چكیده

هدف کلی این مطالعه ، بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات ( فاوا ) در توانمندسازی دانش آموزان اعم از افزایش و بهبود در سطح یادگیری ، پیشرفت تحصیلی ، خلاقیت ، انگیزه ، مشارکت درسی و روحیه پژوهشی دانش آموزان می باشد . سوالات این تحقیق عبارتند از : سوال اصلی : آیا فاوا موجب توانمندسازی دانش آموزان در مدارس هوشمند می شود؟ و سوالات فرعی : 1) آیا فاوا بر سطح یادگیری دانش آموزان مدارس هوشمند تاثیر دارد؟ 2) آیا فاوا بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدارس هوشمند تاثیر دارد؟ 3) آیا فاوا بر خلاقیت دانش آموزان مدارس هوشمند تاثیر دارد؟ 4) آیا فاوا بر انگیزه تحصیلی دانش آموزان مدارس هوشمند تاثیر دارد؟ 5) آیا فاوا بر افزایش فعالیت های گروهی دانش آموزان مدارس هوشمند تاثیر دارد؟ 6) آیا فاوا در افزایش روحیه پژوهشی دانش آموزان مدارس هوشمند تاثیر دارد؟

روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی می باشد . جامعه آماری شامل کلیه آموزگاران مدارس هوشمند شهرستان بابلسر در سال تحصیلی 90 – 89 می باشند . حجم نمونه آماری بر اساس جدول کرجسی و مورگان به تعداد 91 نفر تعیین گردید . روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شد . روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی می باشد که در روش میدانی از ابزار پرسشنامه محقق ساخته ی بسته پاسخ استفاده شده است ، برای تعیین روایی آنها از روایی محتوایی و برای تعیین پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب آلفای پرسشنامه ، 84/0 محاسبه شد . برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی توسط نرم افزارSPSS  و Excel استفاده گردید .

پس از تجزیه و تحلیل داده ها ، سوال اصلی و سوالات فرعی تحقیق مورد تایید واقع شدند .

 

واژه های کلیدی : فناوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش الکترونیکی، مدارس هوشمند، انگیزش

 

فهرست مطالب

عنوان                               صفحه

فصل اول : کلیات تحقیق…………. 13-1

1-1 ) مقدمه……………………………… 1

1-2 ) تعریف موضوع و بیان مساله…………….. 2

1-3 ) اهمیت و ضرورت تحقیق…………………. 4

1-4 ) اهداف تحقیق………………………… 6

1-5 ) سوال اصلی و سوال های ویژه تحقیق………. 7

1-6 )  قلمرو تحقیق………………………. 8

1-7 ) روش تحقیق…………………………. 8

1-8 ) جامعه و نمونه آماری………………… 8

1-9 ) روش گرد آوری اطلاعات………………… 9

1-10 ) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:………….. 9

1-11 ) ساختار کلی تحقیق………………….. 9

1-12 ) تعاریف مفاهیم تحقیق……………….. 10

1-12-1 ) تعاریف عملیاتی………………. 10

1-12-2 ) تعاریف نظری…………………. 12

فصل دوم ادبیات تحقیق……………     92-14

2-1 ) مقدمه…………………………….. 14

2-2 ) فاوا در آموزش و پرورش………………. 14

2-2-1) اهمیت فاوا در آموزش و پرورش کشور……. 14

2-2-2 ) دلایل استفاده از فاوا در آموزش……… 15

2-2-3 ) نگرش های توسعه فاوا………………. 16

2-2-3-1) نگرش ظهور کننده……………….. 17

2-2-3-2) نگرش کاربردی………………….. 17

2-2-3-3) نگرش ترکیبی ( ادغامی )…………. 18

2-2-3-4) نگرش تحولی……………………. 18

2-2-4) ماتریسی برای توسعه فاوا در مدارس……. 19

2-2-5 ) مراحل اجرای برنامه های فاوا در آموزش و پرورش 23

2-2-5-1) مرحله اول : تا پایان برنامه سوم توسعه 24

2-2-5-2 ) مرحله دوم : تا پایان برنامه چهارم توسعه  24

2-2-5-3 ) مرحله سوم : پایان برنامه پنجم توسعه 25

2-2-6 ) مراحل توسعه فاوا در آموزش و پرورش ایران از ابعاد علمی و نظری…………………………………… 26

