پول در اقتصاد عموماً دارای سه وظیفه یا سه خاصیت به شرح زیر داشته اند:
اول- پول به عنوان وسیله مبادله : در اکثر قریب به اتفاق جوامع امروز امر مبادله کالاها و خدمات در ازای مقدار معینی پول صورت می گیرد و قیمت کالاها و خدمات چیزی جزء بیان ارزش کالاها و خدمات بر حسب پول نیست . بنابراین مهم ترین نقش پول تسهیل امر مبادله است ، به طوری که افراد با فروش کالاها و خدمات خوشان به انحاء مختلف ، معدل قیمت آنرا به پول دریافت کرده و سپس با پول به دست آمده نیازهای خود را با خرید کالاها و خدمات مرتفع می نمایند .

دوم – پول به عنوان معیار سنجش ارزش : نقش دیگر پول در اقتصاد مقایسه ارزش کالاها و خدمات مختلف با یکدیگر است ، به عبارت ساده تر با وورد پول در اقتصاد به آسانی مشخص می شود که چه مقدار از یک کالا یا خدمات دیگر باید مبادله شود . در این رابطه ارزش تمام کالاها و خدمات ابتدا با پول رایج در کشور تعیین می شود که وظیفه پول را در این مرحله می توان واحد محاسباتی همه کالاها و خدمات دانست و در مرحله بعدی است که می توان از رابطه بین دو قیمت هر دو کالا به پول مشخص شده است ارزش مبادلاتی دو کالا را با یکدیگر مقایسه نمود.
سوم- پول به عنوان وسیله حفظ ارزش: پول در صورتی می تواند دو نقش سابق خود را بخوبی ایفا کند که توانایی حفظ ارزش های اقتصادی را در قالب خودش داشته باشد . زیرا دارنده کالا و یا ارائه کننده خدمات در صورتی حاضر است در ازاء کالا یا خدمت خودش کالاها یا خدمات دیگری خریداری نماید . اگر پول فاقد این ارزش باشد هیچکس حاضر نمی شود در ازاء کالا یا خدمات پول دریافت نماید و یا اگر ارزش پول در فاصله زمانی که آن را دریافت می دارد تا زمانی که آن را هزینه می کند ، کاهش یابد ، تنها با پول بیشتری حاضر به مبادله کالای خود با پول می شود. (منبع قبل ، ص ۳۳۹)
پشتوانه پول
در دوره های قبل از تاریخ پول ماهیت کالایی داشته است و ارزش آن معادل ارزش ذاتی کالایی آن بوده است پشتوانه پول موضوعیت چندانی نداشته است یا پشتوانه ارزش ذاتی آن بوده است . در اروپای قرون وسطی مردم طلا و ملزومات قیمتی خود را به صراف ها می دادند و رسید دریافت می گردند و در ماهوت به عنوان وسیله پرداخت و واسطه مبادله استفاده می کردند. در این نظام پولی پشتوانه پول طلا بود اما نه به صورت کامل بلکه معادل کسری از پول منتشر شده پشتوانه طلا وجود داشت .
بعد از این مرحله کنترل و مدیریت نقدینگی و پول در دست بانک های مرکزی قرار گرفت و دارایی های بانک مکرزی با دخالت دولت پشتوانه پول شد که جمع آن ها باید بدلی را شکل دهد که این پایه پولی از طریق ساز و کار ذخایرجزئی پول و نقدینگی در جامعه بیشتر می سازد . بانک مرکزی متناسب با میزان تولید و معاملات و با هدف ثبات ارزش پول و حجم پول در جریان را کنترل می کند . لذا پشتوانه بدل توید است.(شاکری ، ۱۳۸۷ : ۸۳۴)
تجهیز منابع مالی
بانک می توانند تحت هر یک از عناوین ذیل به قبول سپرده مبادرت کنند :
الف) سپرده های قرض الحسنه ، سرمایه گذاری کوتاه مدت و بلند مدت
ب) روش های تشویقی اعطای جوائز نقدی یا جنسی به سپرده های قرض الحسنه، دادن حق تقدم به سپرده گذاران در استفاده از تسهیلات، تخفیف یا معافیت سپرده گذاران در پرداخت کارمزد یا حق الوکاله.
بانک ها به منظور ایجاد تسهیلات لازم برای گسترش فعالیت های بخش های مختلف تولیدی و بازرگانی و خدماتی قسمتی از سرمایه یا منابع خود را بصورت مشارکت تأمین می کنند. (ماجدی، ۱۳۷۳ : ۲۳۰)
واسطه گری مالی
واسطه های مالی دو عملکرد مهم در اقتصاد انجام می دهند. اولاً خلق بدل و اداره ساز و کار پرداخت ها، ثانیاً به هم رساندن سرمایه گذاران و پس انداز کنندگان. واسطه گری مالی عبارتست از فعالیت کسب وجوه از وام دهندگان و انتقال آن به وام گیرندگان. آنچه واسطه های مالی یا نهادهای مالی را از بقیه مؤسسات بازرگانی ممتاز می سازد این است که دارایی های آنها اغلب شامل مطالبات مالی می شود. از یک سو نهادهای مالی مطالبات مالی مستقیم، نظیر اسناد کوتاه مدت خزانه ، رهن ها و سفته های بازرگانی ممتاز را از وام گیرندگان خریداری می کنند و از سوی دیگر اسناد مالی غیر مستقیم تحت تملک خود را به وام دهندگان عرضه می کنند. بانک ها سپرده می پذیرند . سایر واسطه های مالی ، بیمه بازنشستگان یا اوراق قرضه عرضه می کنند.
