نقش زن، در حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد در خانواده و جامعه بدون جایگزین است و همواره با برعهده داشتن مسئولیت خطیر پرورش نسل آینده در نظام طبیعی و تداوم بخشیدن به این نقش در خانواده و جامعه به گونه ای موثر در روند توسعه اجتماعی نقش دارد. در این راستا مهمترین هدف پژوهش حاضر، آسیب شناسی نقش زنان در جامعه و پیامدهای آن برای خانواده های یزدی است.

روش مورد استفاده در این تحقیق، از نوع پیمایشی می باشد؛ داده ها با ابزار پرسشنامه و با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ای از 484 نفر از زنان متاهل در شهر یزد گردآوری شده است. اعتبار ابزار به وسیله روش اعتبار محتوا مورد تایید قرار گرفت و برای سنجش پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. داده ها به کمک نرم افزار آماری spss مورد تحلیل قرار گرفتند و از آزمون های ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیوناستفاده شده بود. در این تحقیق از نظریه اینگلهارت، برچسب زنی، تئوری تعارض اسکانزونی و نظریه نقش برای تدوین مبانی نظری استفاده شده است. متغیرهای مستقل این پژوهش شامل؛ نوع نقش،زمان ایفای نقش، تعداد ساعت، باورهای سنتی و مذهبی، تن آرارایی، بدنامی، فشار روحی و روانی، چندگانگی نقش، تعارض نقش، مصرف گرایی می باشد.

یافته های تحقیق نشان داد که از میان متغیرهای مورد بررسی، متغیر نوع نقش، زمان ایفای نقش، مدت زمان ایفای نقش و باورهای سنتی و مذهبی رابطه معناداری با عملکرد خانواده نداشت؛ در حالی که متغیرهای مزاحمت اجتماعی، مصرف گرایی، چندگانگی نقش، تعارضات نقشی، فشارهای روحی و روانی، احساس بدنامی، تن آرایی و نگرش با عملکرد خانواده رابطه داشتند. نتایج رگرسیون چند متغیره از نقش معنادار چهار متغیر باورهای سنتی و مذهبی، چندگانگی نقش، فشارهای روحی و روانی و نگرش در عملکرد خانواده صورت گرفت که در این میان فشارهای روحی و روانی بیشترین نقش را در تبیین متغیر عملکرد خانواده زنان ایفا کرد.