2-2-6-1)ورود فاوا به صورت ابزار مدیریت در ساختار اداری و … …………………………………….. 26

2-2-6-2) ورود فاوا به مثابه یک درس در آموزش و پرورش    26

2-2-6-3 ) تغییر نگاه به فاوا و تکوین جهت گیری کلی 26

2-2-6-4 ) توسعه ی فاوا در چارچوب طرح تکفا .. 27

2-2-7 ) بررسی های موردی در برنامه های ملی فاوا در کشورهای دیگر………………………………………. 27

2-2-7-1 ) کشور بلغارستان……………….. 27

2-2-7-2 ) کشور چین…………………….. 29

2-2-7-3 ) آموزش و پرورش امریکا ………….  31

2-2-7-4 ) کشور دانمارک…………………. 31

2-2-7-5 ) کشور اندونزی…………………. 32

2-2-7-6 ) کشور برزیل…………………… 33

2-2-7-7 ) کشور مالزی…………………… 34

2-2-8 ) موانع بکارگیری فاوا در آموزش و پرورش.. 36

2-2-8-1 ) موانع زیر ساختی – فنی …………  36

2-2-8-2 ) موانع فردی ………………….. 37

2-2-8-3 ) موانع اقتصادی ……………….. 39

2-2-8-4 ) موانع فرهنگی – آموزشی …………  40

2-2-9 ) یادگیری الکترونیکی یا آموزش الکترونیکی 42

2-2-10 ) فاوا و ارتقاء یادگیری دانش آموزان…. 45

2-2-11 ) نقش های  یاددهی _ یادگیری فاوا……. 46

2-2-11-1 ) نقش فاوا در تسهیل یاددهی – یادگیری 47

2-2-11-2 ) نقش فاوا در انگیزش یادگیری  ….. 49

2-2-11-3 ) نقش فاوا در یادگیری شاگرد محور… 50

2-2-11-4 ) نقش فاوا در سنجش و ارزیابی……. 54

2-2-11-5 ) نقش فاوا در بهبود و ارتقای مهارتهای تفکر    56

2-2-12 ) صلاحیت های مورد نیاز معلمان در فرایند یاددهی– یادگیری مبتنی بر فاوا…………………………… 59

2-2-12-1 ) صلاحیت های ارتباطی – اطلاعاتی…… 59

2-2-12-2 ) صلاحیت در استفاده از فاوا……… 61

2-2-12-3 ) صلاحیت رسانه ای معلم………….. 62

2-2-13) مدارس هوشمند…………………….. 65

2-2-14 ) علل تاسیس مدارس هوشمند…………… 66

2-2-15 ) اهداف مدارس هوشمند………………. 68

2-2-16 ) انتخاب محتوا در مدرسه هوشمند……… 69

2-2-17 ) فرایند تمرین و تکرار در مدرسه هوشمند. 70

2-2-18 ) آزمون در مدرسه هوشمند……………. 70

2-2-19 ) راهبردهای توسعه مدارس هوشمند……… 71

2-2-20 ) زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات در مدارس هوشمند   72

