به منظور بررسی اثرات کودهای فسفری زیستی و شیمیایی بر عملکرد و کیفیت علوفه در کشت مخلوط ذرت و خلر، در سال زراعی 89-1388 به طور همزمان دو آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید باهنر کرمان و مزرعه مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره) دشتکار در بردسیر کرمان به اجرا درآمد. آزمایش در هر دو محل، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهای كامل تصادفی با چهار تكرار اجرا شد. عوامل مورد بررسی شامل چهار سطح کود فسفری (فسفر زیستی، فسفر شیمیایی، 50 درصد فسفر زیستی +50 درصد فسفر شیمیایی و شاهد) و پنج الگوی کشت به روش جایگزینی (ذرت خالص و نسبتهای 75:25، 50:50 و 25:75 از ذرت و خلر و خلر خالص) بودند. تجزیه مرکب دادهها نشان داد که اثر مکان بر عملکرد و اجزای عملکرد به جز وزن هزار دانه ذرت و خلر معنیدار شد، به طوریکه وزن هزار دانه، عملکرد دانه و بیولوژیک و شاخص برداشت ذرت در کرمان به ترتیب 10، 19، 17 و 21 درصد بیشتر از بردسیر بود. در مقابل، تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک خلر در بردسیر به ترتیب 42، 5 و 7 درصد بیشتر از کرمان بود. تاثیر نسبتهای مختلف کشت مخلوط و کودهای فسفری بر وزن هزار دانه، تعداد دانه در ردیف، عملکرد دانه و بیولوژیک و شاخص برداشت ذرت معنیدار شد. برهمکنش نسبتهای مختلف کشت مخلوط و کودهای فسفری بر تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه و بیولوژیک و شاخص برداشت خلر معنیدار گردید و حداکثر آنها از کشت مخلوط 25:75 ذرت و خلر، توام با مصرف50 درصد فسفر زیستی +50 درصد فسفر شیمیایی حاصل گردید. ارزیابی نسبت برابری زمین نشان داد که اجرای نسبتهای مختلف کشت مخلوط سبب افزایش نسبت برابری زمین به بیش از یک گردید و بیشترین آن (15/2) در کشت مخلوط 25:75 ذرت و خلر مشاهده شد. کربوهیدراتهای محلول در آب، قابلیت هضم ماده خشک، پروتئین خام، درصد خاکستر، الیاف شوینده خنثی، الیاف شوینده اسیدی به شدت تحت تاثیر نسبتهای کشت قرار گرفتند و اعمال کودهای فسفری نیز بر آنها به جز درصد خاکستر تاثیر معنیداری داشت. قابلیت هضم ماده خشک، کربوهیدراتهای محلول در آب و پروتئین خام علوفه تحت تاثیر برهمکنش نسبتهای کاشت و کود فسفری قرار گرفت. نسبتهای مختلف کشت مخلوط ذرت و خلر نسبت به کشت خالص آنها دارای کیفیت علوفه بالاتری بودند که کیفیت برتر به دلیل قابلیت هضم ماده خشک، پروتئین خام، کربوهیدراتهای محلول در آب و درصد خاکستر بالاتر و الیاف شوینده خنثی و الیاف شوینده اسیدی پایینتر در کشت مخلوط ذرت و خلر بود. کاربرد کود زیستی فسفر توام با فسفر شیمیایی، بهبود کیفیت علوفه را به همراه داشت.
واژههای کلیدی: الگوی کشت، پروتئین خام، قابلیت هضم ماده خشک، نسبت برابری زمین.