واژگان کلیدی: آسیب شناسی، خانواده، تعارض نقش ها، زنان، نقش زنان

 فهرست مطالب

فصل اول کلیات تحقیق… 1

1-1.مقدمه. 2

1-2.  بیان مسئله. 3

1-3.  اهمیت و ضرورت تحقیق.. 7

1-4.  اهداف تحقیق.. 9

1-4-1.  هدف کلی تحقیق.. 9

1-4-2. اهداف فرعی تحقیق.. 9

1-5. کاربرد تحقیق.. 9

فصل دوم ادبیات تحقیق… 11

2-1. مقدمه. 12

2-2. پیشینه تاریخی نقش زنان.. 12

2-2-1. قرآن و ضرورت حضور زن در جامعه. 12

2-2-1-1. بیعت زنان با پیامبر)ص) (حضور سیاسی( 12

2-2-1-2. مهاجرت زنان.. 13

2-2-1-3. كسب و تلاش اقتصادی )استقلال اقتصادی زنان( 13

2-2-2. سیر تحول نقش زنان در ایران.. 14

2-2-3. سیر تحول جایگاه زنان در امر اشتغال.. 16

2-3. پیشینه تجربی پژوهش…. 18

2-3-1. پیشینه داخلی.. 18

2-3-2. پیشینه خارجی.. 27

2-4. دیدگاه های نظری.. 34

2-4-1. رویکردهای نظری نقش…. 35

2-4-1-1. کارکردگرایان.. 35

2-4-1-1-1. تفکیک نقش ها 36

2-4-1-2. رویکرد کمیابی و انباشتگی نقش…. 40

2-4-1-3. ﻧﻈﺮیه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﺮﺗﻮن.. 41

2-4-1-4. نظریه فشار نقش ویلیام گود. 47

2-4-1-4-1. فنون کاهش فشار نقش…. 48

2-4-1-4-2. خانواده به عنوان کانون بودجه نقش…. 49

2-4-1-5. دیدگاه عقلایی گاتک…. 50

2-5. نظریه های نقش جنسیتی.. 51

2-5-1. نگرش به نقش جنسیتی.. 51

2-5-2 نظریه فمینیسم رادیکال.. 53

2-5-3. نظریه های نابرابری جنسی (فمینیسم لیبرال) 54

2-5-4. نظریه احساس تبعیض جنسیتی بلومبرگ… 55

2-5-5. نظریه طرح واره جنسیتی.. 56

2-5-6. نظریه ضرورت کارکردی نقش‌های جنسیتی.. 57

2-5-7. نظریه طبقات جنسی.. 59

2-5-8. تداوم نقش های جنسی.. 60

2-5-9.  جامعهپذیری جنسیتی.. 61

2-5-10. نظریه نیازهای سرمایه داری.. 62

2-5-11. نظریه پدر سالاری.. 63

2-5-12. زنان و شبکه اجتماعی.. 64

2-6. بررسی نقش‌های مختلف زنان با استفاده از نظریات… 65

2-6-1. نقش خانه داری (كدبانوگری) 65

2-6-2. نقش مادری (فرزندداری) 66

2-6-3.  نقش تیمارداری.. 68

2-6-4. نقش همسری.. 68

\

2-6-5. نقش عروس در خانواده‌ خود و همسر. 69

2-6-6. نقش كارمندی.. 69

2-7. رویکردهای جامعه شناختی در مورد خانواده 70

2-7-1. پارسونز. 70

2-7-2. تحول در کارکرد خانواده؛ کونیگ…. 72

2-7-3. خانواده دموکراتیک؛ گیدنز. 73

2-7-4. تئوری تعارض…. 75

2-7-4-1. اسکانزونی.. 75

2-7-6. تئوری مبادله. 80

2-7-6-1. نظریه هومنز. 84

2-7-7. داغ اجتماعی.. 85

2-7-8. نظریه برچسب زنی(انگ زنی) 88

2-7-8-1. فرانک تاننبوم. 90

2-7-8-2. ادوین لمرت… 91

2-7-8-3. هاوارد بکر. 91

2-7-9. تئوری زیست جامعه شناختی.. 92

2-7-10. مدیریت تن.. 93

2-7-10-1. آنتونی گیدنز. 93

2-7-10-2. مدگرایی.. 94

2-7-11. تحول در هویت زنانه. 96

2-7-12. نقش دوگانه زن.. 96

2-7-13. دوگانگی شغلی زوجین.. 97

2-7-14. ناسازگاری فشار نقش‌های كار- خانواده گرین هاوس و بیوتل.. 98

2-8. رویکردهای جامعه شناختی درمورد نگرش…. 102

2-8-1. الگوی ساختی کارکردی پارسونز. 102

2-8-2. بی سازمانی اجتماعی.. 103

2-8-3. مکتب تفهمی.. 104

2-9. چارچوب نظری.. 105

2-10. فرضیات پژوهش…. 111

2-11. مدل نظری پژوهش…. 111

فصل سوم روش شناسی تحقیق… 113

3-1. مقدمه. 114

3-2. روش پژوهش…. 115

3-3. جامعه آماری.. 115

3-4. حجم نمونه و شیوه نمونه گیری.. 115

3-5. ابزارگردآوری داده ها 117

3-6. تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 120