2-2-21 ) ساختار اجرایی مدارس هوشمند……….. 74

2-2-21-1 ) شرح وظایف مدیر مدرسه هوشمند…… 74

2-2-21-2 ) شرح وظایف کارشناسان فناوری اطلاعات در مدرسه هوشمند…………………………………….. 75

2-2-21-3 ) شرح وظایف معلمان مدرسه هوشمند…. 75

2-2-21-4 ) شرح وظایف دانش آموزان مدرسه هوشمند 77

2-2-21-5 ) شرح وظایف اولیای دانش آموزان مدرسه هوشمند   77

2-2-22 ) موانع موجود در راه توسعه ی مدارس هوشمند در کشور 78

2-3 ) مبانی عملی تحقیق  …………………. 79

2-3-1 ) تحقیقات انجام شده در داخل کشور…… 79

2-3-2 ) تحقیقات انجام شده در خارج کشور…… 84

فصل سوم روش شناسی تحقیق………….. 98-93

3-1 ) مقدمه…………………………….. 93

3-2 ) نوع و روش تحقیق……………………. 93

3-3 ) جامعه آماری تحقیق………………….. 93

3-4 ) نمونه آماری (فرمول نمونه گیری، نحوه محاسبه و انتخاب نمونه)………………………………………. 94

3-5 ) روش جمع آوری اطلاعات………………… 94

3-6 ) ابزار جمع‌آوری اطلاعات……………….. 94

3-7 ) روایی ابزار اندازه گیری…………….. 96

3-8 ) پایایی ابزار اندازه گیری……………. 96

3-9 ) روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات…………. 98

فصل چهارم   تجزیه و تحلیل داده ها. 127-99

4-1 ) مقدمه…………………………….. 99

4-2 ) تحلیل توصیفی داده ها بر مبنای ویژگی های فردی آزمودنی ها 100

4-2-1 ) تحلیل توصیفی متغیر جنسیت …….. 100

4-2-2 ) تحلیل توصیفی متغیر گروه سنی…… 101

4-2-3 ) تحلیل توصیفی متغیر میزان تحصیلات.. 102

4-2-4 ) تحلیل توصیفی متغیر سابقه تدریس در آموزش و پرورش پاسخگویان………………………….. 103

4-2-5 )  تحلیل توصیفی متغیر سابقه تدریس در مدارس هوشمند پاسخگویان………………………….. 105

4-2-6 ) تحلیل توصیفی متغیر گذراندن دوره مهارتهای عمومی کامپیوتر…………………………… 106

4-3 ) تحلیل توصیفی متغییرهای پژوهش………… 108

4-3-1 ) تحلیل توصیفی متغیر سطح یادگیری… 108

4-3-2 ) تحلیل توصیفی متغیر پیشرفت تحصیلی. 109

4-3-3 ) تحلیل توصیفی متغیر خلاقیت دانش آموزان    110

4-3-4 ) تحلیل توصیفی متغیر انگیزش تحصیلی. 111

4-3-5 ) تحلیل توصیفی متغیر فعالیت های گروهی دانش آموزان  113

4-3-6 ) تحلیل توصیفی متغیر روحیه پژوهشگری دانش آموزان    114

4-4 ) تحلیل استنباطی داده ها……………… 115

4-4-1 ) سوال ویژه نخست :…………….. 115

4-4-2 ) سوال ویژه دوم :……………… 117

4-4-3 ) سوال ویژه سوم :……………… 119

4-4-4 ) سوال ویژه چهارم :……………. 120

4-4-5 ) سوال ویژه پنجم :…………….. 122

4-4-6 ) سوال ویژه ششم :……………… 124

4-4-7 ) سوال اصلی :…………………. 126

فصل پنجم   نتیجه گیری و پیشنهادها 135-128

5-1 ) مقدمه…………………………….. 128

5-2 ) یافته های تحقیق……………………. 128

5-3 ) بحث و تفسیر……………………….. 129

5-4 ) نتیجه گیری………………………… 131

5-5 ) محدودیت ها و مشکلات تحقیق……………. 132

5-5-1 ) محدودیت های در کنترل محقق……….. 132

5-5-2 ) محدودیت های خارج از کنترل محقق…… 132

5-6 )پیشنهادهایی مبتنی بر نتایج پژوهش……… 130

5-7 ) پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی………… 135

فهرست منابع و ماخذ………………….. 136

پیوست ……………………………….. 149

پرسشنامه……………………………. 149

چکیده انگلیسی…………………………… 153

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول  2-1 ) ماتریس توسعه فاوا در مدارس…….. 19