? فهرست مطالب
فصل اول: مقدمه
1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 2
فصل دوم: بررسی منابع
2- 1- کشاورزی پایدار………………………………………………………………………………………………………………….. 5
2-2- کشت مخلوط……………………………………………………………………………………………………………………… 7
2-2 -2 مزایای کشت مخلوط………………………………………………………………………………………………………… 8
2-2 -2-1 افزایش عملکرد……………………………………………………………………………………………………………. 8
2-2 -2-2کاهش خسارت ناشی از آفات و بیماریها………………………………………………………………………… 9
2-2-2-3 حفاظت خاک……………………………………………………………………………………………………………….. 9
2-2 -2-4 کنترل علف های هرز…………………………………………………………………………………………………… 10
2-2-2-5 بهبود حاصلخیزی و افزایش نیتروژن خاك………………………………………………………………………. 11
2-2-3 معایب کشت مخلوط………………………………………………………………………………………………………… 11
2-2-3-1 تفاوت نیازهای غذایی……………………………………………………………………………………………………. 11
2-2-3-2 تفاوت عملیات زراعی……………………………………………………………………………………………………. 12
2-2-3-3 محدودیت استفاده از ماشین آلات کشاورزی……………………………………………………………………. 12
2-2-3- 4 ایجاد رقابت بین گونهای……………………………………………………………………………………………… 12
2-2-4 ارزیابی کشت مخلوط……………………………………………………………………………………………………….. 13
2-2-4-1 نسبت برابری زمین………………………………………………………………………………………………………. 14
2-2-5 اهمیت کشت مخلوط لگوم و گراس……………………………………………………………………………………. 14
2-3-1 کاربرد کودهای شیمیایی و بیولوژیک در کشاورزی………………………………………………………………. 15
2-3-2 کودهای \ 
بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………………. 17
2-3-3 باکتری های حل کننده فسفات…………………………………………………………………………………………. 19
2-3-4 کود فسفر زیستی……………………………………………………………………………………………………………… 20
2-3-5 اهمیت و نقش کود زیستی فسفر………………………………………………………………………………………… 21
2-3-6 مکانیسم عمل باکتریهای محرک رشد گیاه……………………………………………………………………….. 22
2-3-6-1 تثبیت بیولوژیکی نیتروژن…………………………………………………………………………………………….. 23
2-3-6-2 افزایش فراهمی عناصر غذایی……………………………………………………………………………………….. 23
2-3-6-3 حلالیت فسفر………………………………………………………………………………………………………………. 24
2-3-6-4 اثرات باکتریهای محرک بر رشد و مورفولوژی ریشه………………………………………………………… 25
2-3-6-5 تولید هورمون های گیاهی……………………………………………………………………………………………. 25
2-3-6-6 تحریک همزیستی بین گیاه و قارچ………………………………………………………………………………… 26
2-4 ذرت…………………………………………………………………………………………………………………………………… 26
2-4-1 گستردگی گیاه ذرت………………………………………………………………………………………………………… 27
2-4-2 دلایل اهمیت ذرت در بین گیاهان زراعی…………………………………………………………………………… .28
اکولوژی ذرت………………………………………………………………………………………………………………………………. 28
? فهرست مطالب
? فهرست مطالب
2-5 خلر…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29
2-5-1 اکولوژی خلر……………………………………………………………………………………………………………………. 30
2-5-2 ارزش غذایی و ترکیب شیمیایی گیاه خلر…………………………………………………………………………… 31
2-6 تأثیر کشت مخلوط بر عملکرد……………………………………………………………………………………………….. 32
2-7 تأثیر کشت مخلوط بر کیفیت علوفه………………………………………………………………………………………. 38
2-8 ارزیابی کشت مخلوط……………………………………………………………………………………………………………. 42
2-9 تأثیر کود فسفر زیستی بر عملکرد و کیفیت علوفه…………………………………………………………………… 43
فصل سوم: مواد و روش ها
3- 1 مشخصات محل انجام آزمایش……………………………………………………………………………………………… 52
3-1-1 موقعیت جغرافیایی…………………………………………………………………………………………………………… 52
3-1-2 اقلیم………………………………………………………………………………………………………………………………. 52
3-2-2 مشخصات خاک محل آزمایش………………………………………………………………………………………….. 53
3-3 طرح و تیمارهای آزمایشی…………………………………………………………………………………………………….. 53
3-4 ارقام مورد استفاده ……………………………………………………………………………………………………………… 54