شرط بقأ مستلزم آن است که واسطه های مالی در رقابت با سایر وام گیرندگان برای جلب وام دهندگان به کل موفقی عمل کنند .
واسطه های مالی تقریباً در تمام نظام های اقتصادی دوکارکرد مهم دارند. خلق پول و اداره ساز و کار پرداخت ها. در اغلب اقتصاد مالی امروزه بانک ملی یا مرجع پولی کشور ، پول را نشر می سازد و نهادهای اخباری ، پول سپرده (سپرده های پولی)^[۴] عرضه می کند . واسطه های مالی با فراهم آوردن واحدهای مطلوب پول کاغذی و همچنین انتقال سپرده ها با دستورالعمل ها و ساز و کار پرداخت های کشور را اداره می کنند.
وظیفه اصلی بدل عمل کردن به عنوان وسیله مبادله می باشد. پول به عنوان واحد شمارش ، ذخیره ارزش و معیاری از پرداخت های آتی یا معوق نیز خدمات ارائه می دهد.
پیدایش بانکداری
لفظ بانک به قولی از واژه آلمانی « بانک» به معنای شرکت گرفته شده و به قولی دیگر واژه ای است از ریشه ایتالیایی که در گذشته به دکه یا محل کسب صرافان در ایتالیا قدیم اطلاق می شده که اصطلاحاً «بانکو» نام داشته است. (ماجدی ، ۱۳۷۳ : ۱۶۳)
سابقه بانکداری در ایران
در ایران پیش از دوره هخامنشی ، صرافی به صورت کاملاً ابتدایی وجود داشت ، ولی در انحصار معابد و شاهزادگان بود. بعد از دوره هخامنشی که تجارت و کسب و کار رونق بسیار گرفت و پول مسکوک رواج یافت بانکداری نیز رو به توسعه گذاشت.
در زمان ساسانیان ، بانکداری در ایران توسعه زیادی پیدا کرد. برات و چک از زبان پهلوی گرفته شده و در عرصه ساسانیان هم معمول بوده است.
با ورود اسلام به ایران فعالیت بانکداری ربوی وقوف شد. (ماجدی، ۱۳۷۳ :۱۶۸)
ایجاد بانک های ایرانی
فکر تأسیس یک بانک جدید با سرمایه و مدیریت ایرانی بدواً در سال ۱۲۸۵ ﻫ . ش یعنی ده سال قبل از تأسیس بانک شاهنشاهی ایران بوجود آمد. در آن زمان پیشنهادی از سوی حاج محمد حسین امین دارالضرب که یکی از صرافان بزرگ و روشن بین بود به ناصرالدین شاه داده شد. در این پیشنهاد به تأسیس یک بانک ایرانی با سرمایه مشترک دولت و ملت اشاره و تأکید شده بود اما این طرح متأسفانه مورد توجه قرار نگرفت.
پس از استقرار مشروطیت ، نمایندگان اولین دوره مجلس شورای ملی تأسیس گردید یک بانک ملی را خواستار شدند و حتی اعلامیه تأسیس بانک مزبور نیز چاپ و منتشر گردید.
ایجاد بانک های خصوصی در ایران
با تصویب اولین طرح برنامه عمرانی در سال ۱۳۲۷ ، احتیاج بیشتری بوجود مؤسسات اعتباری در سراسر کشور احساس گردید. در این زمان بود که دولت به منظور کمک مالی به بنگاه های تولیدی خصوصی پیشقدم شدو در تیرماه ۱۳۲۸ به تأسیس بانک برنامه اقدام کرد. سپس بانک بازرگانی ایرانی به عنوان اولین بانک خصوصی ایران با بهره گرفتن از مقررات قانونی تجارت و به صورت شرکت سهامی در بهمن ماه ۱۳۲۸ تأسیس شد و از اسفند ماه همان سال شروع به فعالیت بانکی کرد. این بانک زمینه تأسیس بانک های دیگری را فراهم آورد که به سرمایه ایرانی و با سرمایه مشترک ایرانی و خارجی در سال های بعد ، در کشور بوجود آمدند. مطالعه چگونگی تأسیس بانک ها نیز نشان می دهد که بیشتر اینها به دست عده ای از ثروتمندان و سرمایه داران کشور تأسیس شد که در عین حال مالک واحدهای بزرگ تولیدی و تجاری هم بودند و انگیزه اصلی شان ایجاد ارتباط مالی مستقیم میان این بانک ها و واحدهای تجاری- صنعتی مذکور بود تا به این وسیله ازاعتبارات وسیع شبکه بانکی استفاده می کنند.