جدول  3-1 ) چگونگی توزیع سوالات پرسشنامه……. 95

جدول 4-1 ) توزیع پاسخگویان برحسب جنس………. 100

جدول 4-2 ) توزیع پاسخگویان برحسب گروه سنی….. 101

جدول 4-3) توزیع پاسخگویان برحسب میزان تحصیلات.. 102

جدول 4-4 ) توزیع پاسخگویان برحسب گروه سابقه تدریس در آموزش و پرورش………………………………….. 104

جدول 4-5) توزیع پاسخگویان برحسب گروه سابقه تدریس در مدارس هوشمند………………………………………. 105

جدول 4-6) توزیع پاسخگویان برحسب گذراندن دوره مهارت های عمومی کامپیوتر……………………………….. 106

جدول 4-7 ) فراوانی گویه های سنجش اثرگذاری فاوا بر سطح یادگیری دانش آموزان…………………………….. 108

جدول 4-8 ) فراوانی گویه های سنجش اثرگذاری فاوا بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان…………………………….. 109

جدول 4-9 ) فراوانی گویه های سنجش اثرگذاری فاوا بر خلاقیت دانش آموزان…………………………………. 110

جدول 4-10 ) فراوانی گویه های سنجش اثرگذاری فاوا بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان…………………………….. 111

جدول 4-11 ) فراوانی گویه های سنجش اثرگذاری فاوا بر فعالیتهای گروهی دانش آموزان……………………….. 113

جدول 4-12 ) فراوانی گویه های سنجش اثرگذاری فاوا بر روحیه پژوهشگری دانش آموزان…………………………….. 114

جدول 4-13 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال ویژه نخست 115

جدول 4-14 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال ویژه نخست 116

جدول 4-15 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال ویژه دوم  117

جدول 4-16 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال ویژه دوم  118

جدول 4-17 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال ویژه سوم  119

جدول 4-18 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال ویژه سوم  119

جدول 4-19 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال ویژه چهارم 121

جدول 4-20 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال ویژه چهارم    121

جدول 4-21 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال ویژه پنجم 122

جدول 4-22 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال ویژه پنجم 123

جدول 4-23 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال ویژه ششم  124

جدول 4-24 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال ویژه ششم  125

جدول 4-25 ) آماره تک نمونه ای تی تست مربوط به سوال اصلی  126

جدول 4-26 ) آزمون تک نمونه ای تی مربوط به سوال اصلی 126

 

فهرست نمودارها

نمودار 4-1 ) توزیع پاسخگویان برحسب جنس…….. 100

نمودار 4-2) توزیع پاسخگویان برحسب گروه سنی…. 102

نمودار 4-3 ) توزیع پاسخگویان برحسب میزان تحصیلات 103

نمودار 4-4 ) توزیع پاسخگویان برحسب سابقه کاری. 104

نمودار 4-5 ) توزیع پاسخگویان برحسب سابقه کاری در مدارس هوشمند 106

نمودار 4-6) توزیع پاسخگویان برحسب گذراندن دوره مهارتهای عمومی کامپیوتر……………………………….. 107

 

فهرست شکل ها

شکل  2-1 ) نقش های فاوا در فرایند یاددهی – یادگیری  47

شکل  2-2 ) نقش های فاوا در تسهیل یادگیری…… 47

شکل  2-3 ) نقش های انگیزشی فاوا در فرایند یاددهی – یادگیری   49

شکل  2-4 ) نقش های فاوا در یادگیری شاگرد محور در فرایند یاددهی – یادگیری………………………………… 50

شکل  2-5 ) نقش فاوا در ارزیابی یادگیری……… 54

شکل  2-6 ) نقش فاوا در ارتقای مهارت های تفکر… 56

 