3-5 مراحل انجام آزمایش……………………………………………………………………………………………………………. 55
3-5-1 تهیه زمین………………………………………………………………………………………………………………………. 55
3-5-2 کاشت…………………………………………………………………………………………………………………………….. 55
3- 5-3 تنک و وجین کردن………………………………………………………………………………………………………… 56
3-5-4 عملکرد و اجزای عملکرد دانه…………………………………………………………………………………………….. 56
3-5-5 ارزیابی کیفیت علوفه……………………………………………………………………………………………………….. 56
3-5-6 ارزیابی کشت مخلوط……………………………………………………………………………………………………….. 57
3-6 تجزیه آماری……………………………………………………………………………………………………………………….. 58
فصل چهارم : نتایج و بحث
4-1 ذرت……………………………………………………………………………………………………………………………………. 60
4-1-1 وزن هزار دانه…………………………………………………………………………………………………………………… 60
4-1-2 تعداد ردیف در بلال ذرت…………………………………………………………………………………………………. 62
4-1-3 تعداد دانه در ردیف ذرت………………………………………………………………………………………………….. 62
4-1-4 عملکرد دانه ذرت…………………………………………………………………………………………………………….. 64
4-1-5 عملکرد بیولوژیک ذرت…………………………………………………………………………………………………….. 68
4-1-6 شاخص برداشت……………………………………………………………………………………………………………….. 60
4-2 خلر……………………………………………………………………………………………………………………………………. 73
4-2-1 تعداد غلاف در بوته خلر…………………………………………………………………………………………………… 73
4-2-2 تعداد دانه در غلاف خلر……………………………………………………………………………………………………. 75
4-2-3 وزن هزار دانه خلر……………………………………………………………………………………………………………. 77
? فهرست مطالب
4-2-4 عملکرد دانه خلر……………………………………………………………………………………………………………… .78
4-2-5 عملکرد بیولوژیک خلر……………………………………………………………………………………………………… 81
4-2-6 شاخص برداشت خلر………………………………………………………………………………………………………… 83
4-3 ارزیابی کشت مخلوط……………………………………………………………………………………………………………. 84
4-4 ویژگی های کیفی علوفه……………………………………………………………………………………………………….. 85
4-4-1 درصد ماده خشک قابل هضم (DMD)…………………………………………………………………………….. 85
4-4-2 الیاف نامحلول در شوینده های خنثی (NDF)………………………………………………………………….. 89
4-4-3 الیاف نامحلول در شوینده های اسیدی (ADF)…………………………………………………………………. 93
4-4-4 کربوهیدراتهای محلول در آب (WSC)……………………………………………………………………………… 94
4-4-5 پروتئین خام (CP)………………………………………………………………………………………………………… 97
4-4-6 در صد خاکستر (Ash)……………………………………………………………………………………………………. 101
4-5- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………… 102
پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………………. 104
فصل پنجم : منابع
5-1 منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………. 106
? فهرست نمودار ها
عنوان صفحه
فصل سوم: مواد و روشها
3-1 منحنی آمبروترمیک 50 ساله بارندگی و دما در ماههای مختلف سال به ترتیب بر حسب میلیمتر و
سانتیگراد در شهر کرمان (سایت هواشناسی کشور)…………………………………………………………………………. 52
فصل چهارم : نتایج و بحث
4-1: وزن هزار دانه ذرت تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………………………………. 60
4-2: وزن هزار دانه ذرت تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت………………………………………………………….. 61
4-3: وزن هزار دانه ذرت تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری………………………………………………………………. 62
4-4: تعداد دانه در ردیف ذرت تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت…………………………………………………. 63
4-5: تعداد دانه در ردیف ذرت تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری……………………………………………………… 64
4-6: عملکرد دانه ذرت تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………………………………… 65
4-7: عملکرد دانه ذرت تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت……………………………………………………………. 67