3-6-1. متغیرهای مستقل.. 120

3-6-1-1. سن.. 120

3-6-1-2. وضعیت تأهل.. 120

3-6-1-3. تعداد فرزندان.. 121

3-6-1-4. پایگاه اقتصادی _ اجتماعی.. 121

3-6-1-4-1. درآمد. 122

3-6-1-4-2. وضعیت اشتغال.. 122

3-6-1-4-3. میزان تحصیلات خود و همسر. 122

3-6-1-5. موقعیت زمانی ایفای نقش…. 123

3-6-1-6. مدت زمان ایفای نقش…. 123

3-6-1-7. نوع نقش…. 123

3-6-1-8. آسیب شناسی نقش زنان در جامعه. 126

3-6-2. متغیر وابسته. 140

3-6-2-1. عملکرد خانواده 140

3-7. اعتبار و پایایی.. 146

3-8.تکنیک های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها 147

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها 149

4-1 مقدمه. 150

4-2 یافته های توصیفی.. 151

4-2-1  سن.. 151

4-2-2  وضعیت تأهل.. 152

4-2-3  تعداد فرزندان.. 153

4-2-4 . تحصیلات… 154

4-2-5 میزان تحصیلات همسر. 155

4-2-7  وضعیت اشتغال.. 157

4-2-8. زمان ایفای نقش در طول شبانه روز 158

4-2-9. تعداد ساعات حضور در بیرون از خانه. 159

4-2-10. نوع نقش…. 160

4-2-11.مزاحمت های اجتماعی.. 163

4-2-12. کاهش باورهای دینی و سنتی.. 165

4-2-13.مصرف گرایی.. 167

4-2-14. چندگانگی نقش…. 169

4-2-15. تعارضات نقشی.. 171

4-2-16. فشارهای روحی و روانی.. 173

4-2-17. احساس بدنامی.. 175

4-2-18. تن آرایی.. 177

4-2-19.نگرش زنان به حضور در اجتماع. 179

4-2-20. عملکرد خانواده 181

4-3- تحلیل استنباطی.. 183

4-3-1. آزمون متغیرهای زمینه ای.. 183

4-3-1-1. وضعیت تاهل و عملکرد خانواده 183

4-3-1-2. وضعیت اشتغال و عملکرد خانوده 183

4-3-1-3. پایگاه اقتصادی اجتماعی و عملکرد خانواده 184

4-3-2. آزمون فرضیه ها 185

4-3-2-1. زمان ایفای نقش با عملکرد خانواده 185

4-3-2-2: مدت زمان ایفای نقش و عملکرد خانواده 186

4-3-2-3. تعدد نقش و عملکرد خانواده 187

4-3-2-4. مزاحمت های اجتماعی و عملکرد خانواده 188

4-3-2-5. کاهش باورهای سنتی و مذهبی و عملکرد خانواده 189

4-3-2-6: مصرف گرایی و عملکرد خانواده 190

4-3-2-7 چندگانگی نقش و عملکرد خانواده 191

4-3-2-8. تعارضات نقشی و عملکرد خانواده 192

4-3-2-9.: فشارهای روحی و روانی و عملکرد خانواده 193

4-3-2-10. احساس بدنامی و عملکرد خانواده 194

4-3-2-11. تن آرایی و عملکرد خانواده 195

4-3-2-12. نوع نگرش به حضور زنان در اجتماع و عملکرد خانواده 196

4-4. ماتریس همبستگی.. 197

 فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات… 199

5-1. مقدمه. 200

5-2. خلاصه یافته ها 202

5-3. بحث و نتیجه گیری.. 205

5-4. پیشنهادات تحقیق.. 212

5-4-1. پیشنهادات آموزشی.. 212

5-4-2. پیشنهادات اجرایی.. 214

5-4-3. پیشنهادات پژوهشی.. 215

5-5. محدودیت‌ها و مشکلات پژوهش…. 216

ضمائم.. 217

منابع و مآخذ. 222

1.مقدمه

     تاثیر دگرگونی های اقتصادی – اجتماعی بالاخص کنش متقابل میان زن و شوهر، تغییر در مفهوم نقش است. دگرگونی های اجتماعی و تحول در الگوهای زندگی جوامع شهری و ورود زنان به اجتماع، موجب تغییر و تحول در نگرش افراد در توزیع نقش ها و به تبع آن توزیع قدرت در خانواده شده است. خانواده کانون اصلی در چگونگی توزیع و نحوه ی اعمال قدرت در شکل گیری و رشد شخصیت افراد، اجتماعی شدن فرزندان، عزت نفس، انسجام و حتی احساس رضایت و رضایتمندی زناشویی تاثیر می گذارد (سابین، 1995 به نقل از عادل نژاد، 1393: 2).