فهرست فرمول ها

فرمول 3-1 ) فرمول پایایی پرسشنامه…………. 97

فرمول 3-2: فرمول محاسبه آزمون تی………….. 98

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

1-1 ) مقدمه

انقلاب ارتباطات و اطلاعات سرعت اقتصاد ، فرهنگ ، و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی می کند و جهان را عملا به یک « دهکده جهانی[1] » تبدیل می کند . با استفاده از امکانات این فناوری ، رخدادهایی که در هر گوشه از کره زمین رخ می دهد در کمترین زمان به سراسر جهان مخابره می شود ( شکفته ، 1387 : 41) .

در عصری که اطلاعات همیشه و همه وقت در دسترس دانش آموزان است ، مفهوم یادگیری تغییر یافته است . آنچه باید در کلاس درس مورد توجه و تاکید قرار گیرد ، یاد دادن چگونه یاد گرفتن به دانش آموزان (آموزش یادگیری) است . به این معنا که دانش آموزان به طور دقیق اطلاعات مورد نیاز خود را تشخیص دهند و از مهارت های لازم برای تصمیم گیری و انتخاب آن برخوردار باشند . این نوع یادگیری به توسعه توانایی دانش آموزان در تبدیل اطلاعات به دانش کاربردی تاکید دارد (کاستلز[2] ، 2001) .

فاوا[3] به دانش آموزان کمک می کند تا سواد اطلاعاتی خود و الگوهای یادگیری مادم العمر مورد نیاز برای زندگی و کار در یک محیط غنی اطلاعاتی را به طور موثر توسعه دهند . به منظور موفقیت و دستیابی به این هدف ، برنامه درسی چارچوبی را برای دانش آموزان به منظور یادگیری نحوه حل مساله شان با استفاده از فناوری اطلاعات ارائه دهند . دانش آموزان به کمک فناوری اطلاعات از پیرامون محیط زندگی خود آگاهی می یابند . آنها از نقش فناوری اطلاعات در زندگی روزمره مطلع و با ابزارهای فناوری اطلاعات مشابه آشنا می شوند . از این ابزارها به طور مستقل و گروهی استفاده می کنند و با روش های گوناگون جمع آوری ، سازماندهی و ارائه اطلاعات آشنا می شوند . استفاده از این ابزارها توان دانش آموزان را در ارتباطات گروهی افزایش می دهد و نیز اطمینان آنها را در دستیابی به اطلاعات تقویت می کند ( دیلمقانی ، 1382 : 27 ) .

قرن حاضر به دلیل توسعه و فراگیر شدن رایانه در ارتباطات و تولید روز افزون اطلاعات علمی ، قرن انفجار اطلاعات نامیده شده است . اهمیت اطلاعات به حدی است که تاثیر آن را می توان در تمام ابعاد زندگی و فعالیت های افراد و جوامع دید . در چند دهه اخیر تکنولوژی مدرن اطلاعات ، بر موفقیت و عملکرد بسیاری از جوامع ، مدارس و افراد اثر قابل ملاحضه ای گذاشته و به موزات آن پیشرفت های شگرفی که در این زمینه بوجود آمده است ، سرنوشت جوامع و افراد هر روز بیش از گذشته به این فناوری مدرن گره می خورد . بدیهی است که در چنین موقعیتی شناخت تاثیرات فاوا یکی از عوامل مهم محیطی به شمار می آید که بر موقعیت ، عملکرد و سرنوشت جوامع و افراد اثرات جدی می گذارد ( حسن پور قروقچی ، 1386 : 72 ) .

 

1-2 ) تعریف موضوع و بیان مساله

فاوا در طی زمانی کوتاه ، به یکی از اجزای اساسی تشکیل دهنده ی جامعه مدرن تبدیل شده است . اینک ، بسیاری از کشورها به موازات خواندن ، نوشتن و حساب کردن ، درک فاوا و تسلط بر مهارت ها و مفاهیم پایه فاوا را به عنوان هسته مرکزی آموزش و پرورش مورد توجه داده اند ( قورچیان ، 1382 : 2 ) .