بانک ملی ایران
فکر ایجاد یک بانک ملی ایرانی در زمان ناصرالدین شاه و قبل از استقرار مشروطیت مورد توجه قرار گرفت. قانون اجازه تأسیس بانک ملی ایران در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ماه ۱۳۰۶ از تصویب نهایی مجلس شورای ملی گذشت و دولت مکلف شد که بانکی مرسوم به بانک ملی ایران تأسیس کند . سرمایه اصلی بانک ١۵ میلیون تومان تعیین گردید ولی قرار شد برای سرمایه اولیه ، دولت مبلغی که از ۵ میلیون تومان بیشتر نباشد از محل ودیعه خود به بانک بسپارد. طبق اساسنامه ای در خرداد ۱۳۰۷ سرمایه اولیه بانک دو میلیون تعیین گردید و بانک ملی در ۱۷ شهریور ۱۳۰۷ رسماً افتتاح شد.
اهداف سیاست پولی
حاجت به تأکید نیست که سیاست پولی جزئی از « سیاست اقتصادی » کشور است . به عبارت دیگر سیاست پولی جزئی است از یک سیاست گذاری کلی تر که در آن ، سیاست مالی ، درآمدی ، فرهنگی ، آموزشی و غیره هر کدام جای ویژه خودش را دارد.
عمده ترین اهداف سیاست پولی در اقتصاد را می توان (۱) تسریع رشد اقتصادی ، (۲) ایجاد اشتغال کامل ، (۳) تثبیت سطح عمومی قیمت ها و (۴) ایجاد تعادل در موازنه پرداخت های خارجی به شمار آورد.
ابزارهای سیاست پولی در بانک
الف)جذب سپرده ب) اعطای تسهیلات بانکی
جذب سپرده ها : برای جمع آوری و جلب و جذب سپرده های اشخاص و بانک از دو طریق : ۱- جوایز و امتیازات متعلق به سپرده های قرض الحسنه ۲- تخفیف یا معافیت نرخ حق الوکاله سپرده های سرمایه گذاری.
۱- اعطای جایزه به سپرده های قرض الحسنه و قایل شدن امتیازاتی برای دارندگان این حساب ها، چنانچه به نحو درستی به کار گرفته شود. ابزار نیرومندی در جلب و جذب سپرده هاست. بدیهی است که انتخاب نوع جایزه ، زمان اعطای آن و عوامل دیگری از این قبیل در میزان تأثیر کاربرد این ابزار اهمیت دارد.
۲- بانک ها بطوریکه در قانون پیش بینی شده است می توانند بابت بکارگیری سپرده های سرمایه گذاری حق الوکاله دریافت کنند. بدیهی است که هر چقدر حق الوکاله دریافتی بانک کمتر باشد ، سود سپرده ها بیشتر خواهد بودو لذا سپرده بیشتری جذب می شودو بالعکس. (ماجدی، ۱۳۷۳: ۲۷۱)
انواع سپرده های قرض الحسنه
سپرده قرض الحسنه جاری : سپرده گذاران می توانند با بهره گرفتن از چک از حساب خود برداشت کنند و بانک به محض رویت چک باید مبلغ آن را پرداخت نماید.
سپرده قرض الحسنه پس انداز نیز از نظر نحوه دریافت و پرداخت مشابه حساب مذکور است البته با بهره گرفتن از دفترچه و ابزار برداشت جدید یا نقد کارت های اعتباری و … بانک طبق قانون می توانند به منظور جذب و تجهیز سپرده های قرض الحسنه هر یک از امتیازات زیر را به سپرده گذاران اعطأ نمایند :
۱- اعطای واریز غیر ثابت نقدی یا جنسی
۲- تخفیف یا معافیت سپرده گذاران از پرداخت کارمزد و یا حق الوکاله
۳- دادن حق تقدم به سپرده گذاران برای استفاده از تسهیلات بانکی
سپرده های سرمایه گذاری مدت دار
این عنوان به سپرده هایی اطلاق می شود که بانک ها بصورت سپرده های سرمایه گذاری مدت دار از مردم قبول می کنند. سپرده های سرمایه گذاری مدت دار که بانک در برکار گرفتن آنها وکیل است ، در امور مشارکت ، مضاربه، مزارعه ، مسافات ، معاملات سلف ، معاملات اقساطی ، سرمایه گذاری مستقیم، اجاره به شرط تملیک، جعاله و … استفاده می شود. منافع حاصل از عملیات مزکور بر اساس قرار داد منعقده بین صاحبان سپرده های سرمایه گذاری و بانک تقسیم می شود.(ماجدی،۱۳۷۳ :۲۲۳ ).
تسهیلات اعطای بانک