4-8: عملکرد دانه ذرت تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری………………………………………………………………… 68
4-9: عملکرد بیولوژیک ذرت تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………………………… 69
4-10: عملکرد بیولوژیک ذرت تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت…………………………………………………. 69
4-11: عملکرد بیولوژیک ذرت تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری……………………………………………………… 70
4-12: شاخص برداشت ذرت تحت تاثیر مکان کاشت………………………………………………………………………. 71
4-13: شاخص برداشت ذرت تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت……………………………………………………. 72
4-14: شاخص برداشت ذرت تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری………………………………………………………… 73
4-15: تعداد دانه در غلاف خلر تحت تاثیر مکان کاشت………………………………………………………………….. 76
4-16: وزن هزار دانه خلر تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت…………………………………………………………. 78
4-17: عملکرد دانه خلر تحت تاثیر مکان کاشت…………………………………………………………………………….. 79
4-18: عملکرد بیولوژیک خلر تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………………………. 82
4-19: درصد قابلیت هضم ماده خشک تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………….. 86
4-20: درصد قابلیت هضم ماده خشک تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت……………………………………… 87
4-21: قابلیت هضم ماده خشک تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری…………………………………………………… 88
4-22: الیاف حاصل از شوینده خنثی تحت تاثیر مکان کاشت………………………………………………………….. 90
4-23: الیاف حاصل از شوینده خنثی تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت………………………………………… 91
4-24: الیاف حاصل از شوینده خنثی تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری…………………………………………….. 91
4-25: الیاف حاصل از شوینده اسیدی تحت تاثیر مکان کاشت………………………………………………………… 92
4-26: الیاف حاصل از شوینده اسیدی تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت………………………………………. 93
4-27: الیاف حاصل از شوینده اسیدی تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری…………………………………………… 94
4-28: کربوهیدراتهای کربن محلول در آب تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت………………………………… 95
4-29: کربوهیدراتهای کربن محلول در آب تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری…………………………………….. 96
پروتئین خام تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………………………………………………. 98
? فهرست نمودار ها
4-31: میزان پروتئین خام تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت……………………………………………………….. 99
4-32: میزان پروتئین خام تحت تاثیر تیمارهای کود فسفری……………………………………………………………. 100
4-33: درصد خاکستر تحت تاثیر مکان کاشت……………………………………………………………………………….. 101
4-34: درصد خاکستر تحت تاثیر نسبتهای مختلف کشت…………………………………………………………….. 102
? فهرست جداول
عنوان صفحه
فصل سوم: مواد و روشها
3-1 مشخصات آب و هوایی بردسیر در طول دوره تحقیق در سال 89-1388………………………………….. 52
3-2 مشخصات آب و هوایی بردسیر در طول دوره تحقیق در سال 89-1388………………………………….. 52
3-3 ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی خاك مزرعه تحقیقاتی دانشگاه باهنر کرمان (1389)…………………. 53
3-4 ویژگیهای فیزیكی و شیمیایی خاك مزرعه کمیته امداد امام خمینی (ره) بردسیر (1389)……….. 53
3-5 تیمارهای مورد آزمایش…………………………………………………………………………………………………………. 54
فصل چهارم : نتایج و بحث
4-1: میانگین مربعات وزن هزار دانه، تعداد ردیف در بلال و تعداد دانه در ردیف بلال ذرت تحت تاثیر مکان،