 نقش زن، در حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد در خانواده و جامعه بدون جایگزین است و همواره با برعهده داشتن مسئولیت خطیر پرورش نسل آینده در نظام طبیعی و تداوم بخشیدن به این نقش در خانواده و جامعه به گونه ای موثر در روند توسعه اجتماعی نقش دارند و همین طور با  توجه به این که در ایران افزایش اشتغال زنان در دهه های اخیر صورت گرفته است و با پیشرفت جوامع و افزایش سطح تحصیلات زنان، تمایل آن ها به مشارکت های اجتماعی و پذیرش نقش های اجتماعی افزایش یافته است؛ بنابراین با توجه به نیاز جامعه و حفظ خانواده، شناخت عوامل ایجاد کننده نارضایتی و آسیب های فردی و اجتماعی در بین زنان و بررسی نگرش زنان به نقش های اجتماعی  و بررسی تعارض میان انواع نقش های اجتماعی و خانوادگی می تواند به کاهش نارضایتی ها و بهبود روابط و تعاملات خانوادگی بیانجامد. زنان یزدی به سازگاری، صبوری و قناعت در زندگی مشهورند اما در عین حال گسترش فرهنگ مدرن و مصرف گرا، چشم و هم چشمی و تجمل گرایی را در میان زنان یزدی افزایش داده است. لذا این پژوهش بر آن است که به مطالعه آسیب های نقش زنان در جامعه و پیامدهایی که بر خانواده ها دارد، بپردازد.

     مطالعات انجام شده و گزارش نهایی این تحقیق در پنج فصل تهیه و تدوین گردیده است: در فصل اول، ابتدا طرح کلی مسئله ارائه شده و پس از آن اهمیت و ضرورت تحقیق و اهداف پژوهش بیان می گردد و سپس به کاربرد نتایج پژوهش پرداخته می شود. فصل دوم این پژوهش، ابتدا به پیشینه تاریخی و بعد از آن به پیشینه پژوهش های داخلی و پژوهش های خارجی پرداخته خواهد شد و در ادامه تبیین های نظری و از دل آن چارچوب نظری و سپس بعد از آن فرضیات پژوهش و ترسیم مدل نظری آورده شده است. هر کار علمی دارای روش علمی نیز است که فصل سوم این پژوهش، روش شناسی است که در این فصل، ابتدا از روش پژوهشی که در این تحقیق  استفاده شده است، نام می بریم و در ادامه به معرفی جامعه آماری می پردازیم و سپس حجم نمونه و شیوه نمونه گیری را می آوریم همچنین ابزاری که برای گردآوری داده ها از آن استفاده شده است را معرفی می کنیم و همچنین به تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق پرداخته ایم و تکنیک هایی که برای بررسی یافته ها استفاده شده است را نام می بریم و در آخر به اعتبار و پایایی می پردازیم. در فصل چهار به تجزیه و تحلیل داده ها می پردازیم که این فصل شامل دو بخش است در بخش اول این پژوهش به توضیح یافته های توصیفی می پردازیم و در بخش دوم به توضیح یافته های استنباطی پرداخته می شود که شامل آزمون متغیرهای زمینه ای و آزمون فرضیه ها می باشد. آخرین فصل این پژوهش در بر گیرنده بحث و نتیجه گیری است. در این فصل، ابتدا خلاصه یافته ها ارائه شده است و پس از آن به بحث و نتیجه گیری پرداخته شده است و در ادامه پیشنهادات و در نهایت محدودیت ها و مشکلات تحقیق بیان شده است و در بخش آخر نیز فهرست منابع و همچنین پرسشنامه و پیوست ها آورده شده است.