجه به نوپا بودن بورس اوراق بهادار تهران و لزوم شناخت تمامی ابعاد بازار سرمایه و اهمیت مساله تصمیم و سرمایه‌گذاری در سهام، بدون شک شناخت تمامی ابعاد خرد و کلان موثر، تحقیقات و تفحص‌های جدی را می‌طلبد.
در واقع اهمیت این تحقیق می تواند به قانون گذاران در خصوص اصلاح یا وضع قوانین بهتر برای جذب سرمایهگذاران کمک کند، و همچنین میتواند برای سرمایهدارانی که سرمایه خود را در بورس سرمایه‌گذاری مینمایند از این جهت مهم باشد که سرمایهگذاران بتوانند سود بالاتری کسب نمایند و این پیام را به سرمایهگذاران ارسال مینماید که حجم بالا قدرت نقد شوندگی بالایی دارد.
یکی از دلایل انتخاب این تحقیق، این میباشد که تحقیقات زیادی در خصوص بررسی تاثیر حجم معاملات بر روی بازده سهام صورت نگرفته است، و تحقیقات انجام گرفته در این خصوص نیز به جنبهی تعیین کارایی بازار سرمایه پرداخته و به تاثیر افزایش (کاهش) حجم معاملات به بازده سهام توجهی ننموده است و به نظر نگارنده هنوز این تحقیق برای سرمایهگذاران جذاب به نظر می رسد.
با توجه به اینکه آمار حجم معاملات و قیمت سهام در روزنامه‌ها و سایت‌های اقتصادی به صورت روزانه به چاپ و ثبت میرسد حاوی چه اطلاعاتی است؟ و چه گروه یا اشخاصی میتوانند از این اطلاعات استفاده کنند؟ و آیا سرمایهگذاران از تجزیه و تحلیل این آمار و اطلاعات میتوانند سود ببرند؟ انجام این تحقیق از زاوایای فوق الذکر ضروری میباشد.
نکته دیگری که از ضرورت انجام تحقیق میتوان بیان کرد این است که مشابه این تحقیق در سال 1375 تا 1378 شمسی صورت گرفته است ولی با توجه به پیشرفت و ارتقاء بورس اوراق بهادار تهران از سال 1378 تاکنون انجام دوباره تحقیق به واقع ضروری به نظر میرسد.
اهداف تحقیق:
بررسی رابطه حجم معاملات، تغییر قیمت و بازده سهام از موضوعاتی است که از سال 1959 میلادی تاکنون مورد توجه محققان مالی و اقتصادی قرار داشته است. بورس اوراق بهادار تهران و بازار سرمایه در ایران بازار جوانی است، اما گاهی دیده شده که بسیاری از معامله‌گران جزء در بازار سرمایه از حرکات حجم معاملات و یا تغییرات قیمت برای تصمیمات آنی و کوتاه مدت خود چشم‌پوشی نمی‌کنند و تغییرات قیمت و حجم معاملات را ناشی از اخبار و اطلاعاتی می‌دانند که ممکن است به گوش آنها نرسیده باشد.
هدف اصلی در این تحقیق بررسی رابطه حجم معاملات با قیمت و بازده سهام میباشد. در واقع در این تحقیق محتوای اطلاعاتی حجم معاملات در یک دوره 7 ساله از ابتدای سال 1384 تا انتهای سال 1390 مورد بررسی قرار داده تا از طریق بالاترین حجم معاملات غیر طبیعی به بازده غیرطبیعی سهام دست پیدا نمود در نتیجه راهکاری برای سرمایهگذاران ارائه کرد.
1-5)چارچوب نظری تحقیق :
سرمایهگذاران برای خرید یا فروش سهم شرکتها از اطلاعات مختلفی در تصمیم‌گیری خود استفاده میکنند. آنها به اطلاعاتی همچون سودآوری شرکت، میزان نقدینگی شرکت، عامل مدیریت و … توجه مینمایند و با تجزیه و تحلیل این اطلاعات، سهم مورد نظر را معامله مینمایند و به این ترتیب حجم معاملات یک سهم معین در بازار رقم می‌خورد. تا وقتی که بازار از منظر اطلاعاتی متقارن باشد و معامله‌گران از اطلاعات مشابهی برخوردار باشند میتوان ادعا کرد که حجم معاملات سهم شرکتها و قیمت معاملاتی آنها
در وضعیت تعادلی باقی می‌ماند.
اما در صورتی که برخی از معامله‌گران به اطلاعات خاصی دسترسی داشته باشند که دیگر معامله‌گران از آن بی اطلاعند، آنگاه میتوان انتظار داشت که حجم معاملات سهم به دلیل اقدام این گروه از حد تعادلی خود خارج شده و باعث افزایش حجم معامله سهم به صورت غیرعادی گردد. این گروه از معامله‌گران که دارای اطلاعات محرمانه هستند، میتوانند قبل از نشت اطلاعات محرمانه و پیش از تغییر قیمت سهم در جهت مقتضی، اقدام به خرید یا فروش سهم کرده و بازده فوق العاده کسب کنند. پس، رقم خوردن حجم غیرعادی معاملات یک سهم در برخی از روزهای سال، که هیچ خبر مهمی در بازار منتشر نشده است، میتواند نشان از اطلاعات محرمانه برخی معامله‌گرانی باشد که باعث افزایش حجم معامله در آن روز شده‌اند. با توجه به این استدلال، میتوان نتیجه گرفت که حجم معامله غیرعادی یک سهم احتمالاً محتوای اطلاعاتی خواهد داشت.