انفجار اطلاعاتی از طریق فناوری الکترونیکی جدید از قبیل رایانه  ، اینترنت ، وب ، فناوری های جدید ویدیوئی از قبیل کنفرانس های ویدیویی و ماهواره ، ماهیت دانستن را تغییر داده است . دانش آموزان به جای اینکه اطلاعات را حفظ کنند باید یاد بگیرند که اطلاعات را چگونه بدست آورند ، از اطلاعات بدست آمده چگونه استفاده کنند و اطلاعات بدست آمده را چگونه با هم ترکیب کنند  . بجای اینکه اطلاعات را تنها از طریق معلمان و کتب درسی بدست آورند ، در نگرش جدید یاددهی و یادگیری ، فناوری نقش اساسی را ایفا می کند . این تحول آموزشی ، دانش آموزن را قادر می سازد که بیندیشند ، مشکلات را حل کنند ، به کار با دیگران بپردازند و برای دست یافتن به راه حل های خلاق جستجو کنند ( ذوفن و لطفی پور ، 1379: 4 ) .

اهمیت استفاده از فاوا در تقویت شخصیت علمی دانش آموزان ، انعطاف پذیری ، خلاقیت ، مسئولیت پذیری ، مشارکت بیشتر در دانش آموزان ، تعمیق مطالب درسی و علاقمندی بیشتر به یادگیری و ایجاد انگیزه و پیشرفت تحصیلی آنها می شود . دانش آموزان می توانند از فناوری به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط از راه دور و تشریک مساعی ، تعامل بین گروه های همگن استفاده کنند . ( بیرانوند و صیف ، 1389 : 189 ) . راهبردهای جدیدی را برای همکاری با همسالان و دوستان خود به کار می برند ؛ یادگیری آن ها توأم با انگیزه و در انجام دادن کارها از اعتماد به نفس بالایی برخوردارند ( کوزما[4] ، 2002 : 9 ) . تحقیقات نشان می دهد که فناوری بکار برده شده در مدارس در فرایند یاددهی و یادگیری مفید می باشد . در این زمینه فرصت های داده شده به دانش آموزان به آنها کمک می کند تا خلاقیت و تفکر انتقادی ، یادگیری خود هدایتی و همچنین خود مدیریتی شان را افزایش دهند . در حقیقت فناوری به عنوان یک توانمندساز ، دانش آموزان را تجهیز می کند تا دقیق تر بیاندیشند و خلاق تر باشند  ( قویفکر[5] ، 2010 : 10 ) .

نهاد آموزش و پرورش مهمترین نقش و وظیفه را در این مسیر بر عهده دارد ، یعنی اگر بستر مناسب  در مدارس و محیط های آموزشی برای پرورش روحیه دانشجویی و پژوهشگری فراهم و زمینه تبادل اندیشه ها ، آرا و افکار مهیا شود ، فضای آموزشی به جای انتقال یک طرفه اطلاعات به روش های دو سویه کسب اطلاعات و دانش هدایت گردد و نقش معلمان بر تسهیل جریان و فرایند یاددهی – یادگیری متمرکز شود ، دانش آموزان و دانشجویان نیز خود خالق دانش و اطلاعات شوند ، زمینه مساعدی برای رشد و توسعه و تعالی کشورها فراهم خواهد شد . بی شک یکی از مهمترین دستاوردهای توسعه فناوری اطلاعات ، تحول در عرضه آموزش و پرورش است . کلاس های مجازی ، مدارس مجازی ، مدارس هوشمند و دانشگاه های مجازی و بطور کلی یادگیری الکترونیکی از ظرفیت های و قابلیت های قابل اتکا برای توسعه این مهارت هاست ( عطاران محمد ،1383 : 11 ) .