نسبتهای کاشت و کود فسفری…………………………………………………………………………………………………….. 60
4-2: میانگین مربعات عملکرد دانه، بیولوژیک و شاخص برداشت ذرت تحت تاثیر مکان، نسبتهای کاشت
و کود فسفری………………………………………………………………………………………………………………………………. 65
4-3: میانگین مربعات تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه خلر تحت تاثیر مکان،
نسبتهای کاشت و کود فسفری…………………………………………………………………………………………………….. 74
4-4: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر تعداد غلاف در بوته…………………………… 75
4-5: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر تعداد دانه درغلاف……………………………. 77
4-6 : میانگین مربعات عملکرد دانه و بیولوژیک و شاخص برداشت خلر تحت تاثیر مکان، نسبتهای کاشت
و کود فسفری……………………………………………………………………………………………………………………………… 78
4-7: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر عملکرد دانه خلر……………………………….. 81
4-8: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر عملکرد بیولوژیک خلر………………………. 83
4-9: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر شاخص برداشت………………………………… 84
4-10: تاثیر نسبتهای مختلف كشت مخلوط ذرت و خلر بر نسبت برابری زمین……………………………….. 85
4-11: میانگین مربعات درصد قابلیت هضم ماده خشک، الیاف حاصل از شوینده خنثی و الیاف حاصل
از شوینده اسیدی تحت تاثیر مکان، نسبتهای کاشت و کود فسفری………………………………………………… 86
4-12: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر درصد قابلیت هضم ماده خشک……….. 89
4-13: میانگین مربعات کربوهیدراتهای کربن محلول در آب، پروتئین خام و خاکستر تحت تاثیر مکان،
نسبتهای کاشت و کود فسفری…………………………………………………………………………………………………….. 95
4-14: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر کربوهیدراتهای کربن محلول در آب….. 97
4-15: برهمکنش نسبتهای مختلف کشت و کودهای فسفری بر میزان پروتئین خام…………………………. 101
1- مقدمه
افزایش جمعیت جهان، تخریب منابع طبیعی و به دنبال آن نیاز مبرم به افزایش تولیدات غذایی، منجر به ایجاد فشار بر منابع طبیعی شده و پایداری سیستمهای كشاورزی را تهدید میكند (Liebman and Davis, 2000). بنابراین نیاز به طراحی و اجرای سیستمهای برخوردار از پایداری و عملكرد بالا یک ضرورت محسوب میشود (Agegnnehu et al., 2006). از این رو علاوه بر افزایش تولیدات كشاورزی از طریق افزایش سطح زیر كشت و عملكرد در واحد سطح، باید از عامل زمان و مكان در تولید محصولات زراعی، یعنی اجرای كشت مخلوط نیز استفاده گردد (Banik et al., 2006). نظام کشت مخلوط، با افزایش تعداد گونه در واحد سطح، به عنوان یک راه حل برای افزایش تولید در کشاورزی پیشرفته، پیشنهاد شده است (Brummer, 1998). در این راستا انتخاب گیاهانی كه كمترین رقابت را در یك موضع رشد[1] با هم داشته باشند، گام عمدهای محسوب میشود. بهرهبرداری بیشتر از عوامل محیطی نیازمند تیپ ایدهآل گیاه زراعی است، که قادر باشد در كمترین زمان تمام موضع رشد ممكن را به طور كامل اشغال كند و از منابع و امكانات محیطی استفاده بیشتری ببرد (Banik et al., 2006).
یكی از دلایل اصلی برتری كشت مخلوط بر كشت خالص این است كه در اغلب موارد تولید بیشتری از آن در مقایسه با كشت خالص، از همان مقدار زمین بدست میآید (Brummer, 1998). افزایش تولید در كشت مخلوط را میتوان به كاهش رشد علفهای هرز، كاهش خسارت آفات و بیماریها و استفاده بهینهتر از منابع نسبت داد (Liebman and Davis, 2000). در كشت مخلوط گرامینهها با لگومها، گرامینهها با برخورداری از ریشههای افشان، ساختمان خاك را اصلاح نموده و از این طریق از فرسایش آبی خاک جلوگیری میكنند (Lazanyi, 2000) و لگومها نیز با برخورداری از ریشه عمودی گرایش به نفوذ در اعماق خاك دارند. بنابراین وجود یك گراس همراه با یك لگوم، در حفاظت خاك نقش مهمی ایفا میكند.