بنابراین میتوان انتظار داشت که با فرض وجود اطلاعات محرمانه و وقوع حجم معاملات غیرعادی، حول تاریخ معامله و بعد از آن بازده غیرعادی وجود داشته باشد. در یک بازار کارا حجم معاملات باید با بازده‌های همزمان وابسته باشد اما توان پیش‌بینی بازده‌های آتی را نداشته باشد. در واقع با فرض کارا بودن بازار، اطلاعات مربوط به حجم معاملات غیرعادی نیز باید به سرعت در جهت تغییر قیمت‌ها عمل نماید به طوری که امکان کسب بازده غیرعادی از بین برود. بنابراین، تحقیق در باره حجم معاملات و وجود بازده غیرعادی ضمن آن که بر ادبیات پژوهشی در باره موضوع حجم می‌افزاید به طور غیرمستقیم کارائی اطلاعاتی بازار را نیز بررسی می‌کند.
دلیل دیگری نیز وجود دارد که تغییر قیمت سهم را به دلیل تغییر غیرعادی حجم توجیه مینماید. در بورس‌هائی همچون بورس تهران که بازارسازان چندان فعال نیستند و امکان فروش استقراضی وجود ندارد، تمایل زیاد به خرید سهم از سوی دارندگان اطلاعات محرمانه مثبت و رقم خوردن حجم خرید زیاد میتواند برای برخی دیگر از معامله‌گران دارای پیغام اطلاعاتی باشد. در واقع این گروه دوم معامله‌گران با اطلاع از حجم معامله زیاد یک سهم، به دلیل افزایش نقدشوندگی سهم، یا به دلیل حدس و گمان از وجود اخبار محرمانه مثبت، تمایل به ورود به بازار خرید سهم را پیدا میکنند. . بنابراین، اقدام این گروه از سرمایهگذاران نیز باید به افزایش بیشتر حجم و تغییر قیمت سهم و در نتیجه ایجاد بازده فوق‌العاده منجر گردد
1-6)فرضیه تحقیق:
حجم معاملات فوق العاده بر بازدهی غیر عادی سهام شرکتها تاثیر دارد.
1-7)قلمرو تحقیق:
قلمرو تحقیق محدوده را نشان میدهد که شامل 3 قلمرو موضوعی مکانی وزمانی می شود.
1-7-1)قلمرو موضوعی تحقیق :
جارچوب موضوعی این تحقیق محتوای اطلاعاتی حجم معاملات فوق العاده میباشد .که این موضوع در بورس اوراق بهادار قرار میگیرد
1-7-2)قلمرو مکانی تحقیق : قلمرو مکانی این تحقیق بورس اوراق بهادار تهران میباشد
1-7-3)قلمرو زمانی تحقیق :
دوره زمانی این تحقیق از ابتدای سال 1384 تا انتهای سال 1390 میباشد.
1-8)کاربرد نتایج تحقیق:
همانطور که می‌دانیم حجم معاملات نشان از نقدشوندگی سهام دارد. شناخت فاکتورهای موثر بر آن میتواند به تصمیمات کلان قانونگذاران، تصمیمات سرمایهگذاران، تصمیمات سرمایهگذاران مدیران پرتفوی، بازار گردان‌ها و سایر فعالان بازار سرمایه کمک کند.
1-9)تعریف واژگان تخصصی :
حجم معامله، شاخص کل، بازدهی سهم، حجم فوق العاده، بازدهی تجمعی.
1 – حجم معامله: تعداد سهام معامله شده یک شرکت در یکروز.
2-شاخص کل : شاخص کل بورس تهران که به آن تپیکس می‌گویند شامل پرتفوی فرضی از کل سهام پذیرفته شده در بورس است. که نشانگر روند عمومی قیمت کل شرکت‌های بورس است، و تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها را نسبت به تاریخ مبدأ نشان میدهد.(دراین تحقیق از شاخص قیمت استفاده شده است ).
3-بازده سهام : مازادی که فرد سرمایه گذاردر سرمایه گذاری خود بدست می آورد (در این تحقیق منظوربازده قیمت است نه بازده نقدی).
4-حجم فوق العاده :افزایش غیرعادی در معاملات یک سهام .
5-بازده تجمعی : جمع انباشته متوسط بازده غیر عادی (بازده غیر طبیعی ) .
1-10)خلاصه فصل اول:
فصل اول از پایان نامه ها معمولا بیان خلاصه ای از کل پایان نامه می باشد به طوریکه مطالب کل پایان نامه به طور فهرست وار درآن ذکر میشود درواقع با نگاهی کوتاه اما دقیق به فصل اول پایان نامه ها می توان به کلیت آن پی برد بنابراین این فصل را بایک مقدمه شروع کردیم سپس به بیان مساله اهمیت وضرورت انجام تحقیق ،اهداف تحقیق ،چارچوب نظری ،فرضیه ،قلمروموضوعی، زمانی، مکانی پرداختیم وبعد ازآن واژگان تخصصی رابرای آشنائی بیشتر خوانندگان محترم تعریف کردیم ودر نهایت فصل اول را با خلاصه ای ازاین فصل به پایان رساندیم .
2-1) مقدمه:
